IDEE POLITYCZNE EUROPY NOWOŻYTNEJ I WSPÓŁCZESNEJ 23.03.2010
XVII cd.
W XVII wieku przełom w debacie dotyczącej praw natury, bo zaczęto poszukiwać źródła porządku społecznego – chciano oprzeć ład społeczny na fundamentach.
W XVII wieku mamy do czynienia z gwałtownym rozwojem handlu – najważniejsza staje się jednostka i jej interes. Rozwój handlu uwidocznił znaczenie umowy. Myśliciele zwrócili uwagę na koncepcję umowy, bo umowa jest czymś co godzi sprzeczny interes.
Każdy z nas ma indywidualne interesy, które są ze sobą sprzeczne i jeśli istniejemy w ramach społeczeństwa to jak to się dzieje, że my w nim funkcjonujemy i odwołali się do koncepcji umowy
Głównymi przedstawicielami prawa natury w XVII wieku był Grocjusz, Hobbes i Lock
W XVIII wieku założenia tej szkoły były kontynuowane i wzbogacone przez J. J. Rousseau i Monteskiusza.
CECHY WSPÓLNE DLA MYŚLICIELI XVII wieku
U każdego w XVII wieku znajduje się opis hipotetycznego stanu natury – każdy z tych ideologów daje obraz stanu natury, jak to życie ludzi wyglądało, gdy nie było państwa i prawa. Dla większości było to hipotezą. Opis stanu natury jest plastyczny, ale jest potrzeby i niezbędna przy analizowaniu państwa i prawa
Jak mamy stan natury, to w tym stanie natury funkcjonowały prawa natury
Wszyscy ludzie w stanie natury byli wolni, nikomu nie podlegali i równi
Stan natury – ścierały się 2 stanowiska:
Stan natury polegał na konflikcie, ciągłej walce
Tomasz Hobbes – człowiek z natury nie jest istotą społeczną, człowiek z natury jest egoistą, czyli jedynym jego celem w życiu jest jego własne życie, jego własny interes. Każda rzecz jest dobra, jeżeli służ celom jednostki, ale w tym samym czasie ta rzecz może być zła dla kogoś innego. Nie ma żadnych norm, które ujednoliciłyby nasze zachowania. Jedyną miarą dobra i złą w stanie natury jest mój interes, bo nie ma nic co by człowieka ograniczało. Człowiek zdobędzie dla siebie tyle ile ma siły. Każdy kieruje się własnym interesem i dlatego dochodzi do konfliktu. Stan natury był stanem wojny wszystkich ze wszystkimi – gdy się spotkamy to ze sobą walczymy „bellum omnim contra omnes” – żyjąc zgodnie ze swoją naturą walczymy ze sobą. W stanie natury nie ma miejsca dla pracowitości, ponieważ w każdej chwili może ktoś przyjść i naszą pracę zniszczyć. Człowiek nieustannie się boi, bo nie wie kiedy przyjdzie jakiś dzikus by z nim walczyć. Każdy człowiek ma rozum i w stanie natury zaczyna kombinować – jeżeli nieustannie w stanie natury moje życie jest zagrożone to lepiej jest sprzymierzyć się z innymi, by mieć większą ochronę i pewność życia. Rozum podpowiada, żeby zachować życie to o wiele lepiej umówić się z innymi, żeby zakończyć stan wojny, stworzyć społeczeństwo i państwo. Umowa, które decyduje o powstaniu państwa i społeczeństwa jest kompromisem – jeżeli chcemy żyć w państwie i społeczeństwie to nie możemy zachować pełnej wolności. Państwo nie powstało ze względu na instynkt człowieka, państwo powstało z obawy i z rozsądku.
Jeżeli charakteryzuje się stan natury u Hobbesa to są 3 wartości charakterystyczne dla niego:
Absolutna wolność, którą człowieka używa do osiągnięcia tego co zechce, a osiąga tyle ile ma sił
W stanie natury człowiek nie ma żadnych obowiązków – każde jego działanie jest absolutną wolnością
Występuje subiektywizm w skrajnej postaci – każdy jest sam sędziom we własnej sprawie i każda jednostka ma swoje własne wartości, nie ma innej miary dobra i zła, bo nie ma żadnych reguł, które istnieją obiektywnie
Życie człowieka w stanie natury przebiegało harmonijnie, spokojnie, człowiek był szczęśliwy w tym stanie, pokojowe współistnienie ludzi
John Lock – stan natury może istnieć współcześnie, bo jeśli są dwa państwa i między nimi nie ma żadnych norm, które by regulowały stosunki między państwami, to te państwa są między sobą w stanie natury. Człowiek jest istotą rozumną (pierwotny) z natury, to w tym stanie natury funkcjonują prawa natury, które człowiek jest w stanie poznać w stanie natury. Rozum każdemu człowiekowi nakazuje przestrzegać prawa natury. Prawa natury są dla niego prawa rozumu, które są wyrazem woli Boga. Do wartości podstawowych człowiek jest zobowiązany je przestrzegać. Stanie natury ludzie mają prawo do:
Życia
Wolności
Równości
Własności - Lock podkreśla prawa własności. Uznany jest za prekursora liberalizmu. Wszyscy ludzie są równi, a to polega na tym, że bóg wszystkich wyposażył w ten sam katalog praw i możliwości. Jego zdaniem zarówno rozum jak i biblia wskazuje, że ziemia ze wszystkimi produktami była własnością wszystkich ludzi.
Podstawą własności prywatnej jest praca – jeżeli ktoś zacznie uprawiać ziemię to staje ona się jego własnością. Rozum mówi, że zawłaszczanie ma swoje granice, bo:
Nie można wziąć więcej niż tyle ile można zużytkować – tylko tyle, by nic nie marnować
Można uczynić swoją własnością tyle, żeby dla innych pozostały rzeczy w podobnej jakości i ilości
Sytuacja zmieniła się, kiedy wynaleziono pieniądz, bo jest on trwały i nie ulega zepsuciu, więc można go gromadzić, bo on nie zmarnieje, nie zgnije nigdy. Rozum podpowiada, że trzeba majątek kumulować i użytkować, czyli dalej użytkować – rozwijać handel, gospodarkę. Teraz można gromadzić bez ograniczeń.
Własność jest czymś pierwotniejszym, co powstało przed państwem i społeczeństwem, a źródłem tej własności jest praca.
Niedogodności stanu natury według Locka
Zagrożenie życia ludzkiego
Trzeba karać przestępców
Nie ma stałych norm prawnych
Niedogodności prawa natury dwa:
Prawo natury to prawo rozumu, ale ludzie w różny sposób posługują się tym rozumem
Prawo natury nie ma autorytetu prawodawcy
Prawo natury nie ma sankcji
Lepiej prawo natury ugruntować w objawieniu, w prawie boskim, bo prawo boskie ma prawodawcę i ma sankcje – wg. Locka
Kluczem do treści prawa natury jest założenie, że każdy nas został stworzony przez Boga – nie został on stworzony dla naszej ale dla boskiej przyjemności, czyli nasze życie należy do Boga. Jeżeli jesteśmy własnością Boga to nie wolno nam odbierać życia ani sobie, ani komuś innemu. Mamy obowiązek wobec boga zachowania rodzaju ludzkiego.
Jeżeli bóg stworzył nas istotami rozumnymi, to mamy obowiązek posługiwać się rozumem i mamy obowiązek przestrzegać prawa natury, bo jest ono prawem rozumnym. Mamy życie, wolność, równość (bóg obdarował nas wszystkich tymi samymi prawami), własność.
Jeżeli dojdzie do konfliktu między ludźmi, to my mamy prawo egzekwować siłą respektowanie naszych praw. Każdy jest sędziom we własnej sprawie.
Pierwsza niedogodność w prawie natury:
Konieczność karania przestępców
Każdy z myślicieli uważa, że stan natury nie może istnieć w nieskończoność, ponieważ w tym stanie natury istnieją określone niedogodności (zagrożenie życia ludzkiego). Każdy z myślicieli uważa, że konieczne jest zakończenie tego stanu natury, zawarcie umowy społecznej i powstanie zorganizowanego życia społecznego i państwowego, a co za tym idzie prawo – normy, które będą regulowały to w jaki sposób my między sobą żyjemy.
Umowa społeczna. Warunki jej zawarcia:
Hobbes – umowa każdego z każdym - każdy z każdym się umawia, że prawo do rządzenia nad sobą przekażą suwerenowi. Człowiek zrzeka się swojej naturalnej wolności wobec państwa. Władzy suwerenowi nie można zabrać, jest ona absolutna, niepodzielna i niezbywalna. Rozwiązanie umowy oznacza, że powróci się do stanu natury, czyli wojny wszystkich, ze wszystkimi – nigdy do tego nie dojdzie. Monarcha nie może być tyranem, bo jest on powołany przez ludzi – musi uwzględniać interesy ludzi w podejmowaniu decyzji. Na drodze umowy społecznej powstanie państwo, które Hobbes nazywa lewiatanem – sztuczny twór, wielka postać ludzka składająca się z poszczególnych ludzi, państwo to jedno ciało, jest złożone z nas wszystkich, wolna suwerena jest naszą wolną
Lock – zwieramy umowę, tworzymy społeczeństwo i państwo żeby chronić nasze prawa naturalne. Państwo i społeczeństwo na służyć ochronie naszych praw naturalnych. W ramach społeczeństwa i państwa powstaje policja, straż miejska. Umowa dwu etapowa:
Pierwsza umowa, która wymaga jednomyślności to jest umowa o powstaniu społeczeństwa
Druga umowa o powstaniu władzy, dotycząca powstania państwa – wymaga tylko większości.
Dzięki tej konstrukcji Lock chce pokazać, że można zmienić rządzących bez rozwiązania państwa. Jeżeli rządz nie chroni naszych praw naturalnych to można odebrać władzę i zmienić ten rząd