PODSTAWOWE KATEGORIE ŚRODOWISK WODNYCH

Hydrosfera:

Wody:

1. podziemne

2. powierzchniowe:

• naturalne: płynące, stojące

• antropogeniczne: płynące, stojące

Wody podziemne

Wody gruntowe – wody zaskórne użytkowane na pierwszej nieprzepuszczalnej warstwie skalnej.

Wody międzywarstwowe – wody zamknięte na różnych głębokościach.

Wody podziemne są oceniane w skali globalnej na pomad 20 mln km³ (1,96% zasobów wodnych kuli ziemskiej). Świat wód podziemnych jest niesłychanie zróżnicowany pod względem warunków środowiska. Każdy w zasadzie kontynent lub subkontynent odznacza się całkowicie odmienną hydrofauną podziemną. Specyficzny typ wód podziemnych spotykamy w Meksyku – CENOTY – zagłębione w skałach zbiorniki wodne wypełnione wodami podziemnymi – rodzaj naturalnej studni.

Wody podziemne międzywarstwowe tworzą osobliwe środowisko życia (STYGAL) zasiedlone wyłącznie przez organizmy cudzożywne (mikroorganizmy i niektóre zwierzęta). Dlatego też łańcuchy pokarmowe w tym siedlisku są bardzo uproszczone.

Kategorie organizmów zasiedlających wody podziemne:

• stygobionty – wyłącznie mieszkańcy stygału (tworzą zespół stygontu)

• stygofile – hydrobionty eurytopowi zasiedlające również wody powierzchniowe, ale preferujące wody podziemne

• stygokseny – organizmy z wód powierzchniowych przypadkowo trafiające do wód podziemnych.

Przystosowanie do życia w wodach podziemnych:

• zanik pigmentów

• zanik organów wzroku

• fotofobizm

• stenotermia

• zwolnienie procesów metabolicznych

Wody powierzchniowe

Źródła - są to miejsca, w których wody podziemne wydostają się na powierzchnię. Wyróżnia się 3 podstawowe typy:

• reokren – wywierzysko

• limnokren – źródło wanienkowe

• helokren – źródło bagienne

Często wody podziemne wypływają bezpośrednio do rzek, jezior i mórz poprze ich dno. Ten sposób zasilania może dostarczać jeziorom nawet do 50% ogólnego dopływu. Morze Bałtyckie otrzymuje w ten sposób 2% globalnego dopływu wód słodkich.

Cieki płynące

Źródło wód w korycie rzeki:

1. stałe:

• dopływ gruntowy/ podziemny

• źródła

• wody jezior, zbiorników

1. okresowe:

• opad

• spływ powierzchniowy

• spływ podpowierzchniowy (hipotermiczny)

1. antropogeniczne:

• ścieki

• przerzuty wody z innych zlewni

• stawy

Wymiana wody pomiędzy korytem cieku i wodami podziemnymi:

• ciek drenujący – typowy dla obszarów wilgotnych

• ciek infiltrujący – typowy dla obszarów suchych, który oddaje cześć swojej wody do warstw wodonośnych.

Przebieg koryt rzecznych:

• prostolinijny – słabo meandrujące

• roztopowy – rzut na kilka ujęć, układ bardzo skomplikowany

• meandrujący

• anastazujące

Krętość rzeki – szybkość przepływu wody w przekroju koryta jest nierównomierna. Na łuku górna masa wody. Siła rozpędu uderza w wklęsły brzeg, gdzie wypiera wodę przybrzeżną wypychając ją w kierunku dna. Woda przydenna wyrzuca się w pobliżu przeciwnego, wypukłego brzegu. Dochodzi więc do spiralnego krążenia mas wodnych.

Doliny rzeczne:

• V – kształtna dolina rzeczna

• Płaskodenna dolina rzeczna

Schemat przekroju przez V – kształtną dolinę rzeczną.

Zbiorniki zaporowe – zajmują pośrednia pozycję pomiędzy wodami bieżącymi i stojącymi. W ogromnej większości są one pochodzenia sztucznego, ale te najmniejsze bywają też naturalne. Te większe budowane są przez człowieka. Łączna pojemność krajowych zbiorników zaporowych wynosi około 3 km³, z czego największy zbiornik w Polsce Soliński przypada 0,5 km³. Polskie zbiorniki zaporowe zatrzymują zaledwie około 5% średniego odpływu z naszego kraju. Retencja wody wynosi 60 m³/1 osobę, co stanowi wartość 20 – krotnie mniejszą od średnie światowej.

Podział zbiorników sztucznych:

• zbiorniki retencyjne – ich zadaniem jest magazynowanie wody w okresach jej nadmiaru w celu wykorzystania jej w innym okresie. Charakteryzują się dużymi różnicami poziomów wody. Wahanie stanów zależy od wielkości dopływu wody ze zlewni oraz od potrzeb gospodarczych użytkowników

• przepływowe – na małych rzekach, aby utrzymać stały poziom wody

• suche – przeciwpowodziowe

Starmach w 1958 roku wprowadził podział zbiorników na przepływowe (reolimniczne) i mało przepływowe (limniczne). Granicą między tymi typami zbiorników jest wielokrotność całkowitej wymiany wody w ciągu roku. W zbiornikach reolimnicznych woda wymienia się częściej niż 10 razy w roku. W zbiornikach limnicznych wytworzona substancja organiczna jest wykorzystywana na dnie tych zbiorników.

Podział zbiorników ze względna genezę:

1. dolinowe – utworzone przez przegrodzenie koryta rzecznego

- górskie – niewielkie, ale głębokie

- nizinne – dość rozległe i niezbyt głębokie

2. jeziorne – powstające na bazie istniejących, lekko podpiętrzonych jezior naturalnych

Mała retencja – całokształt antropogenicznych działań, prowadzących do okresowego gromadzenia i przetrzymywania wody w całej zlewni, nie obniżając jej jakości, co chroni przed skutkami nadmiaru i niedoboru wody, zapewniając większą dyspozycyjność zasobów wodnych. Są to wszelkie działania techniczne i nietechniczne, zmierzające do poprawy struktury bilansu wodnego zlewni przez zwiększenie ich zdolności retencyjnej.