Warzywa korzeniowe
Część użytkowa- korzeń spichrzowy, powstały z nad liścieniowej i podliścieniowej części łodygi oraz korzenia właściwego; rośliny klimatu umiarkowanego, odporne na niskie temperatury
MARCHEW
-roślina 2letnia
-pole najlepiej w 2roku po oborniku
-kwiatostan- baldach złożony
-warzywa najbardziej zasobne w B-karoten
Budowa korzenia
-kora- większa zasobność w cukry, więcej karotenu
-rdzeń- mniej związków, jaśniejsza barwa
Cechy dobrej odmiany marchwi;
-mała średnica rdzenia w stosunku do średnicy korzenia
-korzeń intensywnie zabarwiony, nie powinien mieć większych różnic w barwie korzenia i rdzenia
Metody uprawy:
-na płasko- w rzędzie co 20cm
-na redlinach
Siew; kwiecień- maj
Odległość roślin w rzędzie;
-odmiany wczesne i średnio wczesne 3-4cm
-odmiany pożne-5-6cm
Długość okresu wegetacji;
-odmiany wczesne do120dni
-odmiany średnio wczesne do 150dni
-odmiany późne powyżej150dni
PIETRUSZKA
-roślina 2 letnia
-liście pietruszki trzykrotnie nieparzysto pierzastozłożone
-budowa korzenia- rdzeń zajmuje większą część korzenia, kora jest wąska
Metody uprawy;
*uprawa na płasko;
-rzędy co 15-20cm w uprawie wczesnej na zbiór pęczkowy
-rzędy co 30-45cm w uprawie na zbiór jesienią
*uprawa w redlinach;
Termin siewu;
-siew- wczesna wiosna( jak tylko można wejść w pole) zbiór, gdy rośliny maja kilka liści właściwych zbiór na pęczki
-kwiecień- maj na zbiór jesienią, zbiór odmian wczesnych sierpień, wrzesień; odmiany późne październik, listopad
PASTERNAK
-roślina 2 letnia
- odporna na niskie temperatury
-korzeń ma smak pośredni miedzy smakiem korzenia marchwi i pietruszki
-długość okresu wegetacji wynosi ok 7 miesięcy, korzeń zaczyna grubieć po 3 miesiącach od wschodu
SELER KORZENIOWY
-roślina 2 letnia
-liście podwójne pierzastozłożone
-korzeń spichrzowy powstaje przede wszystkim z części podliścieniowej łodygo
-duże wymagania wodne i glebowe
-uprawa w pierwszy m roku po oborniku
- bardzo długi okres wegetacji
-od siewu do zbioru 240dni
-dla rozsady niebezpieczne jest przez dłuższy czas temperatura powyżej 10 C, w pierwszym roku wybija się pęd kwiatostanowy tzw. pośpiechowatość
-uprawa z rozsady
-siew nasion w szkółce druga połowa lutego do początku marca
-sadzenia po 15 maja
-rozstawy 30-50 x 20-30cm
Cechy dobrej odmiany;
-słabo wykształcone korzenie boczne wyrastające u dołu korzenia spichrzowego
-powierzchnia korzenia bez guzów, blizn po odpadłych liściach płytkie
BURAK ĆWIKŁOWY
-liście długo ogonkowe o blaszce trójkątnej lub owalnej
-korzeń spichrzowy u odmian kulistych i kulistospłaszczonych powstaje przede wszystkim z części podliścieniowej łodygi, korzenie wydłużone powstałe z korzenia właściwego
-roślina 2 letnia
-dłoższy okres chłodów poniżej 10C powoduje wybijanie w pośpiechy
-materiałem siewnym jest owocostan zwany „kłębkiem”
-spośród warzyw korzeniowych burak ćwikłowy na największe skłonności do gromadzenia azotanów
- barwa- zależy od zawartości betaanin i warunków uprawy
- betaniny- związki cukrów, ilość zależy od warunków pogodowych. Im bardziej sprzyjają fotosyntezie tym bardziej intensywnie zabarwienie
-siew rzędzie 25-30cm ok 20 nasion na 1mb
SKORZONERA
-bylina
-siwe wprost do gruntu druga polowa kwietnia
-zbiór październik- początek listopada
-siew rzędowy co 30-45cm
SALSEFIA
-roślina 2 letnia
-uprawa jak skorzonerę
Najważniejsze szkodniki i choroby;
połyśnica marchwianka
mszyce
bawełnica topolowo- marchwiowa
alternarioza marchwi
mączniak prawdziwy
chwościk marchwi
chwościk buraka
septarioza selera
parch zwykły marchwi
WARZYWA DYNIOWATE
-części jadalna- jagoda rzekoma
-rośliny roczne
-ciepłolubne, wymagają ciepłego stanowiska i osłon od chłodnych wiatrów
-największe wymagania cieplne ma kawon, mniejsze melon a najmniejsze dynia
-duże wymagania wodne i pokarmowe
-rośliny mają małe zdolności regeneracyjne uszkodzonych korzeni, nie znasza przesadzania, uprawę międzyrzędowa należy przerwać ostrożnie
-roślina owado i obcopylna
OGOREK
-pędy płożące, długie szerokie pokryte włoskami
-liście trójklapowe owłosione
-ogórek zasadniczo jest rośliną rozdzielnopłciowa, jednopienna
-uprawa w 1 roku po oborniku
-siew 10-25maja, na głębokości 1,5-3cm, odległość miedzy rzędami 130-150cm, w rzędzie co 15cm
-długość okresu wegetacji ok 2 miesiące
-zbiór w zależności od przeznaczenia wyróżnia się następujące wielkości ogórka:
* korniszony
* konserwowe
* kwaszone
* sałatkowe
DYNIA
-roślina rozdzielnopłciowa, jednopienna
DYNIA OLBRZYMIA
-pęd płożący się na przekroju zaokrąglony pokryty sztywnym woskiem
-liście okrągłe lub nerkowate, zwykle niewcięte
-owoce kuliste lub owalne
DYNIA ZWYCZAJNA
-pędy długie płożące się lub krótkie na przekroju pięciokątne
-liście szorstko owloscione, o 5 klapach i głeębokich zatokach między klapami
-owoce wydłużone
MELON
-sadzenia rozsady koniec maja początek czerwca
-zbiór koniec sierpnia/wrzesień
KAWON
-sadzenia z rozsady koniec maja początek czerwca
-zbiór koniec sierpnia/wrzesień
Najważniejsze choroby i szkodniki warzyw dyniowatych:
mączniak rzekomy dyniowatych
mączniak prawdziwy
mszyca ogórkowa
przędziorek
wciornastek tytoniowy
WARZYWA STRACZKOWE
Część użytkowa- niedojrzale owoce stronki, niedojrzale lub dojrzale nasiona
Fasole- rośliny ciepłolubne, fotoperiodycznie obojętne
FASOLA ZWYKŁA
-kiełkowanie epigeiczne, kwiatostan składa się z 2-8kwiatow samopylna
FASOLA WIELOKWIATOWA
-kiełkowanie hypogeiczne, kwiatostan składa się z 15-30kwiatow, obcopylny
Pod względem długości łodygi i jej szerokości i pokroju roślin;
karłowa-do 60cm wysokości
tyczna- pędy wiotkie długości 2-3cm odwijające się dookoła podpory
biczykowe- pędy długie 80-120cm nie owijają się dookoła podpory
GROCH
-liście pierzastozłożone z przylistkami i wąsami czepnymi
-kwiaty białe
-owoce- strąk
-cześci użytkowe
*groch cukrowy- niedojrzały strąk
*groch łuskowy- niedojrzałe nasiona
-małe wymagania cieplne
-siew jak najwcześniej
-zbiór lipiec/sierpień
-roślina dnia długiego
BÓB
-nieduże wymagania cieplne
-część użytkowa- niedojrzałe nasiona
Najważniejsze szkodniki i choroby warzyw strączkowych:
strąkowiec fasolowy
śmietka glebowa na grochu
bakterioza obwódkowa fasoli
rdza fasoli
askochytoza bobu
WARZYWA CEBULOWE
cebula zwyczajna
cebula kartoflanka
szalotka
siedmiolatka
czosnek
por
cebula perłowa
szczypiorek
CEBULA ZWYCZAJNA
-roślina 2 letnia
-część jadalna- cebula- przekształcona, silnie skrócony pęd
-łodyga właściwa- piętka
-liście składają się z pochwy liściowe(łuski) i blaszki liściowej (szczypior)
-kwiatostan –główkowaty baldach
-roślina dnia długiego
1. łuska zewnętrzna (okrywająca) 2. łuski wewnętrzne (spichrzowe)
3. zawiązek części nadziemnej (liście, pęd kwiatostanowy, części kwiatu) 4. zawiązki cebul przybyszowych (przyszłorocznych) 5. piętka (przekształcony, silnie skrócony pęd) 6. Korzenie
CEBULA ZWYCZAJNA cd
-uprawa z siewu, z rozsady, z dymki
-wysiew, sadzenie początek kwietnia
-średnio próchniczna gleba
-średnie wymagania pokarmowe
-małe wymagania wodne
-płytki siew
-staranne odchwaszczanie, nawożenie azotem przed siewem i pogłównie w czerwcu
-zbiór w sierpniu- załamywanie szczypioru
-właściwości antybakteryjne
*działanie przeciw miażdżycowe
*działanie moczopędne
*działanie wykrztuśnie
*poprawia krążenie krwi
SIEDNIOLATKA
-gatunek wieloletni
-użytkujemy szczypior
-pierwsze z wiosennych warzy
CEBULA KARTOFLANKA
-nie tworzy jednej dużej cebuli, lecz gniazda złożone z 6-15 cebulek
-smak łagodniejszy od cebuli zwyczajnej
SZALOTKA
-bylina
-cebulki podłużne, łagodny smak
CEBULA PERŁOWA
-bylina
-nie tworzy jednej cebuli, lecz kilka cebulek przybyszowych
-nie ma łusek suchych
CZOSNEK
*czosnek zimowy
-sadzenie jesieniom 2polowa wcześnie/października
-zbiór połowa lipca
-wytwarza pędy kwiatostanowe i cebulki
-jeden okółek dużych ząbków
-złe się przechowuje
*czosnek letni
-sadzenie wiosnom (2polowa marca/kwietnia)
-zbiór połowa sierpnia
-nie wytwarza pędów kwiatostanowych
-kilka okółków drobnych ząbków
-dobrze się przechowuje
Pojedynczy ząbek-materiał rozmnożenia
Rozstawy 10-15x6-8cm
Głąba bogata w próchnice, lekka
Zbiór zasychanie szczypioru (zimowy), załamywanie szczypioru(letni)
Właściwości lecznicze;
*obniżenie stężenia cukru we krwi
*obniżenie poziomu tłuszczu i cholesterolu
POR
-uprawa z rozsady
-długi okres wegetacji
-małe wymagania cieplne
-duże wymagania pokarmowe i wodne
-gleba piaszczysto gliniasta
-część użytkowa – cebula
-delikatny smak+ mniejsza odporność na mróz+ długa cebula+jasno zielone liścia=odmiana letnia
-ostry smak+ duża odporność na mróz+ krótka cebula+ ciemno zielone liścia= odmiana zimowa
Najważniejsze szkodniki i choroby warzyw cebulowych
bakteryjne gnicie cebuli
fuzaryjne gnicie cebuli
alternarioza cebuli
mączniak rzekomy cebuli
rdza na porze
WARZYWA KAPUSTNE
Kapusta głowiasta biała i czerwona, kapusta włoska, kapusta brukselka, kalafior, brokuł, kalarepa, kapusta pekińska, jarmuż
-niewysokie wymagania cieplne- temperatura 15-20C
-duże wymagania wodne
-najlepiej uprawiać w 1lub2 roku po oborniku
-kapusta głowiasta, kalarepa, jarmuż- roślina 2letnia
-kalafior, brokuł, kapusta pekińska- roślina roczna
KAPUSTA GŁOWISTA
-część jadalna-główka- silnie wyrośnięta, zamknięty pąk szczytowy
-podział odmian pod względem długości okresu wegetacji (od sadzenia do zbioru)
wczesna 55-70dni
średnio wczesna 80-110dni
średnio pozna 115-130dni
późna 135-165dni
terminy uprawy kapusty głowiastej
| Odmiana | Termin siewu | Termin sadzenia | Rozstawa | Termin zbioru |
|---|---|---|---|---|
| Wczesna | Połowa lutego | Od początku do końca kwietnia | 45x40 | Koniec maja do czerwca |
| Średnio wczesna | Od początku marca | Od końca kwietnia do połowy maja | 67x50 | Od połowy lipca do września |
Średnio późna i późna |
Od końca marca do końca kwietnia | Od połowy maja do polowy czerwca | 67x50 | Od końca września do początku listopada |
KAPUSTA BRUKSELSKA
-część jadalna- mała główka-pąki szczytowe zamknięte, wyrastają w kątach liści na silnie skróconych pędach bocznych
-liście maja długie ogonki a blaszka liściowa ma kształt odwrotnie jajowaty
-mniejsze wymagania glebowe od kapusty głowiastej
-wytrzymała na niskie temperatury może zamarznąć i rozmarznąć
-sadzenie z rozsady-początek czerwca
-zbiór październik/listopad
-zbiór wielokrotny w miarę dorastania główek
-ogławianie roślin poprawia wyrównanie główek
KALAFIOR
-róże kalafiora- wielokrotnie rozgałęzione, szczytowe części pędu kwiatostanowego
-łodyga(głąb) jest krótki95-15cm) gęsto ulistniony. Liście ułożone skrętolegle, osadzone na ogonkach lub siedzące
-największe wymagania klimatyczne glebowe z kapustnych
-temperatura optymalna dla zawiązywania róży 14-18C, powyżej 25C nie tworzą się róże
-duże wymagania pokarmowe- zwłaszcza azotowe
-sadzenie do 20kwietnia zbiór czerwiec
-sadzenie pierwsza połowa lipca, zbiór wrzesień/październik
-siew ok miesiąc (5tygodni)
BROKUŁ
-część jadalna- kwiatostan zwany róża
-liście osadzone na długich ogonkach, duże powycinane blaszki liściowe
-po wycięciu róży głównej z kątów liści wyrastają roże boczne
-terminy uprawy
* sadzenie pierwsza połowa kwietnia zbiór czerwiec
* sadzenie pierwsza połowa czerwca zbiór wrzesień/październik
* zbiór, gdy roże są wyrośnięte, wielkość pąków wynosi ok 2mm
KALAREPA
-część jadalna- silnie skrócona, zgrubiała mięsista łodyga, o kulistym kształcie
-uprawiana jako przedplon lub jako poplon
-termin uprawy
* sadzenie-ok połowy kwietnia zbiór koniec maja
* sadzenie do połowy lipca zbiór wrzesień
* zbiór gdy wielkość zgrubiania 5-7cm
KAPUSTA PEKIŃSKA
-część jadalna- liście
-tworzy słabo zamkniętą, luźną główkę
-termin uprawy
* sadzenie koniec kwietnia początek maja
* zbiór czerwiec
* sadzenie sierpień
* zbiór wrzesień/październik
-zbiór bez liści zewnętrznych
JARMUŻ
-część jadalna- liście
-wysoka wartość biologiczna witamina C i B karoten
-odporna na niskie temperatury znosi do -15C
-termin uprawy
* sadzenie od końca kwietnia do końca lipca
* zbiór początek września do początku grudnia
Najważniejsze szkodniki upraw kapusty:
śmietka kapuściana
bielinek kapustnik i rzepnik
paciornica krzyżowianka
mszyce
wciornastki na kapuście
kiła kapusty
zwalczanie kiły:
-właściwe plonowanie- nie sadzić kapustnych po kapustnych, usuwać chwasty zwłaszcza z rodzin kapustnych
-gdy choroba pojawi się, przerwa w sadzeniu kapustnych, włączanie do płodozmianu(żyta na masę zielona)
-odpowiedni odczyn gleby, wapniowanie
-profilaktyka- podlewanie rozsady środkami Altima500SC lub Topsin M500SC
czerń krzyżowana kapuście i kalafiorze
mączniak rzekomy
szara pleśń
mokra zgnilizna
WARZYWA LIŚCIOWE
Szpinak zwyczajny, burak liściowy, pietruszka naciowa, sałata, cykoria sałatkowa, seler naciowy, roszponka, rokieta siewna
SAŁATA
-uprawa w gruncie i pod osłonami
-niskie wymagania świetlne
-gleba próchniczna
-średnie wymagania pokarmowe
-wysokie wymagania wodne
-stanowisko słoneczne
-odmiany sałaty siewnej :
* sałata głowiasta masłowa
* sałata listkowa
* sałata rzymska
* sałata łodygowa
-rozstawa 25-30x 25-30cm
-wysiew nasion bezpośrednio do gruntu od połowy kwietnia lub produkcja rozsady od połowy marca
-sadzenie początek maja nie na głęboko
-umiarkowane nawożenie azotem przed sadzeniem (siew w momencie tworzenia główek
-system podlewania małymi dawkami- unikanie gnicia roślin
-okres wegetacji od posadzenia 30-45dni
-wartość odżywcza kwas foliowy, witamina C i E, potas wapń i magnez
SZPINAK ZWYCZAJNY
-roślina dnia długiego
-małe wymagania cieplne
-surowiec- liście
-gleba próchniczna
-wartości odżywcze kwas foliowy, witamina B, C, E, A, potas, żelazo, magnez, jod
ROKIETTA SIEWNA (RUKOLA)
-łatwa uprawa
-krótki okres wegetacji (30-40dni)
-pikantny smak
-stanowisko lekko zaciemnione
-uprawa od wczesnej wiosny do jesieni
-małe wymagania pokarmowe i wodne
-wartości odżywcze- Witamina C, związki fenolowe, sole mineralne
ROSZPONKA
-okres wegetacji 60-90dni
-warzywo witaminizujące
-lekko orzechowy smak
-mrozoodporna
-uprawa wiosna i jesienią
-wysokie wymagania pokarmowe i wodne
-wartości odżywcze- witamina B,C potas, żelazo
Choroby i szkodniki sałaty
bakteryjne gnicie sałaty
mączniak prawdziwy
mączniak rzekomy
WARZYWA PSIANKOWATE
-wysokie wymagania cieplne
-uprawa z rozsady
-sadzenie po 15maja
-część użytkowa- owoc (jagoda)
POMIDOR
-uprawiany w drugim i trzecim roku po oborniku
-stanowisko ciepłe
-gleba dobrze nagrzewająca się, przepuszczalna
-wysokie wymagania pokarmowe
-średnie wymagania wodne
-korzystne stosowanie nawozów zielonych
-ściółkowanie czarna folią
-liście pomidora- nieparzysto pierzastozłożone
-kwiatostan sierpik zwany potocznie gronem
-pod względem wysokości łodygi wyróżnia się odmiany
* wysokie- wzrost ograniczony jest warunkiem uprawy
* karłowate- po wytworzeniu 2-4gron nie rosną dalej, a łodyga kończy się kwiatostanem
-barwa
| Barwa owocu | Barwa skórki | Barwa miąższu |
|---|---|---|
| Czerwone | Karoten | Karoten i likopen |
| malinowe | --------- | Likopen |
| Pomarańczowe | Karoten | Karoten |
| Żółte | ----------- | Karoten |
Karoten-światło likopen-temperatura
-rozstawa 60-80x 30-60cm
-rozsada
*doniczkowa, krepę, zdrowe, wysokości 15-30cm, 5-7lisci
-wartości odżywcze; duża zawartości likopenu, zawartość karotenu, źródło witamin C B1, B2, oraz prowitaminy A, pektyny
PAPRYKA
-liście gładkie, eliptyczne
-kwiaty obupłciowe, w gronach od 1-3 sztuk wyrastających w katach liści
-uprawa w 2lub 3 roku po oborniku
-stanowisko bardzo ciepłe, nasłonecznione
-gleba dobrze nagrzewająca się , przepuszczalna
-wysokie wymagania pokarmowe
-wysokie wymagania wodne
-korzystne stosowanie nawozów zielonych i obornika
-ściółkowanie czarna folia
-rozstawa 60x40cm
-rozsada
* doniczkowa, krepę, zdrowe, wysokość 12-25 cm, 3-4liscia
-wysokość ok 60cm
-barwa
* czerwona, pomarańczowe, żółtawe w fasie dojrzałości fizjologicznej
* zielone w fazie dojrzałości zbiorowej
-wartości odżywcze; kapsoicyna< żelazo, fosfor< zawartość karotenu< duża ilość witaminy C
OBERŻYNA- BAKŁAŻAN
-uprawiana pod osłonami
-największe wymagania cieplne
-gleba dobrze nagrzewającą się, przepuszczalna
-wysokie wymagania pokarmowe
-wysokie wymagania wodne
-korzystne stosowanie nawozów zielonych i obornika
-ściółkowanie czarna folią
-rozstaw 50-60x 40-50cm
-rozsada
* doniczkowa, krepę, zdrowe, wysokość 12-25 cm, 3-4liścia
-sadzenie w drugie dekadzie maja
-wysokość 60-100 cm (w gruncie 20-60cm)
-zbiór owoców od połowy sierpnia
-zabiegi pielęgnacyjne
* skracanie pędu głównego
* nawożenie
-owoce podłużne lub gruszkowate
-długość od 5-30cm
-skórka ciemnofioletowa, błyszczące
Najważniejsze choroby i szkodniki roślin psiankowatych:
zaraza ziemniaka na pomidorze
brunatna plamistość liści pomidora
alternarioza na pomidorze
szara pleśń na pomidorze
mączniak szklarniowy
mszyca
przędziorka szklarniowiec
WARZYWA RZEPOWATE
RZODKIEWKA
-uprawa z siewu
-krótki okres wegetacji
-małe wymagania cieplne
-małe wymaganie pokarmowe
-małe wymagania wodne
-gleba piaszczysto- gliniasta
-siew w marcu- początek maja, lipec – wrzesień
-rozstaw 8-12x 3-4cm
-okres wegetacji 25-35dni
-wartości odżywcze; magnez< fosfor< wapń< żelazo< witaminy A, B1, B2, C i E
WARZYWA WIELOLETNIE
SZPARAGI
-głębokie spulchnieniem gleby
-sadzenie karp marzec/kwiecień
-rozstawa 1,60-1,70 x 30-40cm
-pierwszy zbiór w trzecim roku
-zbiór do 20 czerwca
-uprawa 15-17lat
-karpy szparaga sadzone w bruzdy o głębokości 30cm
-wartości odżywcze: asparagina< profilaktyka nowotworowa< Mg, K, Fe, Mn, Ca, Cu, P< silne wartości moczopędne< witamina A,B,C kwas foliowy
RABARBER
-na jednym stanowisku 10lat
-wysokie wymagania glebowe
-stanowisko suche i słoneczne
-sadzenie karp
-usuwanie kwitnących pędów
-pierwszy zbióe w 2 raku po uprawie
-zbiór maj- lipiec
-wartości odżywcze: witamina C< Mg, K, Fe, Ca,P< kwas szczawiowy<kwas jabłkowy.