ADMINISTRACJA POLSKA OD 1509 DO 1939

Kształtowanie administracji RP Obojga Narodów -

RP ON – państwo szlacheckie, potężne, związane najpierw unią personalną, potem realną. (Unia Lubelska 1569)

• Instytucje wspólne – król, sejm, polityka zagraniczna, przywileje

• Instytucje oddzielne – administracja centralna i terytorialna, skarb, wojsko, sądy, prawo sądowe

Dzieje tego organizmu państwowego możemy podzielić na 2 podokresy – demokrację szlachecką 1454-1652 oraz oligarchię magnacką 1652-1751. Cezurą między nimi jest wprowadzenie liberum weto.

Monarcha

• władza królewska początkowo silna zwłaszcza za Kazimierza Jagiellończyka, który dążył do monarchii absolutnej sprzeciwiając się sejmowi. Zaraz po jego śmierci, w 1493 roku zwołano Sejm Walny.

• Następnie Zygmunt III Stary chciał wznowić ideę absolutyzmu.

• Monarchia elekcyjna w ramach rodziny zmieniona na dziedziczną przez Zygmunta Augusta

• 1529 – wiwende electa – wybór następcy za życia powoduje bunt szlachty znany jako Rokosz. – w jego konsekwencji ponownie wprowadzono elekcyjność.

• Zygmunt August – wspiera magnaterię, później szlachtę; umiera bezpotomnie

• W 1563 wprowadzono wolną elekcję – dla wyboru króla powoływano 3 sejmu

  • Konwokacyjny (techniczny) – władzę oddawał sejmikom lokalnym na czas bezkrólewia

    • „kapturowy” – sądy i sejmiki na znak żałoby

  • Elekcyjny – przeważnie zbierał się na Woli pod Warszawą – wybór monarchy po prezentacji kandydatów przez ich legatów.

    • Iwan IV Groźny, Jan Waza, Stefan Batory, Henryk Walezy (Francja)

    • Z wybranym podpisano pacta conventa – (pierwsze w 1553) – uznanie porządku publiczno – prawnego ; charakter indywidualny, tj. zmiany za każdym wyborem ; zawierane ze szlachtą. W przypadku Hernyka Walezego były to:

      • Spłacenie długów

      • Kształcenie szlachty za darmo we Francji

      • Odbudowa floty

      • Ślub z Anną Jagiellonką

      • Odzyskanie Inflant

  • Koronacyjny – zwykle na katedrze na Wawelu, ale Poniatowski już w katedrze Warszawskiej

• Artykuły henrykowskie - podstawy ustroju (było ponad 20), m.in.:

  • Potwierdzenie przywilejów władzy

  • Elekcyjność tronu

  • Nie dla dziedziczności

  • Sejm co najmniej raz na 2 lata

  • Rada senatorów działająca przy monarsze (16 osób z wymianą 4 co 0,5 roku

  • Potwierdzenie kompetencji Sejmu

  • Tolerancja religijna

  • W razie nieprzestrzegania prawa możliwość oporu

Administracja centralna i terytorialna

Brak zmian w stosunku do monarchii stanowej. Jednak pojawia się dwóch nowych ministrów: hetman wielki koronny i jego zastępca hetman polny (oboje ds. wojny). W administracji terytorialnej starosta stał się urzędnikiem ziemskim.

Monarchia konstytucyjna – próby reform

• 1764-1768 Sejm Konwokacyjny S.A. Poniatowskiego

  • Powołano po 2 komisje na terytoriach Litwy i Polski:; kadencja 2-letnia, miały od 9 do 16 członków

    • Wojskowa – podniosła liczbę wojska do 18 tysięcy, zmodernizowała wojsko, ograniczyła rolę hetmana

    • Skarbowa koronna – uchwaliła pierwszy w dziejach projekt budżetu (1775 wprowadzony), ujednoliciła miary i wagi, zniosła cła wewnętrzne i zewnętrzne zastępując je cłem generalnym, popierała rozwiązania kapitalistyczne, rozwijała komunikację i drogi.

  • 1768 – Prawa kardynalne zastępujące artykuły henrykowskie; ich promotorem była Katarzyna II

    • Potwierdzenie przywilejów szlachty

    • Elekcja tronu

    • Trójstanowość

    • Tolerancja religijna

• 1775 – II prawa kardynalne; postanowiono, że królem może być tylko Polak, z wyłączeniem synów i wnuków poprzedniego monarchy, a także gwarancje wszystkich 3 zaborców.

• 1773 – 1776 wprowadzono

  • Komisję edukacji narodowej z biskupem na czele, potem prymasem

    • 8-osobowa rada z 6-letnią kadencją

    • Majątek byłego zakonu Jezuitów

    • Pierwsze ministerstwo edukacji

    • Reformy:

      • Laicyzacja

      • Restrukturyzacja

      • Rozwój pensji dla dziewcząt

  • Rada nieustająca – namiastka rządu; przewodnictwo króla; 18 osób z Senatu i 18 z Sejmu

    • Kadencja 2-letnia; potem zmiana 2/3 składu dla utrzymania ciągłości

    • 5 departamentów:

      • Interesów cudzoziemskich (4)

      • Policji (8)

      • Skarbu (8)

      • Wojska (8)

      • Sprawiedliwości (8)

    • Początkowo w jej składzie ludzie orientacji prorosyjskiej – rada nieustającej zdrady

    • Próba wzmocnienia rady poprzez rządy królewsko – ambasadorskie

    • Od 1789 znowu dominuje orientacja rosyjska

• 1788-1792 Reformy Sejmu Wielkiego zawarto w konstytucji 3 maja

  • Król

    • Odebrano mu inicjatywę ustawodawczą

    • Odebrano stałe miejsce w Sejmie (2 stanowość Sejmu)

    • Wzmocniono władze wykonawczą króla; ograniczając kompetencje rządu

      • Król był nietykalny i nieodpowiedzialny politycznie – wymagana kontrasygnata ministra lub premiera

      • Ministrowie odpowiedzialni politycznie i karnie

    • Zniesiono wolną elekcję – teraz dziedziczna

  • Administracja terytorialna:

    • 1789 – utworzono komisje porządkowe cywilno – wojskowe z reprezentacją miast (szlachta posesjonacka)

    • 1791 – wprowadzenie podziału na województwa i powiaty

  • Administracja miejska

    • Podział mieszczan na posesjonatów i nieposesjonatów. – pełnia władzy wyborczej tylko dla tych pierwszych, którzy na zgromadzeniach wybierali władzę miejską.

  • Nowa instytucja straży praw zajmująca się naczelną administracją

Ziemie polskie pod zaborami 1806-1918

Księstwo Warszawskie

1806 rok – Napoleon zajmuje Berlin; w 1807 roku wkracza do Polski. Po tym wydarzeniu, w zamian za pomoc Polaków w jego walkach powołano KOMITET RZĄDZĄCY jako organ administracji na ziemiach byłego zaboru pruskiego. Na jego czele stał Stanisław Małachowski. Celem tej struktury było utworzenie armii polskiej. Po dużym wydatku sił ze strony polskich żołnierzy dochodzi do układu w Tylży.

VII.1807 – Układ w Tylży – powstaje KSIĘSTWO WARSZAWSKIE

• ziemie 2 i 3 zaboru pruskiego bez WMG oraz okręgu białostockiego, który przypada w udziale Rosji

• początkowo liczy 102 tys. Km. 2

• Car Aleksander I wyraził jedynie zgodę na Księstwo Warszawskie, a nie Królestwo Polskie !!!

1809 – 5 koalicja z udziałem Polaków bierze udział w bitwie pod Raszynem. W nagrodę ziemie 3 zaboru austriackiego, a więc Ukraina zachodnia bez Tarnopolskiego (dla Rosji) przechodzą pod władanie Ks. Warszawskiego.

W nowopowstałym organizmie państwowym 22.VII.1807 roku dochodzi do wprowadzenia konstytucji oktrojowanej Polska w drodze wyjątku otrzymała od Napoleona ustrój uwzględniający polską tradycję. Jedynie administracja budowana była na wzorzec francuski.

Król – król saski, co oznacza, iż Polskę i Saksonię od tej pory łączy unia personalna. Z zachowaniem dziedzicznej dynastii

• Tytuł Wielkiego Księcia dla Fryderyka Augusta

• Polityka zagraniczna prowadzona przez Francję

• Posiada ogromne uprawnienia; to on powołuje najistotniejsze instytucje

• Uprawnienia ustawodawcze, m.in. otwarcie posiedzeń Sejmu, mianowanie Senatorów, wyłączność inicjatywy ustawodawczej, dekrety, sankcje, weto zawieszające

Jednak król, mimo swej formalnej władzy nie wykonuje swych prerogatyw. Nie zostaje wykorzystana możliwość powołania wice króla.

Rada Stanu

• na czele król lub wice król – tutaj nazwany przewodniczącym

• ministrowie, później radcy stanu, referendowie, sekretarz – skład ciągle powiększano

• Wiązanie 3 ogniw władz – stoi ponad klasycznym trójpodziałem. Legislatywę wykonuje poprzez przygotowanie projektów ustaw i dekretów, egzekutywę poprzez kontrolę ministerialną i nadzór nad administracją , judykatywę poprzez sąd kasacyjny, omawiany w następnym punkcie

• Sądownictwo kasacyjne

  • Kasacja dochodzi do skutku w przypadku złamania prawa materialnego lub procesowego

  • Rada sama nie rozstrzygała sprawy, kierowała jedynie prośbę o ponowne jej rozpatrzenie i naprawę ewentualnych błędów

• Sądownictwo administracyjne

  • Rozstrzyganie sporów kompetencyjnych

  • Rozstrzyganie kwestii administracyjnych związanych ze strukturą – odtąd stosunek dwustronny państwo – obywatel, obywatel – państwo.

  • Pierwszą instancją rady prefekturalne, druga instancją rada stanu

Rada Ministrów

• w jej składzie ministrowie policji, spraw wewnętrznych, skarbu, wojny, sprawiedliwości + sekretarz stanu przekazujący informacje od króla Saksonii

• Dla rozstrzygania spraw ponadresortowych wielokrotnie powoływana jest rada ministrów, której kompetencje się zwiększają; w 1812 to ona praktycznie rządzi w Księstwie Warszawskim zajmując się głowinie sprawami wojennymi tego czasu.

Administracja terytorialna – w tej sferze zauważa się odejście od tradycji historycznych. Występuje następujący podział:

1. departamenty – w 1807 6, potem w 1809 10

   1. Na czele prefekt mianowany przez króla podległy ministrom i radzie stanu

   2. Rada prefekturalna przy prefekcie pełniąca funkcje sądu administracyjnego I instancji

2. Powiaty – w 1807 60 w 1809 100

   1. Funkcja administracyjna – podprefekt mianowany przez króla

   2. Funkcja wyborcza – po 1 pośle na Sejm

3. Gminy miejskie i wiejskie

   1. Gminy miejskie nie do końca zoorganizowanie. Municypalności wprowadzono zaledwie w kilku miastach. Na czele stał prezydent lub burmistrz. Dodatkowym organem była rada miejska z 2 – 5 ławnikami

   2. Gminy wiejskie – zarządzane przez wójta lub sołtysa

Z założenia w tak zorganizowanej administracji urzędy mieli sprawować ludzie wykształceni, a nie tylko dobrze urodzeni. Dlatego była potrzeba powołania instytucji kształcącej. W 1808 roku obok Najwyższej Komisji Egzaminacyjnej powstaje Szkoła prawa i administracji – w 1816 roku jako Uniwersytet Warszawski. Kształci on kadry urzędnicze. Od tej pory możemy mówić o szkolnictwie administracyjnym.

Wolne Miasto Gdańsk – kolejnym tworem powstałym na mocy traktatu z Tylży jest WMG. Oparte na wzorcu niemieckim (porównaj Hamburg, Lubeka, Frankfurt). Warto zaznaczyć, że ten twór powtórzy się w postanowieniach traktatu wersalskiego.

Ustrój WMG Napoleońskiego:

• nie powstała konstytucja, ostatecznie obowiązywała sytuacja prowizoryczna

• zasady I RP i Francuskie

• Wpływy francuskie przejawiają się w:

  • Dużej roli portu bałtyckiego

  • Interesy francuskie musiały być zabezpieczone – na czele stał gubernator J. Rapp mianowany przez Napoleona.

  • Gospodarka podległa intendentowi kontrolującemu przepływy, cła. – od 1809 funkcję pełnił Konsul Massias (Francuz)

• Najwyższą władzę (gł. Administracyjną) pełnił Senat (wcześniej Rada Miejska) – I Ordynek

  • 4 burmistrzów (prezydent na czele), 8 senatorów.

  • Powiększony do 22 osób

• II ordynek – Ława pełniąca funkcję sądowniczą.

• III ordynek – przedstawiciele 4 regionów, w sumie 100 osób, po reformie po 4 członków z 4 dzielnic.

• Ziemie przyległe – 250 folwarków i wsie. Były administracyjnie podzielone pomiędzy 4 burmistrzów.

• Na Żuławach dość dużo urzędników – związane z kwestiami melioracyjnymi

Kongres Wiedeński 1815 – w jego trakcie Rosja chce przejąć całe Księstwo Warszawskie, jednak spotyka się to z oporem Prus i Austrii – w rezultacie powstają nowe organizmy: Wolne Miasto Kraków, Królestwo Polskie oraz Wielkie Księstwo Poznańskie

Wolne Miasto Kraków – zajmuje powierzchnię 2. Zamieszkuje w nim od 90 do 120 tyś. mieszkańców. Jego ustrój można scharakteryzować w następujący sposób:

• konstytucje: wstępna 1815 zasadnicza 1818 ograniczająca dotychczasowy ustrój z 1833

• Administracja centralna

  • Senat – 12 członków + przewodniczący - 6 głównych z funkcją dożywotnią i 6 pobocznych na kadencję. 8 członków od Zgromadzenia Reprezentantów, kolejni z Kapituły Katolickiej, Uniwersytetu Jagiellońskiego.

  • Zgromadzenie trzech rezydentów – po 1 z każdego zaboru

• Administracja terytorialna

  • 26 gmin politycznych i 2 administracyjne związane z ludnością Żydowską żyjącą według innych zasad i mającą ograniczone prawa polityczne

  • Na czele gmin wójtowie, potem komisarze cyrkułowi

• W 1846 WMK wcielono do zaboru austriackiego.

Wielkie Księstwo Poznańskie – istniało od Wiosny Ludów (1848), zajmowało obszar 29,5 tyś. km 2, Funkcję namiestnika w tym obszarze pełnił Antoni Radziwił – w zasadzie realizował myśl administracyjną króla Pruskiego. Nie miał dużej samodzielności. Po powstaniu listopadowym urząd namiestnika nieobsadzony, zakończyła się jakakolwiek samodzielność tego obszaru. Jeśli mówimy o administracji terytorialnej, to posiadała ona status autonomii do 1831 roku. Było częścią państwa pruskiego traktowaną odrębnie. Po powstaniu staje się tzw. Pozen province – prowincja podzielona na obwody rejencyjne z prezydentem oraz powiaty z radcą ziemskim (jako jedyne posiadały w miarę rozwiniętą samodzielność) i gminy wiejskie z sołtysem.

Zabór austriacki – do 1861 roku funkcjonował na zasadach monarchii austriackiej. Na czele autonomii Galicyjskiej stał Polak – Godłowski. Jego zadaniem było wprowadzenie i utrzymanie autonomii. Od powstania Austro- Węgier w 1867 wszystkie państwa związkowe posiadały autonomię.

Możemy mówić o funkcjonowaniu trzech pionów administracji w Autonomii:

• samorządowy

  • dotyczył również szkolnictwa

  • na czele tego pionu namiestnik rezydujący we Lwowie (Polak), niżej stali starostowie (Polacy); gminy podzielone zostały na miejskie i wiejskie

  • Kraków i Lwów zarządzani przez prezydenta i Radę Miasta; mniejsze miasta przez burmistrza

• autonomiczny

  • sejm krajowy z kadencją sześcioletnią (kuria ziemiańska i inne); ustrój niedemokratyczny

  • wydział krajowy – z marszałkiem Sejmu krajowego; organ wykonawczy

• rządowy

  • rada państwa

    • izba panów (arystokracja dobierana wg uznania cesarza)

    • izba poselska (z Galicji tylko Polacy wchodzili w jej skład)

  • władza wykonawcza – na czele premier (Polak) + ministrowie resortowi + minister ds. autonomii (również ds. Galicji)

Królestwo Polskie - w porównaniu do Księstwa Warszawskiego obszar zmniejszony o Wielkie Księstwo Poznańskie, WMK oraz okręg tarnopolski, który trafił do Rosji. Ogólnie liczyło 128 tyś. km2.
Cechy
Namiestnik
Rada Stanu
Rada administracyjna
Pozostałe instytucje centralne
Administracja terytorialna

II Rzeczpospolita – 1918 - 1939

Rys historyczny

Po I wojnie światowej wytworzyły się na terenie Polski orientacje dotyczące zdobycia niepodległości. Są to:

• aktywiści – proaustriaccy; na czele Piłsudski; tworzą m.in. Związek Walki Czynnej, Towarzystwo Sokół, Polskie Harcerstwo; pojawia się również koncepcja monarchii Austro-Węgiersko-Polskiej. Do pewnego czasu popierano również Niemcy

• Pasywiści – orientacja prorosyjska; na czele Dmowski; głoszą, iż Rosja jest już reformowana

• Powstańcy – głosili jedność Słowian w walce z Germanami

• Komuniści – na czele z Różą Luksemburg; wojna światowa miała przynieść rewolucję komunistyczną

Działania powojenne:

• W trakcie wojny różne strony konfliktu chciały przesunąć na swoją stronę Polaków – m.in. Akt 16. Listopada i Powołanie Tymczasowej Rady Stanu; orędzie Wilsona

• Po wojnie istniała konieczność zjednoczenia kilku ośrodków władzy, które powstały na skutek w/w działań – Rady Regencyjnej (Rakowski, Ostrowski, Lubomirski), Rady Stanu, Komitetu Narodowego Polskiego (siedziba w Paryżu, na czele Dmowski; wg Ententy rząd emigracyjny, na czele armii Haller); Kres tej sytuacji przyniesie Piłsudski, który 11.XI.1918 otrzymał od Rady Regencyjnej insygnia władzy, stopniowo kolejne ośrodki władzy oddawały mu swoje prerogatywy.

• Powstaje rząd Moraczewskiego. Polska jest republiką. Władza należy do Tymczasowego Naczelnika Państwa

• Sejm ustawodawczy – Mała konstytucja z II.1919

  • Władza suwerenna dla Sejmu Ustawodawczego

  • Władza cywilno – wojskowa dla naczelnika

  • Naczelnik powołuje premiera i na jego wniosek ministrów

  • Premier i ministrowie odpowiedzialni przed Sejmem

  • Tworzenie konstytucji stałej przynosiło dość dużo sporów

• Konstytucja marcowa z 1921 – demokracja, forma parlamentarno – gabinetowa

• Nowela Sierpniowa

• Konstytucja kwietniowa z 1935 – autorytaryzm

Podział administracji:

• centralna

  • Prezydent

  • Rada ministrów

  • Ministrowie

• Terytorialna

  • Administracja rządowa

    • Administracja ogólna – działania przypisane MSW; inaczej zwana zespoloną. Dla jej celów wprowadzono podział państwa na województwa, powiaty, gminy wiejskie i miejskie

    • Administracja specjalna – nie zespolona; podział na specjalne okręgi, np. wojskowe

  • Samorząd

PREZYDENT W USTROJU II RP
Akt prawy
Konstytucja marcowa z 1921
Nowela sierpniowa z 1926 roku
Konstytucja kwietniowa z 1935 roku

Rada ministrów

• premier koordynatorem, a nie kierownikiem prac rządu

• Kompetencje:

  • Decydowanie o ogólnych kierunkach polityki zagranicznej wewnętrznej

  • Inicjatywa ustawodawcza

  • Wydawanie rozporządzeń, zarządzeń, podejmowanie uchwał

  • Uzgadniała i kontrolowała działalność poszczególnych ministrów

• Komitet Ekonomiczny – organ pomocniczy; przewodniczącym premier lub delegowany minister;

• W 1930 roku utworzono Prezydium Rady Ministrów – w składzie biura do różnych spraw; ich zadaniem była obsługa prawna i organizacyjna rządu

• W konstytucji kwietniowej wzrasta pozycja premiera, który staję się od teraz rzeczywistym przywódcą prac rządu

Ministrowie - Pierwsze ministerstwa tworzone już przez Radę Regencyjną (1918 – 8 ministrów) Ostateczny kształt ministerstw wprowadza dopiero w 1926 roku rozporządzenie w tej kwestii. Po unifikacji liczba ministerstw wynosiła 13, miała jednak tendencję malejącą.

Odpowiedzialność ministrów: parlamentarna, polityczna, solidarna, indywidualna, konstytucyjna

Minister – wiceminister (podsekretarz stanu) + aparat pomocniczy (ministerstwo) podzielona na departamenty – na ich czele dyrektorzy – wydziały z naczelnikami jako przewodniczącymi – referaty – biura – działy

Administracja zespolona przed unifikacją
OBSZAR
Z. rosyjski
Z. austriacki
Z. pruski
G. Śląsk

Administracja zespolona po unifikacji

• Unifikacja nastąpiła 19.1.1928 roku – wprowadzono podział na 16 województw + Warszawa; województwa dzieliły się na powiaty, gminy miejskie (611) i wiejskie (3195) – wszystko razem tworzyło administrację publiczną, czyli zespoloną

  • Realizacja zadań różnych ministerstw;

• Wojewodę mianował prezydent na wniosek URM i MSW. Działał w podwójnym charakterze:

  • Przedstawiciel rządu oraz szef administracji ogólnej

• Organy kolegialne w województwie

  • Rada Wojewódzka – przedstawiciele powiatów; organ opiniodawczy; w Pomorskiem i Poznańskiem nazywany sejmikiem wojewódzkim

  • Wydział Wojewódzki- wojewoda, członkowie wybrani przez radę oraz 2 urzędników państwowych – uprawnienia doradcze i stanowcze; w Pomorskiem i Poznańskiem nazywany Wydziałem Wojewódzkim

• Odmienne organizacje wojewódzkie:

  • Śląsk – Śląska Rada Wojewódzka

  • Warszawa – podział na powiaty grodzkie ze starostami na czele; Komisarz rządu i magistrat dodatkowymi organami

• Powiat – pod kierownictwem starosty mianowanych przez MSW; podlegali wojewodzie;

  • Starostowie grodzcy – zarządzali miastami powyżej 75 tys. Mieszkańców; wyjątkowo w Gdyni powołano komisarza rządu;

  • Organami pomocniczymi: Sejmiki (rady) powiatowe oraz wydziały powiatowe

Administracja niezespolona

• zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi należy do Prezydenta przed MS wojskowych, Generalnym Inspektorze Sił Zbrojnych. – kraj podzielony na 10 okręgów korpusów

• podziały dotyczące spraw sprawiedliwości, skarbu, oświaty, rolnictwa, edukacji i wierzeń, opieki społecznej

SAMORZĄD PRZED UNIFIKACJĄ
Gminy wiejskie
Gminy miejskie
Powiaty
Województwa
SAMORZĄD PO UNIFIKACJI
Zasady
Gmina i powiat
Gospod i zawod

Postępowanie administracyjne

- Rozporządzenie o postępowaniu administracyjnym z 22.03.1928 roku, uzupełniane o zasady postępowania przymusowego oraz karnoadministracyjnego

------ przymusowe – wykonywane w I instancji przez starostę; do jego decyzji przysługiwała skarga do wojewody

------ karnoadministracyjne – karność wykroczeń od kary grzywny (3 tys.) do 3 miesięcy aresztu.; w tym wypadku skazany mógł skierować sprawę do sądu

Kontrola administracji

Podział na kontrolę:

• wewnętrzną – w ramach hierarchii administracyjnej

• zewnętrzną

  • parlamentarną – pociąganie ministrów do odpowiedzialności konstytucyjnej

  • interpelacje poselskie

  • sądową – działalność sądów administracyjnych

  • państwową - NIK

NIK

• 1917 – TRS tworzy Urząd Obrachunkowy

• 1919 – dekret Tymczasowego Naczelnika Państwa tworzy NIKP – wszechstronna kontrola finansów; w sumie pod kontrolą Piłsudskiego; stosowano 3 rodzaje kontroli: wstępną, następczą oraz faktyczną; posiadała oddziały terytorialne w najważniejszych miastach II RP

• Konstytucja marcowa z 1921 roku – ustawa powołująca NIK; podlega prezydentowi; prezes NIK w randze ministra; tylko kontrola faktyczna i następcza

Funkcjonariusze administracji

• Ustawa o państwowej służbie cywilnej z 1922 roku – podział na urzędników i funkcjonariuszy niższych;

• Stosunek służbowy ustalany na zasadzie mianowania lub umowy

• Problemem były braki w kadrze urzędniczej. Stosunkowo dobra sytuacja panowała jedynie w Galicji