Wykłady Rozród zwierząt
Układ rozrodczy służy zachowaniu gatunku nie służy zachowaniu osobnika.
Dojrzewanie i rozwój płciowy
Układ rozrodczy samców i samic podlega zmianom, które wynikają z :
- rozwoju płciowego – u młodszych osobników
- z zanikania funkcji płciowych - u starzejących się osobników
Rozwój płciowy – przebiega równolegle z wzrostem i rozwojem somatycznym ale nie można o nim wnioskować wyłącznie na podstawie zmianom somatycznym.
Standard rozwoju płciowego
- etap rozwoju zarodkowego
- stadium młodocianego rozwoju (stan młodocianej nie płodności)
- stan dojrzałości płciowej
- stan dojrzałości rozpłodowej (hodowlanej)
- stan dojrzałości fizycznej (somatycznej)
- stan starości fizycznej (zanik funkcji płciowych)
W czasie rozwoju zarodkowego następuje:
- zróżnicowanie płci
- kształtują się zaczątki narządów płciowych
- wytworzenie komórek prapłciowych i ich migracje do gonad
- Wytworzenie pierwotnych pęcherzyków jajnikowych
Okres młodocianej bez płodności poprzedza wystąpienie dojrzałości płciowej i charakteryzuje go:
- brak wyraźnego libido
- niezdolność do wytwarzania dojrzałych kom płciowych
W stadium młodocianego rozwoju następuje:
- intensywny rozwój płciowy (tempo tego rozwoju zwiększa się przed osiągnięciem dojrzałości płciowej)
- intensywne powiększanie wymiarów i masy ciała
Zwierzęta przeznaczone do rozrodu muszą być odchowywane w komfortowych warunkach:
- duża powierzchnia kojców
- dobrze zorganizowane wybiegi
- Optymalny mikroklimat pomieszczeń
- prawidłowo skomponowana i dobrze zbilansowana dawka pokarmowa
< duża koncentracja energii i białka przy małej objętości
< dawka zbilansowana pod względem zawartości przyswajalnych składników pokarmowych i witamin
Zwierzęta odchowane w niekorzystnych warunkach cechuje niedorozwój płciowy
Skutki niedorozwoju płciowego samic:
-słabiej rozwinięte jajniki i jajowody
Mniejszy wskaźnik owulacji
Mniejsza skuteczność zapłodnienia
- mniejsze rogi macic
Gorsze warunki inplantacji zwierząt
W krótkich i słabo rozwiniętych rogach macicy nie może być dużo płodów
Skutki niedorozwoju płciowego samców
- słabiej rozwinięta tkanka miąższu jąder
Mniejsza produkcja plemników
Gorsza jakość plemników
Mniejszy popęd płciowy
- mniejszy rozwój gruczołów płciowych dodatkowych:
Mała objętość ejakulatu
Mniejsza przeżywalność plemników
- słabszy kościec i gorsza harmonia budowy:
Wcześniejsze brakowania (słabość koń
Zmniejszona sprawność kopulacyjna
Przy zakupie rozpłodnika warto zwracać uwagę na warunki w jakich został wychowany, a nie tylko na parametry jego wyceny i wyglądu zewnętrznego.
Dojrzałość płciowa stan rozwoju organizmu przy którym możliwe staje się zapłodnienie i rozwój ciąży.
Cechy charakterystyczne stanu dojrzałości płciowej
- wytwarzanie zdolnych do zapłodnienia gamet
U samców plemników
U samic kom jajowych
- wydzielenie dużych ilości hormonów płciowych
U samców hormony androgenne
U samic hormony estrogenie
- popęd płciowy (libido)
U samców chęć krycia
U samic wystąpienie cykli płciowych manifestacji rui odruch tolerancji
Wiek osiągania dojrzałości płciowej
Gatunek: dojrzałość płciowa (wiek zwierzęcia)
Bydło 6-14
Konie 12-18
Świnie 3-6
Owce 5-8
Kozy 6-8
Psy 7-14
Króliki 4-6
Czynniki wpływające na wczesność dojrzewania płciowego:
- płeć
- rasa
- poziom heterozygotyczności
- żywienie
- sposób utrzymania
-stymulacja naturalna ( obecność dojrzałych płciowo osobników płci przeciwnej)
- stymulacja hormonalna
Płeć
Samice – wcześniej
Samce –później
Rasa
- rasy wcześniej dojrzewające
- później dojrzewające
Świnie : puławska – złotnicka pstra
Poziom heterozygotyczności
- osobniki heterozygotyczne (np. mieszańce dwurasowe)- wcześniej
- homozygotyczne ( w szczególności osobniki zinbredowane ) –później
Żywienie
- intensywne ale ograniczone żywienie dietą bogatą w dobre jakości białko ? i składniki mineralne wcześniej
- nie dożywienie ilościowe i strukturalne – później
- obfite żywienie do li bitum – później
Sposób utrzymania
- swobodny dostęp do wybiegów – wcześniej
- wychów alkierzowy – później
Symulacja naturalna ( obecność stałych płciowo osobników płci przeciwnej)
Symulacja naturalna wykorzystywana jest głównie do przyśpieszenia dojrzałości loszek.
- symulacja knurem – wcześniej
(symulacja loszek knurem 2x dziennie przez 5- 15 min. Najbardziej skuteczna gdy knur wchodzi do kojca z loszkami)
- brak obecności knura- później
Stymulacja hormonalna
- podanie PMSG lub hCG – wcześniej ( ruje symulowane hormonalnie są nie regularne)
Dojrzałość rozpłodowa (hodowlana)
Stan rozwoju organizmu pozwalający na dopuszczenie organizmu bez ryzyka zahamowania wzrostu i rozwoju oraz miernych wyników użytkowania rozpłodowego
Nie manifestuje się wyraźnymi objawami. Jej ustalenie zależy od wiedzy i doświadczenia człowieka.
Kryteria określania dojrzałości płciowej
-kryteria wieku
Gatunek zwierzęcia/ dojrzałość rozpłodowa (hodowlana ) miesiące
Bydło / 12-20
Konie / 36-48
Świnie / 8-12
Owce / 8-18
Kozy /8-18
Psy / 18- 24
Króliki / 6-9
- kryteria rozwoju ciała – minimum 60- 75 masy ciała osobników dorosłych (należy uwzględnić masę ciała typową dla osobników dorosłych danego gatunku , rasy ,płci)
- kryterium kolejnej rui - pierwsze dwie ruje charakteryzują się zmniejszonym wskaźnikiem owulacji dlatego dobrze rozwinięte samice zaleca się kryć 3 kolejnej rui
- w cyklu płciowym na jajnikach loszki dojrzewa więcej pęcherzyków jajnikowych:
- 1-2 pęcherzyki więcej niż w cyklu II
- 2-3 pęcherzyki więcej niż w cyklu I
Wykład II
W ocenę dojrzałości rozpłodowej należy uwzględnić wpływ warunków życiowych:
- sposób intensywności żywienia.
-system chowu
-obecność dojrzałych płciowo osobników płci przeciwnej lub symulacja farmakologiczna.
Knury współczesnych ras rosną bardzo szybko i już w wieku 6-7 miesięcy uzyskują masę ciała wskazującą na celowość rozpoczęcia użytkowania (powyżej 120 kg)
Konsekwencje błędów w określaniu dojrzałości rozpłodowej
Zbyt wczesne dopuszczanie do rozpłodu:
-zahamowanie rozwoju osobniczego młodych samic
-Mniejszy wskaźnik owulacji
-gorsza jakość nasienia
-mniejsza skuteczność zapłodnienia
-zwiększona zamieralność zarodków
- mierna ilość miotu
Zbyt późne dopuszczenie do rozrodu:
-zbędne koszty utrzymania samców i samic
Stan dojrzałości fizycznej (somatycznej)
Dojrzałość fizyczna stan rozwoju organizmu przy którym nastąpiło już zahamowanie wzrostu i rozwoju kośćca. Zwierzęta dojrzałe fizycznie mają wymiary i masę ciała typowe dla osobników dorosłych
Wiek dojrzałości (lata)
Bydło 4-5
Konie 5
Świnie1,5-3
Owce 2,5-3
Kozy 2,5-3
Psy 2-3
Króliki 1-1,5
Praktyczne znaczenie dojrzałości fizycznej
Po osiągnięciu dojrzałości fizycznej osobnikom użytkowano rozpłodowo trzeba ograniczyć dawki pokarmowe aby nadmierne się nie otłuszczały
Rozwój płciowy samic i samców nie kończy się z chwila osiągnięcia dojrzałości rozpłodowej i rozpoczęciem użytkowania lecz postępuje dalej. Pełną wydajność reprodukcyjną większość osobników osiąga w znacznie późniejszym wieku (zbliżony do dojrzałości fizycznej )
Rozwój płciowy samic objawia się zwiększeniem wskaźnika owulacji i skuteczności zapłodnienia praz rozwojem rogów macicy – u gatunków wielo płodnych skutkuje to większą liczbą miotu.
Rozwój płciowy samców objawia się głównie poprzez ilościowe i jakościowe zmiany w wyprodukowanych ejakulatach.
Stan starości fizycznej
Starość fizyczna stan w którym zanikają funkcje płciowe
Starość fizyczną poprzedza okres malejącej zdolności rozrodczej w który:
- u samic maleje wskaźnik owulacji, spada skuteczność zapłodnienia i zmniejsza się liczebno miotu
- u samców spada libido, zmniejsza się objętość ejakulatu i dobowa produkcja plemników
Gamety wytworzone przez starzejące się osobniki są gorszej jakości, które zachowują one płodność a uzyskane z nich zarodki cechuje mniejsza przeżywalność w czasie ciąży.
Okres przydatności do rozpłodu i wiek osiągania starości:
Gatunek/ okres przydatności do rozrodu (liczba lat użytkowania)/ wiek starości (lata)
Bydło/ 8-15/ 20-30 /
Konie / 15-18/ 25-30
Świnie/ 3-4 / 7-10
Owce / 5-6 / 10-12
Kozy / 6-8 / 12
Psy / 6-8 / 10-14
Króliki/ 3-4 / 6-7
Gametogeneza- proces namnażania i rozwoju kom płciowych. Wyróżnia się oogenezę tj rozwój żeńskich kom rozrodczych i spermatogenezę – rozwój męskich kom rozrodczych
Gametogeneza u samców i samic rozpoczyna się w okresie życia płodowego wtedy powstają pierwotne kom płciowe oraz następuje różnicowanie się i rozwój narządów rozrodczych
Namnażanie kom płciowych jest wynikiem wielokrotnych podziałów komórkowych wśród których wyróżnia się :
Podziały mitotyczne- w wyniku podziału powstają dwie kom potomne o identycznej liczbie chromosomów w kom potomnych ulega zredukowaniu do połowy
Podział mejotyczny - liczba chromosomów w kom potomnych ulega zredukowaniu do połowy.
Spermatogenezę- proces namnażania i rozwoju męskich kom, płciowych. Zachodzi w kanalikach nasiennych krętych jąder. W spermatogenezie wyróżnia się 4 stadia :
- namnażanie (spermatogoniogeneza)
- wzrost
-Dojrzewanie (spermatocytogenezę)
- przekształcanie (spermiogeneza)
Namnażanie pierwotne kom. Płciowe męskie (2n) ulegają wielokrotnym podziałom bez redukcji liczby chromosomów (mitoza) w wyniku czego powstaje ogromna liczba spermatogonii (2n). Spermatoniogeneza jest procesem ciągłym, który rozpoczyna się jeszcze przed osiągnięciem dojrzałości płciowej i nie przezwanie trwa aż do utraty płodności.
Wzrost- spermatogonia ostatniej generacji powiększają się i przekształcające w spermatocyty I rzędu (2n)
Dojrzewanie- w stadium dojrzewania zachodzi proces mejozy obejmujący 2 podział
-pierwszy podział jest podziałem redukcyjnym w wyniku którego ze spermatocytów I rzędów (2n) powstaje haploidalne spermatocyty II rzędu (1n)
-Drugi podział jest podziałem wyrównawczym ze spermatocytów II rzędów powstają spermatydy.
-Przekształcanie- nie zdolne do samoistnego ruchu spermatydy przekształcające się w plemniki. W procesie spermiogenezy kom płciowe wykształcają charakterystyczną postać morfologiczną oraz specyficzne organelle kom (aksonom, nić)
Oogeneza proces namnażania się i rozwoju żeńskich kom płciowych
Występują 3 stadia
- namnażanie
-wzrost
-dojrzewanie
Namnażanie – zachodzi jeszcze podczas życia płodowego samicy Pierwotne kom płciowe żeńskie (2n) ulegają wielokrotnym podziałom bez redukcji liczby chromosomów (mitoza) w wyniku czego powstaje ogromna liczba oogonii (2n) Ostatnie pokolenie oogonii traci zdolność podziału i proces ten zostaje nieodwracalnie zatrzymany.
Wzrost- oogonia ostatniej generacji powiększają się . Największe nasilenie tego procesu ma miejsce po uzyskaniu dojrzałości płciowej. Wtedy oogonia przekształcają się w oocyt I rzędu (2n).
Dojrzewanie- w stadium dojrzewania zachodzi proces mejozy obejmujący 2 podziały:
- podział redukcyjny w wyniku którego z oocytu I rzędu (2n) powstają dwie haploidalne kom- oocyt II rzędu i pierwsze ciałko kierunkowe (polocyt II)
- podział ekwacyjny oocyt II rzędu ulega podziałowi który zostaje zawieszony w stadium metafazy. Wówczas następuje owulacja. Warunkiem kontynuacji podziału jest wniknięcie plemnika do kom jajowej. Jeśli nie nastąpi oocyt ginie. Obecność plemnika umożliwia kontynuacje podziału. Powstaje wtedy ootyda i drugie ciałko kierunkowe (polocyt II)
Wykład3
cykl płciowy (rujowy)- powtarzający się cyklicznie zespół zmian w układzie rozrodczym samic którego celem jest przygotowanie narządów rozrodczych do zapłodnienia oraz rozwoju zarodka.
Cykl płciowy występuje tylko u dojrzałych płciowo samic a jego zewnętrznym objawem jest ruja
Gatunek/ czas trwania cyklu płciowego (dni)
Koza / 21 (19-22)
Klacz / 21 (18-25)
Maciora / 21 (17-24)
Owca / 17 (15- 18 )
Krowa / 21 (18-24)
Suka / 2xw roku
Królik / nie przejawia cyklicznie występujących rui
Czas trwania poszczególnych okresów cyklu płciowego u loch
Faza cyklu / okres/ czas trwania (doby)
Faza pęcherzykowa (estrogenna)/ Przedrujowy (pro estrus) / 2-3
/rui właściwej (estrus) / 1-5
Faza ciałka żółtego / Porujowy (meta estrus) /6-8
/ Miedzyrujowy (oliestrus) / ±9
Faza pęcherzykowa (f. estrogenna) na jajnika dojrzeją pęcherzyki jajnikowe zamierające kom jajową oraz nast. Wzrost wydzielania żeńskich hormonów płciowych (estrogenów). Proces ten początkowo przebiega z nie wielką intensywnością ale z czasem nasila się doprowadzając do wystąpienia rui. Stąd w fazie pęcherzykowej można wyróżnić2 okresy: przedrujowy i rujowy
Okres przedrujowy (pro estrus)- występuje 2-3 przed wystąpieniem rui właściwej. W jajnikach dojrzewają pęcherzyki jajnikowe i wytwarzana jest większa ilość hormonów estrogennych.
Charakterystyczne zmiany to przekrwienie bony śluzowej pochwy i obrzęk sromu, przekrwienie błony śluzowej macicy i rozwój gruczołów macicznych. Samice stają się niespokojne i bardziej pobudliwe.
Okres rui (estrus)- jajnik zawiera dojrzały pęcherzyk (pęcherzyki) następuje wzrost stężenia estrogenów we krwi które stymulują szczytowe uwolnienie LH tzw. wiek przedowulacyjnych LH powoduje wystąpienie owulacji, (u świń po ok. 40 godz. , u bydła po ok. 30 godz.)
Charakterystyczne zmiany towarzyszące krwi:
Zmiany zewnętrzne:
-Zmiany w zewnętrznych narządach płciowych/ obrzmienie i zaczerwienienie sromu, wpływ śluzu z dróg rodnych zaczerwienienie i lekkie nabrzmienie
-Zamiany w zachowaniu/ manifestacja popędu płciowego, niepokój, utrata apetytu, chęć obskakiwania innych osobników , odruch tolerancji, wydawanie charakterystycznych odgłosów (porykiwanie, hukanie)
Zmiany zewnętrzne
- przekrwienie błony śluzowej macicy, obfita sekwencja gruczołów macicy wycieka do pochwy śluz, owulacja, dynamiczny wzrost stężenia hormonów estrogennych LH oraz FSH we krwi
Czas trwania rui u samic podstawowych zwierząt gospodarskich:
Gatunek / czas trwania rui
Krowa /18 godz. (12-36)
Klacz / 3-5 dni (2-11)
Maciora /36 -48 godz. (1-5)
Owca30 godz.
Koza 36 godz.
Suka 2-4 dni
Kotka 4-10 dni
Faza ciałka żółtego( Lutealne)
- w miejscu połkniętego pęcherzyka jajnikowego tworzy się ciałko żółte
- ciałko żółte wytwarza hormon progesteron
- progesteron działa hamująco na wzrost pęcherzyka jajnikowych i wywołuje zmiany. W macicy umożliwiające implantacje zawodników
Ze względu na stan aktywności ciałka żółtego w fazie lutealnej wyróżnia się dwa okresy
-porujowy
-międzyrurowy
Okres porcjowy (metaestrus)
-okres ok. 6-8 dni po zakończeniu rui okres aktywności ciałka żółtego
-Charakterystyczne zmiany
W miejscu pękniętego pęcherzyka tworzy się ciałko żółte W przypadku zapłodnienia cyklu płciowego kończy się w stadium meta estrus. Ciałko żółte pozostaje na jajniku jako ciałko żółte ciążowe.
Zaczyna się reakcja gruczołu macicznych
Ustępuje przekrwienie błony śluzowej macicy i pochwy
Zanika obrzęk sromu
Okres międzyrujowy (diestrus)
- trwa około 9 dni i stanowi kontynuacje cyklu płciowego w przypadku gdy nie dojdzie do zapłodnienia
- charakterystyczne zmiany
Zanika ciałko żółte (zwane ciałkiem żółtym rzekomym -cykliczny)
Następuje uwstecznienie gruczołów macicznych
Narządy rozrodcze stopniowo powracają do stanu z okresu przedrujowego.
Zwierzęta poliestrowe- samice wykazują ruje cykliczne, o każdej porze roku. Poliestralność większości gatunków zwierząt domowych jest efektem domestyfikacji (bydło, trzoda chlewna)
Zwierzęta sezonowo poliestralne- samice wykazują ruje cyklicznie, ale tylko w sezonie rozpłodowym (konie, niektóre rasy owiec, kozy)
Zwierzęta monoestralne – samice wykazują ruje tylko raz w roku (wiele gatunków dzikich)
Zwierzęta diestralne- samice wykazują ruje 2 razy w roku
Gatunki / Czas trwania (dni) cyklu płciowego/ Długość rui / Termin owulacji/ Najdogodniejszy termin do unasiennienia.
Krowa /21 (18-24) / 18 godz. (12-36) / 8-12 godz. Po rui / 2 połowa rui
Klacz /21(18-25) / 3-5 dni (2-11) / 24-48 godz. przed zakończeniem rui / codziennie od 2 dni rui
Maciora / 21( 17-24) / 36-48 godz. (1-5 dni) / na krótko przed końcem rui / 24- 30 godz. Od stwierdzenia objawów rui
Owca /17( 15-18 ) / 30 godz. (24- 36 godz. )/ pod koniec lub tuż po rui / w środku rui
Koza / 21 (19-22 )/ 36 godz (16-48 godz.) / tuż po zakończeniu rui / w środku rui
Suka / 2 razy w roku / 2-4 dni właściwa ruja / pod koniec rui właściwej / 9-13 dzień od pojawienia się krwistego wycieku
Królik / nie przejawia cyklicznie występującej rui / - / owulacja prowokowana 8 godz. Po kopulacji / -
Kotka-/ 4-10 dni / owulacja prowokowana 20 godz. Po kopulacji / -
Metody wykrywania rui:
U krów / jałówek
Bezpośrednie obserwacje stada (2-3 razy na dobe)
Wykorzystanie próbnika
Umieszczenie urządzeń znaczących na grzbiecie krów
Pomiar oporności aktywnej śluzu pochwowego
Test progesterony
Pomiar ruchliwości krów
U świń
Obserwacja zewnętrznych objawów rui (stan zewnętrznych narządów płciowych
Stwierdzenie odruchów tolerancji
Wykorzystanie knura próbnika
Rozpylenie preparatów zawierających syntetyczne pochodne feromonów
Pomiar oporności elektrycznej śluzu pochwowego
Wykład 4
Krycie i inseminacja
Czyniki decydujące o skuteczności zapłodnień.
Z= R*J*P*N
Gdzie Z wskaźnik skuteczności zapłodnień (0,0- 1,0)
R- wskaźnik wykrywania rui (0,0 -1,0)
J- sprawność inseminatora (0,0 -1,0)
P- płodność stada (0,0 -1,0)
N- jakość nasienia (0,0-1,0)
Charakterystyka okresu około owulacyjnego u loch
Wyszczególnienie / czas trwania
Okres przedrujowy/ 2 dni
Ruja właściwa / 1,5- 2 dni
Czas owulacji / 35- 40 godz. Rui
Płodność kom. Jajowej/ 6-10 godz.
Czas wędrówki plemników do jajowodu / 2 godz.
Płodność plemników w jajowodzie / 20- 30 godz
Charakterystyka okresu okołoowulacyjego u krów
Wyszczególnienie/ czas trwania
Okres przedrukowy /6-10 godz.
Ruja właściwa/ 12-36 godz.
Czas owulacji/ 10-15 godz po rui
Płodność kom jajowej /18-20godz.
Czas wędrówki plemników do jajowodu / 6-8 godz
Płodność plemników w jajowodzie / 28- 50 godz.
Płodność- zdolność do wydawania potomstwa w liczbie charakterystycznej dla danego gatunku
Reprodukcja (rozród) –podstawowa funkcja organizmów żywych zmierzająca do zachowania gatunku
Elementy procesu reprodukcji
- zaplemnienie
- zapłodnienie
-rozwój zarodka i płodu ( ciąża)
- poród i odchów osesków
Zaplemnienie- proces zbliżenia gamet poprzedzający zapłodnienie obejmuje on wprowadzenie nasienia do dróg rodnych samicy i transport gamet do miejsca zapłodnienia (jajowód)
Kopulacja –połączenia osobników różnych płci w akcie płciowym. U większości saków akt kopulacji zachodzi podczas rui, w której samice wykazują odruch tolerancji
Charakterystyka aktu kopulacji
Gatunek/ czas kopulacji / miejsce oddawania nasienia
Bydło /1-15s. /pochwa okolice zewnętrznego ujścia szyjki macicy
Konie / 1-3 min. /pochwa okolice zewnętrznego ujścia szyjki macicy
Trzoda chlewna/ 1- 15 min. /Kanał szyjki macicy
Psy/ 1-3 min / szyjka lub trzon macicy
Odruchy kopulacyjne
U samic :
-ułatwiają akt kopulacji
- ułatwiają transport nasienia w drogach rodnych
-u gatunków o prowokowanej owulacji są nie zbędne do jej wywołania
U samców
-są nie zbędne do ejakulacji
- odruchy kopulacyjne samców
Zbliżenia
Zwody prącia
Napięcie i obejmowania
Szukanie szpary sromowej do wprowadzenia prącia
ejakulacja
Wykład 5
Transport gamet do jajowodu
Kom jajowa przesuwa się ruchem bierny dzięki:
- Skórczem mięśniówki jajowodu
- falującemu ruchowi rzęsek nabłonka jajowodu
- śluzowatej wydzielinie jajowodu
Plemniki
- przemieszczają się w sposób bierny dzięki Skórczom mięśniówki macicy jajowodu. czynniki wspomagające: oksytocyna – wydzielana z podwzgórza ; prostaglandynaF2α – wydzielana przy kopulacji z macicy i obecna w nasienia; acetylocholina- obecna w nasieniu. Czynny za pomocą wici służącej jako narząd ruchu
Czas transportu gamet :
-kom. Jajowe 2-4 doby
- plemniki od kilkunastu minut do kilku godz.
Płodność gamet w jajowodzie
Gatunek/ kom. Jajowa (godz)/ plemniki (godz.)
Bydło /18-20/ 28 -50
Konie /10-12/
Trzoda chlewna / do 10/ 24
Owce / 24 / 30- 48
Kapacytacja – proces ostatecznego dojrzewania plemników zachodzący w jajowodzie samicy w okresie okołoowulacyjnym. Następują zmiany w plazmolemmeie główki umożliwiające reakcje akrosomalną . odsłaniana jest osłonka glikoproteinowa, zapobiegająca przedwczesnemu uwolnieniu enzymów akrosomów
Etapy procesu zapłodnienia
wniknięcie plemnika pod osłonkę przejrzystą (20-15 min)
- reakcja akrosomalna w zewnętrznej błonie akrosomu powstają w szczeliny przez które wydostaje się hialuronidaza
-hialuronidaza jeden z enzymów akrosomu mający zdolność rozszczepiana cząsteczek kwasu hialuronowego, który stanowi główny składnik substancji międzykom. Wieńca promienistego
- pęcherzykowanie – reakcja w wyniku której dochodzi do odsłonięcia do wewnętrznej błony akrosomu. Uwalnia to szereg enzymów proteolitycznych wśród których największe znaczenie ma akrosyna- trypsynopodobny enzym akrosomu o działaniu proteolitycznym, katalizuje reakcje hydrolizy osłonki przejrzystej kom.podczas penetracji plemniki do jej wnętrza
-reakcja bloku polispermi zachodzi po wniknięciu plemnika do cytoplazmy kom. Jajowej i polega ona na czesiowej proteolizie oraz zmianach w strukturze powierzchni jajowej. Powoduje to stwardnienie osłonki przejrzystej i jej nie przenikalność dla pozostałych plemników
Ciąża
Stan fizjologiczny samic obejmujący okres od zapłodnienia do porodu. Długość ciąży zależy od gatunku zwierzęcia a w mniejszym stopniu także od rasy, żywienia, płci płodu, i możliwości ruchu ciężarnej samicy.
Długość trwania ciąży u niektórych zwierząt (dni)
Gatunek / przeciętny czas trwania ciąży/ granice ciąży fizjologicznej
Bydło/ 280 / 270- 300
Owca i koza / 150 / 140- 160
Koń / 333/ 310-360
Osioł / 360 / 350 -380
Świnia / 114 /110- 120
Królik / 28 / 27 -30
Pies / 63 / 58- 70
Kot / 58/ 55- 60
Świnia morska / 64/ 62- 65
Szczur i mysz/ 22 / 19 -24
W Ciąży można wyróżnić
- okres rozwoju zapłodnionej kom. Jajowej (stadium moruli, stadium blastuli, stadium gastruli )
- okres zarodkowy (organogeneza, początki rozwoju błon płodowych )
- okres płodowy (rozwój płodu , wykształcenie łożyska)
Stadium moruli – bruzdkowanie
Czas przemieszczania zapłodnionej kom. Jajowej jajowodem w kierunku macicy
Gatunek zwierzęcia/ czas (dni )
Bydło/ 2.5- 3
Konie / 5 -8
Psy i koty / 8-10
Stadium blastuli –różnicowanie się kom.
- warz stewa powierzchniowa (trofoblast) – daje oczątek błonom płodowym
- węzeł zarodkowy (embrioblast) z niego powstaje zarodek właściwy
- jama blastuli (blastocel )- wypełniona wydzieliną blastomerów
Rola zarodkowych hormonów płciowych i prostaglandyny
Od 10 -12 dnia ciąży zarodki wytwarzają hormony płciowe ( estradiol, estron, testosteron, androsendion, progesteron) oraz prostaglandyn ( F2α, E2, I2)
- estrogeny i prostaglandyny zarodkowe wpływają na rozszerzenie naczyń krwionośnych macicy
- stymulują wydzielanie prostaglandyny F2α w błonie śluzowej macicy, która przygotowuje się do implantacji
- stanowią czynnik rozpoznawania ciąży przez organizm matki
Stadium gastruli – gastrulacja
- wewnętrzny listek zarodkowy (endoderma) powstaje na skutek podziału powierzchniowej warstwy kom. Trofoblastu
-Zewnętrzny listek zarodkowy (ektoderma) rozwija się z tarczki zarodkowej
- środkowy listek zarodkowy (mezoderma) powstaje pod koniec gastrulacji i wnika pomiędzy ekto i endoderme
Organogeneza –proces powstawania i rozwoju narządów. Zachodzi we wczesnym stadium rozwoju zarodkowego. Podczas organogenezy zarodek jest bardzo wrażliwy na szkodliwe wpływy (nie właściwe lub utrzymanie ciężarnej samicy
Tkanka pierwotna/ rozwój narządów
Tarczka zarodkowa/ zaczątki mózgowia i rdzenia kręgowego
Ektoderma / naskórek i układ nerwowy oraz ich pochodne (tkanki umożliwiające kontakt zwierzęcia ze środowiskiem)
Endoderma / narządy służące do przyjmowania pokarmu i do wymiany płynów
Błony płodowe saków
- pęcherzyk żółtkowy (woreczek żółtkowy)
- Błona owodniowa(owodnia )
- błona kosmówkowa (kosmówka)
- błona omoczniowa (omocznia)
Pęcherzyk żółtkowy najwcześniej wykształcająca się błona płodowa zarodka ssaków. Zawiera substancje odżywcze które w drodze osmowe przenikają przez trofoblast mleczka macicznego
Łożysko – narząd pośredniczący w odżywieniu płodu oraz w wymianie gazów i płynów między krwią matki a krwią płodu, a jednocześnie oddzielający oba krwiobiegi. Składa się ono z części płodowej tworzonej przez błony płodowe i części macicznej utworzonej przez błonę śluzową macicy
Elementy tkankowe łożysk ssaków:
część matczyna
-śródbłonek naczyń włosowatych macicy
- tkanka łączna błony śluzowej macicy
- nabłonek błony śluzowej macicy
część płodowa
- nabłonek kosmówki
- tkanka łączna kosmówki (mezenchyma)
- śródbłonek naczyń włosowatych płodu
Bariera łożyskowa – szereg warstw utworzone przez nabłonki, tkankę łączną i śródbłonki naczyń kosmówki i błony śluzowej macicy
Typy łożysk ze względu na stopień penetracji kosmówki z błoną śluzową macicy :
- nabłonkowo-kosmówkowe
- łączno-kosmówkowe
-śródbłonkowo-kosmówkowe
-krwio-kosmówkowe
Ł. nabłonkowo-kosmówkowe- kosmówka przylega do nabłonka błony śluzowej macicy. Kosmki wnikają do krypt utworzonych przez nie uszkodzony nabłonek śluzówki macicy. Krwioobieg matki od krwioobiegu płodu oddziela pełna 6 –warstwowa bariera łożyskowa (konie , świnie). Ł. Nabłonkowo-kosmówkowe i łączno-kosmówkowe nazywa się łożyskami rzekomymi w takich łożyskach kosmki przylegająco błony śluzowej macicy.
Odżywianie zarodka i płodu
Morula – składniki zgromadzone są w żółtku cytoplazmy kom. Jajowej
Blastula, gastrula- substancje odżywcze mleczka odżywczego wytwarzanego przez gruczoły błony śluzowej macicy, przenikające za pośrednictwem kom. Trofoblastu
Okres zarodkowy – mleczko maciczne , substancje odżywcze zgromadzone w pęcherzyku żółtkowym
Okres płodowy – wymiana składników odżywczych i metabolitów płodu między krwioobiegiem matki i płodu za pośrednictwem łożyska.
Tempo rozwoju i wzrostu płodów zmienia się w miarę zawansowania ciąży. Dlatego wyróżnia się tzw ciążę niską i ciążę wysoką
Ciążę niską- pierwszy okres rozwoju ciąży obejmując ok. 2/3 czasu jej trwania. Cech charakterystyczne to rozwój błon płodowych i wytworzenie łożyska oraz przewaga procesów rozwoju płodu nad jego wzrostem.
- dużo ruch na Świerzym powietrzu
- skąpe żywienie ale możliwość stosowania pasz objętościowych
Ciąża wysoka- końcowy proces rozwoju obejmujący około 1/3 czasu jej trwania. Okres ten charakteryzuje się intensywnym wzrostem płodu (przewaga procesów wzrostu nad rozwojem płodu)
- szczególna dbałość warunki higieniczne
- zapobieganie urazom mechanicznym
- żywienie zwiększone o 50%
- dawka o większej koncentracji białka i energii
-nie dopuszczalne skarmianie pasz wątpliwej jakości
Rozwój i czynności układów płodu :
Krwionośny – wcześnie rozwinięty i pracujący, u płodów bydlęcych serce rozpoczyna prace ok.22 dnia ciąży
Nerwowy- zwolniona działalność ale szlaki odruchowe są rozwinięte już od miesiąca ciąży
Wydzielania dokrewnego – gruczoły dokrewne są rozwinięte ale ich czynności są tłumione
Oddechowy – rozwinięty ale nieczynny uaktywnienie następuje przy porodzie w następstwie przerwania pępowiny
Pokarmowy – nie w pełni rozwinięty, aktywny w niewielkim stopniu. Dużą aktywność przejawia wątroba
Moczowy –funkcjonuje w bardzo ograniczonym zakresie, bowiem większość przemiany materii usuwana jest za pośrednictwem łożyska
Płciowy- dopiero się rozwija, w żeńskich gruczołach płciowych zaczyna się oogeneza
Ruchu – jest dobrze rozwinięty ale używany w nie wielkim stopniu, Płud Wykonuje ruchy niezbędne do rozwoju mięśni i kośćca
Ciążowe zmiany w organizmie samic:
- powstanie ciążowego ciałka żółtego i sekrecja progesteronu
- wielokrotne powiększenie macicy i związane z tym a symetria brzucha
-Zmiany w gruczole mlecznym (od 2 połowy ciąży gruczoł mlekowy zaczyna się powiększa, a przed porodem rozpoczyna wytwarzanie siary)
- zmiany w funkcjach wydzielniczych gruczołów dokrewnych
- zmożenie przemiany materii, wzrost apetytu
- wzrost obciążenia układu krążenia (szczególnie w ciąży wysokiej kiedy intensywnie wzrasta płód)
Znaczenie rozpoznania ciąży
- wczesne rozpoznanie ciąży pozwala na zmianę traktowania samicy jako ciężarnej
- stwierdzenie braku ciąży po kryciu lub inseminacji pozwala skrócić cykl reprodukcyjny poprzez skuteczne pokrycie