18. Jakie przyczyny globalnego kryzysu ekologicznego wyróżnia D. Kiełczewski w pracy „Ekologia Społeczna”?

Dariusz Kiełczewski autor książki pt. ,,Ekologia Społeczna’’ uważa że globalny kryzys ekologiczny spowodowany jest przez sekwencję problemów ekologicznych, politycznych, społecznych i cywilizacyjnych. Skategoryzował je na przyczyny: kulturowe, naukowe, ekonomiczne, technologiczne oraz bezpośrednie.

I. Przyczyny kulturowe – są to kategorie etyczne i estetyczne obowiązujące w danej społeczności, sposoby postrzegania przez nią świata natury, obyczaje oraz poziom i forma uprawianej przez nią konsumpcji, prowadzącej do degradacji przyrody.

Do przyczyn kulturowych prowadzących do degradacji środowiska naturalnego można zaliczyć:

a) Etykę władztwa nad przyrodą - traktuje ona otaczającą człowieka przyrodę jako instrument do realizacji ludzkich potrzeb, fantazji. Uznaje wyższość człowieka nad przyrodą wynikającą z jego intelektualnej przewagi. W praktyce etyka władzy nad przyrodą oznacz akceptację nieskrępowanego niszczenia przyrody, usprawiedliwionego jeśli tylko służy to potrzebom człowieka. Wywiera ona ogromny wpływ na obyczaje i przyzwyczajenia ludzi jak również na rozumienie i interpretację zasad religii.

b) Konsumpcjonizm – schemat myślenia, pogląd charakteryzujący się przekonaniem że człowiek osiąga samorealizację poprzez realizację coraz wyższego poziomu potrzeb materialnych. Jest umacniany poprzez edukację nastawioną na obsesyjne pragnienie sukcesu, systemy polityczne uznające wzrost gospodarczy za najważniejszy wyznacznik rozwoju społecznego, czy środki masowego przekazu lansujące wzrost komfortu życia. Konsumpcjonizm stanowi zagrożenie dla środowiska naturalnego, a także prowadzi do wzrostu podziałów i nierówności społecznych. Oczywiście, żeby człowiek skutecznie chronił środowisko musi najpierw zrealizować swoje podstawowe potrzeby, jednak nie może odbywać się to kosztem degradacji przyrody.

c) Scjentyzm – ,,wiara nauki w samą siebie’’, uznanie metod naukowych za jedyne wartościowe źródło poznania świata , zdobywania wiedzy. Powstał on m.in. przez popularyzację poglądów głoszących, że dzięki rozwojowi nauki i techniki można osiągnąć powszechny dobrobyt i szczęście. Scjentyzm wzmacnia etykę władzy człowieka nad przyrodą i przekonanie o prawie człowieka do instrumentalnego traktowania przyrody.

d) Technokratyzm – chęć podporządkowania przyrody nauce i technice. Przekonanie że przyrodę trzeba stale wspierać przy pomocy techniki, aby była wydajniejsza – lepiej służyła realizacji ludzkich potrzeb. Uznanie nauki i techniki za wyznacznik rozwoju, uznanie społeczeństw technokratycznych uznaje się za najlepiej rozwinięte, pomimo ogromnych problemów społecznych z jakimi się borykają. Technokratyzm jest filozofią nastawioną na teraźniejszość nieprzejmująca się przyszłymi negatywnymi konsekwencjami działalności człowieka.

e) Ekonomizm – pogląd głoszący że nadrzędnym celem rozwoju społeczeństwa jest jak najwyższy wzrost ekonomiczny mierzony wzrostem produkcji i konsumpcji, a także dochodu PKB społeczeństwa. Na znaczeniu tracą takie czynniki jak: poczucie bezpieczeństwa, harmonia społeczna itp. Ekonomizm prowadzi do dominacji wielkiego biznesu, powstania ogromnych różnic społecznych, oraz przyśpieszonej degradacji środowiska.

f) Kultura masowa – przyczynia się do szybkiego rozpowszechniania konsumpcyjnego stylu życia, zmiany systemów wartości etycznych i moralnych, propaguje postawy konformistyczne, powoduje spadek wrażliwości i empatii.

II. Przyczyny naukowe – zjawiska związane z rozwojem nauki przyczyniające się do degradacji środowiska. Dzielimy je na przyczyny metodologiczne oraz merytoryczne.

1. Przyczyny metodologiczne – wynikają niewłaściwych metod poznania rzeczywistości przyrodniczej oraz z naturalnej dla człowieka skłonności dzielenia badanej całości na składniki – redukcjonizm. Redukcjonizm nie bierze pod uwagę powiązań jakie występują między wszystkimi składnikami przyrody.

2. Przyczyny merytoryczne – wadliwe kierunki rozwoju nauk przyrodniczych, psychologicznych, ekonomicznych i technicznych.

- Nauki przyrodnicze – są nadmiernie skoncentrowane na zasadach działania poszczególnych elementów przyrody, pomijają w swoich badania relacje między nimi

- Nauki psychologiczne – wspierają pogląd, że wyłącznie kultura warunkuje naturę i sposób zachowania ludzi, uzasadniając nadmierne wykorzystanie środowiska

- Nauki ekonomiczne – nie doceniły roli zasobów przyrody w tworzeniu bogactwa narodów

- Nauki techniczne –skupione na poszukiwaniu jak najefektywniejszych, najtańszych metod produkcji, upowszechniły wiele urządzeń niszczących środowisko, których wycofanie z użycia jest niemożliwe z przyczyn społecznych.

III. Przyczyny ekonomiczne – negatywne zjawiska towarzyszące funkcjonowaniu gospodarki.

a) Niedostatki rynku – negatywne zjawiska nieodłącznie towarzyszące funkcjonowaniu gospodarki rynkowej, wywołujące problemy społeczne, takie jak np. :

- przerzucanie przez producentów kosztów ekologicznych produkcji np. zanieczyszczeń na ogół społeczeństwa (dzięki czemu obniżają swoje koszty produkcji)

- przerzucanie przez państwa bogate szkodliwych dla środowiska technologii do państw biedniejszych.

- brak wyznaczonej górnej granicy konsumpcji

b) Niedostatki polityki państwa w dziedzinie ochrony przyrody, np.:

- Wpływ grup nacisku zwłaszcza lobby przemysłowe np. branży hutniczej

- Brak dokładnych danych na temat środowiska i stopnia jego zanieczyszczenia

- Brak koordynacji polityki ochrony przyrody, zbyt niska ranga społeczna ochrony przyrody

- Niska świadomość społeczna w dziedzinie ekologii

III) Przyczyny technologiczne – są skutkiem przyjętego kierunku rozwoju technologicznego.

- Przyjęcie koncepcji nauki jako czystej wiedzy o faktach, co doprowadziło do zaniku poczucia odpowiedzialności za skutki działania techniki.

- Przyjęcie użyteczności techniki za najważniejsze kryterium jej zastosowania, pominięcie zagrożeń jakie powoduje dla środowiska.

- Globalny charakter rozwoju techniki przyczynił się do spadku możliwości kontroli jej rozwoju, wpływu na środowisko oraz styl życia ludzi na całym globie.

- Współczesna technika ma coraz większy potencjał niszczenia przyrody, skutki niszczycielskiej działalności człowieka są też coraz trudniejsze do opanowania.

- Zjawisko alienacji ekologicznej – odgradzanie się przez człowieka od świata przyrody przy pomocy zdobyczy technicznych, a co za tym idzie zanik świadomości ekologicznej.

IV) Przyczyny bezpośrednie - wynikają one ze spontanicznego oddziaływania człowieka na przyrodę.

- Nadmierny wzrost liczby ludności na świecie. Człowiek jak każdy organizm na świecie wpływa na swoje otoczenie, jego wpływ jest niestety w bardzo dużej mierze negatywny, przyczynia się m.in. do wymierania innych gatunków zwierząt, zachwiania równowagi w przyrodzie.

- Uprzemysłowienie i urbanizacja – zwiększają uciążliwość człowieka dla środowiska przyrodniczego, utrudniają jego kontakt z natura, zmniejszają jego wrażliwość i świadomość ekologiczną.

Podsumowując D. Kiełczewski u podstaw problemów środowiskowych widzi czynniki społeczne, gospodarcze i kulturowe. Problemów tych nie da się przezwyciężyć jedynie środkami technologicznymi – należy oddziaływać przede wszystkim na postawy społeczeństwa wobec środowiska.