Stanisław Wyspiański (1869- 1907) wszechstronny artysta, związany z Krakowem, podróżował po Europie, pracował przy polichromii Kościoła Mariackiego, zachwycony dziełami Ryszarda Wagnera
Czas powstania utworu- S. Wyspiański napisał Wesele między końcem 11.1900 a połową 03.1901. premiera sztuki odbyła się 16.03.1901 w Krakowie.
Geneza Wyspiański napisał Wesele zainspirowany autentycznymi uroczystościami weselnymi które odbyły się 20.11.1900 w Bronowicach w domu Włodzimierza Tetmajera- malarza, od dziesięciu lat mieszkającego na wsi, ożenił się z chłopką Anną Mikołajczykówną. Wtedy to miał miejsce ślub a później wesele poety Lucjana Rydla z Jadwigą Mikołajczykówną, siostrą Anny. Na ich wesele przybyła cała elita intelektualna i artystyczna z Krakowa.
Tytuł utworu- odnosi się do wesela Lucjana Rydla z Jadwigą Mikołajczykówną, można też znaczenie symboliczne w scenie aktu II Gospodarz i Wernyhora rozmawiają o weselu w sposób pozwalający rozumieć dialog mówiący o przygotowaniu powstania.
Rabacja galicyjska 1846 doszło do niezadowolenia i krwawych walk chłopstwa przeciwko szlachcie
Chłopomania- zjawisko charakterystyczne dla Młodej Polski. Przejawiało się w fascynacji ludem, jego prostotą siłą barwnością obyczajowością. Młodopolscy artyści przenosili się na wieś, przejmowali chłopami.
Inspiracją „Wesela” był ślub Lucjana Rydla z Jadwigą Mikołajczykówną. Ślub odbył się 20.11.1901 w kościele Mariackim. Świadkami ślubu byli Błażej Czepiec i Stanisław Wyspiański. Wesele urządzono w domu Włodzimierza Tetmajera w Bronowicach
AKT I – rozmowa gości weselnych, dziennikarz lekceważy polityczne poglądy chłopów, pan młody jest zachwycony jest żoną, poeta flirtuje z Marną, Żyd chce nakłonić Czepca do zwrotu pieniędzy ponieważ sam ma dług u księdza, Rachele zachwyca się weselem, gospodarz w rozmowie z poeta mówi o godności i wartości chłopów, wspomnienia dziada o rzezi galicyjskiej
Akt II – bohaterów nawiedzają postacie fantastyczne. Większość z nich ma rodowód historyczny i malarski, wywodzi się z dzieł Jana Matejki. Osoby są upostaciowaniem tego: „Co ci duszy gra, co kto w swoich widzi w snach”. Gospodarz poleca Jaśkowi zawiadomić chłopów o zbliżającej się walce daje mu złoty róg.
Isia <-> Chochoł ; Chochoł to róża obwinięta w słomę. W weselu przewodnik i mistrz ceremonii zaproszony przez Rachelę i Poetę, Panią Młodą i Pana Młodego. To postać, która zapowiada przybycie dziwnych gości. Pojawienie się Chochoła rozpoczyna fantastyczną część dramatu.
Marysia <-> Widmo ; Widmo to duch malarza Ludwika de Laveaux z którym dziewczyna była zaręczona, narzeczony umarł na gruźlicę a ona wyszła za mąż za chłopa z Bronowic. Wesele siostry przypominało Marysi, że ona też mogła być żoną inteligenta.
Dziennikarz<-> Stańczyk ; Dziennikarz ma wyrzuty sumienia że swoją publicystyką- surową oceną polskich dziejów usypia naród zamiast nawoływać do działania. Ukazuje mu się Stańczyk który był narodowym błaznem ostatnich Jagiellonów, symbol troski o losy ojczyzny. Ostro krytykuje działalność Dziennikarza. Wręcza mu kaduceusz, błazeńską laskę – symbol przewodnictwa ideowego i politycznego.
Poeta <-> Rycerza ; Poecie ukazuje się Zawisza Czarny, najsławniejszy polski rycerz, wzór męstwa, siły, patriotyzmu, dawnej świetlności narodu. Rycerz odsłania mu bezużyteczność jego dekadenckiej poezji w czasach kiedy naród literatury zachęcającej do walki.
Pan młody <-> Hetman ; Panu młodemu ukazuje się Hetman który walczył przeciw konfederatom barskim. W dramacie jest symbolem narodowej zdrady. Hetman podaje w wątpliwość miłość Pana Młodego zarzuca mu kierowanie się modą.
Dziad <-> Upiór ; Dziadowi ukazuje się Upiór. Symbolizuje Jakuba Szelę, przywódcę rabacji chłopskiej z 1846 r , skierowanej przeciwko szlachcie. Upiór nawiedza Dziada ponieważ ten pamięta jeszcze krwawe wydarzenia sprzed lat. Wątpi w sojuszu panów z chłopami ze względu na przeszłość.
Gospodarz <-> Wernyhora ; Wernyhora to legendarny bohater ukraiński dziad z lirą przepowiadający przeszłość, rzecznik ugody polsko – ukraińskiej, prorok wieszczący solidarną walkę o wolność. Przybycie tej postaci to zapowiedz odrodzenia Polskim powstaniu ogólnonarodowy. Na przywódcę powstania Wernyhora wybiera Gospodarza, któremu powierza złoty róg.
AKT III Czepcowa i Gospodyni rozmawiają o weselu i gościach, dowiadują się o przygotowaniach do walki chłopów, Panna Młoda i Poeta rozmawiają o Polsce, Poeta opowiada o zjawach, wszystkich ogarnia podniosły nastrój, wszyscy oczekują na przybycie Wernyhory, Jasiek zgubił złoty róg,
Chocholi taniec (Ostatnia scena dramatu) symbolizuje społeczeństwo pogrążone w marazmie, niemocy, bezmyślności, niezdolnie do podjęcia walki o wolność. Jest też symbolem ówczesnej dekadencji, skorupy pod którą kryje się prawdziwe życie narodu.
Symbole miejskie: chata bronowicka- symbol polskości i swojskości, spotykają się w niej przedstawiciele wszystkich warstw społecznych. Takie odczytanie zasugerowane jest w didaskaliach. Może też oznaczać zderzenie się dwóch światów inteligencji i chłopstwa. Znajdują się w niej rzeczy typowe dla chłopów np. drewniane krzesła, obrazy Matejki, szable, biurko. listopad – skojarzenie z powstaniem listopadowym, Chochoł- za oknem widoczny jest Chochoł w akcie I jest jednie elementem, później odegrał dużą rolę, obrazy Matejki- dekoracja bronowickiej chaty , symbole narodowe, obraz „Wernhory”
Symboliczne przedmioty: złoty róg- symbol wezwania do walki, obudzenia narodowego; czapka z pawich piór- przywiązanie chłopów do zewnętrzności kolorowego stroju, prywaty; złota podkowa- symbol szczęścia, powodzenia dobrobytu, bogactwa, ale schowania do skrzyni oznacza prywatę i chłopską chciwość; kaduceusz- laska zgody oznacza ugodową politykę w stosunku do carów, trucie umysłów, przywództwo narodowe; dzwon Zygmunta- potęga Polski; sznur- klęska, słabość
Warstwy społeczne:
- Inteligenci: Pan Młody, Gospodarz, Poeta, Radczyni, Dziennikarz, Maryna, Zosia, Haneczka
- Chłopi: Gospodyni, Panna Młoda, Marysia, ojciec, Jasiek, Czepiec, Klimina, Staszek, Wojtek
- Inni: Ksiądz który wywodzi się z chłopstwa oraz Żyd i jego córka Rachela
Bohaterowie: realistyczni: Pan Młody- Lucjan Rydel, poeta, chłopoman, zachwyca się żoną, żyje poezją, marzeniami, postrzega wieś przez pryzmat własnych wyobrażeń o niej, nie rozumie wiejskich praw i obyczajów,
Panna Młoda- Jadwiga M, pełna energii i wdzięku wiejska dziewczyna, ma dystans do tego co się dzieje, zamierza być gospodynią, już podczas wesela dyryguje mężem, nie popada w euforię, jest zmęczona nienaturalnym zachowaniem męża.
Gospodarz – Włod Tetmajer, mąż Anny, nie wypełnia nakazów Wernyhory, przekazuje złoty rób i zadania Jaśkowi, cieszy się autorytetem, niezdecydowany, jest podporządkowany gospodyni, bez niej czuje się niepewnie
Gospodyni- Anna M. praktyczna, zaradna, dba o rodzinę, wzorowa gospodyni, chowa podkowę w skrzyni, z mężem podejmuje wszystkie ważne decyzje
Jasiek- Jan Mikołajczyk brat panny młodej, parobek, drużba, gospodarz powierza mu złoty róg który gubi schylając się po czapkę z pawich piór
Poeta- Kazimierz Przerwa-Tetmajer, przyrodni brat Włodzimierza T, salonowiec, na weselu flirtuje z Maryną i interesuje go Rachela traktuje ją jako kolejną zdobycz i podbój miłosny, jego wadą jest sztuczność i bierność, zatracił szczerość uczuć
Czepiec- pisarz gminny Błażej Czepiec, wuj Jadwigi, zainter polityką i wydarzeniami w Pol i na świecie, idealny chłop, odważny, uparty
Rachela- Pepa Singer, córka karczmarza Hersza Singera, rozpoetyzowana, inicjatorka niezwykłych zdarzeń, które rozkołysały bronowicką chatę, nadwrażliwa, nie tworzy poezji ale ją czuje, uosobienie kobiecości,
Radczyni - profesorowa Antonina Domańska córka Lucjana Rydla, typowa mieszczanka, inteligentna, rozsądna kobieta
Klimina- chłopka w średnim wieku, energiczna, żywa.
Zosia i Marysia – panny Pereńskie, córki Elizy, są z miasta, flirtują i bawią się z drużbami.
Haneczka- Anna Rydlówna
Ojciec- rozsądny realnie patrzący na świat chłop, wydał córki z panów z miasta
Nos- Tadeusz Nosowski, St Czajkowski, St Przybyszewski,
Przybyszewski- znudzony gość weselny, reprezentant dekadentyzmu, pasjonat alkoholu,
Dziad- symbol chłopskiej nędzy, wspomina rabację galicyjską z 1846 nigdy nie otrząsną się z tych wspomnień
Ksiądz- pochodzący z ludu, wyobcowany ze środowiska ze wzg na pełnioną funkcję, jest partnerem Żyda w interesach, Żyd płaci mu czynsz za wynajem karczmy, traktowany jest jako osoba interesująca się tylko pieniędzmi,
Dziennikarz- Rudolf Starzewski, redaktor konserwatywnego pisma „czas” ma pobłażliwy stosunek do chłopów, bezkrytyczny, bierny, ma się za poważnego cieszącego się autorytetem,
Żyd- Hersz Singer, większość wsi to jego dłużnicy, jest konkretny i rzeczowy,
fantastyczni- Chochoł- słomiana pałuba, zaproszony przez Rachelę, zapowiada przybycie tajemniczych gości, przygrywa weselnikom na skrzypcach. Symbolizuje idee odrodzeńcze, jest osłoną życia
Stańczyk- nadworny błazen, zygmuntowskiego dworu, St Gąska, doradca królów, symbol narodowej mądrości
Widmo- zjawia zmarłego narzeczonego Marysi, znajomego Tetmajera, malarza St de Laveaux
Rycerz- jego pierwowzorem jest Zawisza Czarny
Hetman- współzałożyciel konfederacji magnackiej- Targowicy która doprowadziła do rozbiorów i niewoli Polski, towarzyszy mu chór diabłów- oficerów rosyjskich
Upiór- zjawa Jakuba Szeli przywódcy rabacji chłopskiej
Wernyhora- półlegendarny kozak wróżbita, bohater ukraiński, zapowiada odrodzenie Polski
Różnice: Chłopi mają świadomość swojej przynależności narodowej i są gotowi podjąć walkę o odzyskanie niepodległości. Brak im jednie odpowiedniego przywódcy. Natomiast inteligencja ma bardzo sielankowy i nieprawdziwy obraz polskości, wyrażonej w pustych i pozbawionych treści symbolach i gestach, błędnie postrzegają wieś i chłopów