I. 19.02.2014
PSYCHOLOGIA RODZINY

• Prof. Dr hab. Józef Rembowski - inicjator Psychologii Rodziny w Polsce

  • Monografie:

    • Więzi uczuciowe w rodzinie

    • Rodzina w świetle psychologii

    • Metoda projekcyjna w psychologii dzieci i młodzieży: zarys technik badawczych

    • Empatia: studium psychologiczne

    • Psychologiczne problemy starzenia się człowieka

    • Samotność

• Status naukowy psychologii rodziny

  • Jest stosunkowo młodą subdyscypliną psychologiczną ale dynamicznie rozwijająca się

  • Ma dobre podstawy teoretyczne oraz empiryczne

  • Dysponuje ugruntowanym warsztatem metodologicznym pozwalającym na prowadzenie rzetelnych badań empirycznych

  • Odwołuje się do wielu znanych teorii psychologicznych, które dobrze wyjaśniają problemy dotyczące życia rodzinnego

• Podstawowe zadania psychologii rodziny jako nauki

  • Prowadzenie badań naukowych, w tym analiz teoretycznych i empirycznych oraz przewidywanie na ich podstawie przebiegu określonych procesów czy zjawisk.

  • Sformułowanie na podstawie tych badań określonych prawidłowości i zasad.

  • Poznawanie specyfiki podstawowych procesów i mechanizmów związanych z funkcjonowaniem rodziny jako całego systemu oraz członków rodziny jako elementy poszczególnych podsystemów.

  • Wskazanie na normatywny charakter tych zachowań człowieka, które w poszczególnych etapach jego życia będą stanowić punkt odniesienia dla diagnozy zaburzeń zachowania w relacjach małżeńskich i rodzinnych.

  • Rozpoznawanie, diagnoza i terapia zaburzonych form zachowania w różnych obszarach życia rodzinnego z odniesieniem do społecznie przypisanych ról i zadań adekwatnie do etapu życia człowieka.

• Teorie wyjaśniające problemy rodzinne

  • Teoria społecznego uczenia się - wyjaśnia problem identyfikacji oraz uczenia się ról rodzinnych adekwatnych do płci i wieku,

  • Teoria systemowa - traktująca rodzinę jako system wzajemnych powiązań w ramach wielu podsystemów np. małżeńskiego, rodzicielkiego, rodzeństwa,

  • Teoria relacyjna - wyjaśniająca złożoność, specyfikę i charakter relacji inteprersonalnych w rodzinie.

  • Teoria atrybucji - polegająca na przypisywaniu zachowaniu własnemu bądź innych osób, uwarunkowań wewnętrznych lub zewnętrznych,

  • Teoria neuropsychologiczna - wskazująca na rolę struktur ośrodkowego układu nerwowego w przebiegu procesów umysłowych, z odniesieniem do procesów poznawczych, emocjonalnych i zachowań behawioralnych w relacjach interpersonalnych w rodzinie.

  • Teorie społecznej wymiany - wyjaśnia jak partnerzy korzystają z różnych zasobów, które wnoszą.

  • Teorie sprawiedliwości - porównywany jest wkład partnerów pod względem zysków i kosztów

  • Teorie wyboru partnera - określa na ile przebieg interakcji uzależniony jest od wymiany wartości, atutów i obligacji, jakie każdy z partnerów wnosi do tej sytuacji.

  • Teorie komplementarności potrzeb - dobór partnerów opiera się na zasadzie, że przeciwieństwa się przyciągają, przy czym nie chodzi tu o prostą przeciwstawność, lecz o przeciwstawność mającą charakter dopełnienia, komplementarność.

  • Teorie podobieństwa - partnerzy dobierają się na zasadzie podobieństw (im więcej podobieństw tym związek bardziej udany)

Małżeństwo dawniej a dziś

• Małżeństwo stanowi szczególną grupę społeczną tzw. diadę składającą się z dwóch osób niekrewnych, odmiennej płci, należących najczęściej do tego samego pokolenia, pozostających w trwałej, bezpośredniej styczności i połączonych osobliwą więzią uczuciową (kodeks polskiego prawa cywilnego).

• Kohabitacja, partnerstwo - związki nieformalne.

• Małżeństwa LAT (living apart together)

• Cele małżeństwa:

  • Wzajemne zaspokajanie potrzeb psychofizycznych - w tym przede wszystkim uczuciowych, społecznych oraz seksualnych

  • Wspólne dążenie do poprawy warunków materialnych - w celu stworzenia podstaw ekonomicznych rodziny

  • Wspólne pragnienie posiadania i wychowania potomstwa - przekazania mu wartości rodzinnych oraz tradycji kręgu kulturowego do którego małżonkowie przynależą.

  • Współpraca na rzecz trwałości związku - ważne jest zaangażowanie.

• Małżeństwo dawniej i dziś

  • Podstawą małżeństwa jest wzajemne zaufanie, z którym wiaże się długotrwałe zaangażowanie.

  • Zaangażowanie w małżeństwie dotyczy dwóch rodzin pochodzenia oraz innych osób (np. przyjaciół).

  • W kohabitacji zaangażowanie łatwiej może być zerwane (ma ono charakter prywatny)

  • Zaangażowanie w małżeństwie obniża ryzyko zdrady i odejścia partnera, choć nie eliminuje ich zachowań.

• Rola zaangażowania 

  • Bardziej obligacyjne społecznie

  • Obniża ryzyko zdrady i odejścia partnera

  • Pozwala pewniej inwestować w uczucia

  • Sprzyja sensownemu poświęcaniu się rodzinie

• Sekta Moona

• W Polsce ślub konkordatowy obowiązuje od 15.11.1998 (wynik porozumienia między Watykanem a RP)

  • Młode pary nie muszą zawierać odrębnie ślubu cywilnego i kościelnego.

  • Wystarczy tylko zawrzeć związek małżeński w kościele i dopełnić kilku formalności

• Współczesny kontekst sytuacyjny dla małżeństwa

  • Obecnie jednostka doświadcza rozległego zakresu swobody w dokonywaniu wyborów dotyczących jej osobistego życia: może decydować o wyborze partnera życiowego; może żyć kolejno z wieloma partnerami, nie bacząc czy wyniknie z tego małżeństwo; może mieć dzieci przed zawarciem małżeństwa z innym partnerem; może zawierać zwiazek małżeński z osoba tej samej płci; w obrębie małżeństwa o charakterze egalitarnym role są bardziej elastyczne i możliwe do negocjacji.

  • Poligamia sukcesyjna, monogamia seryjna

• Przemiany instytucji małżeństwa

  • Na przełomie XX i XXI w. można było zaobserwować obniżanie się liczby zawartych małżeństw a wzrost liczby związków kohabitacyjnych (obecnie obserwuje się wzrost liczby zawieranych małżeństw);

  • Wzrost liczby dzieci urodzonych poza małżeństwem,

  • Wzrost liczby rozwodów

  • Wzrost liczby państw akcpetujących związki homoseksualne.

• Przemiany w USA

  • Dominacja małżeństw (63%) nad innymi związkami (13,4%) głównie w populacji białych;

  • Obniża się % kohabitacji

  • Zwiększa się % osób rozwiedzionych oraz rodzin zrekonstruowanych

  • Małżeństwo częściej zawierają biali niż kolorowi, częściej zamożni niż biedni.

• Małżeństwo dawniej i dziś

  • Dawniej istniała preferencja zawierania małżeństw w ramach tej samej klasy oraz kultury. Obecnie wzrosło przyzwolenie na związki międzyklasowe i międzykulturowe;

  • W modelu małżeństwa egalitarnego ma miejsce zacieranie się różnic między rolami typowo kobiecymi i męskimi.

  • W związkach tradycyjnych zwraca się większą uwagę na specjalizację ról. Żona która lepiej radzi sobie z rolami rodzinnymi często zwalnia męża z wielu obowiązków domowych przez co on może być bardziej produktywny w rolach zawodowych.

  • Związki egalitarne -bardziej równe

• Rodzina - grupa osób związanych specjalnymi, bliskimi więzami (rodzice i dzieci), w której nie wszyscy członkowie muszą być spokrewnieni.

• Rodzina stanowi podstawowe źródło problemów, które rzutują na  specyfikację zachowań człowieka w różnych sferach jego życia (osobistej, społecznej, zawodowej).

• Rodzina jest jednym z najważniejszych ogniw systemu społecznego, jest ona pomostem między jednostką a społeczeństwem (Rembowski 1986).

• Z chwilą pojawienia się dziecka funkcje rodzicielskie, małżeńskie i rodzinne wzajemnie się przenikają i uzupełniają, zachowując jednocześnie swoją specyfikę i autonomię.

• Modele funkcjonowania rodziny

  • Rodzina Tradycyjna: wielodzietna (3 i więcej dzieci), wielopokoleniowa, z jednoznacznie określoną pozycją osób w systemie rodzinnym i zakresem władzy

  • Rodizna Egalitarna: równoważenie się ról, ma miejsce zmiana pozycji kobiety w rodzinie z podległej mężowi do pozycji równorzędnej

  • Rodzina dwu karier: oboje partnerzy pełnią funkcje kierownicze, prowadzenie gospodarstwa domowego i opieka nad dziećmi często spoczywa na osobach trzecich.

  • Rodzina dwu zarabiających: współodpowiedzialność za utrzymywanie rodziny oraz za wychowanie i opiękę nad dziećmi

II. 26.02.2014

PRZEMIANY W ZAKRESIE ŻYCIA MAŁŻEŃSKIEGO I RODZINNEGO.

Definicja

• Małżeństwo jest podstawą życia rodzinnego. Jest też najbardziej powszechną i przez większość społeczeństwa akceptowaną formą życia dwojga ludzi.

• Małżeństwo jako instytucja wyznacza:

  • Określone role i stosunki w diadzie;

  • Wyczula małżonków na potrzeby i dążenia partnera;

  • Wpływa na zmianę cech ich osobowości;

  • Zaspokaja potrzebę bezpieczeństwa i przynależności do małżonka;

  • Powoduje zmianę statusu społecznego małżonków w rodzinie i szerszej grupie społecznej;

  • Wpływa na osłabienie więzi z rodziną pochodzenia;

  • Cele osobiste małżonków stają się celami wspólnymi;

  • Następuje u małżonków upodabnianie się poglądów i postaw do wielu spraw.

Definicja funkcji małżeńskiej: Jest to pewna działalność skierowana na określony cel, kontynuowana w ramach określonej struktury społecznej czy to dla podtrzymania danej społeczności w jej stanie normatywnym, czy też dla zaspokojenia potrzeb jednostki (Adamski 1984).

Cele małżeństwa

1. Budowanie wspólnoty rodzinnej

2. Troska o wzajemną miłość

3. Troska o rozwój małżonka i rozwój własny

4. Troska o prawidłową komunikację

5. Troska o podstawy ekonomiczne i materialne rodziny

6. Troska o rozwój dzieci poprzez zaspokojenie ich potrzeb fizycznych, psychicznych i duchowych.

Czynniki wyznaczające funkcje małżeńskie i rodzinne

• Wiek partnerów zawierających związek;

• Poziom ich wykształcenia;

• Kwalifikacje zawodowe;

• Poziom kultury osobistej;

• Warunki materialne;

• Rodzaj oczekiwań; poglądy religijne;

• Wzory zachowań wyniesione z domu rodzinnego;

Sposoby ujmowania małżeństwa:

• Jako związek o charakterze religijnym

• Jako instytucja realizująca cele społeczne (np. budowanie podstaw dla rodziny, prokreacja, i wychowanie dzieci, zaspokajanie potrzeb własnych i małżonka)

• Inne związki partnerskie traktowane jako małżeństwo.

Podstawowe założenia dla zrozumienia małżeństwa

1. Problemy małżeństwa tkwią w uwarunkowaniach społecznych i jednostkach tworzących związek małżeński;

2. Małżeństwo funkcjonuje w określonym kontekście społeczno-kulturowym;

3. Małżeństwo jako interpersonalny system winno być traktowane jako grupa;

4. Małżonkowie oraz ich związek cechują się specyficzną dynamiką zmian;

5. Dla funkcjonowania małżeństwa ważne są psychologiczne i środowiskowe konteksty.

Zróżnicowanie oczekiwań wobec małżeństwa

• Dawniej

  • Zawieranie małżeństw w tej samej klasie społecznej

  • Kobieta miała ograniczony dostęp do edukacji i pracy, zajmowała się domem i wychowaniem dzieci

  • Oczekiwania mężczyzny wobec kobiety były ważniejsze niż odwrotnie

  • Dominował patriarchalny model małżeństwa i rodziny

  • Mężczyzna był odpowiedzialny za status społeczno-ekonomiczny rodziny

  • Dominującą formą życia było małżeństwo

  • Małżeństwo częściej było aranżowane przez swatów.

• Dziś

  • Zawieranie małżeństw bez względu na klasę czy kulturę społeczną

  • Kobiety mają nieograniczony dostęp do edukacji i pracy zawodowej

  • Ważne są wzajemne oczekiwania partnerów

  • Dominuje egalitarny model małżeństwa i rodziny

  • Oboje małżonków aktywni zawodowo

  • Istnieje większe przyzwolenie na alternatywne związki

Przyczyny nieważności małżeństwa:

• Wady zgody małżeńskiej

• Ograniczanie wolności małżonków

• Nieprawidłowości w zakresie formuły prawnej.

Ważność i nieważność małżeństwa w świetle prawa kościelnego

• Warunkami koniecznymi do zawarcia małżeństwa są

  • Sakramenty święte: chrzest, bierzmowanie

  • Bycie praktykującymi katolikami

  • Aktualne zaświadczenie o odbytych naukach

  • Obopólna zgoda

• Przyczyny, które pozwalają orzec nieważność małżeństwa

  • Wady zgody małżeńskiej
    Podstawą ważności małżeństwa jest obopólna zgoda przyszłych małżonków na wstąpienie w związek małżeński.
    Wady zgody mają miejsce wówczas gdy:

    • Ukryta zostaje prawda dotycząca np. stanu fizycznego i psychicznego

    • Niezdolność do współżycua seksuaknego

    • Zaburzenia osobowości

    • Zaburzenia emocjonalne

  • Wolność małżonków
    Małżonkowie nie mogą być:

    • Przymuszani przez kogokolwiek np. rodziców, którzy straszą, że wydziedziczą dziecko jeżeli związek nie będzie zawarty.

    • Muszą być wolni i szczerzy wobec siebie w trakcie podejmowania decyzji

    • Powinni znać prawdę o sobie

  • Zgodność formuły prawnej

    • Przyszli małżonkowie nie mogą funkcjonować w innych związkach małżeńskich, gdyż jest to bigamia

    • Kompetentnym do udzielania błogosławieństwa małżeństwu jest ordynariusz, proboszcz danej parafii lub księża w nich pracujący.

Kohabitacja jako alternatywa dla małżeństwa

Etiologia zjawiska

• W latach 60. XXw. W krajach skandynawskich prowadzono liczne badania nad małą rodziną (nuklearną).

• Zaczęto wówczas kwestionować małżeństwo jako fenomen sam w sobie.

• Związki nieformalne współcześnie

Definicja

• Kohabitacja to związek dwojga ludzi odmiennej płci, współżyjących razem od co najmniej 1 roku, prawnie nieusankcjonowany.

• Dla ludzi młodych kohabitacja stanowi;

  • Pewną formę buntu przeciwko ogólnie przyjętym normom

  • Dla ludzi starszych kohabitacja stanowi:

  • Możliwość uniknięcia dezaprobaty otoczenia, która mogłaby mieć miejsce w przypadku zalegalizowania związku;

  • Poprawę sytuacji ekonomicznej;

  • Możliwość zaspokojenia potrzeb uczuciowych, społecznych, seksualnych, w sytuacji, gdy rozwód jest niemożliwy.

Chechliński dzieli partnerów związków kohabitacyjnych na 2 grupy:

• Którzy zamierzają zalegalizować swój związek.

• Którzy planują ślub, ale uzależniają go od zaistnienia pewnych sprzyjających warunków. W ramach tej grupy 2 podgrupy:

  • Osoby dla których kohabitacja jest formą przejściową

  • Osoby, które traktują swój związek, jako rodzaj próby przedmałżeńskiej.

Motywy legalizacji lub nielegalizacji związku:

• Najbardziej jednoznaczne są motywy tych partnerów, którzy nie zamierzają pobrać się i traktują swój związek jako alternatywę dla małżeństwa. Kierują się oni motywami ideologicznymi.

  • Fakt nie zawierania związku jest ich świadomym i wolnym wyborem, uważają małżeństwo za gorsze, dające mniejszą satysfakcję rozwiązania niż kohabitacja.

  • Brak legalizacji związku pojawia się szczególnie wtedy, gdy oboje partnerzy lub jeden z nich nie są pewni swoich uczuć

• Decyzja o legalizacji związku zależy również od własnej historii życiowej partnerów. W związki przygodne, krótkotrwałe częściej wchodzą:

  • Mężczyźni stojący u progu kariery zawodowej, liczący na awans społeczny,

  • Kobiety, które czują się mniej atrakcyjne

  • Koncentracja na własnym rozwoju

  • Wzorce wyniesione z rodziny pochodzenia

Motywy zawarcia związku małżeńskiego przez pary konkubenckie:

• Dobro dziecka

• Korzyści ekonomiczne

• Tradycja

• Perswazja społeczna

• Wiara

→ Związki kohabitacyjne występują we wszystkich warstwach społecznych, niezależnie od poziomu wykształcenia.

III. 05.03.2014
MIŁOŚĆ MAŁŻEŃSKA

Kategorie miłości:

1. Romantyczna

2. Partnerska

Ad A. Miłość romantyczna - ma 2 cechy:

1. namiętność (fascynacja, motywacja seksualna, wyłączność)

2. opiekuńczość (wspieranie się, ochrona, poświęcanie się, troska).

Cechy miłości romantycznej

• Fascynacja obiektem miłości

• Zasada wyłączności

• Kontakty społeczne poza związkiem są coraz bardziej zaniedbywane

• Pragnienie bycia ze sobą jak najdłużej, jak najczęściej

• Bez zastrzeżeń stają po stronie partnera.

• Wygląd innych osób płci przeciwnej staje się coraz mniej istotny

• Nierzadka iluzja, że osoba znalazła "tego jedynego"

• Niedopuszczanie do świadomości, że kiedykolwiek miłość straci na swej sile

• Miłość romantyczna po jakimś czasie zaczyna słabnąć i aby podtrzymać związek należy przejść do etapu miłości partnerskiej

Ad B. Miłość partnerska

• Partnerzy przyjmują na siebie zobowiązanie tworzenia wspólnej przyszłości.

• Stanowi podstawę stabilności razem z zaangażowaniem.

• Miłość i zobowiązanie nie zawsze są ze sobą nierozerwalnie związane, bo między ludźmi może istnieć miłość, ale nie muszą planować wspólnej przyszłości

• Rozwój relacji partnerskich zakłada obopólną gotowość do ujawniania osobistych, czasami intymnych przemyśleń, by między partnerami wytworzyła się pewna podstawa zaufania.

• Troska o dobre samopoczucie partnera (charakterystyczna również dla romantycznej).

Miłość a lubienie

• Lubienie odnosi się bardziej do spostrzeganych zewnętrznych właściwości drugiej osoby.

• Istota miłości odnosi się wprawdzie do związku interpersonalnego jako takiego, ale bardziej odnosi się do cech osobowości, systemu wartości, inteligencji.

Bardis rozpatruje problem miłości w kategorii potrzeb

• fizycznych,

• psychicznych

• społecznych.

2 typy miłości:

• Silna wtedy, gdy zaspokajane są wszystkie 3 kategorie potrzeb.

• Słaba, gdy potrzeby są realizowane na niższym poziomie, albo któraś jest dominująca.

Sterberg

3 podstawowe wymiary miłości: intymność, namiętność, zaangażowanie

• Intymność – te pozytywne uczucia i towarzyszące im działania, które powodują przywiązanie, bliskość, wzajemną zależność partnerów od siebie.

Cechy charakterystyczne:

• Pragnienie dbania o dobro partnera.

• Przeżywanie szczęścia w obecności partnera i z jego powodu.

• Szacunek dla partnera.

• Przekonanie, że zawsze można na niego liczyć.

• Wzajemne zrozumienie.

• Wzajemne dzielenie się przeżyciami i dobrami tak duchowymi jak i materialnymi.

• Dawanie wsparcia partnerowi.

• Wymiana intymnych informacji.

• Uważanie partnera za ważny element w życiu.

• Pozytywne emocje składające się na intymność wynikają w dużej mierze z umiejętności

• komunikowania się, wzajemnego zrozumienia i udzielania sobie wsparcia.

• W miarę trwania związku intymność rośnie i stopniowo zaczyna opadać.

• Namiętność – jest konstelacją silnych emocji pozytywnych (zachwyt, tkliwość, pożądliwość, radość) jak i negatywnych (ból, niepokój, zazdrość, tęsknota), którym często towarzyszy silne pobudzenie fizjologiczne. Z emocjami tymi wiąże się silna motywacja do maksymalnego połączenia się z partnerem.

Dynamika dramatyczna - bardzo szybko rośnie, osiąga pułap i spada.

Cechy:

• Intensywnie rośnie, szybko osiąga swoje szczytowe natężenie i szybko gaśnie.

• Nie może rosnąć w nieskończoność.

• Załamanie wzrostu namiętności jest nieuchronną konsekwencją bardzo intensywnego wzrostu.

• Samo życie wymusza realistyczne spojrzenie na partnera i to może być przyczyną załamania namiętności.

• Namiętność jest niekiedy porównywana do uzależnienia od narkotyków - zaspokojenie jej wymaga coraz większej ilości czynników.

• Zaangażowanie – rozumiane jako myśl, uczucie, działanie, decyzja. Ukierunkowane na przekształcenie relacji miłosnej w trwały związek.W związku małżeńskim zaangażowanie jest najbardziej trwałym składnikiem.

Czynniki, które podtrzymują zaangażowanie i przyczyniają się do stabilności związku:

• Wysiłek partnerów, który zapoczątkowuje proces samopodtrzymywania.

• Dodatni bilans zysków i strat uzyskiwanych w danym związku. (Teoria sprawiedliwości społecznej).

• Mała aktywność innych, alternatywnych związków (kłusownictwo matrymonialne).

• Bariery przeszkadzające zerwaniu związku (legalizacja związku).

Typy miłości wg Sternberga:

	Intymność	Namiętność	Zaangażowanie
Brak miłości	-	-	-
Lubienie	x	-	-
Miłość ślepa	-	x	-
Pusta miłość	-	-	x
Miłość romantyczna	x	x	-
Miłość przyjacielska	x	-	x
Miłość fatalna	-	x	x
Miłość kompletna	x	x	x

Cechy miłości małżeńskiej:

• Wzajemne zrozumienie siebie

• Obustronny szacunek

• Oddanie połączone z rezygnacją z siebie

• Niesienie pomocy w każdej chwili

• Wspólne dzielenie trosk

• Dochowywanie wierności

• Darzenie się wzajemnym i niepodzielnym uczuciem.

• Obdarzanie się zaufaniem i szczerością

• Cierpliwe znoszenie wad i niedoskonałości partnera.

→ Miłość nie jest stanem, ale procesem wzrostów i upadków.

Musi spełniać pewne warunki, aby osiągnąć szczęście:

• Musi zawierać aspekty fizyczne i duchowe

• Nie można jej przeżywać wyłącznie na poziomie instynktów.

• Musi być miłością pełną - potrafią obdarowywać się wzajemnie dobrami materialnymi, duchowymi bez egoistycznych kalkulacji. Tym samym wzbogacają się.

• Miłość powinna być wierna i wyłączna.

• Powinna być płodna

Neuropsychologiczne podejście do miłości.

["Rozwój mózgu w ciągu życia" Rostowski, "Małżeństwo i Miłość"].

• Podejście genetyczne – zwraca się uwagę na wyposażenie struktury genetycznej jednostki warunkujące określone preferencje przy wyborze partnera o takim a nie innym zespole cech fizycznych oraz psychicznych.

• Podejście ewolucyjne – chodzi wyłącznie o zachowania adaptacyjne do zmieniających się sytuacji środowiskowych, kulturowych.

  • Teoria strategicznego pluralizmu (Gangestad i Simpson) - ta teoria wyodrębnia 2 typy osób, które preferują związki krótkotrwałe bądź długotrwałe. Osoby te wykorzystują 2 rodzaje kryteriów wyboru partnera: dobre geny (krótkotrwałe związki), dobre inwestowanie (długotrwałe związki)

• Podejście neuronalne – rozwija się od okresu prenatalnego – pod wpływem genów kształtuje się stopniowo neuronalna mapa miłości, która bardziej rozwija się szczególnie w okresie dorastania oraz dorosłości.

  • W oparciu o neuronalną mapę miłości jednostka poszukuje osoby, aż trafi na taką, która spełnia warunki. Wraz z mapą idzie w parze także rozwój struktur indokrynologicznych: hormony oksytocyna (miłości), wazopresyna (przywiązania), noradrenalina, serotonia. Przy wyborze partnera ważną rolę pełnią też neurony lustrzane.

IV. 12.03.14
STRUKTURA RODZINY +

Każdy (prawie) funkcjonuje w systemie rodzinnym (rodzina pochodzenia) – struktura w jakiej człowiek się rodzi i rozwija, przejmuje wartości [rodzina macierzysta]

Gdy dojrzewamy wchodzimy w nową rodzinę – podstawa zbudowania nowej rodziny – rodziny prokreacyjnej.

Józef Rembowski:
rozpatrywnie rodziny:

1. grupa społeczna – składa się z kobiety, mężczyzny złączonych małżeństwem, ich potomstwa własnego lub adoptowanego, w niektórych przypadkach z jeszcze innych członkami rodziny

2. instytucja – która ma określony status społeczno-prawny, procesy w niej zachodzące podlegają rejestracji i regulacji przez normy prawne (przepisy)

3. środowisko wychowawcze, 2 aspekty:
   a) osobowy (wychowywanie kogoś – działania związane z osobą) [formy słowne i bezsłowne]
   b) nieosobowy

Rembowski – rodzina pomost między jednostką z społeczeństwem, zadaniem rodziny jest przygotowanie swoich członków do przygotowania do życia w szerszych strukturach społecznych

Dla jednostki dobrze funkcjonującej rodzina jest najważniejszą/ najsilniejszą grupą wsparcia bo zaspakaja podst. potrzeby [biol/ psychologiczne (intelektualne, społeczne, emocjonalne)]

Cechy rodziny:

rodzina jako grupa społeczna:

1. grupa podstawowa – tzw pierwotna; jest źródłem życia; podst miejscem rozwoju; uspołecznienia, budowania więzi emocjonalnych

> patrz style przywiązania

1. jest grupą naturalną – stanowi komórkę, która sama się tworzy i sama rozwiązuje

2. jest grupą małą, która umożliwia:

   1. bezpośrednie kontakty między członkami

   2. zaspokajanie potrzeb emocjonalnych i społecznych.

   3. Przekazywanie wartości, norm i wzorów zachowań społecznych

   4. spójność rodziny, która wyraża się silnym poczuciem wspólnoty i lojalności, solidarności członków rodziny

   5. przyjazne nastawienie – kształtowanie pozytywnych emocji,

   6. podejmowanie pracy dla wspólnego dobra (wspólny interes)

   7. odpowiedzialność za wspólne działanie

   8. ofiarność na rzecz rodziny

3. jest grupą dynamiczną (rozwijającą się dynamicznie) – patrz, np. stadia życia rodzinnego

   1. diada (etap przygotowania) [postawy rodzicielskie zaczynają się już do nienarodzonego dziecka]

   2. a potem rodzice maja coraz mniejszy wpływ

4. może być traktowana jako grupa formalna i nieformalne

   1. nieformalne – kieruje się miłości, daje radosć i przyjemność wspólnotową, powstaje spontanicznie w procesach codziennego wzajemnego oddzaiaływnia, jest odpowiedzialna za przekazywanie obyczajów, tradycji rodzinnych

   2. formalna – m swoja strukturę prawną, wyznaczana przez układ ról społecznych, jest zorganizowana dla realizacji określonych celów,

5. rozpatrywana jako grupa otwarta lub zamknięta

   1. zamknięta – posiada wój model uczuc, wyobrażeń, okazywania wzajemnego zrozumienia, zainteresowań, motywów, swoje tajemnice etc

   2. otwarta – poza powyższym to: otwarta na wpływy zewnętrzne, co dzieje się w strukturach zewętrznych może wpływać na to co dzieje się w trodzinie i odwrotnie

STRUKTURA RODZINY

>> trudna do jednoznacznego określenia bo różne fazy życia rodzinnego różnią się pod względem:

1. wieku, płci i liczny członków rodziny

2. różnego układu stosunków wynikających z ról i pozycji oraz charakteru wzajemnych kontaktów

Strukturę najczęściej określają czynniki tkie jak:

• obecność obojga rodziców lub tylko jednego z nich, ich wiek, płeć, pozycja społeczna, zawód

• obecność ojczyma lub macochy [ich wiek, pozycja i zawód]

• obecność rodzeństwa [liczba dzieci, ich wiek i płeć, różnica wieku]

• obecność osób z szerszego kręgu rodzinnego (dziadków etc) – zagęszczenie sieci wzajemnych relacji

• pozycja jaka zajmują poszczególni członkowie systemu rodzinnego, z uwagi na płnione role i charakter władzy

• siła więzi psychicznych łączących poszczególnych członków rodziny

Hall-Irgiewicz wyróżnia typy rodzin:

1. pełna

2. niepełna [różnie uwarunkowana – np. samotna matka, ale z własnego wyboru, wdowieństwo – dają inne charaktery doświadczeń

3. zdekompletowana [np. w wyniku śmierci któregoś z rodziców]

4. rozbita [rozwód/ separacja]

5. zrekonstruowana [ojczym/ macocha >> funkcjonowanie na wzór rodziny pełnej]

Ad 1. Cechy rodziny niepełnej:

→ samotna matka lub samotny ojciec:

• jeden z rodziców przejmuje na siebie odpowiedzialność za wychowanie dzieci

• podjecie się ról społecznych przeznaczonych dla obojga rodziców przez nieobecnosc drugiego z rodziców

• dziecko pozbawione wzorów matki lub ojca

• rodzic podejmuje wszystkie decyzje

• dążenia do izolacji społecznej

• trudna sytuacja materialna

• trudności wychowawcze związane z przeciążeniem pracą

Ad 4. Rodzina rozbita

Rozwód spowodowany:

1. Czynnikiem bezpośrednim

   • zły dobór małżonków

   • brak więzi uczuciowej między nimi

   • brak wspólnych celów, dążeń integrujących małżeństwo

   • różnice charakteru współmałżonków

   • brak porozumienia i współdziałania

   • choroba jednego z małżonków

   • czasowa/ trwała niezdolność do pracy jednego z małżonków (nerwice/ nałogi etc)

2. Czynniki pośrednie

   • wiążą się ze zmianami społecznymi i obyczajowymi, czasem są zwane makroprzyczynami

   • Np. rozluźnienie więzi międzyludzkich, emancypacja kobiet,

Ad 5. Rodzina zrekonstruowana

→ połączenie się osób, z których co najmniej jedna była już w związku

1. Proste – gdy jedno z małżonków ma dzieci z poprzedniego związku

2. Złożone – gdy oboje małżonków mają dzieci z poprzednich związków

→ Typy rodzin zrekonstruowanych:

1. Z macochą

2. Z ojczymem

3. Poprzedzona śmiercią współmałżonka

4. Poprzedzona rozwodem

5. Rodzina, gdzie wychowuje się dzieci z jednego z małżeństw

6. Rodzina, gdzie wychowuje się dzieci obojga rodziców

→ Motywy zawierania powtórnego związku

1. Miłość

2. Pragnienie posiadania towarzysza życia

3. Obawa przed samotnością

4. Względny mieszkaniowo-bytowe

5. Chęć posiadania dziecka

6. Ciąża

→ Specyfika problemów w rodzinie zrekonstruowanej:

• obawa przed reakcją swoich dzieci

• wejście w rolę poprzedniej osoby, która wychodzi. (zarówno względem partnera jak i dzieci)

V. 19.03.2013

POSTAWY RODZICIELSKIE

gdy rodzina pełna (patrz: struktura rodziny) – postawy ma i matka i ojciec [mogą mieć spójny system wychowania (i to jest ok, - spójność, jasność); ale mogą mieć różne postawy (niespójny system wychowawczy – gdy dziecko jest małe to to mocno miesza, gdy jest z kolei nastolatkiem – może to wykorzystywać)]

Często postawy mają większe znaczenie niż struktura rodziny.

Gdy rodzina jest niepełna, jedyny rodzic ma niekorzystne postawy >> trudności rozwojowe (oddziaływanie tylko jednego rodzica – nie ma przeciwwagi)

Postawa – stanowi strukturę poznawczo-uczuciowo-behawioralną, ukierunkowaną na zachowanie człowieka wobec sytuacji, przedmiotu, czy problemu. (Rosenberg, Hovland 1960, Cattell 1964).

Mądrzycki (1970), Nowak (1973): komponenty te są względnie trwałymi dyspozycjami,

S. Mika (1964) – postawa oprócz wymienionych czynników zawiera także elementy motywacyjne lub sama jest motywem działania.

Postawy zazwyczaj są przejmowane od rodziców – modelowanie, wzrastanie w określonej atmosferze. Nawet jeśli się zarzekaliśmy, że będziemy innymi rodzicami niż nasi byli, to i tak w sytuacjach automatyzujących będziemy tacy.

Pozstawy rodzicielskie sposób ogólny można scharakteryzować jao zespół poznawczych, emocjonalnych i behawioralnych istosunkowań wobec dziecka.

Element poznawczy dot. pewnego zasobu wiedzy rodziców o własnym dziecku i o dzieciach w ogóle. Jest to wiedza z zakresu rozwoju, możliwości, potrzeb i trudności dziecka. Składnik myślowy może być wyrażany w formie np. stwierdzenia: jaki to inteligentny chłopiec.
Element emocjonalny stanowią uczucia kierowane do dziecka, które mogą różnić się siłą, trwałością oraz kierunkiem (mogą być pozytywne/ negatywne). Skłądnik uczuciowy znajduje wyraz w wypowiedziach lub w reakcjach emocjonalnych.

Element behawioralny przejawia się w zachowaniach wobec dziecka i zawsze nacechowany jest rmocjami. Jest to sposób zwracania się do dziecka, sprawowania kontroli, nagradzania lub karania oraz traktowania dziecka jako domownika lub nie.

Wymienione wyżej składniki są ze sobą ściśle powiązane i działają na zasadzie sprzężenia zwrotnego.

Niespójność między komunikatami nie jest ok. Małe dzieci bardziej reagują wtedy na aspekt niewerbalny komunikatu (starsze dzieci też to widzą, ale w większej mierze biorą pod uwagę komunikat treściowy-werbalny).

Postawa rodzicielska – nabyta struktura poznawczo-dążeniowo-afektywna, ukierunkowuje zachowani rodzica wobec dziecka.

J. Rembowski i M. Ziemska, poza tym, że podkreślają znaczenie czynnika emocjonalnego wskazują również na zmienność postaw wobec dziecka, jaka ma miejsce w procesie wychowywania.

Zmienność postaw zależy od:

• wieku

• możliwości i aktywności dziecka

• od czynników zewnętrznych

Autorzy ci podkreślają, ze sztywność postaw oraz ich nieadekwatność do wieku może prowadzić do:

• napięć

• konfliktów

• zaburzeń w procesie rozwoju osobowości

Ważniejsze typologie postaw:

Mimo pewnych różnic w poglądach twórców typologii postaw panuje jednak pewna zgodność co do tego, że postawy rodzicielskie mogą być prawidłowe lub nieprawidłowe i co ważniejsze zawierają w sobie całą gamę bardziej szczegółowych postaw pozwalających u łączyć się w pewną hierarchiczną strukturę

1. Typologia postaw Kannera

Typologia ta została opracowana przez amerykańskiego psychiatrę i stanowiła pierwowzór dla wielu innch typologii. W swojej praktyce lakarskiej zwrocił on uwagę na wpływ postaw rodziców na zaburzenia zachowania małych pacjentów. Kanner wyodrębnił cztery typy postaw rodzicielskich

1. akceptacja dziecka i obdarzanie go miłością – rodzice zajmują się dzieckiem, okazują mu:
   - miłość
   - czułość
   - cierpliwość
   - wyrozumiałość
   Co zapewnia dziecku poczucie bezwarunkowej miłości, bezpieczeństwa i prawidłowy rozwój osobowości

2. Jawne odtrącenie
   - rodzice unikają kontaktu z dzieckiem
   - zaniedbują je
   - traktują bardzo surowo i szorstko
   Powoduje to zahamowanie rozwoju uczuć wyższych, agresywność, może być powodem wykolejenia w przestępczości.

3. Perfekcjonizm („warunkowość”).
   - rodzice stanowią dziecku nadmierne wymagania,
   - nie aprobują jego zachowań
   - nadmiernie obwiniają
   - ich ambicją jest wychowanie dziacka na doskonałego człowieka
   Konsekwencją tej postawy przeżywanie przez dziecko stanów frustracji, poczucia winy i leku oraz brak zaufania do siebie.

4. Nadmierne chronienie i opieka
   Postawa ta pozostaje w związku z potrzebą rodziców do „poświęcania się dla dobra dziecka”. Może to ujawniać się w zbyt dużej pobłażliwości wobec dziecka lub przytłaczaniem fo nadmiernym autorytetem.
   - W obydwu przypadkach dziecko jest całkowicie uzależnione od rodziców.
   - Wszelkie przejawy samodzielności dziecka są tłumione, ingerują w jego sprawy osobiste, rozpieszczają dziecko albo nakładają szereg ograniczeń.
   Taka postawa prowadzi do opóźnienia dojrzałości, braku inicjatywy i niezaradności życiowej.
   Taka postawa jest niekorzystna dla dziecka – to jest bardziej potrzebne dla rodziców i ich poczucia bezpieczeństwa.

1. Typologia wg Slatera
   Slater (socjolog amerykański) jest twórcą bardziej zróżnicowanej klasyfikacji postaw. W oparciu o retrospektywne relacji studentów odnośnie zachowań rodziców wyróżnił osiem typów postaw, które usytuował na czterech przeciwstawnych biegunach.
   [Teorie retrospektywne mają ten problem, że teraz oceniamy uż rodziców inaczej – przez pryzmat wiedzy, którą mamy, a której nie mieliśmy będąc dziećmi; ale niektórzy badacze mówią., że to właśnie to co myślimy ma najwieksze znaczenie a nie to jak „faktycznie było”]

   1. pobłażliwość – surowość

   2. tolerancja – brak tolerancji

   3. ciepło – chłód (dot. komponentu emocjonalnego)

   4. uzależnienie (dot. nadmiernego ochraniania) – separowanie się

2. Typologia wg Schafera
   Klasyfikacja ta oparta jest na systematycznycj badaniań zachowań matek względem dzieci.
   Podstawowymi wymiarami, ustawowymi dwubiegunowo w tym modelu:

   1. autonomia – władza

   2. miłość – wrogość

Związane z tymi wymiarami postawy na obwodzie koła uporządkowane zostały
- postawę miłości charakteryzuje okazywanie dziecku czułości, ochrona przed rozczarowaniami, wyrozumiałość i cierpliwość
- postawa akceptacji: wyróżnia sę w aprobacie
- autonomia: uznawanie praw dziecka jako rozwijającej się istoty, darzenia rozumną swobodą
- wrogość i odrzucenie: nadmierne kontrolowanie dziecka, narzucenie mu swojego pkt widzenia, traktowanie go w sposób instrumentalny, unikaniu kontaktu z dzieckiem, częstym udzielaniu nagan, i stosowaniu surowych kar.

Źródła postaw rodzicielskich

• dziedzictwo z rodziny generacyjnej (rozwojowa historia rodzica)

• zasoby rodziców – interpersonalne i psychologiczne

• cechy podmiotowe dziecka – temperament, płeć, wiek, możliwości rozwojowe

• czynniki kulturowe, kontekst życia rodziny (źródła stresu, wsparcie dla rodziny)

Typologia Ziemskiej

Między dystans – koncentracja: zrównoważony stosunek emocjonalny.
Między dominacja – uległość: autonomia.

VI. 26.03.2014
WSPÓŁCZESNE MACIEŻYŃSTWO I OJCOSTWO

• klasyfikacji postaw – któraś będzie na egzaminie.

Współczesne zmiany wobec macierzyństwa i ojcostwa nawiązują do 3 typów kultur:

1. Ekonomiczna – nastawiona na kalkulację zysków i strat i rozpatrywania dziecka w tych kategoriach (to źli rodzice, dobrzy nie rozpatrują rodzicielstwa w kategorii kosztów, co najwyżej zysków)

2. Wizerunkowa – kobieta „traci” (figurę/ atrakcyjność) ze względu na macierzyństwo. Dobra kobieta nie będzie na to patrzeć.

3. Hedonistyczna – nastawiona na rozrywkę i przyjemności.

To rzutuje na postawy, relacje,

Zmieny wobec rodzicielstwa dotyczą:

• częstszego i większego zaangażowania kobiet w okresie prokreacji w aktywność zawodową (porównując pozycje kobiety dawniej i dziś, dziś – dwuetatowość kobiet)

• zmiana postaw wobec rodzin wielodzietnych

• postaw wobec osiągnięć w zakresie medycyny prokreacyjnej (leczenie bezpłodności, wspomagana prokreacja)

• traktowanie rodzicielstwa nie koniecznie w kategoriach kosztów – należy zwracać uwagę na rolę dziecka w rodzinie jako osoby integrującej, scalającej, dającej poczucie sensu i celu życia... Dziecko w dobrze funkcjonującej rodzinie jest traktowanie jako dar, który jest źródłem radości, motywacji do pracy nad sobą.

• Postaw wobec symetrycznego współrodzicielstwa (rola ojca w rodzinie)

• kwestia dotycząca świadomego rodzicielstwa [podejmowanie decyzji o momencie urodzenia dziecka, liczbie dzieci, warunkach ekonomicznych]

• rola rodzicielstwa [

• co daje aktywność zawodowa kobiecie

  • jest źródłem satysfakcji i rozwoju osobistego

  • może przyczyniać się do dobrobytu materialnego rodziny

  • wzmacnia poczucie wartości kobiety, co będzie wpływało na jakość życia małżeńskiego i rodzinnego

  • ALE negatywne konsekwencje pracy zawodowej: kobieta jest zabiegana, umiejętność łączenia ról; kwestia dojrzałości – na ile damy radę sobie radzić z tymi rolami; zbyt dużo obowiązków a to przenosi się na jakość życia rodzinnego

• Zmiany dotyczące modelu rodziny [model dwóch karier vs dwóch pracujących]

• macierzyństwo jest pewnym utrudnieniem w realizacji kolejnych szczebli kariery zawodowej przez to macierzyństwo staje się mniej atrakcyjne dla niektórych kobiet, tendencja do rezygnacji

Rodzina wielodzietna: kiedyś 6 dzieci dziś już 3 dzieci.

Przyczyny małodzietności w rodzinie:

• przemiany społeczno ekenomiczne i poliyczne, wzrost konsumpcjonizmu

• przewartościowania w sferze moralnej i świadomości społecznej, dot. małżeństwa i rodzicielstwa w życiu człowieka

• brak uznania i szacunku dla osób pragnących mieć więcej dzieci

• braku wsparcia z państwa

• niska trwałość związków małżeńskich

• koncentracja na samorozwoju (kultura indywidualistyczna)

• ucieczka przed trudem i odpowiedzialnością

Wiele zmian dot osiągnięć w zakresie medycyny:

• rozwój środków antykoncepcyjnych (odroczenie, rezygnacja z macierzyństwa)

• liberalizacja postaw wobec aborcji

• postawy wobec naturalnego planowaniu rodzicielstwa

czynniki warunkujące decyzję o bezdzietnym stylu życia (może dotyczyć etapu, a może całości)

• brak zdecydowania w kwestii posiadania potomstwa

• nastawienie na samorozwój/ samorealizację

• niechęć do łączenia macierzyństwa z pracą zawodową

• niechęć partnera do rodzicielstwa

• brak partnera

• odkładanie rodzicielstwa na późniejsze lata, aż okaże się, ze na urodzenia dziecka jest zbyt późno

• wzrost wartości materialistycznych, a obniżanie się wartości człowieka

• zaangażowanie w życie zawodowe a brak czasu na życie rodzinne i na rodzicielstwo

• obawa o przyszłość dzieci (neurotycy)

• wzrost antykoncepcji, która sprawia, że na dziecko można zdecydować się lub nie.

Konsekwencje współczesnych przemian dla jakości życia rodzinnego:

1. zmiana pojęcia rodziny [rozszerzenie pojęcia rodziny (adopcyjne, homoseksualne, zrekonstruowane...)]

2. funkcje pełnione przez rodzinę też ulegają zmianą (np. funkcja opiekuńcza – kiedyś tylko rodzina, teraz też inne instytucja: domy spokojnej starości, żłobki)

3. wzrost kontroli nad płciowością, regulacją urodzeń, decyzji o zamierzonej bezdzietności

4. rozdzielenie sfery seksualnej i prokreacyjnej

5. legalny związek małżeński przestaje być warunkiem koniecznym by w sposób akceptowany przekazywać życie.

6. Podważa się fundamentalne zasady, na których oparte jest małżeństwo (takie jak wierność, uczciwość, trwanie ze sobą na dobre i na złe)

7. Legalizacja/ akceptacja innych związków (nie tylko małżeńskich: partnerskich, homoseksualnych)

8. Brak wsparcia systemowego, który zmusza kobiety do płacenia ogromnej ceny za posiadanie dziecka (np. wadliwy system alimentacyjny)

9. kobiety są coraz bardziej niechętne do rodzenia i wychowywania dzieci, przedkładają karierę nad to.

10. Wzrost kryzysu ojcostwa

    1. dot. nieobecnego ojca w syt rozwodu lub porzucenia lub nie przyznania się do dziecka

    2. „męska mama”

    3. „ojciec na ławce rezerwowej” – ojciec nieobecny i nie szanowany przez żonę i dzieci

    4. „mężczyzna wykastrowany” - uwikłany w mentalność antykoncepcyjną, zakłada, że płodność jest nieobecna i trzeba się przed nią bronic

    5. „ojciec tragiczny”, który nie ma prawa do dziecka, bo całe prawo zostało przekazane matce

    6. „ojciec inseminator” (przekazuje nasienie do banku i nie interesuje się potomstwem)