Interwencjonizm państwowy to działalność państwa w zakresie oddziaływania na decyzje gospodarcze podmiotów działających na rynku. Podstawowe narzędzia to polityka prywatyzacyjna, fiskalna, monetarna i handlowa.
Prywatyzacja to przekazanie majątku państwowego w ręce prywatne. Odwrotnością prywatyzacji jest nacjonalizacja, a odmianą nacjonalizacji będzie komunalizacja – przejęcie własności przez samorząd. Reprywatyzacja to prywatyzacja znacjonalizowanego uprzednio majątku.
Metody prywatyzacji:
Kapitałowa składa się z dwóch faz:
komercjalizacji – przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego w jednoosobową spółkę skarbu państwa. Od tego momentu przedsiębiorstwo nie może liczyć na pomoc państwa.
sprzedaż udziałów przedsiębiorstwa osobom prywatnym, może stać się spółką akcyjną. Są pieniądze na dokapitalizowanie przedsiębiorstwa.
Likwidacyjna polega na:
likwidacji przedsiębiorstwa państwowego w drodze sprzedaży całości lub części majątku.
Druga forma to wniesienie majątku przedsiębiorstwa do nowo powstającej spółki, w formie aportu.
Trzecia forma to leasing pracowniczy. W leasingu możemy korzystać z dobra od razu, a po spłacie ostatniej raty stajemy się jego właścicielem. Leasing pracowniczy polega na tym, że powstaje spółka pracownicza i potem dostaje ona majątek w leasing. Zaleta jest taka, że powstaje nowe przedsiębiorstwo bez długów, które robiło poprzednie przedsiębiorstwo. Państwo przejmuje zobowiązania na siebie.
Prywatyzacja powszechna – to forma prywatyzacji za pomocą bonów albo kuponów prywatyzacyjnych, które są przekazywane ogółowi społeczeństwa. Był kiedyś w Polsce Program Powszechnej Prywatyzacji (PPP). W Czechach też to było. Zgromadzono kilkaset przedsiębiorstw i utworzono około 15 przedsiębiorstw zarządzających. Każdy obywatel mógł otrzymać świadectwo udziału we wszystkich tych spółkach. Można było zakupić w PKO. Dostawało się pieczątkę do dowodu. Część pieniędzy szła do mennicy i do PKO. Idea była taka, żeby cały naród posiadał udziały w prywatyzowanych przedsiębiorstwach. Dlaczego nie mamy mieć udziału jeżeli przez lata je budowaliśmy. Państwo jednak miało małe zyski, akcjonariat był rozproszony. Problemem było też to, co stało w sprzeczności z ideą. Każdy dostawał jedno świadectwo bez względu na wiek, a przecież jeden budował to 40 lat, a inny w ogóle. Nie pozwoliło to stanąć na nogi przedsiębiorstwom prywatyzowanym.
Polityka fiskalna
Całokształt działań państwa w zakresie wpływów i wydatków budżetowych. Są dwie podstawowe funkcje polityki fiskalnej – gromadzenie i wydatkowanie pieniędzy z budżetu, drugie to stabilizacja równowagi makroekonomicznej.
Gromadzenie i wydatkowanie pieniędzy z budżetu
Budżet można podzielić na budżet państwa sensu stricte i budżety terenowe. Procedura legislacyjna to forma ustawy. Ona przechodzi przez rząd. Udział w budżecie ma jednak każde ministerstwo. MON ma dochody z tytułu działania agencji mieszkaniowej. Ministerstwo edukacji z wynajmu powierzchni szkól. Najwięcej do powiedzenia ma ministerstwo finansów oraz ministerstwo skarbu. Rząd przesyła ustawę budżetową do parlamentu. Jeżeli parlament nie zdąży jej uchwalić to prezydent może rozwiązać parlament. Jeżeli nie uchwali to obowiązuje prowizorium budżetowe przesłane przez rząd. Obowiązuje ono do czasu uchwalenia przez parlament ustawy budżetowej, nawet jeżeli to będzie pod koniec mijającego roku.
W skład dochodów wchodzą podatki, dochody z prywatyzacji, cła – malejące znaczenie, dochód z obligacji, pożyczki międzynarodowe, dotacje, opłaty skarbowe. Najważniejsze znaczenie mają podatki.
Rodzaje systemów podatkowych. Mówimy, że mamy systemy progresywne, regresywne i proporcjonalne.
W progresywnym istnieją przynajmniej dwie stawki podatkowe przy czym druga jest większa niż pierwsza. 18 i 30 %. Obecnie próg wynosi 84.000 z drobnymi. Ma to uzasadnienie sprawiedliwości społecznej, dlatego że bogaci mają płacić więcej. Drugie uzasadnienie jest ekonomiczne. System progresywny ma chronić przed nadmiernym wzrostem popytu.
Regresywny jest dokładnie odwrotny. Takie systemy w praktyce nie występują.
Podatek proporcjonalny to inaczej liniowy – występuje jedna stawka – u nas proponowano kiedyś 15% na wszystkie podatki, włącznie z VAT. Zaletą jest przede wszystkim prostota. Skutek ekonomiczny jest taki, ze bogaci będą mieli jeszcze więcej pieniędzy i będą je inwestowali. To pozwoli na długofalowy wzrost gospodarczy. No bo jak jest więcej na lokacie to jest większa pula kredytowa.
Powstaje krzywa Laffera, zwiększając opodatkowanie dochodów dochodzimy do punktu, po przekroczeniu którego dalsze zwiększanie opodatkowania powoduje malejące wpływy do budżetu państwa. Ma to uzasadnienie psychologiczne – ludzie ukrywają dochody, nie chcąc płacić za dużych podatków. Podatki wpływają na podaż. Im większe podatki tym mniejszy zysk, maleje zatem podaż. Zatem coraz mniej towarów na rynku jest opodatkowanych, bo jest ich mniej. Mniejsze dochody firm i one wtedy mniej inwestują.
Wydatki dzielimy na trzy kategorie: rządowe zakupy dóbr i usług, transfery rządowe i obsługa długu publicznego.
Rządowe zakupy dóbr i usług. Wydatki związane z administracją, obronnością, edukacją, służbą zdrowia. (W budżetach terenowych największy odsetek idzie na edukację – na szkołę), sądy, prokuraturę.
Drugie to transfery rządowe – przekazanie pewnych środków bez konieczności odpłacania się przez beneficjanta – emerytury, renty, stypendia.
Obsługa długu to spłata zobowiązań krajowych i zagranicznych.
Stabilizacja równowagi makroekonomicznej.
Równowaga makroekonomiczna zachodzi, gdy to co wyprodukuje rynek, rynek też wchłonie (2). To zachodzi, gdy popyt globalny i podaż globalna są sobie równe. Pozostała sytuacje to nierównowaga ekonomiczna.
Jeśli popyt przewyższa podaż to ma miejsce luka inflacyjna. Można:
zmniejszyć opodatkowanie dochodów firm – niższe podatki > większa podaż > niższa cena
Zwiększyć opodatkowanie konsumentów, (>mniejszy popyt > niższa cena)
Wprowadzić popiwek (>niższe dochody> mniejszy popyt> niższa cena)
Obciąć wydatki rządowe. (>mniejszy popyt > niższa cena)
Sytuacja odwrotna to luka deflacyjna. To sytuacja, gdy podaż globalna jest znaczącą większa od popytu globalnego. Producenci zmniejszają produkcję i zmniejszają PKB. Może to doprowadzić do kryzysu. Można:
zmniejszyć podaż globalną, zmniejszyć PKB – to się rzadko robi.
Prędzej zwiększa się oprocentowanie kredytu dla przedsiębiorców.
Można zwiększać wydatki rządowe (większy popyt> wyższa cena)
Zmniejszyć opodatkowanie konsumentów (większy popyt > wyższa cena)
Ułatwić dostęp do kredytów konsumenckich (większy popyt > wyższa cena). Choć to jest polityka fiskalna. Aby to wszystko sfinansować trzeba wziąć pożyczkę.
Aktywna i pasywna polityka fiskalna:
Aktywna polityka fiskalna. Aby osiągnąć cel fiskalny każdorazowo podejmuje się decyzję odnośnie wpływów i wydatków budżetowych. Przykładem jest wprowadzenie nowego podatku, np. od lokat bankowych czy od dochodów z giełdy. Także to zmiana systemu podatkowego. Kolejne to zmiana zasad subwencjonowania przedsiębiorstw, podjecie decyzji o pomocy publicznej, podjęcie decyzji o wydatkach na roboty publiczne.
Problemy aktywnej polityki fiskalnej to że trzeba podejmować decyzje każdorazowo, a skutki przychodzą na inny okres gospodarczy. Zanim decyzje przyniosą swoje skutki mamy już ożywienie.
Pasywna polityka fiskalna polega na wykorzystaniu instrumentów wrażliwych na zmiany PKB lub innych wielkości ekonomicznych. Wykorzystuje się tutaj tzw. automatyczne stabilizatory koniunktury. Stwarza się mechanizmy, które działają automatycznie i nie trzeba podejmować corocznych decyzji podatkowych, np. zasiłek przynależny automatycznie. Pasywna polityka ma więcej zwolenników. Aktywna ma niewielką skuteczność w stosunku do dużych kosztów. Pasywna ma zapobiegać przegrzaniu koniunktury lub zapobiegać zbytniemu spadkowi popytu.
Pierwszy rodzaj pieniądza to pieniądz gotówkowy, drugi depozyty bankowe uruchamiane kartą płatniczą, To jest tak zwany pieniądz bezgotówkowy. Trzeci to lokaty bankowe – pieniądz potencjalny. Jego płynność jest dużo mniejsza już. One są najmniej płynnym pieniądzem, bardziej trwałym. Pierwsza dwa rodzaje pieniądza to agregat M1 wszystkie trzy natomiast to M2.
Kiedyś był system sztabowo złotowy – można było wymienić pewna ilość banknotów na złoto.
Ilość pieniądza zależy od tego jaka jest polityka kredytowa , zapotrzebowanie, ile jest wypuszczane, na ilość pieniądza ma wpływ ilość instytucji bankowych.
Funkcje banku centralnego:
jest emitentem pieniądza gotówkowego i ma w tym monopol
jest bankiem rządowym i prowadzi rachunek dla rządu. Dopłaty podatku robi się na konto NBP.
po trzecie jest bankiem banków, czyli nadzoruje działalność banków, prowadzi ich konta dla gromadzenia w nich rezerw obowiązkowych.
prowadzi nadzór nad międzynarodowymi stosunkami pieniężno kredytowymi.
(np. negocjacje z międzynarodowym funduszem walutowym, reguluje kurs własnej waluty) Chiny mają kurs sztywny w stosunku do USD, podobnie republiki nadbałtyckie. W kursie sztywnym są ustalane pewne widełki.
Funkcje banków komercyjnych (handlowych) :
pasywne
gromadzenie rachunków bankowych,
prowadzenie lokat bankowych
aktywne
prowadzenie rozliczeń swoich klientów
udzielanie kredytów
Formy udzielania kredytów:
pożyczki na podstawie umowy kredytowej (wysokie oprocentowanie)
zabezpieczenia kredytu to żyranci (gość, który spłaci w razie czego za nas jak my nie będziemy mieli, żyrantem może być też firma ubezpieczeniowa) stałe dochody, hipoteka, zastaw towarowy.
dyskonto weksla towarowego – weksel to papier wartościowy, na którym dłużnik zobowiązuje się wobec wierzyciela do zwrotu określonej kwoty pieniędzy powiększonej o odsetki w określonym czasie. Wierzyciel może z takim wekslem czekać, albo sprzedać komus innemu, bankowi komercyjnemu. Ten fakt sprzedaży weksla nazywamy dyskontem weksla.
wykup obligacji (państwowych, bankowych, samorządowych – trzeba spełniać kryteria prawne do ich wypuszczenia)
Są trzy podstawowe źródła finansowania kredytów
lokaty bankowe
kapitał własny
pożyczki międzybankowe
Kryzys sprzed dwóch lat był wywołany tym, że banki nie chciały sobie pożyczać pieniędzy. Oprocentowanie zatem rosło, a nie spadało. Lokaty były wtedy bardzo wysoko oprocentowane, aby zachęcić klientów do inwestowania.
Zobaczmy jak bank wykorzystuje lokatę
| Bank | Lokata | Rezerwa obowiązkowa1 | Rezerwa nadobowiązkowa2 | Kredyt |
|---|---|---|---|---|
| A | 1.000 | 100 | 900 | 900 |
| B | 900 | 90 | 810 | 810 |
| C | 810 | 81 | 729 | 729 |
| D | 729 | 72,9 | 647,1 | 647,1 |
By sprawdzić jaka jest łączna kwota kredytów, które mogą udzielić banki z jednej lokaty nie trzeba rozpisywać całej tabeli. Robi się to za pomocą mnożnika kreacji pieniądza, który można obliczyć ze wzoru m = 1/R czyli u nas równa się 10.
Następnie podstawiamy to do wzoru:
D = Em
D – maksymalna kwota kredytu udzielana przez cały system bankowy.
E - wartość pierwszej rezerwy nadobowiązkowej
m – wskaźnik kreacji kredytu
Stąd u nas to jest 9.000 złotych. Gdyby było 4% to byśmy mieli 24.000. Pytanie jednak czy uda się to w pełni wykorzystać. Któryś klient może w końcu zerwać lokatę.
Ta polityka leży w gestii banku centralnego zazwyczaj, a nie w gestii rządu, w gestii którego jest polityka fiskalna. Są czasami też inne ciała doradcze czy decyzyjne, które działają na tym polu, np. rada polityki pieniężnej, która decyduje o wysokości stopy procentowej.
Ta polityka pieniężno kredytowa polega na sterowaniu ilością pieniądza na rynku
Narzędzia banku centralnego:
bezpośrednie (administracyjne)
ustalanie kontyngentów kredytowych – maksymalnych kwot kredytów jakie mogą udzielić poszczególne banki
ustalanie minimalnego wkładu własnego
maksymalne oprocentowanie lokat bankowych
pośrednie
regulacja stóp redyskontowych. Bank może z wekslem pójść do banku centralnego dać weksel i otrzymać gotówkę za niego. Bank centralny potrąci jednak prowizję. Ta prowizja to jest stopa redyskontowa. Bank tradycyjny odsprzedaje bankowi centralnemu weksel, redyskontuje go. Bank centralny potrąca sobie prowizję która wynosi tyle co stopa redyskontowa.
ustalanie stopy rezerw obowiązkowych – im większa tym możliwości kredytowe banków mniejsze.
polityka otwartego rynku. To nie ma nic wspólnego z wolnym rynkiem. Ona polega na handlu papierami wartościowymi państwa przez bank centralny. Np. obligacjami, bonami, wekslami skarbowymi. Jeżeli mammy do czynienia z tendencjami inflacyjnymi w gospodarce wypuszcza się obligacje. Jak chcemy rozruszać to będziemy skupować te papiery wartościowe.
Narzędzia operacji otwartego rynku:
stopa referencyjna – określa oprocentowanie własnych papierów dłużnych , bonów 7 – dniowych. To jest w skali roku 5,25%. Rada polityki pieniężnej raz na miesiąc ustala wysokość tych stóp
kredyt lombardowy – kredyt pod zastaw papierów wartościowych udzielany bankom komercyjnym 3
stopa depozytowa – oprocentowania jednodniowych lokat w banku centralnym – 4%
Polityka handlowa:
Głównym pojęciem jest bilans płatniczy (3). To jest zestawienie obrotów ekonomicznych pomiędzy gospodarką krajową a zagranicą. To jest istotne bo wiadomo czy pieniądz napływa do danego kraju czy z niego ucieka.
Bilans obrotów bieżących
Bilans handlowy – eksport towarów - import towarów
Bilans usług – eksport – import usług
Bilans transferów nieodpłatnych – stypendia rządu polskiego dla obcokrajowców – stypendia które my otrzymujemy od zagranicznych podmiotów. Emerytury też wędrują. Jest polak który bierze sobie emeryturę z Polski, a mieszka na Ukrainie. Pieniądze które przesyłają Polacy mieszkający zagranicą.
Bilans procentów i dywidend – różnica pomiędzy. Mamy pieniądze z lokaty w Szwajcarii i bierzemy je do Polski, albo na odwrót.
Bilans obrotów kapitałowych
Kapitały
Inwestycje portfelowe (IP) – nabycie aktywów firmy zagranicznej bez partycypacji w jej zarządzeniu – są nastawione na szybki zysk, krótkoterminowe – kapitał spekulacyjny
Bezpośrednie inwestycje zagranicznej- definicja wg MFW i OECD. – to inwestycja zagraniczna mająca na celu trwały udział w przedsiębiorstwie działającym w innym kraju. Za BIZ – ami idzie także transport technologii, maszyn wiedzy , a nie tylko kapitału. Po to ktoś kupuje przedsiębiorstwo albo zakłada by tu produkować, tu będą miejsca pracy, podatki. Stąd BIZ są mile widziane. OECD i MSW jako cezurę wyznaczają 10% udziału danego przedsiębiorstwa.
inne kapitały – zwyczajne pożyczki międzybankowe
Rezerwy monetarne
Złoto monetarne (zazwyczaj złoto, ale także platyna i inne) - jest przechowywane w bankach centralnych dla podtrzymania wartości danej waluty.
Dewizy to też pieniądze, ale obcych krajów utrzymywane w bankach
SDR – specjalne prawa ciągnienia (ang. Special Drawing Rights)4
Rezerwy w międzynarodowym funduszy walutowy – kredyt w międzynarodowym funduszu walutowym. Polska ma 20 – 30 mld otwartej linii w MFW. One są w gotowości. W razie czarnej godziny możemy wziąć kredyt w dowolnym momencie.
dewaluacja – jednorazowa obniżka kursu własnej waluty. Np. z 4 do 5 euro
rewaluacja – jednorazowe podwyższeni kursu własnej waluty
deprecjacja – proces obniżenia
aprecjacja – proces podwyższania
Dewaluacja korzystnie wpływa dla eksportera, niezależnie od tego w jakiej walucie jest wyrażony kontrakt. Jeżeli kontrakt jest w złotówkach to zyskamy na obrotach, a jeżeli w euro to na marży.
Podobnie deprecjacja ale rozłożone w czasie.
Rewaluacja i aprecjacja odwrotnie.
Dewaluacja i rewaluacja – to ma przy kursie sztywnym
Aprecjacja i deprecjacja to kurs rynkowy
wynosiła zawsze 3,5%, a została podniesiona do 4%. My przyjmiemy 10% dla łatwiejszego rachunku↩
To co pozostaje w kasie banku↩
http://www.nbportal.pl/pl/commonPages/EconomicsEntryDetails?entryId=385&pageId=11236, stan na 6.05.2011↩
(http://pl.wikipedia.org/wiki/Specjalne_prawa_ci%C4%85gnienia)↩