2. Cele edukacji społeczno-przyrodniczej na poziomie nauczania początkowego.
-zaspakajanie i rozwijanie zaciekawienia światem, potrzeby jego przeżywania i wyjaśniania, wyrażania uczuć i przeżyć oraz działania, jako naturalnych tendencji rozwojowych dziecka;
-rozwijanie umiejętności praktycznych, społecznych i umysłowych umożliwiających poznanie i rozumienie zjawisk we wzajemnych związkach i zależnościach;
-kształtowanie umiejętności badawczych: poszukiwanie, odkrywanie, przeprowadzanie prostych eksperymentów, wyjaśnianie, uzasadnianie i ocenianie czynności badawczych;
-kształtowanie umiejętności planowania i organizowania działań własnych, podejmowania decyzji i uzasadniania ich wyboru;
-wyzwalanie, inspirowanie i podtrzymywanie uczucia głębokiego szacunku wobec życia w każdej postaci, dbania o własne zdrowie i bezpieczeństwo;
-uwrażliwianie na przejawy degradacji środowiska i wyzwalanie chęci podejmowania działań prośrodowiskowych.
Można więc powiedzieć, że należy w trakcie trzyletniego okresu edukacji środowiskowej ukształtować u dziecka następujące kompetencje:
-k. współżycia i współdziałania z ludźmi i z przyrodą;
-k. posługiwania się metodami swoistymi dla poznawania rzeczywistości społecznej i przyrodniczej (np. obserwacja, proste doświadczenie i eksperymenty, korzystanie ze źródeł wiedzy, planowanie własnej pracy, posługiwanie się prostymi przyrządami pomiarowymi…);
-k. poznawania i rozumienia funkcjonowania rzeczywistości społeczno-przyrodniczej.
Cele edukacji środowiskowej możemy podzielić na te które odnoszą się do:
WIEDZY:
-wiedza przyrodnicza dotycząca obiektów i struktur ekosystemu, przyrody ożywionej i nieożywionej;
-wiedza o bezpieczeństwie, zdrowiu i higienie;
-wiedza zw. z rzeczywistością społeczną i kontaktami społecznymi.
UMIEJĘTNOŚCI:
-dostrzeganie i opisywanie zmian, wyjaśnianie przyczyn i skutków;
-intelektualne zdolności poznawcze;
-umiejętności praktyczne.
POSTAW:
-przyrodniczych:
-rozbudzanie zainteresowania przyrodą;
-kształtowanie więzi emocjonalnej;
-sposoby ochrony przyrody;
-zagrożenia przyrody;
-prospołecznych:
-budzenie zainteresowania swoim środowiskiem;
-ukazywanie wartości pracy ludzkiej i środowiska;
-nauka przestrzegania norm społecznych.
3.cele operacyjne edukacji środowiskowej
Naczelnym celem edukacji środowiskowej – wspomaganie i ukierunkowanie rozwoju dziecka, zgodnie z jego wrodzonym potencjałem możliwości w relacjach z przyrodą i najbliższym środowiskiem społecznym przez kształtowanie:
Umiejętności rozpoznawania i pokonywania trudności
Aktywnego uczestnictwa w zachodzących zmianach
Rozumienia siebie i otaczającego świata
Podczas planowania edukacji środowiskowej cele kształcenia:
dostarczają wskazówek dotyczących doboru i układu treści
Wyznaczają czas trwania nauki
Stanowią podstawę do wyboru strategii, metod, form, środków dydaktycznych
Dostarczają wzorców do pomiaru osiągnięć uczniów oraz kryteriów do oceny jakości
Cele ogólne wyrażone w kategoriach szczegółowych celów edukacji szkolnej przyczyniają się do sprawniejszej i pełniejszej ich realizacji oraz uznania przez nauczycieli i uczniów celów ogólnych i pośrednich za cele własne. Celom szczegółowym nadaje się postać operacyjną.
Cele operacyjne:
- są precyzyjne sposoby wyrażania celów ogólnych w postaci zadań, pytań, problemów i poleceń. To opisy zachowań uczniów, jakie mają oni przejawiać po ukończeniu lekcji.
- określają to, co uczniowie potrafią robić po zakończeniu zajęć dydaktycznych, a czego jak się zakłada – nie umieli wykonać przedtem
- chodzi tu o efekty działań uczniów wyrażone w kategoriach i zachowania. Tak sformułowane cele operacyjne odpowiadają celom szczegółowym.
Operacjonalizacja celu – jest więc zamianą celu ogólnego na zbiór celów operacyjnych (szczegółowych) i polega na przedstawieniu celu ogólnego w postaci czynności, operacji, którą uczeń będzie umiał wykonać po zakończeniu lekcji.
Cele ogólne
- wskazują kierunki dążeń
- są zwięzłe, bogate znaczeniowo, ale przez to wieloznaczne i często niezrozumiałe
- podkreślają ważne wartości społeczne, jednak nierzadko są wyidealizowane, mają charakter perswazyjny, a ich adresat jest nieznany
Cele operacyjne
- zwykle o węższym zakresie i bardziej sprecyzowane stanową opis wyników, które mają być uzyskane. Opis ten powinien być na tyle dokładny, aby umożliwić rozpoznanie czy cel został osiągnięty, a przynajmniej określenie sposobu dokonania operacji sprawdzenia wyniku.
- są jednoznaczne, ale ubogie znaczeniowo
- podają sposób zademonstrowania, że cel został osiągnięty
- odnoszą się bezpośrednio do ucznia
- mobilizują nauczyciela i ucznia do działania jasno sprecyzowanym rezultatem , jednak iddzielą czynności poznawcze od motywacji czy działania a ich formułowanie jest pracochłonne i czasochłonne
W procesie operacjonalizacji cele ogólne ulegają więc: sprecyzowaniu, uszczegółowieniu, konkretyzacji i upodmiotowieniu. Należy je traktować jako wyrażenie ogólnych celów kształcenia w postaci zadań, pytań, poleceń i problemów kierowanych do uczniów.
Na każdy cel operacyjny składa się pięć składników:
Sytuacja, w której osiągnięcie jest prezentowane
Kategoria przydatności ucznia po realizacji celu
Przedmiot poznania
Czynności ucznia potrzebne do osiągnięcia celu
Warunek (standard wykonania)
W procesie operacjonalizacji należy przestrzegać 5 następujących zasad:
Poszanowania osobowości ucznia
Umiaru w uszczegółowianiu
Zachowaniu w pamięci celu ogólnego
Otwartości zbiorów celów operacyjnych
Konieczności pełnej realizacji celów operacyjnych
Cele operacyjne edukacji środowiskowej wyrażamy jako opis zachowania, jakie uczeń ma przejawiać po zakończeniu nauki. Obejmują one:
Zachowanie końcowe
Określa co uczeń będzie w stanie zrobić, aby wykazać, że założony cel osiągnął
Stanowi dowód, że uczeń ma wiedzę, czegoś się nauczył
Oznacza wszelką aktywność lub czynność, których przebieg można zaobserwować, zarejestrować lub opisać w kategoriach zachowań behawioralnych.
Warunki demonstracji zachowania końcowego – określają z jakich pomocy dydaktycznych uczeń może korzystać lub jakim ograniczeniom musi się podporządkować przejawiając zachowanie końcowe.
Standardy osiągania zachowania końcowego – minimalny poziom realizacji, który można jeszcze uznać za świadectwo, że uczeń osiągnął cel:
Odpowiedział na trzy spośród pięciu pytań
Zrealizował polecenie nauczyciela
Na podstawie schematu omówił krążenie wody w przyrodzie
Powszechnie cele edukacji ekologicznej formułuje się w postaci ogólnej, jako kierunki dążeń pedagogicznych. Zakres tak sformułowanych celów bywa różny – od absolutnie ogólnych do bardziej zawężonych. Przykładami pierwszego sposobu formułowania mogą być określenia :
-„kształtowanie właściwego stosunku do środowiska”
-„wyrażanie postawy ekologicznej”
-„kształtowanie świadomości ekologicznej”
-„uświadamianie roli człowieka w przekształcaniu przyrody”
4. Struktura i rodzaj treści przedmiotowych edukacji społeczno-przyrodniczej na poziomie nauczania początkowego – korelacja wewnątrz przedmiotowa treści.
Całość kształcenia przyrodniczego obejmuje takie obszary treściowe, jak:
różnorodność zjawisk świata przyrody ożywionej i nieożywionej (budowa niektórych roślin i zwierząt, warunki i tryb ich życia);
życie społeczne klasy, szkoły, miejscowości, kraju;
pracę ludzką;
wybrane problemy ekologiczne;
zasady bezpieczeństwa, higieny i zdrowia.
Wszystkie grupy treści w procesie lekcyjnym powinny być interpretowane w sposób zintegrowany wewnętrznie, uwzględniający aspekty przyrodnicze i społeczne, a także, w zależności od rodzaju treści, np. aspekt techniczny, zdrowotny czy dotyczący bezpieczeństwa.
Cel korelacji wewnątrzprzedmiotowej:
-całościowe ujęcie zagadnienia przy uwzględnieniu podobieństw i różnic między elementami treści oraz związków przyczynowo-skutkowych zachodzących między nimi;
-rozwijanie umiejętności umysłowych i praktycznych uczniów.
Punktem wyjścia w poznawaniu treści przyrodniczych jest realna rzeczywistość. Najbardziej ogólna struktura pojęciowa organizująca treści nauczania przyrody na poziomie nauczania zintegrowanego to ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE. Treści programowe w ramach tego pojęcia:
Kl. I → podstawowe zjawiska i procesy fizyczne i chemiczne powietrza, rośliny i zwierzęta domowe, ekosystem ogrodu, życie roślin i zwierząt w poszczególnych porach roku.
Kl. II → podstawowe zjawiska pogodowe i astronomiczne, zachowania przyrody ożywionej w poszczególnych porach roku (jesień, wiosna).
Kl. III → rośliny uprawne w poszczególnych porach roku (jesień, wiosna), ekosystem lasu, cechy fizyczne i chemiczne wody, życie w wodzie w poszczególnych porach roku (jesień, wiosna), ochrona środowiska.
W ramach tego pojęcia inne podstawowe: krajobraz, klimat, świat organizmów żywych, tworzące własne struktury pojęć podrzędnych. I tak:
krajobraz → roślinność, ukształtowanie terenu, wody, osiedla ludzkie;
klimat → podstawowe składniki klimatu (temperatura powietrza, ciśnienie atmosferyczne, wiatr, opady atmosferyczne, zachmurzenie i in.), pory roku, krążenie wody w przyrodzie;
świat organizmów żywych → wybrane gatunki roślin i zwierząt, wybrane ekosystemy przyrodnicze, czynności człowieka względem przyrody.
Przechodzimy tu zawsze od rzeczy bliskich dziecku, do dalszych, np.:
kl. I → cechy krajobrazu miejscowego, kl. II → cechy krajobrazu kraju;
kl. II → klimat, elementy pogody, kl. III → wpływ klimatu na określone ekosystemy przyrodnicze.
5. Korelacja edukacji środowiskowej z innymi obszarami edukacyjnymi nauczania zintegrowanego. Miejsce, rola i funkcje edukacji środowiskowej w nauczaniu zintegrowanym.
Zintegrowanie treści środowiskowych z poszczególnymi obszarami edukacji wchodzącymi w zakres nauczania początkowego polega na:
nauczaniu interdyscyplinarnym,
na łączeniu treści by tam gdzie to możliwe budować spójną wiedzę dzieci o świecie
W edukacji środowiskowej znajdują się treści, które można i warto łączyć z innymi przedmiotami, ponieważ dzięki temu, dziecko przyswaja wiedzę i uczy się na wielu płaszczyznach jednocześnie.
Integracja między przedmiotowa to działanie nauczycieli w sferze programowego funkcjonowania szkoły polegające na szukaniu związków pomiędzy poszczególnymi przedmiotami nauczania.
W programie nauczania zintegrowanego czytamy iż nadrzędnym celem integrowanej edukacji wczesnoszkolnej jest wspomaganie dziecka w jego całościowym rozwoju tak, by było przygotowane, na miarę swoich możliwości, do życia w zgodzie z ludźmi, przyrodą i samym sobą .
Funkcje dydaktyczno-wychowawcze kształcenia środowiskowego
Funkcja kształcąca – poznanie elementów przyrody i geografii, zdobycie umiejętności poznawczych i przedmiotowych, symulacja wrażliwości estetycznej i impresji twórczej
F. wychowawcza- rozwijanie postaw prospołecznych i proprzyrodniczych
F. terapeutyczna-eliminowanie niewłaściwych emocji względem środowiska, wzmacnianie emocji pozytywnych
F. zdrowotna-zdobywanie sprawności fizycznej, nabywanie odporności zdrowotnej
Miejsce edukacji ekologicznej w kształceniu zintegrowanym.
Edukacja ekologiczna kształtuje całościowy obraz relacji między człowiekiem, społeczeństwem i przyrodą. Ukazuje zależność człowieka od środowiska, oraz uczy odpowiedzialności za zmiany dokonywane w środowisku naturalnym. Edukację ekologiczną należy traktować jako nieodłączny element całego procesu edukacyjnego, a także polityki informacyjnej, strategii gospodarczej i ochrony zdrowia ludności.
Programy nauczania zwracają uwagę na:
ochronę gatunkową roślin i zwierząt,
rolę rezerwatów i parków narodowych.
Aktualnie ekologia znalazła się w wielu programach edukacji elementarnej na pierwszym miejscu, jest szczególnie akcentowana przy tworzeniu i realizacji programów, ściśle powiązana z lokalnymi warunkami środowiskowymi.
Treści i problemy ekologiczne znajdują odzwierciedlenie w edukacji polonistycznej, matematycznej, środowiskowej, ruchowej i artystycznej.
Podstawą procesu nauczania jest integralnie ujęte treści, których realizacja opiera się na metodach i formach aktywizujących sfery emocjonalne i poznawcze uczniów. Dzieci muszą mieć przez pojmowanie, przeżywanie i działanie możliwość poznania przyrody i środowiska stworzonego przez człowieka. Tylko wtedy, gdy posiadają bagaż konkretnych przeżyć i doświadczeń, będą w stanie rozwinąć pożądane nastawienie i gotowość do działania.
Treści dotyczą zazwyczaj środowiska życia dziecka, czyli domu rodzinnego, szkoły, osiedla, miasta, regionu i kraju. Nawiązują do odnowy tych dóbr w zakresie przyrody ożywionej i nieożywionej.
Oto przykładowe ujęcie treści ekologicznych:
Edukacja polonistyczna:
Wyszukiwanie treści przyrodniczych i ekologicznych, wprowadzanie pojęć ekologicznych.
Słuchanie, czytanie i omawianie tekstów literackich związanych z przyrodą.
Oglądanie filmów traktujących o ekologii – zwrócenie uwagi na właściwy stosunek do flory i fauny.
Wywiady, sondaże i rozmowy na temat ochrony przyrody, jej zagrożeń i piękna.
Redagowanie tekstów do kroniki klasowej o działaniach ekologicznych na terenie klasy, szkoły i osiedla.
Systematyczne wydawanie gazetki o treściach proekologicznych.
Opisy przyrody ożywionej i nieożywionej:
- przygotowanie broszur składających się z tekstów swobodnych, pisanych i ilustrowanych przez dzieci,
- bogacenie słownictwa ekologicznego,
- ćwiczenia gramatyczno – stylistyczne, kompozycyjne, ortograficzne
Edukacja matematyczna
Materiał przyrodniczy jako pomoc do układania zadań, ważenie, liczenie, operacje na zbiorach,
Badanie stosunków przestrzennych w terenie,
Wyszukiwanie w terenie materiałów o podobnych cechach,
Umiejętność mierzenia odległości między obiektami, porównywanie wysokości, objętości itp.
Układanie krzyżówek i rebusów matematycznych do rozwiązywania, których niezbędna jest wiedza matematyczna i ekologiczna (przyrodnicza)
Wykorzystywanie danych do układania treści zadań.
Edukacja muzyczna
Wykorzystywanie zjawisk przyrodniczych np. szumu drzew, wody, odgłosów burzy itp.
zabawy w naśladowanie ruchu owadów, ptaków, płazów,
umiejętność słuchania muzyki poważnej (szczerze mówiąc nie wiem jak się ma to do przyrody, może i tu i tu trzeba być w jakimś stopniu wrażliwym?)
śpiewanie piosenek o tematyce ekologicznej, przyrodniczej
wykorzystywanie materiałów przyrodniczych i odpadów do konstrukcji prostych instrumentów muzycznych
Edukacja techniczna
przygotowanie dzieci do rozwiązywania problemów odpadów w przyszłości poprzez wyrabianie nawyków (np. segregowanie śmieci, przetworzenie, powtórne wykorzystanie)
potraktowanie człowieka jako jednego z ważnych elementów środowiska i zapewnienie mu wiedzy na temat zdrowia,
odpady jako tworzywo do zajęć technicznych,
umiejętność przygotowania zdrowych potraw a chemia,
energooszczędne urządzenia techniczne
budowanie budek dla ptaków
Edukacja plastyczna
uwrażliwienie na piękno otaczającej przyrody – ekspresja przy pomocy różnych technik malarskich,
materiały przyrodnicze jako artystyczne środki wyrazu,
wykorzystanie odpadów do komponowania prac,
organizowanie wystawek prac plastycznych na temat ochrony przyrody, jej piękna oraz zagrożeń,
uczestnictwo w konkursach ekologicznych, przyrodniczych
Aktywność ruchowa
zajęcia na powietrzu z wykorzystaniem naturalnych przeszkód terenowych,
hartowanie,
gry i zabawy ruchowe
turystyka odbywająca się w bezpośrednim kontakcie z przyrodą,
6. Proces kształtowania pojęć.
Sposoby poznania:
-zmysłowe- dzięki niemu zbieramy inf. o rzeczywistości poprzez analizatory
-praktyczne- zdobywanie wiedzy o rzeczywistości poprzez własną aktywność, typowe dla wieku przedszkolnego i szkolnego; silnie związane z rozwojem mowy;
-umysłowe- umysłowe przetworzenie inf., danych, które wcześniej zgromadziliśmy (charakteryzuje je ciąg następujących po sobie czynności: spostrzeżenie, wyobrażenie analiza, pojęcie elementarne, pojęcie naukowe)
Rodzaje pojęć:
>potoczne (elementarne)- powstają na skutek własnej aktywności
>naukowe- powstałe na skutek podjęcia celowych zabiegów edukacyjnych
*konkretne – mają odpowiednik w postaci rzeczy
*abstrakcyjne (nie możemy ich skonkretyzować)
Pojęcia elementarne powstałe w świadomości uczniów na podstawie cech zew. przedmiotów, na podstawie bezpośredniego zewnętrznego poznawania rzeczywistości. Za ich tworzenie odpowiedzialne jest poznanie zmysłowe i praktyczne. Są to: pojęcia rzeczy, pojęcia jedności zmysłowych, pojęcia stosunków przestrzennych i czasowych, pojęcia prostych czynności.
Pojęcia naukowe przyjmują postać słowną i są myślową reprezentacją cech charakterystycznych pewnej grupy przedmiotów ujawniającą się dopiero przy czynnościach umożliwiających ich rozpoznanie.
Kolejność tworzenia pojęć wg Wygotskiego
1)tworzenie nieuporządkowanego i nieukształtowanego zbioru przedmiotów => tworzenie równoważników pojęć
2)porządkowanie przedmiotów, klasyfikowanie; pojęcia występują jeszcze jednak w niepełnej formie (Np. „piciu” w znaczeniu „chcę pić) => okres pseudopojęć
3)dokonywanie porównań, stosowanie uogólnień, posługiwanie się pojęciami w pełniej formie
Kolejność przyswajania pojęć:
-rzeczy (rzeczowniki)
-czynności (czasowniki)
-związki między przedmiotami
-pojęcia jakościowe (przymiotniki)
Fazy rozwoju pojęć w ontogenezie człowieka (Okoń)
I- kojarzenie nazwy z odpowiednimi przedmiotami– przygotowują nas do prawidłowego kojarzenia pojęć, towarzyszy nam do końca, przy kolejnych etapach
II-kształtowanie elementarnych pojęć na podstawie znajomości rzeczy- ma ścisły związek z aktywnością dziecka, z działaniem, dzięki niemu poznaje się więcej pojęć
III-kształtowanie pojęć naukowych
Etapy kształtowania pojęć wg Okonia:
1.zgromadzenie zestawu przedmiotów, obiektów
2.wyszukiwanie cech podobnych (dla danej klasy obiektów) dzięki procesowi porównywania
3.wyszukiwanie cech różniących dzięki klasyfikowaniu
4.określenie danego pojęcia na podstawie znajomości cech danej rzeczy dzięki abstrahowaniu (opuszczanie cech nieistotnych) i uogólnianiu (umożliwia tworzenie definicji)
5.zastosowanie pojęcia w sytuacjach praktycznych i teoretycznych
Pojęcie to znaczenie nazwy, składające się najczęściej z rzeczownika (np. roślina) lub rzeczownika i przymiotnika (np. roślina uprawna)
Pojęcia mają różny stopień podrzędności i nadrzędności, przechodzi się kolejno od pojęć nie wymagających definiowania, przez pojęcia gatunkowe do rodzajowych.
Każde pojęcie ma swoją treść i zakres.
TREŚĆ → zbiór właściwości/cech charakterystycznych dla danej nazwy.
ZAKRES → zbiór desygnatów/przedmiotów przynależnych danej nazwie.
Myślenie pojęciowe u dzieci jest ograniczone, ponieważ dzieci funkcjonują na poziomie konkretno-obrazowym, dlatego kształtują pojęcia i nabywają je na podstawie obserwacji konkretów noszących cechy charakterystyczne związane z prezentowanym pojęciem. Ważny jest opis i zwrócenie uwagi na cechy, aby wpłynąć na właściwe ukształtowanie się pojęć i wyobrażeń. Musimy odnieść się do rzeczywistości, bo inaczej dzieci nie odtworzą pojęcia w swoim umyśle, lecz ewentualnie nauczą się go na pamięć.
Poziomy odbicia:
wyobrażenia konkretne (oparte na spostrzeganiu);
nazwa (poprawna naukowo, nie: dowolna).
Pojęcia wytworzone w umyśle dziecka to pojęcia elementarne, nie: naukowe.
Etapy kształtowania pojęć:
Zestawienie przez uczniów danego przedmiotu z innym w celu wyszukania cech wspólnych i różniących.
Określenie pojęcia przez dzieci za pomocą cech istotnych i wspólnych.
Zastosowanie danego pojęcia w nowych sytuacjach za pomocą wyeksponowanych cech wspólnych i istotnych.
WPROWADZANIE POJĘĆ I ICH STOSOWANIE:
Podstawy wprowadzania pojęć na lekcjach w kl. I-III:
Podstawy OBRAZOWE:
obserwacja bezpośrednia:
lekcja w terenie,
wycieczka,
demonstracja okazów naturalnych;
obserwacja pośrednia:
film, TV,
obrazy statyczne, diaskopowi, episkopowe, grafoskopowe, graficzne, fotograficzne, modele realistyczne,
rysunek dydaktyczny;
Podstawy ABSTRAKCYJNE:
słowo:
objaśnienia słowne,
opis,
opowiadanie,
pogadanka,
dyskusja,
narracja;
obserwacja symboliczna:
obrazy i modele symboliczne,
plany,
mapy.
SPOSOBY WZBOGACANIA POJĘĆ W KL. I-III:
Przez środki dydaktyczne: wzrokowe, słuchowe, manipulacyjne (czynnościowe).
Przez metody nauczania (zwł. podające, poszukujące).
Przez organizację pracy na lekcji:
praca indywidualna: jednostkowa i zróżnicowana;
praca zbiorowa: jednolita (grupowa i z całą klasą) i zróżnicowana.
FORMY ZASTOSOWANIA POJĘĆ NA LEKCJA W KL. I-III:
PRAKTYCZNE:
podczas wykonywania zadań w terenie:
kompas,
plan,
określanie kierunków wg położenia Słońca,
obserwacja meteorologiczna i geomorfologiczna;
podczas wykonywania zadań kartograficznych:
obliczanie za pomocą skali,
rysowanie planów i zaznaczanie obiektów na mapach konturowych;
podczas wykonywania doświadczeń i ćwiczeń:
doświadczenia fizyczne,
modelowanie form terenu,
badanie okazów.
TEORETYCZNE:
podczas wypowiedzi słownych i pisemnych:
udzielanie odpowiedzi na pytania nauczyciela,
wypowiedzi własne,
wypracowania pisemne;
podczas czytania i słuchania tekstu:
czytanie literatury i podręczników,
słuchanie mowy i efektów dźwiękowych;
podczas czytania materiału kartograficznego:
czytanie planów i map.
7. Specyfika strategii i metod dydaktycznych stosowanych w edukacji społeczno-przyrodniczej.
METODY:
PODAJĄCE (przyswajanie, asymilacja wiedzy)
POSZUKUJĄCE (problemowe, samodzielnego dochodzenia do wiedzy)
EKSPONUJĄCE (waloryzacyjne, przez przeżywanie)
PRAKTYCZNE (działanie praktyczne)
Najlepsze są te metody, które eksponują aktywność własną dziecka (intelektualną i praktyczną), metody badawcze oraz metody inspirujące ekspresję twórczą.
Metoda problemowa – etapy:
stworzenie sytuacji problemowej,
sformułowanie problemu i pomysłów jego rozwiązania,
rozwiązanie problemu,
weryfikacja rozwiązania,
uogólnienie wniosków.
Klasyfikacja wg Cz. Kupisiewicza:
• Metody oparte na obserwacji (oglądowe), do których zalicza pokaz i pomiar
• Metody oparte na słowie (werbalne), do których zalicza pogadankę, opis, opowiadanie, wykład, dyskusję, pracę z książką
• Metody oparte na działalności praktycznej uczniów, do których zalicza metodę laboratoryjną i zajęć praktycznych
Klasyfikacja metod we W. Okonia:
• Metoda asymilacji wiedzy – pogadanka, wykład, dyskusja, praca z książką, uczenie się programowe – uczniowie przyswajają gotową wiedzę, podaną przez nauczyciela
• Metoda samodzielnego dochodzenia do wiedzy – klasyczna metoda problemowa, metoda przypadków, metoda sytuacyjne, giełda pomysłów, mikronauczanie, gry dydaktyczne
• Metody waloryzacyjne (eksponujące) – metody impresyjne i ekspresyjne
• Metody praktyczne – metody ćwiczebne i realizacji zadań wytwórczych.
Metoda → systematycznie stosowany, wypróbowany sposób postępowania n. z u. w celu osiągnięcia założonych celów.
STRATEGIE NAUCZANIA-UCZENIA SIĘ w edu. środowiskowej:
ASOCJACYJNA (ASYMILUJĄCA):
met. podająca → pogadanka, opis, opowiadanie, praca z książką.
angażuje gł. pamięć ucznia;
uwzględnia różne sposoby przyswajania wiedzy (podręcznik, obserwacja bezpośr., przy pomocy śr. dyd., przykład nauczyciela);
PROBLEMOWA:
met. poszukująca, samodzielne dochodzenie u. do wiedzy → obserwacja, eksperyment przyrodniczy, doświadczenie, pomiar, gry dydaktyczne;
b. przydatna w początkowej edu. przyr.;
OPERACYJNA:
oparta na działaniu → nauczanie i uczenie się przez działanie.
EKSPRESYJNA:
wchodzi w zakres kształcenia wielostronnego;
nauczanie i uczenie się przez przeżywanie;
dot. wartościowania i emocji;
met. impresyjne (film, dzieło sztuki, środowisko) i ekspresyjne (przedstawienia, tworzenie map, makiet, modeli, albumów).
POKAZ – to zespół czynności dydaktycznych nauczyciela, który polega na demonstrowaniu przedmiotów, zjawisk, procesów, czynności przy jednoczesnym, umiejętnym kierowaniu uwagi uczniów na ich istotne cechy.
Pokaz może przybierać różną postać:
• Prezentacja naturalnych okazów w naturalnym środowisku
• Prezentacja naturalnych okazów w sztucznym środowisku
• Pomoce naukowe jako środki zastępcze – modele, obrazy (ruchome i nieruchome)
• Wykresy, schematy, symbole
• Doświadczenia wykonywane przez nauczyciela
POMIAR – to czynności wykonywane bądź przez nauczyciela w postaci pokazu, bądź bezpośrednio przez uczniów pracujących pod kierunkiem nauczyciela, pozwalające określić ilościową stronę badanych rzeczy, zjawisk i procesów za pomocą odpowiednich jednostek miar.
POGADANKA – polega na rozmowie nauczyciela z uczniami, przy czym nauczyciel jest w tej rozmowie osobą kierującą.
Ze względu na funkcje dydaktyczne wyróżnia się 3 rodzaje pogadanki:
- wstępna – przygotowuje uczniów do pracy, wytwarza stan gotowości
- wprowadzająca nowy materiał – pogadanka heurystyczna przyjmuje zazwyczaj postać procesu rozwiązywania różnych zagadnień
- syntetyzująca i utrwalająca oraz kontrolna – występuje prawie na każdej lekcji, jak również na lekcjach syntetyzujących i poświęconych kontroli wyników kształcenia.
DYSKUSJA – jest to wymiana zdań, poglądów na jakiś temat, wspólne roztrząsanie sprawy, rozmowa, dysputa
Warunkiem skutecznego dyskutowania jest przygotowanie uczniów w sensie merytorycznym i formalnym
- przygotowanie merytoryczne – polega na wyposażeniu uczniów w wiadomości niezbędne do prowadzenia dyskusji
- ważne jest opanowanie sztuki dyskutowania (umiejętność formułowania problemów, pytań, prezentowania własnego punktu widzenia w uzasadniony i logiczny sposób, operowanie argumentami dla obalenia kontrowersyjnych poglądów)Strategia → zharmonizowany dobór celów, metod, środków.
EKSPERYMENT PRZYRODNICZY → fazy:
OBSERWACJA
DOŚWIADCZENIE PRZYRODNICZE.
Obie te f. mogą być stosowane jako osobne met.
OBSERWACJA → systematyczne, planowe, celowe, kierowane przez nauczyciela spostrzeganie faktów przez uczniów, podporządkowane przyjętym celom edukacyjnym
Dostarcza wiedzy o obiektach, zjawiskach i procesach przyrodniczych. Podczas niej następuje oznaczanie, czyli nazywanie odpowiednim terminem danego zjawiska za pomocą odpowiedniego klucza (przyjętych kryteriów).
Spostrzegają uczniowie, a nauczyciel stwarza im do tego odpowiednie warunki.
Rdz. obserwacji:
bezpośrednia → przy pomocy narządów zmysłów;
pośrednia → przy pomocy aparatury.
regularna;
długotrwała lub dorywcza;
krótkotrwała lub jednorazowa.
porównawcza.
Etapy obserwacji:
określenie celu;
ustalenie instrukcji przebiegu;
dokonanie obserwacji zgodnie z instrukcją;
rejestracja wyników;
ustalenie wyników i ich sprecyzowanie;
interpretacja wyników i sformułowanie wniosków;
zestawienie uzyskanych wyników z posiadanymi źródłami wiedzy;
sformułowanie uogólnień i wniosków praktycznych.
Obserwacji może towarzyszyć pomiar ilościowy (np. pomiar temp. powietrza).
Warunki dobrej obserwacji:
świadomość celów;
wiedza wstępna uczniów o obserwowanych obiektach;
koncentracja uwagi u. na obiekcie;
brak czynników rozpraszających uwagę, zmęczenia fiz. i psych.;
emocjonalne zaangażowanie;
kojarzenie nazwy z obiektem.
DOŚWIADCZENIE → met. poznawania obiektów, zjawisk i procesów zachodzących w otaczającej rzeczywistości. Stos. gdy proces lub rezultat bezpośredniej obserwacji chcemy wywołać sztucznie.
Podczas dośw.:
ingerujemy w przebieg danego zjawiska;
formułujemy hipotezy.
Etapy doświadczenia:
1. hipoteza;
2. wykonanie dośw. zgodnie z instrukcją, towarzyszy: obserwacja, pomiar, zapis danych;
3. formułowanie wniosków, praktycznych wskazówek.
MET. GIER I ZABAW DYDAKTYCZNYCH → najbliższa naturalnym formom aktywności dz. Oprócz celów dydaktycznych także cele wychowawcze: nauka współzawodnictwa, przestrzegania reguł.
Szczególnie pożądane:
GRA SYTUACYJNA → n. wprowadza uczniów w sytuację, w której o rozwiązaniu decydują racje „za” i „przeciw”. Uczniowie podejmują decyzje, przewidują jej skutki.
GRA SYMULACYJNA (INSCENIZACJA) → pomocna przy przybliżaniu zagadnień społ. N. przydziela u. role do odtwarzania → nauka norm postępowania.
BURZA MÓZGÓW → zespołowe generowanie jak największej ilości pomysłów nowych i oryginalnych na rozwiązanie zadania poznawczego. Potem następuje ich weryfikacja, ocena przydatności.
GRY PLANOSZWE
METAPLANY → graficzny zapis dyskusji na dany temat, skrótowy, w formie plakatu. Cel: znalezienie wspólnego rozwiązania.
PRACA Z KSIĄŻKĄ (podręcznikiem, lekturą przyrodniczą, atlasem, albumem, baśnią, legendą itd.) → słowo drukowane jako źródło wiedzy.
Wykorzystywana do: zdobywania nowych wiadomości; utrwalania wiadomości; kontroli wiedzy ucznia; samooceny; motywacji do pracy; rozwijania zainteresowań
8. ORGANIZACJA PRACY DYD; Wycieczka jako podstawowa forma poznawania środowiska przyrodniczego
- metody zabaw i gier dydaktycznych,
-ćwiczenia- działania praktycznego,
- metody ekspresyjne
Wycieczka jest niezbędną formą zapoznawania uczniów klas nauczania zintegrowanego
ze środowiskiem. Nauczyciel powinien sobie uświadomić, że bez wycieczek nie będzie w stanie zrealizować podstawowych celów programu, takich jak: +zapoznanie z różnorodnością –świat zwierząt i roślin, warunkami ich życia, budową i rozwojem, +zapoznaniem z życiem na wsi i w mieście z dorobkami najbliższej okolicy, + kształtowaniem wartości emocjonalnych z przyrodą, +wrażliwość na piękno krajobrazu, + działanie ekologiczne na rzecz środowiska. W metodyce nauczania początkowego wycieczka jest wysoko oceniana jako forma umożliwiająca dziecku bezpośredni kontakt z rzeczywistością. Poznając naturalne okazy w ich naturalnym środowisku uczeń jest w stanie w pełni wykorzystać to źródło wrażeń i spostrzeżeń niezbędnych do pracy myślowej, tworzenia pojęć, rozwijania mowy, może ona również dostarczać wzorców postępowania oraz sprzyja kształtowaniu więzi społecznych i wyrabianiu wielu umiejętności przydatnych w życiu. Ułatwia uchwycić związki i zależności jakie zachodzą między badanymi przedmiotami a ich środowiskiem. Konieczność stosowania wycieczki wynika z przyjętego przez nas założenia, że proces poznawania rzeczywistości przebiega na drodze od bezpośredniego spostrzegania, przez umysłowe przetwarzanie prowadzące do uogólnień, aż do zastosowania i sprawdzenia wiedzy w praktyce. Materiał spostrzeżeniowy uczniowie mogą uzyskiwać w różny sposób: przez oglądanie okazów, modeli, przez słuchanie nagrań. Jednak na tej podstawie nie powstaje w pełni w ich umyśle obraz życia w środowisku. „Aby poznać życie określonego środowiska trzeba zaobserwować wiele czynników równocześnie, trzeba widzieć ich wielostronne rozwiązania i współzależności oraz dynamikę”. Według Gutowskiej(1989) zadania dydaktyczne i wychowawcze może spełnić jedynie taka wycieczka, która jest dobrze przygotowana, odpowiednio zorganizowana i przeprowadzona oraz wielostronnie wykorzystywana na lekcjach różnych przedmiotów. Janik(1980) natomiast uważa, że wycieczka czyli zetknięcie z otoczeniem przyrodniczym powoduje u dziecka zaciekawienie co sprzyja zadawaniu wielu pytań, a więc stwarza duże możliwości doświadczeń między innymi umysłowych, na których opiera się proces wychowania intelektualnego.
Dzięki wycieczce nauczyciel ma możliwości do lepszego poznania zespołu klasowego, z którym przyszło mu pracować. Dopiero poza szkołą dzieci zachowując się bardziej swobodnie, ujawniają swe wady i zalety. Nauczyciel w czasie wyjścia w teren zdobywa dodatkowe informacje o dzieciach. Między innymi o ich temperamencie, usposobieniu czy też umiejętności współżycia w grupie oraz o poziomie ich wiedzy. Na wycieczkach również nawiązują się przyjaźnie lub się utrwalają. Ten bezpośredni kontakt z naturą w czasie wycieczki kształtuje u dzieci więź emocjonalną z kolegami i przyrodą, wrażliwość na jej piękno, a tym samym od najmłodszych lat uczy poznawania przyrody. Ponadto wyzwala w nich własną aktywność i chęć działania.
Funkcje wycieczek
1. Funkcja poznawcza – ta funkcja polega na dostarczaniu informacji o świecie na bazie najbliższego otoczenia. Stwarza to możliwości zetknięcia się ucznia z faktami przyrodniczymi w warunkach naturalnych, w różnorodności i bogactwie okazów, w ścisłej łączności z pracą ludzi i życiem społecznym. Wszelkie fakty i zjawiska zachodzące w świecie przyrody należy interpretować i wyjaśniać w sposób rzetelny pod względem naukowym a jednocześnie zgodny z możliwościami percepcyjnymi dzieci. Sytuacje spotykane podczas wycieczek, nowość obiektów i zjawisk wyzwala tzw. aktywność poznawczą objawiającą się w dociekliwości obserwacyjnej, stawianiu wielu pytań, wymianie poglądów. Uczniowie wypowiadają się spontanicznie.
2. Funkcja kształcąca – polega na rozwijaniu spostrzeżeń i wrażeń niezbędnych do pracy myślowej, tworzenia wyobrażeń, kształtowania pojęć, rozwijania mowy. Dzięki tej funkcji wyrabia się u uczniów orientację w terenie, nabywania określonych umiejętności i kształtowania nawyków. Rozwija sferę emocjonalną i estetyczną. Wycieczka przyczynia się do wyrabiania sprawności fizycznej, wytrzymałości i odporności. Wdraża do dbałości o własne zdrowie.
3. Funkcja wychowawcza – to dostarczanie wzorów postępowania i kształtowaniu umiejętności zachowania się wobec swoich kolegów, społeczeństwa, przyrody i wytworów pracy ludzkiej. Wycieczka jest więc podstawą do kształtowania u uczniów umiejętności planowania, podziału pracy, zaradności życiowej oraz racjonalnego gospodarowania. Wyrabia poczucie dyscypliny, systematyczności i dokładności w pracy, odpowiedzialności.
4. Funkcja motywacyjna – polega na pobudzaniu aktywności poznawczej dziecka, wyzwalaniu i rozwijaniu zainteresowań otaczającą rzeczywistością, wyzwalaniu chęci do badań i eksperymentów, do pracy fizycznej, sportu i rekreacji, do aktywnej percepcji i twórczej ekspresji sztuki.
Wymienione funkcje wycieczek są ze sobą ściśle powiązane. Realizowane są jednocześnie, a więc nie występują w oderwaniu, gdyż procesy uczenia się, rozwoju psycho-fizycznego psychofizycznego wychowania są procesami nierozerwalnymi.
Typy wycieczek. Wycieczkę możemy traktować jako formę realizacji nowego materiału, ale także jako sprawdzian. Zależnie od tematu odbywanych lekcji, od poznanych już obiektów przyrody żywej i procesów biologicznych i oczywiście od wieku i poziomu uczniów – terminy wycieczek można odpowiednio przesuwać dostosowując do każdorazowych potrzeb. Wyróżniamy następujące typy wycieczek:
Wycieczki bliższe- To krótkotrwałe lekcje w terenie od 20 do 30 minut o wąskim zakresie tematycznym w celu obserwacji jednego wybranego obiektu czy zjawiska np. tęcza, rosa, parowanie kałuż, kretowiska. Tak, więc do tego typu wycieczek zaliczyć można też tzw. „wypady” wywołane nagłą krótkotrwałą sytuacją. Wypady najczęściej nie są zaplanowane. Pozostałą część jednostki lekcyjnej przeznacza się na wspólne omówienie spostrzeżeń, ustalenie wniosków, wykonanie zadań praktycznych lub poleceń w zeszycie ćwiczeń.
Wycieczki dalsze-Ten typ wycieczek, to wycieczki trwające od 1 do 4 godzin. Obejmują szerszy zakres tematyczny. Są dość trudne w sensie organizacyjnym. Takie wycieczki wymagają uwzględnienia korelacji przedmiotowej z jednoczesnym wybiórczym traktowaniem materiału poznawczego. A ponadto muszą uwzględniać przerwy rekreacyjno – wypoczynkowe zgodnie z możliwościami psycho – fizycznymi dzieci. W czasie takiej lekcji w terenie dzieci zdobywają wiedzę nie tylko drogą oglądu i obserwacji, ale przede wszystkim uczą się poprzez działanie. Pełnią rolę badacza i odkrywcy. Gromadzą materiał spostrzeżeniowy w ustalonej z nauczycielem formie.
Wycieczki całodzienne- Tego typu wycieczki są najtrudniejsze pod względem organizacyjnym, gdyż wymagają zapewnienia dzieciom wyżywienia, odpoczynku, opieki ze strony osób dorosłych (poza nauczycielem), nieraz korzystania ze środków lokomocji. Głównym celem wycieczek całodziennych jest wprowadzenie dziecka w naturalne środowisko przyrodniczo – społeczne jako integralną całość. Nauczyciel winien umiejętnie kierować obserwacjami uczniów – jedne wrażenia uwypuklać, inne osłabiać i przesunąć na plan dalszy. Sprzyja to prawidłowej selektywnej obserwacji i uniknięcia nadmiaru wrażeń. Przy organizowaniu takich wycieczek należy pamiętać o podkreśleniu wzajemnej zależności świata roślin, zwierząt i ludzi, o ich wzajemnych pozytywnych i szkodliwych wpływach. Każda wycieczka powinna być wielostronnie wykorzystana, spostrzeżenia zdobyte drogą obserwacji – przetworzone, uporządkowane, uogólniane a utworzone pojęcia – utrwalone.
Przygotowanie wycieczki: - wybór odpowiedniego miejsca aby zrealizować cele programowe
-ustalenie terminu i czasu trwania wycieczki
-opracowanie planu przebiegu wycieczki
-zabezpieczenie opieki osób dorosłych i środków transportu w przypadku wycieczek dłuższych i całodziennych
-dokonanie prze nauczyciela wyboru zjawisk, przedmiotów, obiektów do obserwacji
- określenie celów i zadań możliwych do zrealizowania w czasie wycieczki, metod i form pracy nauczyciela i uczniów niezbędnych środków dydaktycznych
-uzupełnienie wiedzy przez nauczyciela na temat zwiedzania obiektów
Przygotowanie uczniów : wspólne sprecyzowanie celów i zadań które będą realizować , wprowadzenie w problematykę wycieczki , sporządzenie planu zamierzonych obserwacji , określenie sposobu gromadzenia danych : wykazanie niezbędnych pomocy naukowych, przyborów i narzędzi potrzebnych do realizacji zadań w zaleznosci od potrzeb , przypomnienie zasad bezpieczeństwa, regulamin wycieczki przypomnienie celów , czasu i miejsca zbiórki
Wazne : - podsumowanie i ocena stopnia realizacji zamierzeń oraz zdobytych przez uczniów wiadomości i umiejętności
- sporządzenie i przechowywanie materiałów zebranych w celu wykorzystania ich w dalszej pracy
-zaplanowanie zakresu i sposobu wykorzystania wycieczki w realizacji programu nauczania innych przedmiotów
9. Kształtowanie pozytywnych postaw względem przyrody
Kształtowanie postaw proekologicznych należy zacząć już w przedszkolu. Edukacja ekologiczna dzieci powinna być świadomą i zamierzoną działalnością nauczycieli i rodziców. O ekologii słyszy się coraz częściej. O tym, iż należy dbać o środowisko przyrodnicze nie trzeba nikogo specjalnie przekonywać. Jednak życie pokazuje, że choć większość z nas deklaruje potrzebę ochrony przyrody to tylko na deklaracjach poprzestaje. Wystarczy obejrzeć trawniki lub pójść na spacer do lasu, by przekonać się jak dużo jest do zrobienia w dziedzinie podnoszenia świadomości ekologicznej. Rodzi się wiele pytań. Jak rozwijać postawy proekologiczne, wyrabiać wrażliwość i poczucie obowiązku wobec przyrody a tym samym całej ludzkości? Kiedy zacząć? „Musimy nauczyć się dbać o środowisko w którym mamy żyć
Pozytywne postawy wobec przyrody, ochrony środowiska mają szansę rozwoju w toku działalności dydaktyczno - wychowawczej opartej na:
Ważny jest także dla kształtowania postaw proekologicznych bezpośredni i pośredni kontakt dzieci z zjawiskami i obiektami przyrodniczymi, przekazywanie wiadomości o ekosystemach występujących w ich najbliższym środowisku, uzmysłowienie związków przyczynowo -skutkowych procesów przyrodniczych. Istotne jest stwarzanie sytuacji sprzyjających rozwijaniu nawyków kultury ekologicznej i zdrowotnej, oszczędnego korzystania z zasobów naturalnych i maksymalnej ich ochrony a także umiejętności segregowania i wtórnego wykorzystania niektórych odpadów ( papieru, pojemników plastikowych itp.) znajdujących się w najbliższym środowisku. |
|---|
„Dom rodzinny jest miejscem, gdzie kształtowane są pierwsze postawy wobec środowiska naturalnego. Szczególne znaczenie rodziny w rozwoju prototypowych zachowań wobec przyrody wynika z tego, że stanowi ona najwcześniejsze środowisko, w którym żyje i rozwija się dziecko. Wynika również ze szczególnej podatności małego dziecka na modelujący wpływ rodziców czy innych osób znaczących. Za istotny aspekt oddziaływania rodziny na rozwój postaw proekologicznych można uznać np. organizowanie trybu życia dziecka”. Takie sposoby spędzania czasu jak: spacer w parku, przejażdżka rowerem, poszukiwanie darów natury (liście, owoce) mogą być istotnym czynnikiem kształtowania pozytywnego stosunku dziecka do przyrody. Kontakt z lasem, zwierzętami dostarcza przyjemnych wrażeń i rozwija ciekawość oraz rozbudza chęć przeżycia przygód, pozwala także na doświadczenie bogactwa wrażeń i przeżyć estetycznych dzięki odbieraniu przyrody różnymi zmysłami. Tego typu działania mają wymiar nieformalny i często nie intencjonalny, a ich powodzenie zależy w najwyższym stopniu od tego, czy sami rodzice (opiekunowie) prezentują odpowiednie postawy i zachowania proekologiczne. „Rodzice powinni kształtować pozytywne postawy u małych dzieci ,np. nie niszczyć zieleni, śmieci wyrzucać do odpowiednich pojemników, dbać o nie zaśmiecanie zbiorników wodnych i prawidłowe traktowanie zwierząt domowych i dzikich.
Od najmłodszych lat należy dawać dziecku przykład oszczędnego korzystania z energii i wody. Wygaszać niepotrzebne punkty świetlne, zakręcając kran przy myciu zębów”.
„W wieku wczesnoszkolnym i szkolnym wiedza, czyli wiadomości i umiejętności związane z otaczającym środowiskiem, znacznie wzrastają. Pozwala to na głębsze wartościowanie faktów i ukierunkowywanie poszukiwania informacji. Zauważa się w znacznie większym stopniu niż w wieku przedszkolnym manifestowanie swojej postawy zewnętrznym zachowaniem. W wieku wczesnoszkolnym i szkolnym dzieci wykazują pozytywne postawy w układzie stosunków przyrodniczych, rzadziej ekonomicznych, a znacznie rzadziej społecznych. Zdarza się, że w wieku wczesnoszkolnym i szkolnym, dzieci manifestują swoje pozytywne postawy środowiskowe w domu rodzinnym i wywierają pozytywny wpływ na swoich rodziców”.
Edukacja ekologiczna dzieci w zakresie kształtowania świadomości ekologicznej to systematyczne i stopniowe działania nauczycieli wobec dzieci i ich rodziców oraz rodziców wobec dzieci. Zbieżność celów: współpraca nauczycieli, dzieci i rodziców może być gwarancją osiągnięć. „Edukacja ekologiczna powinna stanowić jedną z najważniejszych części działalności dydaktyczno-wychowawczej. Ale działania te mają początek w naszych domach”.
Właściwie zorganizowane życie rodziny sprzyja racjonalnemu wychowaniu dziecka. Rytm codziennego dnia wprowadza harmonię w zachowaniu się dziecka, zapewnia różnorodność jego aktywności, wdraża je do zorganizowanego postępowania, uczy odpowiedzialności. Ogromne znaczenie ma zabawa - podstawowa forma aktywności dziecka. Prof. S. Szuman twierdził, że "bawiąc się dziecko uczy się, rozszerza horyzonty i rozwija sprawność funkcji psychicznych". Dziecko lubi się bawić z dorosłymi, wspólne zabawy mają istotne znaczenie również w nawiązywaniu kontaktów, zbliżaniu się i wzajemnym rozumieniu. Przyswajając sobie umiejętność reagowania na zachowania rodziców, dziecko rozwija pierwsze powściągi i zdobywa początki kierowania swoim działaniem, uczy się postępować według norm społecznych, a tym samym zaczyna je internalizować i tworzyć własny ośrodek dyspozycyjny dla swojego postępowania.
Rodzina jako podstawowe środowisko wychowawcze ma duży wpływ na kształtowanie świadomości ekologicznej dziecka - może być miejscem hamującym rozwój myślenia proekologicznego lub uznającym wartości ekologiczne i dążącym do akceptacji całościowego obrazu świata.
„Przyroda otwiera się dla ucznia, a nie tylko dla umysłu - gdy ono w niej przebywa jak najczęściej i najswobodniej. (...) dziecko ma żyć bezpośrednio na łonie przyrody (...) jeżeli przyroda jest dla dziecka przeżyciem - czymś bardzo bliskim i tajemniczym - równocześnie uroda świata widzialnego odsłania się przed naiwnymi i czystymi oczami dziecka, tak jak nigdy nie odsłoni się przed dorosłym. Najlepsze, najbardziej poufne rozmowy z przyrodą to są pogłosy i poblaski naszego spoufalania się z nią w dzieciństwie...”.
Wiadomości w zakresie ochrony przyrody i kształtowania naturalnego środowiska człowieka zdobyte w domu rodzinnym, są pomocne w zrozumieniu często skomplikowanych problemów dotyczących środowiska życia człowieka, a także w wykształceniu odpowiednich postaw i stosowaniu zasad ekologii w życiu codziennym.
„Każdy z nas korzysta z powietrza, wody, żywności i schronienia, zaspokajając podstawowe potrzeby życiowe. Poprzez konsumenckie zachowania w znaczący sposób wpływamy na podaż produktów. Kupując pewne artykuły przyczyniamy się jako konsumenci do zmiany klimatu. W naszych gospodarstwach domowych zużywamy również duże ilości środków piorących i czyszczących. Środki te zawierają substancje usuwające brud, ale równocześnie są uciążliwe dla środowiska, gdyż z trudem ulegają biologicznemu rozpadowi. Nie jest możliwe zaprezentowanie prostej standardowej recepty na dokonywanie ekologicznych zakupów. To co dla jednej osoby może być sprawą jasną i łatwą do wykonania, dla drugiej wyda się nielogiczne bądź nie do zrealizowania. Toteż istotną sprawą jest świadomość, w której zawiera się pogłębione zainteresowanie jakością życia człowieka, ekologią dokonywania zakupów szczególnie żywności”.
Świat dziecka rośnie wraz z nim. Rodzina stanowi dla dziecka pierwsze i najważniejsze środowisko wychowawcze od najmłodszych lat w kontakcie z przyrodą, kocha ją szanuje i może pomnażać jej bogactwo. Problem w tym, że nie przekazujemy wiedzy, nie pokazujemy tajemnic przyrody w sposób naturalny na spacerze, wycieczkach, nie zachęcamy dzieci do obserwowania, podglądania przyrody, dlatego, że sami jej nie dostrzegamy, nie mamy czasu zatrzymać się obejrzeć ciekawe zjawiska, zwierzęta, owady. Rozwijająca się ciekawość wzmacniana wyzwala u dzieci pożądane postawy. Dziecko poznając i przeżywając piękno przyrody może stać się jej obrońcą i chronić ją przed zniszczeniem. Słusznie powtarzamy powiedzenie: „czego Jaś się nie nauczył, tego Jan nie będzie umiał” Jednym z podstawowych zadań jest wyrobienie emocjonalnego stosunku do środowiska naturalnego, poczucia odpowiedzialności za stan zieleni wokół miejsca zamieszkania. Rodzina zaspokaja najważniejsze potrzeby dziecka, najsilniej „rzeźbi” osobowość dziecka. Jeżeli rodzice są zaangażowani w działalność na rzecz najbliższego środowiska mocno udziela się to dzieciom. Najważniejsze są konkretne działania praktyczne, podejmowane na rzecz środowiska. Wspólne spędzanie czasu wolnego na spacerze
i wycieczce są dobrą okazją do różnych rozmów na ciekawe tematy, poznanie problemów dziecka, jego przekonań ocen i postaw. Trudno jest przekonać dzieci o potrzebie szanowania drzew, zieleni na osiedlu, jeśli brakuje rzeczywistego zaangażowania się rodziców. Osobisty przykład wiąże się z wiedzą i postawą proekologiczną rodziców. Niejeden z rodziców zapyta skąd wziąć na to czas? Na brak czasu narzekają wszyscy, niekiedy nawet przedszkolacy
i emeryci. Jest grupa rodziców, która nie potrafi nie może, a czasami nie chce wygospodarować paru chwil na wspólne zajęcia z własnymi dziećmi. Nie przejawiają zainteresowania ich przeżyciami, nuży ich przebywanie w jego towarzystwie. Uważają, że obowiązkiem rodzicielskim jest troska o to by dziecko było czyste, ubrane, syte. Bawić się może przecież samo, albo z rówieśnikami. Później dziwią się, że ich dzieci nie lubią przebywać w domu, nie zwierzają się ze swoich trosk i kłopotów, są samowolne, uparte, sprawiają trudności wychowawcze. Należy ćwiczyć u dzieci właściwy sposób postrzegania
i odczuwania. Chodzi o to by pracowały wszystkie zmysły nawet węch i smak. Harmonijny rozwój osobowości dziecka wymaga wszechstronnych wpływów i oddziaływań społeczno-wychowawczych. Obcowanie z przyrodą i to niezorganizowane, spontaniczne i to zaplanowane wyrabia wiele pożądanych cech, wśród nich wrażliwość na piękno, zamiłowanie do natury, potrzebę kontaktu z nią, postawę opiekuńczą wobec zwierząt, umożliwia obserwację, pobudza do myślenia. Dziecko zaspokajając naturalną ciekawość świata spostrzega, obserwuje, bada, doświadcza, sprawdza, kojarzy fakty, chłonie informacje. Kieruje to dzieci do poznawania świata przyrody, kształtują się pierwsze wyobrażenia. Myślenie dziecka powstaje i rozwija się przede wszystkim w procesie obserwacji. Rolą dorosłego jest przybliżyć obiekty do obserwacji i udzielanie prawidłowych odpowiedzi na pytania. Dziecko od najmłodszych lat kształtuje się przez odkrywanie otaczającej go przyrody. Rodzice winni zaspokajać to naturalne pragnienie wiedzy, rozbudzając wciąż nowe zainteresowania.
Aldon Huxley zapytany o nauczanie ekologiczne dzieci powiedział „sprawcie aby od samego początku było jasne, że całe życie jest zależnością, pokażcie im że zależności są w lasach, na polach, w stawach, strumieniach w wiosce i w kraju wokół nich.”
W upowszechnianiu ekologicznej problematyki doniosłą rolę odgrywają środki komunikacji masowej. Aby ich percepcja była konsekwencją świadomego wyboru a nie efektem przypadkowego natrafiania na emisje w trakcie oglądania telewizji, trzeba tę świadomość ekologiczną kształtować już od najmłodszych lat. Konieczne jest włączenie rodziców do procesu edukacji ekologicznej jako partnerów w wspieraniu działań szkoły i budowaniu odpowiedzialności za stan naszej planety. To rodzice najczęściej reagują na pytanie dziecka. Starajmy się, by ten nasz wpływ dawał możliwie jak największe efekty w podnoszeniu poziomu wiedzy dzieci.
Nic tak nie oddziałuje wychowawczo jak bezpośredni kontakt z dzieckiem i przykład - świadectwo własnego postępowania. Bo - jak powiedział Janusz Korczak - "dziecko to jutro". Jeżeli teraz zaniedbamy właściwy rozwój dzieci w zakresie ekologii, to nasze jutro może być w nie najlepszym stanie
10. Środowisko i środki dydaktyczne w edukacji społeczno-przyrodniczej
W edukacji przyrodniczej najlepszym środkiem dydaktycznym, dostarczającym najwięcej materiału spostrzeżeniowego niezbędnego do myślowego przetwarzania jest środowisko przyrodnicze, zwłaszcza najbliższe otoczenie naturalne dziecka. Dopiero brak możliwości bezpośredniego obcowania z przedmiotami i zjawiskami wymaga skorzystania z zastępników – środków dydaktycznych.
Środki dydaktyczne → przedmioty materialne umożliwiające usprawnienie procesu nauczania-uczenia się i uzyskanie optymalnych osiągnięć szkolnych.
Należy pamiętać, że ani ich nadmiar (bo rozprasza się uwaga dzieci, pojawia się zmęczenie), ani ich niedobór (bo zbytni werbalizm) nie służą dzieciom.
Środki możemy podzielić na:
NATURALNE (bezpośrednio przedstawiające rzeczywistość) – okazy, okazy spreparowane;
TECHNICZNE (ukazujące rzeczywistość w sposób pośredni) – środki wizualne (mapy, tablice, obrazy), audytywne (radio), audiowizualne (TV, komputer), manipulacyjne (narzędzia, przybory), modelowe (makiety) i automatyczne;
SYMBOLICZNE (przedstawiające rzeczywistość za pomocą odpowiedniej symboliki) – graficzne (rysunki, grafy, wykresy, mapy) i werbalne (słowo żywe i drukowane).
Z uwagi na ich złożoność środki możemy podzielić na:
PROSTE:
słowne (podręczniki, teksty drukowane);
wizualne (przedmioty, modele, obrazy, wykresy, mapy).
ZŁOŻONE:
mechaniczne wzrokowe (aparat fotograficzny, diaskop, episkop, mikroskop, teleskop);
słuchowe (magnetofon, radio);
audiowizualne (TV, filmy, komputer)
Środki dydaktyczne- przedmioty materialne umożliwiające usprawnienie procesu nauczania- uczenia się i uzyskanie optymalnych osiągnięć szkolnych.
Należy pamiętać, że ani nadmiar (bo rozprasza się uwaga dzieci, pojawia zmęczenie), ani ich niedobór (bo zbytni werbalizm) nie służą dzieciom.
ŚRODKI DYDAKTYCZNE: Racjonalnie zorganizowany i realizowany proces kształcenia środowiskowego na poziomie wczesnoszkolnym wymaga wykorzystania różnorodnych środków dydaktycznych, w postaci przedmiotów oryginalnych lub ich zastępników modelowych, obrazowych, symbolicznych, które dostarczając uczniom określonych bodźców oddziałujących na ich wzrok, słuch, dotyk itd. ułatwiają im bezpośrednie i pośrednie poznawanie rzeczywistość, dzięki czemu usprawniają proces nauczania-uczenia się, a przez to wpływają korzystnie na jego efekty końcowe. Ich stosowanie zdeterminowane jest celami, zasadami, metodami i formami kształcenia, treściami programowymi, jak również możliwościami rozwojowymi uczniów oraz warunkami, w jakich odbywa się edukacja. Od celów kształcenia zależne są zasady uczenia się oraz treści kształcenia, do których wybiera się adekwatne metody i formy pracy dydaktycznej.
Dobór środków dydaktycznych podlega przyjętym metodom i formom kształcenia.
Uzupełniając i wzbogacając działalność dydaktyczną funkcje środków dydaktycznych sprowadzają się do:
a) upoglądowienia procesu kształcenia tj. do rozszerzenia zasięgu kontaktów uczącego się z rzeczywistością;
b) ułatwienia procesów myślowych;
c) pomocy w wykonywaniu przez uczniów ćwiczeń i zdobywaniu sprawności praktycznego działania;
d) eksponowania materiałów wywołujących przeżycia uczniów. Obecnie coraz bardziej wzrasta zainteresowanie problematyką właściwego doboru i wykorzystania oraz podziału środków dydaktycznych
Uzupełniając i wzbogacając działalność dydaktyczną funkcje środków dydaktycznych sprowadzają się do:
a) upoglądowienia procesu kształcenia tj. do rozszerzenia zasięgu kontaktów uczącego się z rzeczywistością;
b) ułatwienia procesów myślowych;
c) pomocy w wykonywaniu przez uczniów ćwiczeń i zdobywaniu sprawności praktycznego działania;
d) eksponowania materiałów wywołujących przeżycia uczniów. Obecnie coraz bardziej wzrasta zainteresowanie problematyką właściwego doboru i wykorzystania oraz podziału środków dydaktycznych.