Przygotowała Maria Stebel
DOJRZAŁOŚĆ SZKOLNA.
Wstąpienie dziecka do szkoły powoduje wiele zmian w jego dotychczasowym życiu. W szkole stawiane są przed dzieckiem nowe wymagania i obowiązki wynikające z roli ucznia. Warunkiem spełnienia tych wymagań jest osiągnięcie przez dziecko pełnej gotowości szkolnej.
DOJRZAŁOŚCIĄ SZKOLNĄ nazywa się stan rozwoju, pozwalający na podjęcie nauki w szkole. Najwcześniej dojrzałość szkolną kojarzono ze stopniem rozwoju umysłowego a zwłaszcza z poziomem inteligencji dziecka.
DEFINICJE GOTOWOŚCI SZKOLNEJ mają najczęściej charakter dynamiczny. S. Szuman przez pojęcie gotowości szkolnej rozumie „osiągnięcie przez dzieci takiego poziomu rozwoju fizycznego, społecznego i psychicznego, który czyni je wrażliwymi i podatnymi na systematyczne nauczanie i wychowanie w klasie pierwszej”.
INNE UJĘCIE GOTOWOŚCI SZKOLNEJ PREZENTUJE A. BRZEZIŃSKA. Uważa ona, że gotowość dziecka do szkoły rozumiana jest współcześnie w kategoriach interakcyjnych, tzn. ujmuje się ją dynamicznie jako efekt współgry właściwości dziecka i właściwości szkoły ( jej oferty edukacyjnej)”.Ta nowa struktura współzależności dziecka bazuje na dwóch obszarach -
wpływie środowiska, głównie społecznego (szeroko rozumianego)
aktywnym udziale dziecka w tworzeniu dla siebie optymalnych warunków rozwoju.
Uzupełnieniem dodatkowych poglądów na gotowość szkolną może być stanowisko D. Golmana. Eksponuje on w problemie gotowości szkolnej właściwości emocjonalno - społeczne, m.in.:
łatwość nawiązywania kontaktu z rówieśnikami i osobami dorosłymi,
umiejętność współżycia i współdziałania,
zdolność wyrażania swoich potrzeb, wiarę w siebie,
ciekawość świata,
zdolność kontrolowania się na miarę swego wieku.
Czynniki te zdaniem Golmana liczą się w gotowości szkolnej bardziej niż np. zdolność analizy i syntezy głoskowej i sylabowej czy umiejętność poznawania i odtwarzania figur lub znaków literowych. Zapewniają one dziecku powodzenie w nauce szkolnej.
PODSTAWOWYM PRZEJAWEM DOJRZAŁOŚCI FIZYCZNEJ SĄ:
zadawalający stan zdrowia i odporność na zmęczenie,
nieuszkodzony wzrok i słuch,
prawidłowo funkcjonujący układ artykulacyjny,
sprawność ogólna ruchowa i manualna,
znajomość orientacji kierunkowo - przestrzennej, stron prawa - lewa,
preferencja ręki prawej,
zrównoważona dynamika procesów nerwowych,
O DOJRZAŁOŚCI EMOCJONALNO - SPOŁECZNEJ ŚWIADCZĄ:
chęć i umiejętność nawiązywania kontaktów z rówieśnikami jak również nauczycielem,
samodzielność i zaradność w podstawowych sprawach codziennych,
zdolność przystosowania się w nowym środowisku,
równowaga uczuciowa - zdyscyplinowanie i podporządkowanie się normom współżycia w grupie,
wrażliwość na potrzeby innych
obowiązkowość, wytrwałość, sumienność w zalecanych zadaniach,
wiara w siebie, niezniechęcanie się trudnościami,
samokontrola swego zachowania i wykonywanej pracy.
DZIECKO DOJRZAŁE W SFERZE INTELEKTUALNEJ:
przejawia aktywność poznawczą, zainteresowane jest tym co je otacza,
wykazuje chęć do nauki czytania, pisania, matematyki,
posługuje się mową poprawną pod względem gramatycznym, artykulacyjnym, w sposób zrozumiały, logiczny przekazuje swoje myśli,
wypowiada się na temat swoich przeżyć oraz formułuje poprawnie własne sądy,
koncentruje przez dłuższy czas uwagę na określonym temacie,
łatwo przyswaja i utrwala nowe pojęcia, informacje,
wykorzystuje posiadaną wiedzę w praktyce,
różnicuje, porównuje, odtwarza figury geometryczne,
odróżnia kierunki, położenie, a także proporcje odwzorowywanych form graficznych,
zapamiętuje proste melodie, rymowanki,
przeprowadza analizę i syntezę liter/ głosek, sylab,
odwzorowuje, czyta proste wyrazy,
zna podstawowe pojęcia matematyczne.
W obrębie dojrzałości szkolnej centralne pytanie brzmi:
CZEGO SZKOŁA WYMAGA OD DZIECKA? Ale szkoła to przynajmniej dwa elementy z jednej strony program i nauczyciel z drugiej zespół klasowy - grupa rówieśnicza.
CZEGO WYMAGA OD DZIECKA NAUCZYCIEL ODPOWIEDZIALNY:
opanowania materiału nauczania w określonym czasie i określony sposób.
skupienia uwagi , panowania nad reakcjami emocjonalnymi ograniczenia ruchliwości dziecięcej,
względnej samodzielności, ze szczególnym uwzględnieniem podstawowych sprawności manualnych ( samoobsługa, pisanie, rysowanie, lepienie, wycinanie),
W KATEGORIACH LOGOPEDYCZNYCH OZNACZA TO
po pierwsze - interioryzację mowy, zahamowanie wypowiedzi spontanicznych. W przedszkolu czy w domu dziecko mogło swobodnie rozmawiać, w szkole musi panować nada sobą, odpowiadać wtedy, kiedy jest pytane przez nauczyciela,
Po drugie - oderwanie mowy od działania. Dotąd mowa dziecka była ściśle związana z działaniem, stanowiła element autoekspresji,
Po trzecie względny regres w rozwoju mowy spowodowany nauka czytania i pisania.
GRUPA DZIECIĘCA chce widzieć w uczniu przede wszystkim towarzysza wspólnych zabaw. Nie toleruje dzieci niezręcznych, nieśmiałych, płaczliwych, stroniących od gwaru i ruchu.
Przygotowanie dziecka do szkoły nie stanowi w przedszkolu wydzielonej dziedziny działalności nauczyciela, lecz dokonuje się w całokształcie jego czynności zmierzających do wyzwolenia różnorodnej aktywności dzieci, pozwalających każdemu wychowankowi osiągnąć możliwie najwyższy dla niego poziom dojrzałości szkolnej.
WEDŁUG MARII PRZETACZNIKOWEJ DZIECKO WSTĘPUJĄCE DO SZKOŁY POWINNO:
Być wystarczająco fizycznie rozwinięte na swój wiek,
Posiadać zasób wiedzy o świecie i orientację w najbliższym otoczeniu,
Być zdolne do porozumiewania się z dorosłymi i rówieśnikami,
Przejawiać w zachowaniu właściwy stopień uspołecznienia,
Umieć opanować swoje emocje,
Nie uzewnętrzniać gwałtownie swoich stanów uczuciowych,
Rozumienie symboli graficznych,
Umiejętność koncentracji uwagi,
Właściwą koordynacja wzrokowo- ruchowa.
Osiągnięcie dojrzałości fizycznej, emocjonalnej, społecznej i umysłowej to proces długi i powolny, którego realizacja rozpoczyna się z 3 latkami.
Realizacja programu przedszkolnego w sposób indywidualny dostosowanego do potrzeb i możliwości poszczególnych dzieci pozwoli każdemu wychowankowi osiągnąć optymalny dla niego poziom dojrzałości szkolnej.
OSIĄGNIĘCIE DOJRZAŁOŚCI SZKOLNEJ jest osiągnięciem przez dzieci 7 letnie takiego szczebla rozwoju, na którym bezboleśnie a skutecznie może się dokonać owa przemiana w życiu i osobowości dziecka, która towarzyszy jego przejściu w zupełnie nowe środowisko, konieczności przystosowania się do warunków i współuczestnictwa w realizacji celów i zadań, jakie środowisko szkolne stawia każdemu dziecku.
Jakie kompetencje w zakresie przygotowania do nauki czytania i pisania powinno mieć dziecko podejmujące naukę w pierwszej klasie.(według E. Gruszczyk Kolczyńskiej - Program wychowania i kształcenia sześciolatków, Nowa Era).
Dziecko podejmujące naukę w pierwszej klasie szkoły podstawowej powinno:
Rozumieć sens kodowania oraz dekodowania i orientować się w najczęściej używanych oznaczeniach, rozpoznawać uproszczone obrazki zawierające ważne w codziennym życiu informacje
Rozpoznawać litery drukowane małe i wielkie, łączyć je w sylaby, a sylaby w wyrazy,
Ułożyć wyraz z sylab ( dwóch- trzech) pasujący do obrazka,
Czytać wyrazy o prostej budowie fonetycznej i „podpisywać” nimi obrazki przedstawiające przedmiot, osobę, zwierzę, roślinę,
Ułożyć zdanie z rozsypanki wyrazowej ( trzy - cztery wyrazy), podpis do obrazka,
Czytać krótkie zdania i równoważniki zdań z właściwą intonacją i dobierać je do obrazków przedstawiających określona sytuację, zdarzenie),
Rozumieć sens przeczytanego krótkiego tekstu ( trzy - cztery proste zdania) dotyczące ilustracji, pod którą znajduje się zapis,
W prawidłowy sposób trzymać ołówek, długopis, kredkę, pędzelek itp. I odpowiednio posługiwać się nimi podczas rysowania, malowania lub kreślenia znaków literopodobnych,
Odwzorowywać proste wzory na dużej i małej kartce w układzie poziomym ( od strony lewej do prawej) i pionowym ( z góry na dół),
Odwzorowywać figury i elementy literopodobne w liniaturze powiększonej i znormalizowanej w układzie poziomym ( od strony lewej do prawej),
Właściwie ułożyć książkę do czytania, a także kartkę, na której zamierza rysować lub kreślić ornamenty i znaki literopodobne,
Zachować właściwą postawę przy rysowaniu i kreśleniu oraz przeglądaniu, a także przy czytaniu książek.
Kompetencje dziecka sześcioletniego do uczenia się matematyki:
Każdy sześciolatek ma wykazać się:
W ZAKRESIE DZIECIĘCEGO LICZENIA:
Umiejętnością liczenia przedmiotów, umiejętnością rozróżniania błędnego liczenia od poprawnego,
Stosunkowo wysokimi umiejętnościami wzmacniania wyniku dodawania i odejmowania; w łatwych przypadkach dziecko ma rachować w pamięci, a w trudniejszych może pomagać sobie palcami lub innymi zbiorami zastępczymi,
W ZAKRESIE OPERACYJNEGO ROZUMOWANIA NA POZIOMIE KONKRETNYM:
zdolnością do wnioskowania o równoliczności mimo obserwowanych zmian w układzie elementów w porównywanych zbiorach ( na przykład po przesunięciach sugerujących, że jest więcej lub mniej, po ułożeniu w komin, włożeniu do pudełka itd.
Zdolnością do układania przedmiotów w serie rosnące i malejące: ponadto po wybraniu jednego przedmiotu ma określić wszystkie mniejsze lub większe w tej serii ( wskazując liczbę np. pięć, dziecko powinno wiedzieć, że liczby 4,3,2,1 są od niej mniejsze, a liczby 6,7,8, .. od niej większe).
Kompetencjami potrzebnymi do orientowania się, w jaki sposób mierzy się długość, pojemność i ciężar. Chodzi o dążenie do precyzji pomiaru, a także zdolność do wnioskowania o stałości wielkości mimo obserwowania zmian sugerujących, że po zmianie jest np. wody więcej lub mniej.
W ZAKRESIE ODPORNOŚCI EMOCJONALNEJ I ROZUMNEGO ZACHOWANIA SIĘ W SYTUACJACH WYMAGAJĄCYCH WYSIŁKU INTELEKTUALNEGO:
zdolnością do obdarzania nauczycielki ( i innych dorosłych) uwagą i porozumiewania się z nią w zrozumiały dla niej sposób,
zdolnością do podejmowania zadań na swoją miarę i realizowania ich do końca mimo napięć emocjonalnych - dziecko nie może z byle powodu porzucać zaczętego zadania, ani też zajmować się czymś innym.
Taką odpornością, aby z błahego powodu nie popadać we frustrację - musi umieć znieść porażkę i skorygować swoje zachowanie.
W ZAKRESIE MOTYWACJI DO NAUKI SZKOLNEJ:
Ma przejawiać ochotę do podjęcia nauki w szkole,
Ma umieć cieszyć się z własnych osiągnięć i odczuwać satysfakcję, gdy samodzielnie wykona zadanie,
Ma mieć wyobrażenie o obowiązkach wynikających z roli ucznia.
WSPOMAGANIE ROZWOJU UMYSŁOWEGO - TROSKA O ROZWÓJ MOWY I KSZTAŁTOWANIE KULTURY JĘZYKOWEJ
Dziecko podejmujące naukę w pierwszej klasie powinno:
Słuchać uważnie i reagować na polecenia nauczycielki, a także umieć je wykonać zgodnie z podana instrukcją,
Obdarzyć uwagą rówieśników i dorosłych, słuchać ich wypowiedzi: zachowywać kontakt wzrokowy i słuchowy z osobą mówiącą i chcieć zrozumieć, co ona chce przekazać,
Komunikować rówieśnikom i dorosłym swoje spostrzeżenia, potrzeby, odczucia itp.
Poprawnie i wyraziście artykułować głoski, sylaby, wyrazy i zdania,
Wyrażać myśli w poprawnie rozwiniętej i uporządkowanej formie,
Uczestniczyć w rozmowie i przestrzegać elementarnych zasad kultury słuchania i mówienia:
rozmawiać na temat, dostosować ton głosu, i nie mówić zbyt głośno,
nie osaczać współrozmówcy i nie lekceważyć pozostałych uczestników rozmowy,
gestykulować z umiarem, mówić krótko i w sposób interesujący, zwracać się bez pośrednio do osoby, a którą się rozmawia, a także do innych, jeżeli są zainteresowani rozmową,
zadawać pytania w jasny sposób i odpowiadać na pytania innych osób.
Literatura:
B. Zakrzewska- „Każdy przedszkolak dobrym uczniem w szkole” WSiP Warszawa 2003
E. Gruszczyk Kolczyńska -Program wychowania i kształcenia sześciolatków, Wydawnictwo Nowa Era.