"MERKURIUSZ POLSKI" , od nr 2 Ordynaryjny lub Extraordynaryjny
najstarsza znana gazeta w j. polskim; wydawana 1661 z inicjatywy dworu Jana Kazimierza cotygodniowo przez H. Pinocciego w Krakowie, następnie w Warszawie; wytłoczono 41 numerów w drukarni J. Gorczyna przy Małym Rynku w Krakowie; pełną reedycję w 300-lecie prasy polskiej wydał 1960 Ośr. Badań Prasoznawczych w Krakowie.
"POCZTA KRÓLEWIECKA"
tygodnik informacyjno-polit. wydawany 1718-20 w Królewcu dla Polaków w Prusach Wsch. i na Litwie; kolportowany w całym kraju; wyd. J.D. Cenkier.
"KURIER POLSKI" (lit. 1)
"cotygodniowa" gazeta informacyjna, wydawana 1729-37 przez pijarów, następnie do 1765 przez jezuitów; redaktorzy m.in. J. Naumański, F. Bohomolec; zawierała obszerny krajowy serwis informacyjny, dopełniany przez "Uprzywilejowane Wiadomości z Cudzych Krajów" (początkowo odrębny tygodnik, później wchłonięty przez "Kurier").
1760-1815 na rozwój prasy w tym okresie silny wpływ ma sytuacja społeczno- polityczna oraz kulturalno- oświatowa (początki kapitalizmu, działalność reformatorska St.Konarskiego, okres oświecenia 1764-1795, okres Sejmu Czteroletniego 1788-1792, utrata niepodległości w 1795;
"KURIER WARSZAWSKI" (lit. 1)
dziennik informacyjny wydawany 1761-64 w Warszawie jako kontynuacja "Kuriera Polskiego"; od 1765 połączony z "Wiadomościami Warszawskimi".
"MONITOR"
pierwsze nowoczesne czasopismo pol., wzorowane na ang. "Spectatorze"; założone z inicjatywy króla Stanisława Augusta Poniatowskiego ukazywał się od 23 III 1765 do 31 XII 1785, początkowo raz, potem 2 razy w tygodniu; wydawcą był A.K. Czartoryski, redagowali (kolejno): I. Krasicki, F. Bohomolec, W. Mitzler de Kolof; głosił program reform, propagował idee racjonalizmu i oświecenia, zwalczał ciemnotę.
"GAZETA WARSZAWSKA"
najstarszy dziennik stołeczny, zał. 1774 przez księdza S. Łuskinę, który kierował nim do 1794; zamieszczała przede wszystkim przekłady artykułów zagr.; następnie przeszła na własność rodziny Lesznowskich, zmieniając okresowo tytuł na "Gazeta Krajowa", a podczas powstania kościuszkowskiego (jako jego organ) "Gazeta Wolna Warszawska"; po upadku powstania powróciła do pierwotnej nazwy; wysoki poziom w latach 1841-59 (red. nacz. A. Lesznowski), m.in. druk w odcinkach powieści J. Korzeniowskiego, J. I. Kraszewskiego, T. Jeża, felietony A. Niewiarowskiego; od 1906 w rękach M. Zamoyskiego, o profilu zbliżonym do Nar. Demokracji; od 1910 kier. przez R. Dmowskiego; 1916-18 zawieszona; w okresie międzywojennym czołowe pismo endecji; 1925 połączona z "Gazetą Poranną 2 Grosze" i wydawana pt. "Gazeta Warszawska Poranna"; 1935 zawieszona przez władze sanacyjne.
"GAZETA NARODOWA I OBCA"
pismo ukazujące się 1791-92 w Warszawie dwa razy w tygodniu; zał. przez J. U. Niemcewicza, T. Mostowskiego i J. Weyssenhoffa; reprezentowała zwolenników reform konstytucyjnych podczas Sejmu Czteroletniego; broniła Konstytucji 3 Maja; wzorowana na pismach Rewolucji Franc; 1792 zamknięta przez władze Targowicy.
GAZETA RZĄDOWA - Od 1 lipca do 30 września 1794 ukazało się 88 numerów tej gazety dziennik polski wydawany w okresie insurekcji kościuszkowskiej, oficjalny organ prasowy Wydziału Instrukcji Rady Najwyższej Narodowej. Redaktorem naczelnym był Franciszek Ksawery Dmochowski.
Publikowała oficjalne odezwy, manifesty i uniwersały Najwyższego Naczelnika Siły Zbrojnej Narodowej Tadeusza Kościuszki i rządu powstańczego. Na jej łamach zaczęto ujawniać zdobytą w czasie insurekcji warszawskiej listę osób pobierających stałą pensję zambasady rosyjskiej, co przyczyniło się do radykalizacji opinii publicznej w Warszawie.
DZIENNIK PATRIOTYCZNYCH POLITYKÓW - patriotyczne czasopismo wydawane we Lwowie od jesieni 1792 do marca 1798.Redakcją kierowali ksiądz greckokatolicki Michał Harasiewicz oraz historyk i ekonomista Wawrzyniec Surowiecki.Pismo początkowo ukazywało się raz w tygodniu, później 2, a od 1794 6 razy w tygodniu, stając się pierwszą polską gazetą wydawaną codziennie.
KURIER WARSZAWSKI - dziennik informacyjno-polityczny wydawany w Warszawie w latach 1821 - 1939, założony przez Bruno Kicińskiego - pierwsza gazeta drukująca lokalne wiadomości dla mieszkańców stolicy. Kurier Warszawski reprezentował kierunek konserwatywny, w XX wieku zbliżony do endencji. Szczególny rozkwit gazety przypada na lata redakcji Wacława Szymanowskiego (1868-1886), który zgromadził wokół pisma najwybitniejsze pióra tego okresu, podniósł poziom pisma, wprowadzając stały felieton omawiający wydarzenia literackie, artystyczne i ogólnokulturalne. W latach 1875-1882 i 1883-1887 na jego łamach Bolesław Prus drukował „Kroniki tygodniowe”. Kurier Warszawski wychodził nieprzerwanie przez 118 lat, do 28 września 1939 roku, gdy do Warszawy wkroczyli Niemcy. W trakcie okupacji, próbując kontynuować tradycję gazety, wydawano gadzinówkę „Nowy Kurier Warszawski
"GAZETA POLSKA" (hist.)
dziennik ukazujący się 1826-1907 w Warszawie, zał. przez K. Bronikowskiego i M. Mochnackiego; popierała powstanie listopadowe; po jego upadku, w obawie przed zamknięciem, zmiana tytułu na "Gazeta Codzienna"; od 1862 kierowana przez J.I. Kraszewskiego, ponownie jako "G.P."; w tym okresie organ pozytywistów w-wskich; współpracowali m.in. A. Bielowski, J. Bliziński, J. Korzeniowski, W. Syrokomla; w późniejszym okresie H. Sienkiewicz; od 1906 organ Narodowej Demokracji z R. Dmowskim jako red. nacz..
"TYGODNIK ILUSTROWANY"
magazyn poświęcony zagadnieniom lit., artyst., społ., hist., wydawany w Warszawie w latach 1859-1939; zał. przez J. Ungera, od 1874 kierowany przez G. Ungera, 1882 przejęty przez spółkę Gebethner i Wolff, kierowany m.in. przez L. Jenike, J. Wolffa, A. Oppmana, A. Grzymałę-Siedleckiego, Z. Dębickiego, P. Choynowskiego, W. Gebethnera, J. Gebethnera, C. Straszewicza; był pierwszym na ziemiach pol. periodykiem zaliczanym do tzw. czasopism rodzinnych, przez 80 lat gł. pismo pol. inteligencji, sporo uwagi poświęcał kształtowaniu świadomości hist. i zjawiskom nowoczesnej cywilizacji, postępowi techn., podróżom; do współpracowników należeli m.in. J.I. Kraszewski, P. Chmielowski, H. Sienkiewicz, B. Prus, E. Orzeszkowa, T. Boy-Żeleński, W. Skoczylas; w epoce pozytywizmu zaliczany do tzw starej prasy, następnie sprzyjał trendom modernistycznym; odegrał także sporą rolę w zakresie rozwoju ilustracji drzeworytniczej; na łamach "T.I." drukowano m.in. Nad Niemnem Orzeszkowej, Chłopów Reymonta oraz Popioły Żeromskiego.
"KRAJ" (polit. 1)
liberalno-antyklerykalny dziennik informacyjno-polit.; wydawany 1860-74 w Krakowie; zał. A. Sapieha, od X 1869 wydawca i red. L. Gumplowicz; współpracowali m.in. J.I. Kraszewski, M. Bałucki, I. Maciejowski.
KURIER CODZIENNY - od 1 lipca 1869 r. Pierwszy red.: Karol Kucz. Tematyka: religijna, ekonomiczna, kulturalna. Przejął go Józef Hiż, który nast. sprzedał tytuł firmie Orgelbrandów.
"BLUSZCZ"
ilustrowany tygodnik dla kobiet ukazujący się 1865-1939 w Warszawie, założony przez M. Glücksberga; reprezentował program umiarkowanej emancypacji, szerokiego kształcenia praktycznego kobiet; z działem literackim "B" współpracowali m.in. E. Orzeszkowa, T.T. Jeż, A. Asnyk, M. Konopnicka, M. Dąbrowska, K.I. Gałczyński, M. Kuncewiczowa.
KURIER PORANNY - marzec 1877 r. Zał.: Feliks Fryze, Feliks Basiński. Pierwsza gazeta codzienna, ukaz. się rano. Brukowiec. Na pocz. lat 80 pozwolenie na wyd. arrt. gospodarczych i kult.
Gazeta Polska - wyd przez Leopolda Kronenberga. Najw. poczytność za Józefa J. Kraszewskiego. Po jego odejsciu, red.nacz. zostaje Edw. Sulicki. Z gaz. współpr. Prus, Sienkiewicz (od 1875 stały felietonista)
|
"SŁOWO"
informacyjno-polit. dziennik konserwatywny ukazujący się 1882-1919 w Warszawie; do 1887 red. (potem do 1889 kierownik działu kult.) H. Sienkiewicz; drukowało przez 5 lat w odcinkach Trylogię, zyskując wielką popularność; krzewiło patriotyzm, tradycje ziemiańskie, także hasła pracy organicznej; po 1905 pismo stało się organem Stronnictwa Polityki Realnej.
"ROBOTNIK"Od 1919 do 1939 "Robotnik" ukazywał się jako regularny dziennik. W latach 1918-1927 redaktorem naczelnym był Feliks Perl a od 1927 po jego śmierci Mieczysław Niedziałkowski.
"RYCERZ NIEPOKALANEJ"
miesięcznik zał. 1922 przez o. Maksymiliana Kolbe, w ramach wydawnictwa franciszkanów w Niepokalanowie; osiągał rekordowe w latach 30. nakłady rzędu 800 tys. egz. stanowiąc pismo tanie, dewocyjne, sympatyzujące z endecją, czasem antysemickie; wznowiony 1971 w Rzymie przez Zespół Franciszkanów Polskich, jako miesięcznik od 1981 wydawany w Niepokalanowie; nakład 206 tys. egz. (2000).
"SŁOWO" informacyjny dziennik konserwatywny ukazujący się 1922-39 w Wilnie; zał. i red. S. Mackiewicz ps. Cat, który z prowincjonalnej gazety uczynił pismo ogólnopolskie, czytane zwł. dla jego artykułów wstępnych i felietonów oraz tekstów J. Mackiewicza (brata), T. Bujnickiego, K. Pruszyńskiego, J. Wyszomirskiego, K. Zbyszewskiego, M. Zdziechowskiego i in.; V 1926 pismo zdecydowanie poparło przewrót J. Piłsudskiego, ale w latach 30. ostro krytykowało jego rządy, za co S. Mackiewicz został internowany w Berezie Kartuskiej; 1938 "S." należało do pism najczęściej konfiskowanych przez cenzurę; 1929-32 prowadziło dodatki: "Trybuna Akademicka", "Żagary", "Wilcze Zęby", w których pisali H. Dembiński, Cz. Miłosz, J. Putrament i in.; I-VI 1940 w Paryżu wydawane jako tygodnik.
1815 - 1863
Duże zaangażowanie w życie polityczne, rozwój prasy po części ogranicza cenzura policji Królestwa Kongresowego. Specjalizacja tematyczna: czasopisma polityczne, prawnicze, ekonomiczne, rolnicze, lekarskie, muzyczne, kobiece, literackie, etc
- dziennik Kurier Warszawski 1821-1939
- Gazeta Lwowska 1811-1939
- Gazeta Codzienna 1831
- Nowa Polska 1831
- Tygodnik Literacki 1838-1845
- Kmiotek 1842, pierwsze w pismo dla ludu
- Przegląd Poznański 1845
Prasa Polska 1865-1904
a) dzienniki
Kurier Codzienny - od 1 lipca 1869 r. Pierwszy red.: Karol Kucz. Tematyka: religijna, ekonomiczna, kulturalna. Przejął go Józef Hiż, który nast. sprzedał tytuł firmie Orgelbrandów.
Kurier Poranny - marzec 1877 r. Zał.: Feliks Fryze, Feliks Basiński. Pierwsza gazeta codzienna, ukaz. się rano. Brukowiec. Na pocz. lat 80 pozwolenie na wyd. arrt. gospodarczych i kult.
Gazeta Polska - wyd przez Leopolda Kronenberga. Najw. poczytność za Józefa J. Kraszewskiego. Po jego odejsciu, red.nacz. zostaje Edw. Sulicki. Z gaz. współpr. Prus, Sienkiewicz (od 1875 stały felietonista)
Wiek - powst. w 1873 r. Podobny do „Gazety Polskiej”. Pocz. red. był Henryk Lewestam, a od 1875 Kazimierz Zalewski. Zagadnienia polit., gosp., kult. Zalewski wydawał pismo do 1906.
Nowiny Niedzielne - dodatek do „Wieku”, od 26 czerw. 1876. Red. Erazm Piltz. Współpr.: Prus, Wiktor Hugo. Od 1 lip. 1878 wych. codziennie. Niezadow. wsród władzy carskiej (zagadnienia polityczne).
Słowo - od 2 stycznia 1882 pod red juliana Niemirycza. Red. był. Henryk Sienkiewicz, a wyd. Antoni Zalewski. Publ. Trylogię. Współpr. Wł. Breza, Ant Rolle. Od 1887 przeszło w rece Mścisława Godlewskiego..
Kurier Polski - powst. w 1898 r. Zał przez Ludwika Straszewicza, tani popularny dziennik, który zyskał uznanie.
Goniec - zał w 1903 przez Juliusza Gronowskiego. Ukazywał się rano (G. Poranny) i wieczorem (G. Wieczorny). Miał nowocz. maszynę rotacyjną, i jako pierwszy w Królewstwie własną elektrownię. Rednacz. Władysław Gutowski.
b) tygodniki
Przegląd Tygodniowy - od 7 stycznia 1866 pod red Adama Wiślickiego. Głównym ideologiem był Aleksander Świętochowski.Pismo walczyło z tradycjonalizmem w literaturze, nie brało pod uwagę osiągnięć wielkiego przemysłu. Promowało drobny przemysł i rzemiosło
Ogniwo - tyg. społ-polityczny. Zał przez Leona Niemyjskiego, ukaz. od 18 gr. 1902r. Red został Gabriel Korbut. Inicjatywa zał pisma wyszła od Żeromsiego, Edwarda Abramowskiego i Stan. Stempowskiego. Za hasła rewolucyjne zlikwidowane w 1905
Nowoczesne czasopisma naukowe:
Biblioteka Warszawska 1841-1914,
Przegląd Naukowy 1842-1848
Tygodnik Ilustrowany 1859-1939
Czasopiśmiennictwo emigracyjne paryskie:
“Pielgrzym Polski” - 1832-1833
“Północ” - 1835;
“Pszonka” - 1839;
“Trzeci Maj” - 1841;
“La Tribune des Peuples” A. Mickiewicza - 1849
prasa dziecięca: Rozrywki dla Dzieci Klementyny z Tańskich Hoffmanowej 1824-1828
1864 - 1918
Prasa tajna, rozwój i kolportaż prasy konspiracyjnej propagującej hasła wolnościowe.
Prasa codzienna, informacyjna Kurier Warszawski 1877 rozpoczyna druk dwóch wydań dziennie.
Prasa o charakterze ideologicznym, skoncentrowana wokół ugrupowań politycznych i społecznych Przegląd Tygodniowy 1866, Niwa 1872.
Prasa ludowa Przewodnik Wiejski od 1835 i początki prasy robotniczej Równość 1879
Lata 1914-1918 - zahamowanie ruchu wydawniczego w Polsce, zmniejszenie o 2/3 periodyków w porównaniu z latami 1912-1913
1918-1939
Prasa okresu międzywojennego: brak stabilności, zacietrzewienie w polemikach, niski poziom techniczny i merytoryczny, pogoń wydawnictw za czytelnikiem masowym, nastawienie na zysk.
Koncentracja wydawnictw prasowych na skutek problemów finansowych drobnych wydawców, np. Dom Prasy S.A., Ilustrowany Kuryer Codzienny skupiały po kilka tytułów prasowych.
Rozwój czasopism dla dzieci, naukowych, społeczno- kulturalnych, literackich, tygodników ilustrowanych.
Prasa na usługach polityki:
- organy sanacji: Gazeta Polska, Kurier Poranny, Polska Zbrojna
- ugrupowania narodowo-demokratyczne: Gazeta Warszawska, Kurier Warszawski, Kurier Poznański
- ugrupowania chrześcijańsko-demokratyczne: Polonia
- ugrupowania konserwatywne: Czas, Słowo, Dziennik Poznański
- ugrupowania robotnicze - PPS: Robotnik, Naprzód, Gazeta Robotnicza
- ugrupowania kościelne: Mały Dziennik
- ugrupowania ludowców: Wyzwolenie, Piast, Zielony Sztandar