„KONCEPCJA I STRATEGIE

SZKOŁY PROMUJĄCEJ

ZDROWIE”

GLIWICE

Co to jest zdrowie ?

Zdrowie- jest to poddająca się zmianom, zdolność człowieka zarówno do osiągania pełni własnych fizycznych, psychicznych i społecznych możliwości jak i reagowanie na wyzwania środowiskowe. Jest środkiem umożliwiającym człowiekowi takie wykorzystanie możliwości, by życie uczynić lepszym, bardziej satysfakcjonującym i produktywnym.

Co to jest promocja zdrowia ?

Promocja zdrowia-jest pracą człowieka nad rozwojem własnego potencjału zdrowia. Równocześnie jest procesem umożliwiającym ludziom wzajemne rozbudzanie owego potencjału poprzez różnorodne działania jednostkowe i grupowe. Punktem wyjścia do promocji zdrowia jest zdrowie, a celem pomnażanie rezerw i zdrowotnego potencjału.

W promocji zdrowia cała populacja jest rozpatrywana w kontekście codziennego życia.

Uwagę koncentruje się na wzorach interakcji między czynnikami biologicznymi, jednostkowymi i środowiskowymi.

ZDROWIE

PROMOCJA
						CHOROBA
POTĘGOWANIE						PRZECIWDZIAŁANIE
			PODNOSZENIE
			JAKOŚCI ŻYCIA

Co to jest szkoła promująca zdrowie ?

Szkoła promująca zdrowie-jest to siedlisko, w którym członkowie społeczności szkolnej-pracownicy i uczniowie:

• podejmują starania, aby poprawić swoje samopoczucie i zdrowie,

• uczą się jak zdrowiej żyć i jak tworzyć zdrowe środowisko,

• zachęcają ludzi w innych siedliskach w swoim otoczeniu, zwłaszcza rodziców, do podjęcia podobnych starań.

Nadrzędnym celem szkoły promującej zdrowie jest zdrowy styl życia całej społeczności szkolnej (pracowników i uczniów).

Szkoła promująca zdrowie jest ideą, wartością, stanem doskonałym. Idei nie można osiągnąć i zrealizować, lecz tylko:

• wcielać ją w życie,

• odkrywać ją w sobie lub w innych,

• służyć jej,

• dążyć do niej.

Działania podejmowane w szkole promującej zdrowie mają swój horyzont. Pojęcie to oddaje sens tej szkoły: jako rozłożonej w czasie, złożonej z etapów, lecz w zasadzie nie mającej kresu „wędrówki” ku ideałowi jakim jest osiąganie przez ludzi potencjału zdrowotnego.

Historia szkoły promującej zdrowie

Koncepcja szkoły promującej zdrowie narodziła się w Europie w połowie lat 80-tych, jako szeroki ruch promocji zdrowia, oparty na tzw. Podejściu „siedliskowym”. Próbę sprawdzenia w praktyce tej koncepcji zapoczątkowało Biuro Europejskiej Światowej Organizacji Zdrowia w 1991 r. W czterech krajach ( Czechy, Polska, Słowacja Węgry - tzw. Kraje pilotażowe). W 1992 r. Utworzono Europejską Sieć Szkół Promujących Zdrowie. Polska włączyła się do tej sieci we wrześniu 1992 r., jako jeden z pierwszych krajów.

W Polsce prace nad projektem rozpoczęto we wrześniu 1991 r. Program realizowany jest pod patronatem Ministerstwa Edukacji Narodowej.

Co jest niezbędne do tworzenia szkoły promującej zdrowie ?

• LUDZIE - czyli społeczność szkolna, rodzice i inne osoby ze społeczności lokalnej oraz osoby z organizacji i instytucji wspierających ich wysiłki,

• KONCEPCJA - czyli określenie cech szkoły oraz celu do którego zmierza szkoła,

• STRATEGIA - czyli przyjęcie metod, podejść i zasad, które można zastosować przy tworzeniu takiej szkoły,

• ORGANIZACJA - czyli struktury i organizacja pracy, która umożliwi realizację zadań i sprawdzanie efektów,

• MODEL DZIAŁAŃ - czyli ustalenie etapów pracy i ich realizacj

1. KONCEPCJA SZKOŁY PROMUJĄCEJ ZDROWIE

1. TRZY GŁÓWNE CECHY SZKOŁY PROMUJĄCEJ ZDROWIE

• edukacja zdrowotna jako ważny element programu nauczania szkoły,

• etos zdrowia w szkole - środowisko fizyczne i społeczne oraz polityka i organizacja, wspierające edukację zdrowotną i sprzyjające zdrowemu stylowi życia oraz dobremu samopoczuciu członków społeczności szkolnej,

• współdziałanie ze społecznością lokalną oraz z rodzicami.

Zgodnie z założeniami Europejskiej Sieci Szkół Promujących Zdrowie nadrzędnym celem jest zdrowy styl życia całej społeczności szkolnej zarówno uczniowie jak i pracownicy:

• podejmują wspólne starania, aby poprawić swoje samopoczucie i zdrowie (fizyczne, psychiczne, społeczne i duchowe)

• uczą się, jak zdrowiej żyć i jak tworzyć zdrowe środowisko,

• zachęcają ludzi w innych siedliskach w swoim otoczeniu, zwłaszcza rodziców, do podejmowania podobnych starań.

1. CELE SZKOŁY PROMUJĄCEJ ZDROWIE

• zapewnić sprzyjające zdrowiu środowisko pracy i nauki (budynek, obiekty sportowe, posiłki szkolne itd.),

• kształtować poczucie odpowiedzialności za zdrowie u każdej osoby,

• zachęcać do zdrowego stylu życia oraz stworzyć społeczności szkolnej realne i atrakcyjne możliwości dokonywania zdrowych wyborów,

• umożliwiać uczniom rozwój ich potencjału fizycznego, psychicznego i społecznego,

• wzmacniać ich poczucie własnej wartości,

• przedstawiać społeczności szkolnej cele promocji zdrowia i bezpieczeństwa,

• kształtować dobre relacje między:

• pracownikami i uczniami,

• samymi uczniami,

• rodzicami i społecznością szkolną,

• włączać edukację zdrowotną do programu nauczania,

• włączyć do działań szkoły szkolną służbę zdrowia.

Wymienione cele określają kierunki, w jakich powinny podążać szkoły. Nie jest jednak możliwe osiągnięcie wszystkich celów oraz równoczesne podejmowanie wielu, różnorodnych zadań.

1. CZYM RÓŻNI SIĘ PROMOCJA ZDROWIA W SZKOLE OD SZKOŁY PROMUJĄCEJ ZDROWIE ?

Promocja zdrowia w szkole dotyczy działań na rzecz zdrowia wewnątrz szkoły. Jest to połączenie:

• edukacji zdrowotnej,

• etosu zdrowia w szkole,

• działań, których celem jest poprawa zdrowia.

Szkoła promująca zdrowie łączy a sobie wszystkie powyższe cechy, a dodatkowo wykracza poza mury szkoły. Jest to współdziałanie z rodzicami i przedstawicielami społeczności lokalnej w rozwiązywaniu problemów zdrowotnych. Istotą tej szkoły jest intensyfikacja tego, czego nauczono w ramach edukacji zdrowotnej.

1. PODSUMOWANIE

Esencją szkoły promującej zdrowie są ludzie tworzący społeczność szkolną i potrafiący rozwijać dialog, którego sensem jest wiara w drugiego człowieka; wiara w jego potencjał zdrowotny (intelektualny, psychiczny, społeczny i duchowy). Szkołę promującą zdrowie nazwać można SZKOŁA DIALOGU

2. STRATEGIA SZKOŁY PROMUJĄCEJ ZDROWIE

Nie ma dotychczas sprawdzonych metod strategii tworzenia szkoły promującej zdrowie .W Polsce, w projekcie wykorzystano:

• nowe podejścia i metody promocji zdrowia,

• strategię dokonywania zmian i kierowania nimi,

• własne, „odkryte” wspólnie zasady.

1. TRZY NOWE PODEJŚCIA:

• „od ludzi do problemu”:

∗ najważniejszym składnikiem są ludzie, wnoszą do projektu bogactwo swoich biologicznych i kulturowych potrzeb, świadomość, inteligencję itp.

∗ składa się z dwóch etapów:

ETAP 1: szukamy ludzi w szkołach i zachęcamy, aby dokonali identyfikacji własnych

problemów i potrzeb zdrowotnych

ETAP 2: określają jaki problem jest ważny i chcieliby go sami rozwiązać

• Podejście siedliskowe:

Zakłada ono, że:

• Szkoła jest siedliskiem, w którym żyje, pracuje i uczy się wiele ludzi,

• Szkoła jest częścią szerszego systemu w danej populacji, w której istnieje wiele siedlisk np. przedsiębiorstwa, urzędy, poradnie. Siedliska te są wzajemnie, w różnym stopniu powiązane,

• Działania w zakresie promocji zdrowia powinny być wspierane przez działania w innych siedliskach

• Zmodyfikowane uczestnictwo społeczności

W projekcie uczestniczą dobrowolnie członkowie społeczności szkolnej, są pytani o zdanie, informowani o decyzjach, wynikach, zapraszani do współpracy. Lider i pracująca z nim grupa pochodzą z danej szkoły. Wsparcie z zewnątrz polega na dostarczeniu informacji, materiałów, kształceniu i konsultacji.

1. STRATEGIE DOKONYWANIA ZMIAN I KIEROWANIA NIMI

Tworzenie szkoły promującej zdrowie nie jest sumą pojedynczych innowacji. Jest to zmiana systemowa, o bardzo szerokim zakresie, które działania wyzwalają następne.

Osoby, które są inicjatorami szkoły promującej zdrowie powinny „zainwestować w siebie”, tzn. :

• zmienić podejście do zmian,

• umieć zastosować we własnym życiu podstawowe zasady radzenia sobie ze zmianami i kierowania nimi,

• umieć wspierać innych w nabywaniu tych umiejętności w sytuacjach trudnych i konfliktowych.

1. ETAPY ZMIAN

Można wyróżnić trzy powiązane ze sobą etapy:

• inicjacja,

• wdrożenie,

• instytucjonalizacja.

Dokonywanie zmian może być dla ludzi wyzwaniem. Podejmują go społeczności szkolne, które chcą tworzyć szkołę promującą zdrowie. Zmiana jest szansą na lepszą jakość życia.

INICJACJA- decyzja o podjęciu innowacji

WDROŻENIE- próba wprowadzenia innowacji w życie

INSTYTUCJONALIZM- innowacja jest postrzegana nie jako coś nowego, lecz staje się częścią rutynowej szkoły

ETAPY PROCESU ZMIAN

I. INICJACJA
Główne działania :	Podjęcie decyzji; diagnoza stanu wyjściowego w obszarze innowacji
Czynniki warunkujące proces zmian:	Zainteresowanie ludzi; presja w szkole i poza nią; dostępność środków i konsultacji; warunki i organizacja szkoły
Szansa sukcesu, gdy innowacja:	„narodziła” się w szkole lub wynikła z jej potrzeb, jest przedstawiona w sposób jasny i uporządkowany, jest rozumiana i aktywnie wspierana przez osoby znaczące, jest ważna i dobrej jakości,
II. WDROŻENIE
Główne działania:	Uzyskanie i podtrzymanie porozumienia między ludźmi; zbudowanie i rozpoczęcie planu działań
Czynniki warunkujące proces zmian:	Rodzaj zmiany; warunki w szkole; presja z zewnątrz, umiejętność i zrozumienie istoty zmian; widoczne efekty; pierwsze sukcesy
Szansa sukcesu, gdy innowacja:	wyraźnie ustalone zadania i koordynacja, wspólna kontrola przebiegu wdrożenia; dobre relacje między wykonawcami na różnych poziomach, presja z różnych stron, obstawanie przy dobrym wykonaniu, wsparcie, odpowiednie i systematyczne kształcenie ludzi i wsparcie z zewnątrz, nagradzanie i wzmacnianie nauczycieli od samego początku.
III. INSTYTUCJONALIZM
Główne działania:	włączenie zmiany do struktur, organizacji i zasobów szkoły, eliminacja współzawodnictwa i przeciwstawnych działań, ścisły związek z innymi wysiłkami, np. w zakresie zmian programu, metod uczenia odpowiednia liczba osób kształcących nauczycieli

Źródło: Woynarowska B. „Jak tworzymy szkołę promującą zdrowie”, wg Hopkinsa

2.2.2 PRAKTYCZNE ZASADY DOTYCZĄCE ZMIAN

• Należy być realistą, z pozytywnym nastawieniem do samego siebie. Trzeba zapytać samego siebie: Kim jestem? Jakie są moje mocne strony?. Nie należy porywać się na sprawy, którym nie można podołać. Trzeba być przyjacielem samego siebie;

• Trzeba poszukać ludzi, którzy są chętni i będą pracować z Nami. Samemu nie da się dużo zrobić;

• Należy pytać innych o zdanie i nauczyć się ich słuchać. Osoba, która jest słuchana, czuje się rozumiana i ważna;

• Należy pracować rozsądniej, a nie ciężej. Trzeba starannie wybierać priorytety i planować pracę;

• Należy mieć jasną wizję tego, co się chce osiągnąć;

• Należy ocenić aktualną sytuację, czyli dokonać diagnozy stanu wyjściowego;

• Należy określić konkretne i osiągalne w danej sytuacji cele. Muszą one być serią „małych kroków”, które stopniowo doprowadzą Nas do celu.

• Do celu można dojść własnymi drogami i we własnym tempie;

• Należy być elastycznym, obserwować co się dzieje dookoła i w razie potrzeby modyfikować planowane działania;

• Trzeba przyznać sobie prawo do błędów. Nikt nie jest nieomylny;

• Trzeba być wiarygodnym dla siebie i innych;

• Trzeba znaleźć czas na świętowanie osiągnięć.

1. 10 RZECZY O KTÓRYCH NALEŻY PAMIĘTAĆ PRZY DOKONYWANIU ZMIAN, wg Fullana

• nie tylko Nasza wersja jest właściwa,

• każda znacząca innowacja może doprowadzić do zmian jeśli ludzie zrozumieją co one dla nich znaczą,

• konflikty i nieporozumienia są nieuniknionym warunkiem skuteczności zmian,

• ludzie potrzebują zachęty, a nawet pewnej presji, aby dokonać zmiany,

• dokonanie skutecznych zmian wymaga czasu,

• przyczyny trudności w dokonywaniu zmian są złożone,

• nie zawsze wszyscy się dołączą do zmian,

• potrzebny będzie plan działań, zawierający ww. założenia i czynniki

• wiedza, którą mamy nie wystarcza,

• rzeczywistym celem nie jest wprowadzenie pojedynczych innowacji, lecz głębsze zmiany.

2.3 PODSUMOWANIE PRACY

W maju 1997 r. na I Konferencji Europejskiej Sieci Szkół Promujących Zdrowie uznano, że:

• szkoła promująca zdrowie jest inwestycją dla edukacji, zdrowia i demokracji;

• każde dziecko i młody człowiek w Europie ma prawo i powinien mieć możliwość uczyć się w szkole promującej zdrowie.

Do kluczowych zasad i kierunków działań szkoły promującej zdrowie zaliczono:

• demokrację,

• tworzenie odpowiedniego środowiska fizycznego i społecznego szkoły,

• kształcenie nauczycieli,

• mierzenie sukcesów,

• współdziałanie i partnerstwo między resortem edukacji i zdrowia,

• aktywne uczestnictwo społeczności szkolnej rodziców,

• zapewnienie środków dla rozwoju szkół promujących zdrowie.

„ Ludzie nie będą mogli osiągnąć swego pełnego potencjału zdrowotnego, jeśli nie będą zdolni do kontrolowania wszystkich czynników, od których zależy ich zdrowie”

Instytut Kardiologii w Warszawie „Promocja zdrowia, nauki społeczne i medycyna” cz.1-2

Woynarowska B. „Jak tworzymy szkołę promującą zdrowie”

Instytut Kardiologii w Warszawie „Promocja zdrowia, nauki społeczne i medycyna” cz.1-2

Instytut Kardiologii w Warszawie „Promocja zdrowia, nauki społeczne i medycyna” cz.1-2

pod red. Jerzego Karskiego „Promocja zdrowia”

SIEDLISKO-jest to miejsce gdzie, ludzie żyją, pracują, uczą się, korzystają z pewnych świadczeń.

Woynarowska B. „Jak tworzymy szkołę promującą zdrowie”

pod red. Jerzego B. Karskiego „Promocja zdrowia”

Podane cechy zostały przyjęte przez Europejską Sieć Szkół Promujących Zdrowie

Instytut Kardiologii „PROMOCJA ZDROWIA NAUKI SPOŁECZNE I MEDYCYNA”

INTENSYFIKACJA-uczynienie czegoś bardziej intensywnym

STRATEGIA- oznacza teorię i praktykę przygotowania i prowadzenia działań

pod red. Jerzego B. Karskiego „Promocja zdrowia”

ZMIANA SYSTEMOWA- odnosi się do sytuacji, w której zmiany są wielokierunkowe, nasilają się i rozszerzają w czasie ich trwania często są trudne do przewidzenia

pod red. Jerzego B. Karskiego „Promocja zdrowia”

pod red. Jerzego B. Kraskiego „Promocja zdrowia”

sformułowanie zawarte w „Karcie Ottawskiej”

1

3

---