Zdrowie publiczne wykład

Wybrane zagadnienia zdrowia i choroby

Aparat pojęciowy dotyczący zdrowia i choroby

MORBUS - choroba

Zdrowie(łac.Salus) wg WHO- dobrostan fizyczny, psychiczny i socjalny, w którym czynności wszystkich narządów,układów, tkanek i komórek wykazują równowagę biologiczną- poj.homeostazy.

W trakcie snu organizm produkuje różnorodne komórki odpornościowe, które bronią organizm przed patogenami.

Zdrowie psychiczne - unikanie potencjalnych emocji o znaku ujemnym

Zdrowie społeczne(socjalne) to zapewnienie człowiekowi odpowiednich warunków bytowych.

Inna definicja podaje, że zdrowie jest rodzajem adaptacji do zmieniających się warunków środowiskowych.

Wg WHO trzy cechy zdrowia to :

1.Równoczesny dobrostan psychiczny, fizyczny i socjalny

2.Chęć wykonywania nauki lub pracy

3.Aktywny stosunek do życia

Aktywność ta nie dopuszcza do rozwoju chorób i wstrzymuje procesy starzenia. Bardzo często stan zdrowia jest zależny od wielu działań profilaktycznych podjętych przez człowieka. Człowiek w wielu przypadkach jest w stanie ograniczyć potencjalną możliwość zakażenia.

Choroba(łac. morbus) - zaburzenie dotychczasowej homeostazy. Jest to wypadkowa dwóch przeciwstawnych procesów:

- procesu obronnego ( immunologicznego )

- procesu chorobowego ( patologicznego )

W procesie obronnym organizm dzięki sprawnemu układowi odpornościowemu podejmuje walkę z patogenami wytwarza różnorodne komórki odpornościowe(limfocyty, leukocyty), ważną rolę odgrywają komórki żerne - makrofagi

Z drugiej strony organizm jest wyposażony w bariery immunologiczne:

1.Bariery fizyczne - złuszczanie naskórka (czas odnowy 28 dni ), woskowina uszna, która chroni ucho środkowe i wewnętrzne, szczególnie przed bakteriami. To także ruch rzęsek w układzie oddechowym, moczowym i płucnym

2.Bariery chemiczne - enzym lizozym ( ślina, łza ) pełni funkcję bakteriostatyczną i bakteriobójczą. Kwas solny ( żołądek w stężeniu od 0,5- 1 % ) zabezpiecza przed zatruciami. Kwas mlekowy (pot) nie dopuszcza do rozwoju bakterii i grzybów, nadaje skórze odczyn kwaśny. 3.Bakterie symbiotyczne stanowią konkurencję dla patogenów chorobotwórczych (skóra, jama ustna, odbyt, jelita, pochwa ). Przy obniżonej odporności organizmu flora fizjologiczna może przejść we florę patologiczną i wywołać choroby.

Proces patologiczny wiąże się z wnikaniem do organizmu patogenów:

Na 1 miejscu bakterie, na 2 wirusy(nie stworzono leków wirusobójczych, dysponujemy tylko wirusostatykami),dalej grzyby chorobotwórcze (powodują grzybice czyli mykozy), pierwotniaki łac.protozoa (zarodziec malarii powoduje zimnicę, toxoplasma gondi - toksoplazmoza, ameby - amebozy czyli poważne choroby układu pokarmowego szczególnie w krajach tropikalnych-woda do picia i płukania z butelki)

Pasożyty

• wewnętrzne - należą do płazińców (różne gatunki tasiemców), powodują ch. tasiemczyce;motylica wątrobowa, robaki obłe(obleńce) - nicienie(glistica-glista ludzka), owsik ludzki-owsica, włośnica-włosien spiralny zwany kretym(niezbadana dziczyzna), włosogłówka-włosogłówczyca

• zewnętrzne: pchła ludzka, wesz -głowowa,łonowa,odzieżowa, komary, muchy tzetze, kleszce(borelioza,odkleszczowe zapalenie mózgu), priony(zakaźne białka)-powodują nieodwracalne zmiany gąbczaste w mózgowiach ludzi i zwierząt,BSE-krowy,CJD-choroba Creutzfeldta-Jakoba

!!! W odniesieniu do bakterii, wirusów i grzybów używa się pojęcia zakażenie, w odniesieniu do ch. pasożytniczych i pierwotniakowych używamy pojęcia zarażenie

Okres choroby

Mimo istnienia tak wielu jednostek chorobowych, cechą wspólną jest istnienie czterech okresów choroby. Czas ich trwania może być różny, w chorobach zakaźnych czasami okresy nakładają się na siebie w krótkim czasie, a w chorobach przewlekłych mogą być wydłużone.

1.Okres utajony - wybrany czynnik chorobotwórczy wnika do organizmu zdrowego po pokonaniu barier immunologicznych i bardzo intensywnie rozmnaża się lub namnaża(wirusy). Jest niesprawdzalny drogą testów laboratoryjnych.W przypadku wirusów dość długo może utrzymywać się okienko serologiczne (okienko serologiczne- czas od momentu wniknięcia patogenu do wytworzenia przeciwciał przeciw niemu, które są sprawdzalne testami laboratoryjnymi, HIV-3mce).Pacjent jest najczęściej nieświadomy choroby i może stanowić potencjalne źródło zakażenia dla innych.

2.Okres zwiastunów - wstępne objawy bardzo podobne w wielu jednostkach chorobowych. Trudno w tym okresie postawić jednoznaczną diagnozę. Pacjent odczuwa często osłabienie, przemęczenie i jest przekonany, że zaczyna się proces chorobowy. Może odczuwać podwyższoną temperaturę, bóle mięśniowe,głowy, wysypkę.Może mieć wymioty ulewające (zatrucie pokarmowe),wymioty chlustające (obj.mózgowe,neurologiczne).

3.Okres objawów subiektywnych(stwierdzane przez pacjenta) i obiektywnych stwierdzanych w trzech badaniach :lekarskie(osłuchiwanie pacjenta, opukiwanie, badanie palpacyjne),laboratoryjne (krew, limfa, płyn mózgowo-rdzeniowy, plwocina, sperma, kał, wymiociny, woskowina, śluz z j. nosowej, śluz pochwowy, wymaz z rany),badania specjalistyczne(RTG, EKG, EEG, USG, KT, MR,endoskopie, gastroskopie, kolonoskopie); ww badania pozwalają na ostateczne oszacowanie diagnozy

4.Okres pełnego wyzdrowienia lub śmierci(śmierć-kres życia osobniczego w wyniku nieodwracalnych zmian w równiwadze biologicznej)

Choroby letalne (śmiertelne) - AIDS, choroby prionowe, gorączki krwotoczne (Ebola-95% zgonów), choroba Marburga, ch Kuru, BSE, CJD,nowotwory zlośliwe późnorozpoznawalne(Carcinoma szyjki macicy, płuc, Sarcoma-mięsak,Melanoma-czerniak,lymphosarcoma-choniak), Sepsa(posocznica)-nagromadzenie w organizmie takiej ilości patogenu, którego organizm nie jest w stanie zwalczyć przy pomocy układu odpornościowego(parazytemia-pasozyty, fungemia-grzyby,bakteriemia-bakterie,wikteriemia-wirusy). Ze złym rokowaniem wiążą się też choroby metaboliczne, choroby cywilizacyjne-zawał m.s., cukrzyca młodzieńcza, udar.Wyjątkowo groźne są choroby wykorzystywane jako broń biologiczna (zmutowane bakterie i wirusy).

Rys historyczny w kształtowaniu się zdrowia i choroby

Jednym z najstarszych zanotowanych w literaturze medycznych zabiegów podejmowanych w walce z chorobą był zabieg trepanacji czaszki znany w czasach prehistorycznych. Przy pomocy trepanacji czaszki próbowano leczyć bóle głowy i tzw. obłęd (różne zespoły psychiatryczne).

- 1000 r. p.n.e. - w Babilonie postawiono pierwsze rozpoznanie-diagnozę- traktat o rozpoznawaniu i rokowaniu w medycynie-sądzono, że choroba i zdrowie to walka dwóch duchów i uważano, że do walki ze złymi duchami potrzebny jest kapłan, który przy pomocy pieśni i modlitw będzie odganiał złe duchy. Ale już wtedy, oprócz śpiewania różnych pieśni, podawano pacjentom różne zioła m.in. wyciągi z sosny i terpentyny

- 750 r. p.n.e. - niejaki Susruta w Indiach potrafi wykonywać zabieg chirurgiczny na gałce ocznej pozwalający na usunięcie katarakty, czyli zaćmy. Obserwuje się znaczący rozwój medycyny w Indiach i Chinach. Często były to początkowo zabiegi rytualne, które z czasem nabierały wartości naukowej.

- 450 r. p.n.e. - w Chinach zabieg akupunktury, tedy już Chińczycy potrafili wyróżnić na ciele ludzkim 367 punktów, na których można było dokonać nakłucia. Chińczycy nie wierzyli, że źródłem chorób są złe duchy, natomiast uważali, iż w ludzkim organizmie funkcjonują dwie przeciwstawne siły: Yin - ciemne, mokre, kobiece i Yang - jasne, suche, męskie. Uważano, że choroby powstają w wyniku braku równowagi pomiędzy tymi siłami.

-460-377 r. p.n.e. Hipokrates z Kos -jego hasło to: „ Primum non nocere”, uznany jest za ojca medycyny, po raz pierwszy usystematyzował wiedzę medyczną i higieniczną,pozostawił po sobie sześciotomowe dzieło „Corpus Hipokraticum” (Ciało Hipokratesa), stworzył teorię płynów kardynalnych-uważał, że zdrowie człowieka związane jest z równowagą między czterema podstawowymi płynami, a brak równowagi pomiędzy nimi powoduje chorobę, określane są mianem cieczy zasadniczych, albo płynów kardynalnych:krew(sangwia),flegma (śluz), żółć żółta produkowana przez pęcherzyk żółciowy(chole), żółć czarna(melanchole)-krew żylna nieutlenowana

Założył na wyspie Kos pierwszą szkołę medyków, uważał, że leczenie powinno się opierać na badaniach naukowych. Do dzisiaj słowa Hipokratesa określane są przysięgą Hipokratesa m.in.„Cokolwiek widzę lub słyszę pozostanie tajemnicą”

Hipokrates popełnił kilka błędów m.in.uważał, że w żyłach i tętnicach znajduje się powietrze.

- 45 r. ne - Pedanius systematyzuje wiedzę o ziołach i preparatach roślinnych, dzieło „materia medica” - nauka o lekach
- 130- 200 r.ne Claudius Galen z Pergamonu -po Hipokratesie drugi prekursor medycyny, jako pierwszy wprowadza zabieg upuszczania krwi, który był często nadużywany, skuteczność tego zabiegu można było zauważyć przy nadciśnieniu tętniczym; zwracał uwagę na czystość otoczenia, właściwe odżywianie się, masaże; zweryfikował pewne błędy Hipokratesa ,udowodnił, że w żyłach i tętnicach znajduje się krew a nie powietrze ,wprowadził teorię tzw.„pochwalnej ropy”-wyciekająca ropa świadczy o zdrowiu

- 476- XV w. Średniowiecze - stagnacja w rozwoju medycyny, stosowane różne formy tortur(spalanie na stosie, rozrywanie na 4 str świata) istotną tu rolę odegrali Jezuici i Dominikanie „ w imię Boga”, różne działania związane z biczowaniem, noszeniem worów pokutnych przyczyniły siędo powstania trudno gojących się ran- w konsekwencji epidemie dżumy i cholery, co przyczyniło się do skrócenia życia do 17-23lat, jedynie:

w X w. (980-1037)- Avicenna lekarz arabski ogłosił „złoty wiek medycyny arabskiej”- grzebanie zmarłych, zakazał używania odzieży po zmarłych, wprowadził podział na sanitariaty-oddzielne pomieszczenia na spozywanie jedzenia i defekacji, mikcji

Renesans

- 1543 r.- Andreas Vesalius zwany szalonym dokonał w 1543 r pierwszej publicznej sekcji zwłok , uznawany za ojca anatomii, pozostawia po sobie dzieło pt. „O budowie ciała ludzkiego ksiąg siedem”.,krytykowany, został skazany na śmierć, wyrok zamieniono na pielgrzymkę do ziemi św. Awicenna w drodze powrotnej umiera, po raz pierwszy zweryfikował błędy swoich poprzedników (anatome - rozcinać).

- 1545 r. - Francuz Ambroise Paré wprowadza opatrunki i podwiązki naczyniowe, stosuje bardzo drastyczny zabieg przypalania rany rozżarzonym żeliwem w celu walki z bakteriami chorobotwórczymi, opublikował dzieło pt. „O leczeniu ran”.

- 1604 r. - Hieronim Fabricius zwany ojcem embriologii. Zwraca uwagę na istnienie płodu. Napisał dzieło pt. „O rozwoju płodu”.

- 1628 r. - Wiliam Harvey po raz pierwszy opisuje krążenie krwi, jest uznany za twórcę fizjologii krążenia ,jako pierwszy udowodnił, że serce to pompa tłocząco-ssąca ,napisał dzieło pt. „Traktat anatomiczny o ruchach serca i krwi u zwierząt”, udowodnił, że w żyłach występują zastawki zapobiegających cofaniu się krwi, a także, że krew płynie zawsze w jednym kierunku,odkrył również zastawki serca, dopiero pod koniec swego życia doczekał się uznania.

- 1673 r. - Anton van Leeuwenhoek (kupiec) odkrywa świat mikroskopowy konstruując pierwszy mikroskop, na początku ogląda swoje własne plemniki, oprócz tego ogląda bakterie, pierwotniaki, erytrocyty, doszedł do wniosku, że oglądane mikroorganizmy mogą mieć wpływ na rozwój chorób, uważał, że dostają się do organizmu jamą nosową lub ustną.

- 1687 r. - odkrycie urządzenia zwanego binokularem przy pomocy którego G. Bonano ogląda po raz pierwszy pasożyta, który staje się przyczyną świerzbu (świerzbowiec ludzki), określił drogę pośrednia i bezpośrednią w przenoszeniu pasożytów

- 1770-1780 A.Lavoisier Jako pierwszy opisuje fizjologię oddychania, dowodzi, że podczas ruchu i jedzenia zużywamy więcej tlenu.

- 1753 r.- James Lind wprowadza profilaktykę -sok pomarańczowy i cytrynowy (vit. C) w walce ze szkorbutem, choroba ta była szczególnie rozpowszechniona wśród marynarzy, pierwsze działanie profilaktyczne w walce z chorobą.

- 1761 r. - G. B. Morgagni - twórca patologii - nauki o chorobach,prowadził badania naukowe na zwłokach, dzieło to: „O siedliskach i przyczynach chorób wykrytych poprzez sekcję”, przedstawia po raz 1 związek między objawami choroby a zmianami w organizmie, jako pierwszy przeciwstawił się teorii czterech płynów kardynalnych.

- 1798 r. - Edward Jenner wprowadził szczepienie przeciwko ospie prawdziwej (czarnej), WHO uznała świat wolny od czarnej ospy w roku 1980.

-1811 Ch. Bell wyróżnia 2 rodzaje nerwów czuciowe i ruchowe

-1816 r. - Rene Laennec konstruuje stetoskop.

- 1829 r. - James Blundell przeprowadza pierwszą transfuzję krwi

-1846 r. - Wiliam Morton przeprowadza pierwsze znieczulenie z użyciem eteru przy ekstrakcji zęba. Rok później ginekolog Simpson używa chloroformu . Kościół sprzeciwiał się znieczuleniom,wcześniej do znieczulenia stosowano alkohol lub liście koki.

- 1857 r. - Claude Bernard po raz pierwszy opisał fizjologię trawienia, udawadnia, że jest to proces rozłożenia związków wielkocząsteczkowych na substancje proste, a trzustka bierze udział w trawieniu lipidów

w tym samym roku Pasteur odkrywa bakterie i udowadnia ich chorobotwórczość ,pierwsze hodowle bakteryjne, przyczyny wąglika i cholery, od jego nazwiska proces pasteryzacji

- 1853 r. - Gabriel Pravaz wynalazł strzykawkę.

- 1860 r. - Etienne- Jule Marey rozpropagował sfigmomanometr.

- 1865 r. - Joseph Lister stosuje antyseptykę używając fenolu, jako pierwszy wprowadził dezynfekcję sal operacyjnych i narzędzi co w znacznym stopniu zahamowało tzw. zakażenia wewnątrzszpitalne, wcześniej wiele osób umierało w wyniku tych zakażeń

- 1866 r. - Gregor Mendel (austriacki mnich) badając groszek pachnący wyróżnia dwa podstawowe geny : dominujący i recesywny, jest twórcą genetyki (genetes- zrodzony)

- 1867 r. - Thomas Allbutt konstruuje termometr lekarski; w tym samym roku Wilhelm Waldeyer- Hartz odkrywa komórki nowotworowe, podkreśla, że nowotwory to niekontrolowany podział komórek

- 1873 r. - Gerhard Hansen odkrywa, że przyczyną trądu jest bakteria pratek tradu

-1892 r. - Ilja Miecznikow we Francji odkrywa rolę i znaczenie leukocytów w walce z patogenami, główną ich funkcją jest funkcja żerna

- 1895 r. - Zygmunt Freud - twórca psychoanalizy; tym samym roku Wilhelm Roentgen odkrywa promienie X.

- 1899 r. - Felix Hoffmann izoluje kwas salicylowy z wierzby białej,w wyniku acetylowania powstaje kwas acetylosalicylowy, był stosowany jako lek p.bólowy i w chorobach reumatycznych.

- 1902 r. - Karl Landsteiner odkrywa grupy krwi.

- 1903 r. - Georg Perthes zastosował radioterapię.

- 1911 r. - Paul Ehrlich zastosował chemioterapię

- 1912 r. - Harvey Cushing opisał znaczenie przysadki mózgowej.

- 1928 r. - A. Fleming odkrywa penicylinę, wprowadzona do leczenia w roku 1940 przez Floreya i Clarina

- 1943 r. - Wileem Kolff dokonał pierwszej dializy nerek, w tym samym roku Sellman odkrył streptomycynę, która okazała się skuteczna w walce z gruźlicą.

- 1953 r. - Crick, Watson odkrywają strukturę DNA.

- 1955 r. - Russel Marker stosuje pierwszą antykoncepcję doustną.

• 1978 r. - Patrick Steptoe zapłodnienie In vitro.

• 1981 r.- pierwsze przypadki zakażeń HIV (USA- Los Angeles)

- 1994 r. - prof. Stanley Prusiner odkrywa nowy czynnik zakaźny jakim są zakaźne białka czyli priony, które prowadzą do nieodwracalnych zmian gąbczastych w mózgach ludzkich i zwierzęcych.

---