Mcdonaldyzacja
Ogólne pojęcie mcdonaldyzacji
Mcdonaldyzacja to proces, który powoduje, że w coraz to nowych sektorach społeczeństwa Stanów Zjednoczonych także reszty świata zaczynają dominować zasady działania baru szybkich dań.
W niemalże każdej już branży istnieje model McDonalda. Przykładami są choćby:
- Kinder-care (opieka nad dziećmi)
- H & R Block (doradztwo podatkowe)
- Wal Mart (sklepy dyskontowe)
Mcdonaldyzcja jest ciągłym i ciągle rozprzestrzeniającym się procesem, który obejmuje coraz to nowe społeczeństwa i branże.Najważniejszym czynnikiem, który powoduje, że mcdonaldyzacja tak szybko się rozprzestrzenia jest ekonomia. Dzięki wprowadzeniu takiego modelu mogły powstać niektóre z wielkich korporacji, które przynoszą wielomilionowe zyski.
McDonald zakorzenił się już na stałe w kulturze zarówno amerykańskiej jak i światowej. McDonaldy - jak i sama idea McDonalda - występują w wielu filmach (m.in. Time after time, Śpioch), literaturze etc.
Dowodem na to jak ważną rolę pełni McDonalds jest choćby wskaźnik Big Maca, ogłaszany corocznie przez magazyn „The Economist”. Określa on siłę nabywczą walut różnych krajów na podstawie lokalnej ceny Big Maca.
McDonalds zyskał swoją pozycję dzięki mnogości reklam, którymi jesteśmy zewsząd atakowani, ciągłymi promocjami, nowymi produktami, faktem, że prawie na każdym kroku spotykamy bary tej sieci. Na dowód można podać ankietę, przeprowadzoną wśród dzieci, która wykazała, że 96% z nich wie, kto to jest Ronald McDonald. Lepszy wynik uzyskał tylko Święty Mikołaj.
Ważnym faktem jest to, że McDonaldy można spotkać wszędzie. Więc nie tylko w średnich i mniejszych miasteczkach (w których pierwotnie były zakładane), ale też przy stacjach benzynowych, autostradach, w centrach handlowych, samolotach i wielu innych miejscach.
Aspekty mcdonaldyzacji:
Sprawność
Jest to optymalna metoda przejścia od punktu do punktu, w przypadku McDonalda - od głodu do sytości. Jest to system z góry zorganizowany, a jednostka traci swoją podmiotowość. Dotyczy to nie tylko klientów ale i pracowników.
Wymierność
Ilość staje się równoważna jakości (dobre jest to co dostajemy w dużej ilości i szybko). Klienci kuszeni są nazwami - "podwójne", "potrójne" (za tę samą cenę dostajemy więcej). Tu liczy się jak najszybsze wykonywanie czynności i sprawność. Pracownicy muszą pracować szybko, sprawnie i za niskie pieniądze. Wszystko jest doskonale wyliczone.
Przewidywalność
- wszystko jest przewidywalne. Wszędzie i zawsze za te same pieniądze dostaniemy ten sam towar i usługę (niezależnie od godziny czy miejsca geograficznego). Jest to świat bez niespodzianek - znamy produkty, przewidywalne są zachowania pracowników - w końcu sami stajemy się przewidywalni, dostosowując się do norm
Sterowanie
cecha ta wynika z pozostałych. Działanie ludzkie zastąpiono pewną technologią. Człowiek z podmiotu staje się wykonawca przedmiotu. Nie jest to manipulowanie wprost - manipuluje się drogą okrężną, pośrednią. Taki sam system działa np. w urzędach, gdzie przekazuje się nam, iż jesteśmy tam mile widziani, ale jednocześnie oczekuje się, że szybko załatwimy swoją sprawę i zwolnimy miejsce dla innych. Wypełniamy czynności podstawowe, bez rozszerzania, tylko to czego się od nas wymaga, ponieważ wszystko jest wyliczone i ktoś pilnuje dyscypliny (nie możemy działać za szybko ani za wolno, sami nie mamy decydować o swoich czynnościach, tylko wypełniać to, co ktoś już opracował). Ludzie tu mają być bardzo przeciętni a nie wykształceni, bo mogliby zacząć czegoś wymagać, a mają wykonywać swoje obowiązki według ustalonej kolejności i w odpowiednich ilościach.
Zalety mcdonaldyzacji
człowiek prawie natychmiast może zaspokajać swoje zachcianki i pilne potrzeby (o każdej porze dnia i nocy),
człowiek traktowany jest na równi, bez względu na płeć czy rasę
bezpieczny i stabilny system działa uspokajająco (przewidywalność)
wprowadzenie wielu uproszczeń do naszego życia
następuje łatwiejsze rozprzestrzenienie się nowości technologicznych
płynniejsze przenikanie się elementów jednej kultury do drugiej.
dzięki szybkości i sprawności ludzie zajęci mogą korzystać z usług najwydajniej.
Krytyka mcdonaldyzacji
ujednolicona jakość towarów i usług powoduje masową konsumpcje zamienników promocyjnych
sposób spędzania czasu wolnego - zaczyna się proces standaryzacji i masowości spędzania przez ludzi czasu wolnego.
pozorne działanie uspokajające - ludziom wydaje się, ze mają zapewnione bezpieczeństwo,
ujednolicanie otoczenia - zarówno ludzi zaczyna traktować się jednakowo, bez względu na przynależność do rasy, klasy czy płci, ale także środowisko naturalne
dehumanizacja społeczeństwa - człowiek taktowany jest jak towar na taśmie montażowej. Nie zachodzą tu bezpotrzebne interakcje - człowiek ma wykonywać zadania mu wyznaczone w jak najkrótszym czasie i jak najowocniej.
system ten wpływa niekorzystnie na środowisko naturalne - przez ilość odpadów niszczy ekosystem.
dehumanizacja (jednostka nie ma znaczenia - liczy się tzw. "klient masowy")
liczy się ilość przy akceptowalnym poziomie jakości, w danej kategorii cenowej,
nie liczy się wiedza, ale liczy się sprawność,
Poprzedniki mcdonaldyzacji:
Biurokratyzacja
najbardziej efektywna struktura organizacyjna (np. urząd skarbowy) - jest to shierarchizowana sieć, która ma w sposób jak najszybszy obsłużyć klienta/patenta (nie jest kładziony nacisk na jakość).
Biurokratyzacja była podstawą teorii racjonalizacji Maxa Webera - socjolog pokazywał jak bardzo świat zachodni jest podporządkowany sprawności, przewidywalności, wymierności i środkom technicznym. Wg Webera formalna racjonalność to nieracjonalna racjonalność to system który dehumanizuje człowieka (nadawcę i odbiorcę, pracownika i petenta).
Ważne jest tu podporządkowanie się zasadom i określonym normom postępowania
Świat biurokratyzowany to świat uprzedmiotowiony, jednostka traci swoją podmiotowość. Działanie jednostki to działanie automatyczne.
Kultura masowa zmakdonaldyzowana stworzyła odczłowieczenie człowieka. Nieracjonalny racjonalizm to żelazna klatka. Społeczeństwo po części stacza się do sytuacji bez wyjścia - usprawnienie systemu, w którym sprawność zostanie zmniejszona przez nawał formalności. Powstają niedociągnięcia w każdym aspekcie (błędy w technologii, ludzkie…).
Holokaust
Bauman stwierdził, że Holokaust może służyć za modelowy przykład biurokratycznej racjonalności.
Miał on wszystkie zasadnicze cechy racjonalizacji (i makdonaldyzacji)
- był to sprawny mechanizm do niszczenia ogromnej liczby ludzi (użycie gazu)
- był to proces taśmy montażowej - przywózka, prowadzenie do komór, układanie ciał, kremacja i tak w kółko. Była to niezakłócona linie
- był to proces przewidywalny i efektywny
Jest to szczyt nieracjonalności racjonalności - mechaniczne mordowanie milionów ludzie
Naukowe zarządzanie
Twórca - Frederick Taylor - opracował on szereg zasad mających na celu racjonalizację pracy . Taylor badał czas i ruch, które miały umożliwić zastąpienie stosowanych wówczas metod pracy.
Głównymi cechami naukowego zarządzania była:
- przewidywalność
- normalizacja narzędzi i procesów produkcyjnych
- ustanowienie norm jasnych i szczegółowych
- zatrudnianie odpowiednich dla danej pracy ludzi
- eliminacja czynności niewydajnych
IV. Taśma montażowa
Pojawiła się u zarania XX w. Po raz pierwszy zastosowana w przemyśle samochodowym (przez Henry'ego Forda). Wymyślona została po to, by zwiększyć wydajność.
Zasady:
- ruchy pracownika sprowadzone do minimum
- części przesuwają się po najkrótszej /możliwej/ odległości
- przemieszczanie produktu mechaniczne
- eliminacja złożonych zespołów ruchowych
Taśma montażowa jest przykładem racjonalności formalnej. Praca człowieka ma być pracą efektywną stąd nastawienie na wysoką klasę pracowników szybkich i niewykwalifikowanych. Człowiek jest zmuszony do wykonywania powtarzalnych, prostych sekwencji, co prowadzi do odczłowiecz niania - tu liczy się sprawność i szybkość.
Centra handlowe
Nie jest tak silnym elementem nacechowanym mcdonaldyzacją, jednak odnajdujemy tu jego cechy: (efektywność, przewidywalność, kalkulacyjność i manipulacyjność). Samo centrum i znajdujące się w nim sklepy są od siebie zależne - jedno nie mogłoby istnieć bez drugiego. Ponadto takie ośrodki przyciągają ludzi w każdym wieku, oferując gamę produktów. W naszym społeczeństwie centra handlowe - i buszowanie po nich - stało się metodą na spędzanie wolnego czasu.
Sprawność
Branża szybkich dań - jest to m.in. system McDrive, kiedy nie trzeba nawet wychodzić z samochodu, żeby można było zjeść. Ponadto małe menu i przerzucanie niektórych czynności na klienta usprawnia cały proces. Sama produkcja żywności jest zbudowana na zasadzie taśmy montażowej.
Gotowanie w domu - dzięki zamrażarkom - i potem mikrofalówkom sprawność gotowania we własnym domu poprawiła się. Zamiast żmudnego procesu łączenia składników otrzymujemy gotowe lub pół-gotowe produkty, które możemy szybko i sprawnie przygotować i zjeść. Przykładem są choćby zupy, budynie z proszków, gotowe pizze i pierogi.
Zakupy - usprawnienie w zakupach jest widoczne szczególnie w telewizji i Internecie - teraz nawet siedząc w domu możemy przeglądać masę katalogów i nie ruszając się z kanapy kupować niemalże wszystko.
Szkolnictwo wyższe - z początku niesprawne sprawdzanie teraz odbywa się na zasadzie testów, w programach komputerowych, a profesorowie mogą nawet korzystać z gotowych zestawów egzaminacyjnych, co usprawnia proces oceniania.
Rozrywka - zamiast chodzić do kina - wypożyczalnia. Zamiast wypożyczalni pay per view. Bez ruszania się z domu możemy wybrać swój ulubiony film i nie męczyć się z żmudnym procesem wypożyczania i oddawania kaset.
Wysługiwanie się klientami - coraz więcej my robimy - musimy stać w kolejkach, zapamiętywać coraz dłuższe numery.
Wymierność
Szybkie dania - stawianie na ilość, niż jakość - większe porcje, promowane w specjalny sposób. Wszystko jest tam „big” i w sumie tylko tyle się liczy
Szkolnictwo wyższe - ważniejsze staje się wyprodukowanie wielu studentów niż lepiej wyuczonych ludzi. W tym kontekście ilość tytułów staje się ważniejsza niż ich jakość - i co za tym idzie - poziom wykształcenia.
Telewizja - ważniejsza jest oglądalność - czyli ilość - niż wrażenie estetyczne (czyli jakość). Ramówka - dalsze kontynuacje programów są podporządkowane pod wynik oglądalności (w końcu telewizja czerpie korzyści z reklam)
Sport - coraz więcej meczów przerywanych zostaje nienaturalnie na reklamy, które mają przynieść profity. Przykład koszykówki - większą rolę zaczęły odgrywać indywidualne, ilościowe zagrywki niż wynik całej drużyny (czyli jakość - przegrana lub wygrana)
Polityka - jest to widoczne przy sprawdzaniu swoich notowań wśród wyborców. Ważniejsze staje się ile na ciebie zagłosuje osób i podporządkowanie się temu systemowi, co prowadzi do pogorszenia jakości.
- złudzenie wielkiej ilości
- produkcja i usługi sprawdzone do liczb
Przewidywalność
Motele - ujednolicenie pokoi i standardów - bez niespodzianek i zaskoczeń
Branża szybkich dań - jest to głównie przewidywalność, co do jedzenia - które wszędzie smakuje tak samo jak i miejsca, które dla nas wygląda w odpowiedni sposób. Dodatkowo interakcje są zrytualizowane - proces komunikacji jest z góry obmyślony i wyreżyserowany. Takim przykładem są też telemarketerzy.. Ponadto wszelkie zachowania zgodne z zasadami firmy są nagradzane - niezgodne - karane. Takim przykładem jest też Disney, gdzie uniformy i wszelkie zachowania zostały wcześniej znormalizowane. Przewidywalne jest też same jedzenie - rozmiary, rodzaj tłuszczu, ilość keczupu… wszystko podlega ścisłym regułom. Nie ma tu różnorodności.
- minusy - zanikanie etnicznie różnej kuchni.
Szkoły wyższe - ujednolicenie podręczników, co prowadzi do tego samego toku wykładów. Ponadto mały jest wybór podręczników, a i te są homogenizowane.
Rozrywka - coraz popularniejsze stają się kontynuację. Są nawet bardziej wydajne finansowo dla producentów niż ich pierwsze części, a ponadto wykorzystują zwykle tą samo obsadę, scenarzystów, reżyserów i wątki fabularne, co prowadzi do przewidywalności. Takie też stają się zakończenia i same sekwencje.
Sport - tworzenie filii McStajni, w który nich nie występuje problem aklimatyzacji, a jedzenie i warunki są identyczne.
Sterowanie
Sterowanie pracownikami
- Szybkie dania: pracownicy zamieniani są w roboty - mają określone standardy, których muszą się trzymać. Coraz więcej rzeczy jest też wykonywane przez urządzenia - np. napoje nalewane są tylko do pewnego momentu, a frytkownica sama się wyłącza. Coraz mniej decyzji podejmuje człowiek - nawet kierownicy mają poszczególne regulacje, co do potrzeby danej ilości pożywienia np. podczas lunchu.
- Szkolnictwo: ograniczenie czasowe wykładów, narzucanie wykładowcom pewnych reguł np. dotyczących egzaminów. W ośrodku Kinder-Care wszelkie procedury i program zajęć są omówione, a pracownicy tam zatrudnieni nie są kreatywni, ale raczej młodzi i mało doświadczeni, bo łatwiej jest nimi manipulować.
Sterowanie klientem
Jest to np. wystawianie dużej ilości koszy - które mają znaczyć, żeby wyrzucać śmieci. Klient postępuje według ustalonych w danym miejscu norm - stoi w kolejce, zamawia, sprząta po sobie etc. Ponadto używane są też wskazówki dla klientów, co mają robić.
Sterowanie produktem/produkcją - produkcja jest zautomatyzowana, coraz mniejsza ilość osób jest wymagana. Produkt jest pod kontrolą, co eliminuje po części błędy i ujednolica go.
Nieracjonalność racjonalności
Długie kolejki do kasy
Wysokie koszty zakupu - większa opłacalność jedzenia w domu
Następuje tzw. Złudzenie realności - próbuje się nam wcisnąć tandetę
Tworzenie fałszywych interakcji
Homogenizacja
Dehumanizacja
- brak relacji przy jedzeniu
- jedzenie to rodzaj doładowywania się niż przyjemności
- człowiek to liczba
3