SEMIOTYKA gr. semeiotikos - dotyczący znaku.

Ogólna wiedza o znakach rozwijana od starożytności (rozróżnienie oznak - symptomów i znaków)

Semiotyka filozoficzna:

Charles Sanders Peirce (1839-1914)

Triadyczna teoria:

1. materialny środek przekazu (reprezentam): dźwięki języka, napisy, gesty itp.

2. przedmiot (referent): obiekt relacji znakowej, którym może być zarówno obiekt realnie istniejący, jak i fikcyjny lub urojony

3. znaczenie znaku (interpretant): treść znaku, idea, pojęcie lub podstawowa definicja, na którą da się przełożyć znak. Będąc znaczeniem znaku jest on jednocześnie kolejnym znaku (bo każda treść musi być wyrażona za pomocą kolejnych znaków)

Każdy znak zawiera kolejny, a znaczenia są dostępne przez interpretacje, przez co proces tworzenia znaczeń przybiera postać nieograniczonej semiozy (czerpał z tego Derrida)

Interpretant ostateczny: działanie lub nawykowy sposób postępowania wywołany przez znak.

Nie traktował znaku jako relacji zastępowania czegoś przez coś, ale relację zastępowania dla kogoś - dla potencjalnego odbiorcy.

Typologia znaków:

• indeksy - powiązane ze swoimi przedmiotami przyczynowo i ustanawiające bezpośrednią relację wskazywania (chorągiewka wskazująca kierunek wiatru)

• znaki ikoniczne - wiążące się z przedmiotami na mocy relacji podobieństwa (portret)

• symbole - powiązane na mocy konwencji (słowa języka naturalnego)

Charles Kay Ogden i Igor Armstrong Richards

odniesienie (pojęcie znaczone) podjęcie “drzewa”

Symbol (forma znacząca i jej przedmiot (rzecz oznaczana)

obraz akustyczny)

Charles Morris

Do modelu Peirce'a dodał:

• denotat - przedmiot do którego odnosi się znak (konkretne drzewo)

• odbiorca - ten, kto posługuje się słowem drzewo i je interpretuje

Podział semiotyki na trzy dyscypliny:

• semantyka - podstawa jest relacja znaku do przedmiotu zastępowanego przez znak

• syntaktyka - relacja danego znaku do innych znaków

• pragmatyka - relacja znaku i jej użytkowników (nadawców i odbiorców)

Semiologia - nauka o znakach:

De Saussure

Signifiant element znaczący (słowo matka)

Signifie slement znaczony (pojęcie matki)

Desygnat - rzeczywisty przedmiot, do którego odnosi się znak lub który jest przez znak zastępowany.

Zlekceważył rzeczywisty przedmiot, liczyło się tylko pojęcie. Przez co badając znak, można było poruszać się wyłącznie wewnątrz zamkniętego, abstrakcyjnego systemu.

Dzieło literackie traktował jako specyficzny twór znakowy.

Benventise

Semiologia - nauka o systemach znaków

Semantyka - nauka skupiona na znaczeniach wypowiedzi, uwzględniająca aspekty działania za pomocą języka w przestrzeni społecznej.

Jurij M. Łotman (kartuska szkoła semiotyczna Estonia) zajmował się też semiologią kultury

Wtórny system modelujący - każdy system znaków inny niż język naturalny, ale zbudowany na wzór języka naturalnego. Podział języków:

- naturalne

- sztuczne

- wtórne (posługują się językiem naturalnym jako materiałem i skonstruowane są na podobnej zasadzie)

Denotacja - elementarny zakres znaczeniowy danego znaku.

Denotat - podstawowa definicja, na którą do się przełożyć znak lub jego pojęciowy odpowiednik (np. malec - bardzo małe dziecko)

Opozycje przestrzenne w literaturze tworzone przez język góra - dół dające przełożyć się na inne opozycje nie mające charakteru przestrzennego np. dobro - zło.

Każdy znak i tekst jest złożony za planu wyrażania i treści.

Tekst dla Łotmana (również film, muzyka, taniec):

• wyrażenie - tekst wyrażony zawsze w określonych znakach i w tym aspekcie przeciwstawia się strukturom pozatekstowym.

• Ograniczenie - ma początek i koniec.

• Strukturalizacja - ma określoną organizację wewnętrzną.

Kultura strukturalnie porządkuje świat. Tekst kultury - wszelki rodzaj informacji o charakterze znakowym, pełniący funkcję kulturową (zachowania, moda, reklama itp.)

Umbert Eco

Czytelnik (odbiorca) pełni b.ważną funkcję w tworzeniu sensu tekstu literackiego, który bez odbiorcy pozostałby tylko w sferze potencjalności, ale władza odbiorcy nad tekstem nie jest nieograniczona, praktyka interpretowania nie jest katem całkowicie swobodnym, a opatrzonym szeregiem restrykcji. Interpretacja = rozumienie tekstu (właściwe dekodowanie znaczeń w nim zawartych).

Czytelnik modelowy (wpisany w tekst przez autora):

• Naiwny - stara się zrozumieć znaczenie tekstu, ale nie zawsze mu się to udaje,

• Krytyczny - powinien zrozumieć mechanizm znaczenia tekstu i nie dać się złapać w syntaktyczno-semantyczne pułapki zastawione przez autora,

• Superczytelnik - teoretyczny odpowiednik idealnej lektury tekstu i pozostawał w sferze idealności.

Roland Barthes

Autor Mitologii opisujących świat kultury (głównie popularnej) francuskiej z lat 60 XX wieku. Mit i literatura to dla niego systemy „drugiego stopnia”, które wyposażone są w nadbudowane systemy znaczeniowe typu ideologicznego. Jednocześnie literatura, a głownie poezja posiada mechanizmy demaskujące „kradzież języka” dokonywana w celach mistyfikacji i manipulacji ideologicznej (słowo w poezji może dotrzeć do naturalnych sensów nienadbudowanych przez człowieka - dialogowość u Bachtina)

Cechy mitu:

- może stać się nim wszystko, gdy zostanie wypowiedziane lub opowiedziane w kreślonych okolicznościach,

- ma charakter historyczny - „jest mową wybraną przez historię”,

- mitu nie określa przedmiot jego przekazu, ale sposób, w jaki ów przedmiot zostaje wypowiedziany,

- mowa mityczna posługuje się wieloma tworzywami (językiem naturalnym, obrazem, fotografią itp.), dlatego właśnie mitem powinna się zajmować „nauka ogólniejsza od lingwistyki - semiologia”

1

---