1-2.

TOWARZYSTWO OPIEKI NAD ZABYTKAMI

3.

Towarzystwo opieki nad zabytkami mieści się w Warszawie przy ulicy Czackiego 3/5.

4.

Jest organizacją pozarządową sprawującą społeczną opiekę nad zabytkami kultury i natury oraz stowarzyszeniem non-profit, otwartym na inicjatywy społeczne. Towarzystwo jest członkiem założycielem Patria Polonorum, wchodzącej w skład Międzynarodowej Federacji Stowarzyszeń ds. Ochrony Kulturalnego i Naturalnego Dziedzictwa Europy - "Europa Nostra".¹

Celem Towarzystwa jest podejmowanie działań i realizowanie przedsięwzięć zmierzających do ochrony zabytków i krajobrazu kulturowego oraz pobudzanie inicjatywy społecznej na rzecz ochrony i opieki nad zabytkami. Towarzystwo realizuje swój cel w szczególności przez:

- uświadamianie społeczeństwu znaczenia dziedzictwa kultury jako ważnego wyznacznika tożsamości narodowej,

- propagowanie potrzeby opieki nad zabytkami i krajobrazem kulturowym oraz krzewienie wiedzy o zabytkach i promowanie wiedzy historycznej poprzez turystykę,

- otaczanie bezpośrednią opieką obiektów i zespołów zabytkowych przez członków Towarzystwa oraz podejmowanie przy nich prac,

- informowanie społeczeństwa o stanie zachowania obiektów i przedmiotów zabytkowych, o podjętych staraniach i wysiłkach zmierzających do ich zabezpieczenia oraz interweniowanie w wypadku zagrożenia obiektów zabytkowych,

- wykonywanie funkcji społecznego opiekuna zabytków oraz współpracę z indywidualnymi społecznymi opiekunami zabytków,

- współpracę z jednostkami państwowymi i samorządowymi, zwłaszcza z instytucjami ochrony zabytków i ochrony środowiska,

- współpracę z fundacjami, stowarzyszeniami, lokalnymi grupami działania,

- inicjowanie i prowadzenie prac i badań naukowych oraz współpracę z instytucjami naukowymi, muzeami, bibliotekami i archiwami,

- prowadzenie działalności wydawniczej związanej z celami Towarzystwa,

- tworzenie i pomnażanie funduszy przeznaczonych na rewaloryzacje zabytków i działalność statutową,

- nadawanie godności, odznak honorowych, medali i wyróżnień oraz zgłaszanie wniosków w sprawie medali, odznaczeń i nagród dla członków Towarzystwa,

- współpracę z odpowiednimi instytucjami i stowarzyszeniami zagranicznymi i międzynarodowymi,

- współpracę ze środowiskiem nauczycielskim i młodzieżą, udzielanie pomocy szkołom i organizacjom młodzieżowym w upowszechnianiu wiedzy o zabytkach.

- prowadzenie nieodpłatnej działalności pożytku publicznego - prowadzenie odpłatnej działalności pożytku publicznego w następującym zakresie:

- inicjowanie i prowadzenie prac i badań naukowych oraz współpracy z instytucjami naukowymi, uczelniami, muzeami, bibliotekami i archiwami,

- organizację i prowadzenie szkoleń i kursów na temat ochrony dóbr kultury i sztuki,

- działalność wydawniczą związaną z celami Towarzystwa.²

5.

Misja TOnZ wiąże się z ruchem społecznym na rzecz ochrony zabytków sięgającym przełomu wieków. Jest spadkobiercą i kontynuatorem Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości, które założone zostało w roku 1906 z inicjatywy naukowców i społeczników zainteresowanych ochroną narodowego dziedzictwa. Powstało na wiele lat przed powołaniem państwowej służby konserwatorskiej (1919), dla której od pierwszych lat swej działalności do wybuchu Powstania Warszawskiego było merytorycznym zapleczem. 

W Towarzystwie działali wybitni ludzie - uczeni, architekci i artyści, a także przemysłowcy, ziemianie i duchowni. Byli wśród nich Stefan Szyller i Józef Pius Dziekoński, Pius Weloński i Zygmunt Gloger, Bronisław Gembarzewski i Władysław Tatarkiewicz oraz pierwszy prezes - ordynat Adam Krasiński. W ostatnim przed wybuchem wojny zarządzie, którego prezesem był Marian Lalewicz zasiadali znakomici uczeni i muzeolodzy: Włodzimierz Antoniewicz, Jerzy Sienkiewicz, Juliusz Starzyński i Michał Walicki. Do wojny Towarzystwo zorganizowało 32 wystawy opatrzone katalogami i wydało 31 publikacji. Reaktywowanie Towarzystwa pod jego obecną nazwą nastąpiło w roku 1974 z inicjatywy wybitnych przedstawicieli środowiska konserwatorów zabytków, historyków sztuki i działaczy społecznych.

6.

Działalność Towarzystwa koncentruje się wokół współpracy społeczników i profesjonalistów zajmujących się ochroną dziedzictwa kultury. Jego główne formy aktywności to:

- popularyzacja wiedzy o zabytkach, ich ochronie i konserwacji

- pobudzanie społecznych inicjatyw

- bezpośrednia opieka nad zabytkami, zespołami zabytkowymi i lokalnym środowiskiem kulturowym

- współpraca ze służbami konserwatorskimi

- współdziałanie z krajowymi i zagranicznymi stowarzyszeniami oraz organizacjami pozarządowymi na rzecz ochrony dziedzictwa.

TOnZ organizuje między innymi: 
- cykl otwartych wykładów profesorskich (raz w miesiącu) 
- społeczny przegląd zabytków 
- sympozja, konferencje naukowe, plenery dziecięce i młodzieżowe, konkursy i wystawy 
- szkolenia dla opiekunów zabytków, nauczycieli i przewodników po zabytkach 
- obchody Dni Dziedzictwa Europejskiego. 
Towarzystwo pomaga w sprawach związanych z zagrożeniem dziedzictwa lub naruszeniem prawa dotyczącego jego ochrony. Prowadzi także działalność wydawniczą popularyzując wiedzę o zabytkach, ich ochronie i konserwacji. Popularnym periodykiem TOnZ jest miesięcznik „Spotkania z Zabytkami”.³

7.

Pracami Towarzystwa kieruje Zarząd Główny, wybierany przez walne zebranie delegatów TOnZ co trzy lata. Skład Zarządu wybranego 22 maja 2010 r. jest następujący:

- prezes TOnZ: Wiesław Kaczmarek.

- członkowie Zarządu: Barbara Jabłonska, Henryk Komorowski, Tomasz Korzeniowski, Michał Krasucki, Witold Straus, Jan Zienkiewicz.

- główna Komisja Rewizyjna: Michał Desoulavy, Jan Jagielski, Mariusz Polarczyk.

Przy Zarządzie Głównym TOnZ działają 2 Komitety Społeczne:

- Społeczny Komitet Opieki nad Cmentarzami i Zabytkami Kultury Żydowskiej w Polsce

- Społeczny Komitet Ochrony Zabytków nad Bzurą.

TOnZ ma strukturę regionalną. Członkowie działają w Oddziałach oraz Kołach.⁴

Oddziały TOnZ powołuje Zarząd Główny na wniosek komitetu założycielskiego wybranego na zebraniu, w którym uczestniczyło co najmniej 15 osób pragnących założyć oddział Towarzystwa Opieki nad Zabytkami i zwrócili się do Zarządu Głównego Towarzystwa o wyrażenie zgody na podjęcie działań, których celem będzie powołanie oddziału samodzielnego, który uzyska osobowość prawną po zarejestrowaniu w Krajowym Sądzie Rejestrowym.⁵

8-11.

Adresy oddziałów:

- ul. Dojlidy Fabryczne 23, 15-554 BIAŁYSTOK

- ul. Narutowicza 23b, 21-500 BIAŁA PODLASKA:

Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Oddział Podlaski w Białej Podlaskiej powstało 21 maja 2006 roku. Jest to rok szczególny, ponieważ stowarzyszenie, działające wcześniej pod nazwą Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Przeszłości, obchodzi w nim setną rocznicę swego istnienia.

Oddział zrzesza specjalistów i miłośników zabytków z terenu miasta Biała Podlaska oraz powiatów: bialskiego, łosickiego, parczewskiego i radzyńskiego. Jako stowarzyszenie społeczne, prowadzące działalność pożytku publicznego, zamierza ono realizować przedsięwzięcia zmierzające do ochrony zabytków i krajobrazu kulturowego, sprawując pieczę zarówno nad zabytkami materialnymi, jak i nad pamięcią o przeszłości regionu.⁶

- ul. Pionierska 10, 38-700 USTRZYKI DOLNE:

Bieszczadzki Oddział TOnZ powstał 20 grudnia 1985 r. z inicjatywy ludzi, którym nie był obojętny los opuszczonej grecko-katolickiej cerkwi w Bystrem. Członkami założycielami byli między innymi: Zdzisław Kwasek, Jacek Kanik i Andrzej Stachyrak. Objęty opieką zabytek nie podzielił losu wielu innych drewnianych świątyń w Bieszczadach, a członkowie Oddziału opiekują się nim do dzisiaj.⁷

- os. Gen. Andersa 7/39, 28-100 BUSKO-ZDRÓJ

- Mały Rynek 1, 57-500 BYSTRZYCA KŁODZKA

- ul. 1-go Maja 17, 77-100 BYTÓW

- ul. Lubelska 2, 22-100 CHEŁM

- Pl. Tysiąclecia 14, 05-530 GÓRA KALWARIA

- Plac Solny 13, 50-061 WROCŁAW

- ul. Podkramarska 5, 80-834 Gdańsk

- ul. Moniuszki 13, 86-300 GRUDZIĄDZ:

Oddział Towarzystwa Opieki nad Zabytkami w Grudziądzu powstał w marcu

1984 r. Od początku swego istnienia w Grudziądzu Towarzystwo skupiało się z jednej strony na działalności edukacyjnej, czego dowodem były liczne referaty i publikacje zabytkoznawcze, historyczne, z drugiej na działaniach interwencyjnych, mających na celu ratowanie konkretnych zabytków.⁸

- ul. Krakowska 45, 24-120 KAZIMIERZ DOLNY

- ul. Zapleczna 9B/6, 78-100 KOŁOBRZEG:

Koło TOnZ w Kołobrzegu powstało w 2005 roku. Bardzo szybko przekształciło się w oddział, który z powodzeniem, choć nie bez przygód, funkcjonuje po dziś dzień. Ma na koncie wiele działań na rzecz ratowania lokalnych zabytków, wiele publikacji prasowych i audycji telewizyjnych, a także przewodnik po zabytkach Powiatu Kołobrzeskiego.⁹

- ul. Jeżynowa 61, 85-343 BYDGOSZCZ

- Stary Rynek 5/7, 99-400 ŁOWICZ

- ul. Wigury 12a, 90-301 ŁÓDŹ:

Towarzystwo Opieki nad Zabytkami istnieje w Łodzi od 16 grudnia 1983 r. Organizuje wycieczki, odczyty a nawet sesje popularne przybliżające łodzianom dzieje i osobliwości tego miasta, jego zabytków. Efekty sesji wydaje drukiem.¹⁰

- ul. Kopernika 39, 10-512 OLSZTYN

- ul. Łukasiewicza 9 m. 23, 09-400 PŁOCK

- ul. Kościuszki 2, 34-500 ZAKOPANE

- ul. Wodna 27, 61-781 POZNAŃ:

Oddział w Poznaniu odbudował wieżę bramną na istniejących reliktach przy ulicy Wronieckiej w Poznaniu, zrekonstruował na istniejących reliktach, dwa rozebrane przez władze pruskie skrzydła XIV wiecznego gotyckiego wirydarza, zabiegał o realizację opracowanej dla Prezydenta m. przez Oddział koncepcji planu pt. "Poznań bliżej Warty", starał się o przywrócenie zabytkowym budowlom ich pierwotnego wyglądu (detali architektonicznych itp.).¹¹

- ul. Goszczyńskiego 29, 37-700 PRZEMYŚL

- ul. Jagiellońska 21/20, 97-500 RADOMSKO

- ul. Stefana Jaracza 6, 76-200 SŁUPSK

- ul. Wiśniowa 41, 41-908 BYTOM

- ul. Morskie Oko 2, 02-511 WARSZAWA:

Oddział warszawski powstał przy Towarzystwie Opieki nad Zabytkami, które jest spadkobiercą przedwojennego Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości. Oddział jest drugim, obok łódzkiego, najliczniejszym oddziałem Towarzystwa.¹²

- ul. Czerwonego Krzyża 7, 22-200 WŁODAWA

- ul. Szarych Szeregów 7, 56-100 WOŁÓW

- ul. Drobnera 5, WROCŁAW:

Oddział Dolnośląski powstał w roku 1978. Siedziba znajduje się w budynku Szkoły Wyższej Rzemiosł Artystycznych i Zarządzania. Zrzesza 45 osób zaangażowanych w społeczną pracę na rzecz ochrony zabytków. Posiada dwa koła terenowe.¹³

12.

Adresy kół:

- ul. Leśna 32, 05-840 Brwinów

- ul. Karola Szwanke14/55, 06-400 Ciechanów

- ul. Kilińskiego 7, 05-825 Grodzisk Mazowiecki

- ul. Strumykowa 2, 58-500 Jelenia Góra

- ul. Kochanowskiego 17, 09-460 Mała Wieś

- ul. Literacka 6a, 05-822 Milanówek

- ul. Powstańców Śląskich 210/218, 53-140 Wrocław

- Pl. Krakowski 9, 41-800 Zabrze.¹⁴

13.

Nakładem oficyny od 1993 roku ukazują się książki dotyczące:

- zabytków

- ochrony dziedzictwa kulturowego

- konserwacji zabytków oraz dzieł sztuki

Publikacje Oficyny Wydawniczej TOnZ, to książki, których autorami są specjaliści-konserwatorzy, uznani pracownicy naukowi, profesorowie. Część z nich tworzy serię wydawniczą: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami. Wszystkie książki posiadają atrakcyjną szatę graficzną, dobre ilustracje, indeksy i wskazówki bibliograficzne oraz streszczenie w języku angielskim.¹⁵

14.

Miesięcznikiem TOnZ są „Spotkania z Zabytkami” - najstarsze w Polsce popularnonaukowe czasopismo poświęcone ochronie zabytków, edukacji, kolekcjom muzealnym, tradycji, pamiątkom rodzinnym itp. Od 2010 roku nowym wydawcą „Spotkań z Zabytkami” jest Fundacja „Hereditas”. Pismo w 2010 r. ukazuje się raz na dwa miesiące, ale w podwójnej objętości.¹⁶

15.

BIBLIOGRAFIA:

1. World Wide Web: http://tonz-bytom.prv.pl/. [Dostęp: 03.01.2013].

2. World Wide Web: http://www.adebar.pl/. [Dostęp: 03.01.2013].

3. World Wide Web: http://www.tonzbieszczadzki.pl/. [Dostęp: 03.01.2013].

4. World Wide Web: http://www.tonzgrudziadz.ovh.org/. [Dostęp: 03.01.2013].

5. World Wide Web: http://www.tonz.org.pl/lodz/. [Dostęp: 03.01.2013].

6. World Wide Web: http://www.tonz.org.pl/warszawa/viewpage.php?page_id=1.

[Dostęp: 03.01.2013].

7. World Wide Web: http://www.tonz-podlasie.ovh.org/. [Dostęp: 03.01.2013].

8. World Wide Web: http://www.tonzwroc.ovh.org/. [Dostęp: 03.01.2013].

9. World Wide Web: http://www.zabytki-tonz.pl/index.html. [Dostęp: 03.01.2013].

10. World Wide Web: http://www.zabytki-tonz.pl/radomsko.html. [Dostęp: 03.01.2013].

11. World Wide Web: https://sites.google.com/site/tonzpoznan/. [Dostęp: 03.01.2013].

---

1. World Wide Web: http://www.zabytki-tonz.pl/tonz.html. [Dostęp: 03.01.2013].↩

2. World Wide Web: http://www.zabytki-tonz.pl/statut.html. [Dostęp: 03.01.2013].↩

3. World Wide Web: http://www.zabytki-tonz.pl/tonz.html. [Dostęp: 03.01.2013].↩

4. World Wide Web: http://www.zabytki-tonz.pl/struktura.html. [Dostęp: 03.01.2013].↩

5. World Wide Web: http://www.zabytki-tonz.pl/statut.html. [Dostęp: 03.01.2013].↩

6. World Wide Web:

   http://www.tonz-podlasie.ovh.org/index.php?option=com_content&task=blogsection&id=4&Itemid=5.

   [Dostęp: 03.01.2013].↩

7. World Wide Web: http://www.tonzbieszczadzki.pl/kronika_1985.htm . [Dostęp: 03.01.2013].↩

8. World Wide Web: http://www.tonzgrudziadz.ovh.org/historia.html. [Dostęp: 03.01.2013].↩

9. World Wide Web: http://www.adebar.pl/o-nas.html. [Dostęp: 03.01.2013].↩

10. World Wide Web: http://www.tonz.org.pl/lodz/informacje/. [Dostęp: 03.01.2013].↩

11. World Wide Web: https://sites.google.com/site/tonzpoznan/o-nas/dzialalnosc-tonz-oddzial-poznan.

    [Dostęp: 03.01.2013].↩

12. World Wide Web: http://www.tonz.org.pl/warszawa/viewpage.php?page_id. [Dostęp: 03.01.2013].↩

13. World Wide Web: http://www.tonzwroc.ovh.org/. [Dostęp: 03.01.2013].↩

14. World Wide Web: http://www.zabytki-tonz.pl/struktura.html. [Dostęp: 03.01.2013].↩

15. World Wide Web: http://www.zabytki-tonz.pl/wydaw.html. [Dostęp: 03.01.2013].↩

16. World Wide Web: http://www.zabytki-tonz.pl/spotk.html. [Dostęp: 03.01.2013].↩