1.7. Postawy społeczne wobec chorych na AIDS/HIV

W. Prężyna definiuje postawę jako „względnie stałe ustosunkowanie, które wyraża się w gotowości podmiotu do pozytywnych lub negatywnych reakcji intelektualno – orientacyjnych, emocjonalno – motywujących oraz behawioralnych wobec jej przedmiotu”. W naszym społeczeństwie istnieje pewnego rodzaju klasyfikacja postaw ludzkich, mianowicie:

• postawa akceptacji;

• postawa tolerancji;

• postawa obojętności;

• postawa niechęci;

• postawa odrzucenia;

• postawa wrogości.

Można odnieść wrażenie iż, wobec osób zakażonych wirusem HIV zauważa się bardzo szczególnie, ostatnie trzy postawy. Natomiast, jeśli chodzi o zagrożenie chorobą HIV/AIDS, to pierwszą postawą jest niedowierzanie, a w następnej kolejności postawa lęku. Są one demonstrowane szczególnie w sytuacji bezpośredniego kontaktu z zakażonymi osobami bądź chorymi na AIDS. Ich demonstracja następuje również w sytuacji konieczności zamieszkania w niedalekim sąsiedztwie osoby zakażonej. Postawy tego rodzaju, nie tylko utrudniają procesy takie jak terapeutyczne i rehabilitacyjne, ale również, jak to ma miejsce w przypadku zakażenia u dziecka, uniemożliwiają prawidłową socjalizację. U źródeł tych postaw zapewne leży obawa i lęk przed możliwością zagrożenia, co z kolei jest spowodowane brakiem odpowiedniej wiedzy w tym zakresie¹.

Po analizie demonstrowanych postaw, łatwo można zauważyć, że czynnikiem przeważającym są emocje, w związku z czym dostrzegamy również, że potrzebna jest lepsza niż do tej pory edukacja społeczna w zakresie epidemii HIV/AIDS. Procesy edukacyjne opierające się na komunikowaniu wymagają udoskonalenia, poprawienia ich skuteczności. Powinny być bardziej intensywne i wspierane przez osoby i instytucje o uznanym przez społeczeństwo autorytecie².

Epidemia zespołu chorobowego AIDS ma dzisiaj nie tylko wymiar medyczny, ale również społeczny. Głównie z powodu faktu iż, zakażenie wirusem może dotknąć każdą grupę społeczną, nie tylko osoby należące do tak zwanej grupy ryzyka.

Zespół chorobowy AIDS rozprzestrzeni się dzisiaj przede wszystkim Afryce Subsaharyjskiej oraz Południowo – Wschodniej części Azji. W roku 1998 obliczono, że 2/3 globalnej liczby zakażonych wirusem HIV oraz około 90% ogólnej liczby zakażonych dzieci, zamieszkuje właśnie tereny południowe od Sahary. Na tym obszarze głównym powodem postawania zakażeń są stosunki seksualne, co jest związane z panującą swobodą seksualną. Rozprzestrzenianiu się wirusa pomagają również liczne związki poligamiczne, które
w tamtejszej kulturze są niezwykle powszechne. Obszary największej liczby zachorowań pokrywają się ze statusem ekonomicznym, a mianowicie najwięcej zakażonych jest na obszarach najbiedniejszych³.

Osoby chore na AIDS powinny być traktowane zgodnie z obowiązującymi zasadami sprawiedliwości społecznej. Zachowania te wykraczają poza sferę stosunków międzyludzkich, przewidując ustanowienie sprawiedliwych zasad i sposobów postępowania razem z towarzyszącymi instytucjonalnymi mechanizmami, które umożliwiają wcielenie ich w życie⁴.

Zachowania społeczne, które często przybierają formę agresji świadczą o fakcie, że społeczeństwo boi się osób zakażonych oraz chorych na AIDS. Strach, który kiedyś był strachem przed możliwością zakażenia się wirusem HIV, teraz uległ zmianie. Obecnie panuje lęk przed samymi osobami zakażonymi, ich rodzinami i przyjaciółmi także osobami, które pozostają z nimi w jakimkolwiek kontakcie. Sytuacja ta wywołuje niestety szkodliwe zachowania, jak na przykład piętnowanie osób zakażonych i chorych. Bardzo często nosiciele ulegają wręcz usunięciu z życia społecznego, co automatycznie powoduje u nich złość, agresję czy poczucie winy. Niestety może to doprowadzić do pozbawienia ich opieki lekarskiej, co będzie skutkowało dalszym rozprzestrzenianiem się wirusa⁵.

Przy zastosowaniu relacji społecznej jako kryteria określającego sytuację społeczną nosicieli wirusa HIV, możemy wyróżnić trzy następujące grupy:

1. Pierwszą grupę stanowią osoby, które w wyniku swojej choroby zostały odrzucone przez rodzinę, przyjaciół oraz znajomych. Ujawnienie choroby niejednokrotnie powoduje całkowite zerwanie więzi z rodziną, głównie z winy tejże rodziny,
   w wyniku czego chorzy często stają się dodatkowo osobami bezdomnymi. Nie są
   w stanie sami zaspokoić swoich podstawowych potrzeb życiowych, często są pozbawieni opieki lekarskiej, bardzo ważnej w związku z zakażeniem wirusem HIV. Osoby te cechuje ogromne poczucie winy oraz świadomość przegrania własnego życia. Nie są one w stanie normalnie funkcjonować w społeczeństwie, dlatego bardzo często sypiają na dworcach, klatkach schodowych etc.

2. Kolejną grupą są osoby, które zostały zaakceptowane przez rodzinę i znajomych wraz ze swoim zespołem chorobowym AIDS czy też zakażeniem wirusem HIV. Osoby te ze względu na fakt, iż mają wsparcie w osobach z rodziny podejmują leczenie, szukają pracy, uczą się, normalnie funkcjonując w społeczeństwie i zaspokajając swoje potrzeby życiowe. Jednakże również u tej grupy osób pojawia się poczucie winy oraz lęk przed odrzuceniem przez ich środowisko czy też znajomych. Często występuje także strach przed dyskryminacją ze strony społeczeństwa, które otacza dane osoby.

3. Trzecią grupą są osoby, które podjęły świadomą decyzję opuszczenia rodziny oraz społeczeństwa, w którym funkcjonowali, zmieniając pracę czy chociażby miejsce zamieszkania. Główną przyczyną tego zachowania jest obawa przed ujawnieniem faktu swojego zakażenia oraz potępieniem społecznym. Osoba chora obawiam się nie tylko o swoją osobę, ale głównie o to, że jego rodzina stanie się obiektem potępienia
   i dyskryminacji społecznej oraz że będzie miała utrudniony dostęp do ogólnych świadczeń i usług. W tej grupie również pojawia się poczucie winy wobec rodziny, obawa o jej przyszłość jak również brak opieki, stabilizacji oraz zagrożenie wystąpieniem objawów AIDS⁶.

Problem społeczny wobec AIDS jest bardzo bogaty. Z roku na rok pojawia się coraz więcej zagadnień, dotyczących zespołu chorobowego AIDS oraz zakażenia wirusem HIV. Kolejne lata stawiają przed ludźmi nowe problemy oraz wyzwania, którym musimy podołać. Mimo to, nadal potrzebne jest większe uświadamianie ludzi, czym jest AIDS oraz eliminowaniu strachu czy odrzucenia osób, które są nosicielami. Ważne jest również wsparcie finansowe, które pomoże zapewnić godziwe warunki bytowe oraz możliwość leczenia osobom, które zostały dotknięte wykluczeniem społecznym ze względu na swój stan zdrowia⁷.

Jak wynika z badań przeprowadzonych przez Z. Izdebskiego na prośbę Krajowego Centrum ds. AIDS, około 70% badanych stwierdza iż, osoby zakażone powinny mieć możliwość kontynuacji pracy zawodowej. W ciągu minionych lat poziom akceptacji Polaków względem osób zakażonych wirusem HIV zwiększył się, o czym może świadczyć większy dostęp do informacji dotyczących zarówno wirusa jak i zespołu chorobowego AIDS. Zaledwie 2% osób z całej badanej populacji przyznaje, że nigdy nie słyszało o HIV/AIDS.
Z przeprowadzonych badań wynika również, że respondenci, którzy posiadają większe wykształcenie względem badanego problemu, częściej ustosunkowują się pozytywnie
w kwestii kontynuacji pracy zawodowej zakażonych. Z kolei grupą, która znajduje się
w mniejszości, co do dalszej pracy, są rolnicy. Postawy akceptacji bądź nie, są związane nie tylko z wykształceniem respondentów, ale również z ich miejscem zamieszkania, ponieważ aż 63% mieszkańców wsi twierdzi, że osoby te powinny mieć możliwość dalszej pracy. Natomiast w miastach, gdzie ludność przekracza 200 tysięcy, aż 79% wyraża taką opinię⁸.

Pomoc socjalna państw europejskich już od lat ze szczególnym zaangażowaniem wspomaga osoby zakażone wirusem HIV oraz chore na AIDS. Grupa zawodowa, jaką są pracownicy socjalni, w szczególny sposób podchodzi do rozwiązywania złożonych problemów lokalnej społeczności. W profesjonalny sposób wchodzi ona w skład zespołu interdyscyplinarnego, który swoje miejsce odnajduje w promocji zdrowia, edukacji, prewencji, wspomaganiu rodziców zastępczych dzieci chorujących na AIDS. Ze względu na swoje szczególne przygotowanie, pracownicy socjalni są grupą osób, które są w stanie ustalić potrzeby psychospołeczne osób chorych na AIDS, tworząc grupy wsparcia, w celu zmniejszenia poczucia izolacji społecznej oraz zwiększenia wsparcia emocjonalnego przez społeczeństwo, w którym żyją. Organizują oni również wszelkie kontakty z odpowiednimi zasobami społecznymi i programami pomocy finansowej, przygotowują również odpowiednie plany potrzebne w chwili wypisania ze szpitala, jak również wspierają działania na rzecz polityki dotyczącej AIDS⁹.

W epoce zagrożenia epidemią HIV/AIDS rola pracownika socjalnego jest niewątpliwie bardzo duża. Jest to grupa zawodowa, która ma bardzo duży wpływ na odczucia społeczne i postrzeganie epidemii HIV/AIDS, jak również na reakcje społeczeństwa wobec osób dotkniętych tą epidemią. Dzięki temu bardzo odpowiedzialnemu zadaniu, pracownik socjalny ma szansę stać się symbolem odwagi, dobroci i niesienia bezinteresownej pomocy drugiemu człowiekowi. Zarówno w USA jak i krajach należących do Unii Europejskiej pracownicy socjalni pełnią główną rolę w opiece nad hospitalizowanymi pacjentami, pracując bezpośrednio z chorym na AIDS, również ich rodzinami i przyjaciółmi. Dzięki odbywaniu się codziennych sesji są oni w stanie określić potrzeby psychospołeczne chorych.

Pracownicy socjalni pełnią również bardzo ważną rolę w edukowaniu i informowaniu poszczególnych osób, rodzin i całej społeczności o problemie AIDS. Przełamanie niechęci, agresji oraz nietolerancji społeczeństwa wobec osób żyjących z wirusem HIV jest niezbędne do powstania lokalnej sieci pomocy, opieki oraz wsparcia. Odrzucenie wszystkich panujących stereotypów, lęków oraz uprzedzeń pozwoliłoby na aktywniejszą walkę z chorobą oraz bardziej owocną profilaktykę. Pracownik społeczny, który sprawuje opiekę nad osobami zakażonymi wirusem HIV oraz chorymi na AIDS powinien dążyć do polepszenie ich samopoczucia psychicznego i emocjonalnego. Powinien umożliwić im również powrót do normalnego życia w społeczeństwie. Zakażenia te dotykają w przeważającej większości osoby młode, które bardzo ciężko przeżywają tę wiadomość. Dlatego tak istotne jest wsparcie duchowe i emocjonalne, by odbudować wiarę w siebie oraz w swoje zdolności
i umiejętności.¹⁰

Współczesna młodzież, nie tylko w Polsce, ale również w innych krajach, bardzo wcześnie rozpoczyna swoje życie płciowe, czego wynikiem jest wzrastająca swoboda seksualna, dlatego profilaktyka dotycząca wirusa HIV powinna dotyczyć przede wszystkim młodzieży. Profilaktyka o której tutaj mowa, jest wpisana w szkolne systemy wychowawcze w Niemczech oraz w Szwecji. W jej skład wchodzi wyważona informacja o współżyciu seksualnym kobiety i mężczyzny przy jednoczesnym zapoznaniu z zasadami tak zwanego „bezpiecznego seksu”. Źródło takiego zachowania zapewne tkwi w przekonaniu, że niektórych zjawisk społecznych nie jesteśmy w stanie zahamować, czy też całkowicie je wyeliminować, dlatego należy poczynić wszelkie stosowne kroki, by przyniosły one możliwie najmniejsze szkody społeczne¹¹.

---

1. S. Kawula, H. Machel, Narkomania – HIV/AIDS – zagrożenia społeczne, profilaktyka, terapia, resocjalizacja,

   Gdańsk 1993, Oficyna wydawnicza POLCZEK Polski Czerwony Krzyż, s.67 – 68.↩

2. S. Kawula, H. Machel, Narkomania – HIV/AIDS – zagrożenia społeczne, profilaktyka, terapia, resocjalizacja,

   Gdańsk 1993, Oficyna wydawnicza POLCZEK Polski Czerwony Krzyż, s.68.↩

3. M. Milewski, Społeczne uwarunkowania.. s.54-55.↩

4. R. Lewandowski, Chrześcijanie wobec AIDS, Wydawnictwo „W drodze”, Poznań 1994, s. 25.↩

5. M. Staniaszek, Co należy wiedzieć o HIV i AIDS, [w:] Człowieka a AIDS pr.zb., wydawnictwo lubelskie

   nowe, lublin 1994, s.11-45.↩

6. H. Lipke, AIDS – nowy problem społeczny w Polsce [w:] Kwestie społeczne i krytyczne sytuacje życiowe u

   progu lat dziewięćdziesiątych. Wybrane zagadnienia, red. J.Danecki, B. Rysz-Kowalczyk, Warszawa 1994, s.

   298-321.↩

7. M. Milewski, Społeczne uwarunkowania postaw młodzieży wobec AIDS, Zakład Wydawniczy NOMOS,

   Kraków 2005, s.68.↩

8. http://mediweb.pl/diseases/wyswietl.php?id=1058 [dostęp]: 29.04.2012r.↩

9. R. Majer, Pracownik socjalny wobec AIDS, AV, Częstochowa 2004, s. 41.↩

10. Ibidem, s. 59.↩

11. S. Kawula, H. Machel, Narkomania – HIV/AIDS – zagrożenia społeczne, profilaktyka, terapia, resocjalizacja,

    Gdańsk 1993, Oficyna wydawnicza POLCZEK Polski Czerwony Krzyż, s. 67.↩