Treści kształcenia - Dobór, układ i kryteria

Związek celów z treściami jest bardzo wyraźny

Treści kształcenia jest przedstawiony w 2 dokumentach:

• W planie kształcenia

• W programie kształcenia – program może być ukryty i jawny.

Ukryty program jest tym czego uczeń uczy się będąc w placówce edukacyjnej, co nie jest zawarte w tych dokumentach.

Treści kształcenia są urealnione w podręcznikach. Podręcznik jest składnikiem treści. Pełni określone funkcje.

Treści kształcenia:

• Dobór – pedagogiczne teorie doboru treści

• Układ treści:

• Układ spiralny - uczniowie nie tracą z pola widzenia problemu wyjściowego, stopniowo wzbogacają zakres informacji

• Układ koncentryczny – te same treści powtarza się co jakiś czas, rozszerza się stopniowo ich zakres, wzbogaca o nowe składniki. Treści są ściśle powiązane ze sobą. Przykładem jest układ treści w nauczaniu historii, czy języka polskiego

• Układ liniowy – ma miejsce wówczas gdy poszczególne partie materiału tworzą nieprzerwany ciąg, ściśle powiązanych ze sobą i warunkujących się ogniw

Kryteria doboru treści kształcenia:

• Ministerstwo – zespól ekspercki do spraw podręczników ( pedagodzy, psycholodzy rozwojowi, nauczyciele)

Jakimi kryteriami się kierują:

1. Kryteria wg Wincentego Okonia:

• Rozwijający się człowiek

• Zmieniający się świat

• Kultura i nauka

1. Podejście wg Czesława Kupisiewicza:

• Kryterium naukowe

• Kryterium psychologiczne - dostosowanie treści kształcenia do możliwości uczniów, do ich rozwoju psychofizycznego, do właściwości wieku

• Kryterium dydaktyczne – wynika z konieczności przestrzegania postulatu systematyczności i korelacji:

• Systematyczny – układ treści który wykazuje zgodność z logiką wewnętrzną danej gałęzi wiedzy np. matematyki, fizyki, chemii

• Korelacja ma miejsce wówczas gdy eksponuje się związki między poszczególnymi przedmiotami szkolnymi, przypisując jednemu z nich szczególną rolę

Pedagogiczne teorie doboru treści kształcenia ( materiał źródłowy: Kupisiewicz, podstawy dydaktyki ogólnej)

1. Materializm dydaktyczny ( encyklopedyzm) – twórcą teorii był hebertysta Doerpfeld. Zwolennicy uważali, że najważniejszym celem pracy szkoły jest przekazanie jak największego zasobu wiadomości z różnych dziedzin nauki.

Programy nauczania nie są ze sobą skorelowane. Obejmują materiał bardzo obszerny. Są ,,przeładowane’’. Realizacja takich programów zmusza nauczyciela do pośpiechu i powierzchowności. Praca uczniów w oparciu o owy program jest mało efektywna. Uczeń jest biernym odbiorcom. Przyswaja wiedzę fragmentarycznie, powierzchownie, pamięciowo.

1. Formalizm dydaktyczny ( XVIII wiek) – zwolennicy formalizmu uważają treść kształcenia jedynie za środek służący do rozwijania zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów. Celem pracy szkoły jest pogłębianie zdolności i zainteresowań ( uwaga, pamięć, wyobraźnia, myślenie). Słabością było to, że eksponowano tylko przedmioty instrumentalne: język i matematyka. Nie było uporządkowania faktów.

2. Utylitaryzm dydaktyczny – tą teorie głosił John Dewey, a w Europie podobne poglądy reprezentował George Kernscheteiner. Zdaniem Deweya kształcenie to ciągła rekonstrukcja doświadczenia. W związku z tym w doborze treści kształcenia bardzo ważnym czynnikiem jest indywidualna i społeczna działalność ucznia. Dewey nie uznawał kolejności i logicznego następstwa przedmiotów.

Zasady budowy programów nauczania wg progresywistów ( Dewey) !!! :

1. Zasada problemowego podejścia do treści kształcenia – eksponuje potrzebę grupowania treści w układy międzydyscyplinarne. Wymaga to łączenia uczniów w zespoły.

2. Zasada kształtowania umiejętności praktycznych w toku rozwiązywania określonych problemów ( nie realizacji mechanicznych ćwiczeń)

3. Zasada łączenia pracy z zabawą – nie dotyczyło to tylko klas początkowych. Zabawa przekłada się z pracą.

4. Zasada aktywizowania uczniów – podkreśla samodzielne zdobywanie wiedzy i umiejętności.

5. Zasada włączania dzieci i młodzieży w nurt życia środowiska lokalnego – zasada ta miała wpływ na nauczanie amerykańskie.

Teorie doboru treści:

1. Teoria problemowo – kompleksowa – twórcą jest Bogdan Suchodolski – zaproponował aby treści kształcenia dotyczyły problemów współczesnego świata w zakresie techniki, socjologii, ekonomii, sztuki i kultury. Układ treści w szkole podstawowej powinien być jednolity. Na kolejnych szczeblach wprowadzać zróżnicowanie. Teoria ta powstała w latach 60. – ożywczy nurt.

2. Strukturalizm – terminem tym posłużył się Kazimierz Sośnicki– programy te przeładowane są materiałem. Jego zdaniem do programów należy włączyć treści najważniejsze, które stanowią trwały dorobek nauki, nawiązujące do historycznych źródeł, ale także osiągnięć najnowszych. Program powinien odzwierciedlać system wiedzy poszczególnej dyscypliny. Program ma umożliwić poznanie uczniom nie tylko rzeczywistości teoretycznej, ale także realnej.

3. Egzemplaryzm – dydaktyka niemiecka – twórcy zwracali uwagę, że konieczna jest reedukacja materiału nauczania, ale nie może ona prowadzić do zubożenia obrazu świata u ucznia. Wskazuje na nauczania paradygmatyczne. Paradygmat to przykład, wzór. Wg Schellera program nauczania średniowiecza należy ująć w 10-12 tematów.

4. Zasada egzemplarycznego doboru treści – zamiast przekazywać uczniom wiedzę w sposób ciągły operować egzemplarzami tematycznymi.

5. Materializm funkcjonalny – twórcą teorii doboru treści był Wincenty Okoń – u podstaw tej teorii jest założenie o integralnym związku poznania z działaniem. W nauczaniu przedmiotów stosować idee przewodnie np. idee ewolucji w biologii. Należy umożliwić uczniom wykorzystanie zdobytej wiedzy do przekształcania dostępnych im fragmentów rzeczywistości.

6. Teoria programowania dydaktycznego ( lata 50 minionego wieku) – opiera się o teorie strukturalizacji operatywnej i jest próbą odpowiedzi na pytanie: Nie czego uczyć, ale jak uczyć w sposób optymalny? W realizacji wykorzystuje tzw. macierze dydaktyczne.