1.ZADANIA INSPEKCJI

Zadania, zakres działania, strukturę oraz uprawnienia Państwowej Inspekcji Sanitarnej reguluje ustawa z dnia 14.08.1985r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Państwowa Inspekcja Sanitarna została powołana do zadań z zakresu zdrowia publicznego w szczególności przez sprawowanie nadzoru nad warunkami:

• higieny środowiska,

• higieny pracy w zakładach pracy,

• higieny radiacyjnej,

• higieny procesów nauczania i wychowania,

• higieny wypoczynku i rekreacji.

• zdrowotnymi żywności, żywienia i przedmiotów użytku,

• higieniczno-sanitarnymi, jakie powinien spełniać personel medyczny, sprzęt oraz pomieszczenia, w których są udzielane świadczenia zdrowotne.

Swoje zadania Inspekcja wykonuje poprzez:
1) sprawowanie zapobiegawczego nadzoru sanitarnego

Działania PIS:

• uzgadnianie projektów planów zagospodarowania przestrzennego województwa, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego oraz ustalanie warunków zabudowy i zagospodarowania terenu pod względem wymagań higienicznych i zdrowotnych,

• uzgadnianie dokumentacji projektowej pod względem wymagań higienicznych i zdrowotnych dotyczących:

• budowy oraz zmiany sposobu użytkowania obiektów budowlanych, statków morskich, żeglugi śródlądowej i powietrznych,

• nowych materiałów i procesów technologicznych przed ich zastosowaniem w produkcji lub budownictwie,

• uczestniczenie w dopuszczeniu do użytku obiektów budowlanych, statków morskich, żeglugi śródlądowej i powietrznych oraz środków komunikacji lądowej,

• inicjowanie przedsięwzięć oraz prac badawczych w dziedzinie zapobiegania negatywnym wpływom czynników i zjawisk fizycznych, chemicznych i biologicznych na zdrowie ludzi.

2) sprawowanie bieżącego nadzoru sanitarnego

Działania PIS:

• kontrola przestrzegania przepisów określających wymagania higieniczne i zdrowotne dotyczących m.in.:

• higieny środowiska, zwłaszcza wody do spożycia, czystości powietrza atmosferycznego, gleby, wód i innych elementów środowiska,

• utrzymania należytego stanu higienicznego nieruchomości, zakładów pracy, instytucji, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej, dróg, ulic oraz osobowego i towarowego transportu kolejowego, drogowego, lotniczego i morskiego,

• warunków produkcji, transportu, przechowywania i sprzedaży żywności oraz warunków żywienia zbiorowego,

• nadzoru nad jakością zdrowotną żywności,

• warunków zdrowotnych produkcji i obrotu przedmiotami użytku, materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością, kosmetykami oraz innymi wyrobami mogącymi mieć wpływ na zdrowie ludzi,

• warunków zdrowotnych środowiska pracy a zwłaszcza zapobiegania powstawaniu chorób zawodowych i innych chorób związanych z warunkami pracy,

• higieny pomieszczeń i wymagań w stosunku do sprzętu używanego w szkołach i innych placówkach oświatowo-wychowawczych, szkołach wyższych oraz w ośrodkach wypoczynku,

• przestrzegania przez osoby wprowadzające substancje lub preparaty chemiczne do obrotu na terytorium Polski oraz przez użytkowników substancji lub preparatów chemicznych obowiązków wynikających z Ustawy z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych (Dz. U. Nr 11, poz. 84, z późn. zm.),

• przestrzegania obowiązków wynikających ze stosownych rozporządzeń Wspólnoty Europejskiej,

• przestrzegania przez podmioty wprowadzające do obrotu prekursory grup 2 i3 obowiązków wynikających z Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii i stosowanych przepisów UE

• kontrola przestrzegania przepisów dotyczących wprowadzania do obrotu produktów biobójczych i substancji czynnych oraz ich stosowania w działalności zawodowej.

3) prowadzenie działalności zapobiegawczej i przeciwepidemicznej w zakresie chorób zakaźnych i innych chorób powodowanych warunkami środowiska

Działania PIS:

• dokonywanie analiz i ocen epidemiologicznych,

• opracowywanie programów i planów działalności zapobiegawczej i przeciwepidemicznej, przekazywanie ich do realizacji zakładom opieki zdrowotnej oraz kontrola ich realizacji,

• ustalanie zakresu i terminów szczepień ochronnych,

• wydawanie zarządzeń i decyzji lub występowanie do innych organów o ich wydanie — w wypadkach określonych w przepisach o zwalczaniu chorób zakaźnych,

• wydawanie decyzji o stwierdzeniu choroby zawodowej lub decyzji o braku podstaw do jej stwierdzenia,

• planowanie i organizowanie sanitarnego zabezpieczenia granic państwa,

• nadzór sanitarny nad ruchem pasażerskim i towarowym w morskich i lotniczych portach oraz przystaniach,

• udzielanie poradnictwa w zakresie spraw sanitarno-epidemiologicznych lekarzom okrętowym i personelowi pomocniczo-lekarskiemu zatrudnionemu na statkach morskich, żeglugi śródlądowej i powietrznych,

• kierowanie akcją sanitarną przy masowych przemieszczeniach ludności, zjazdach i zgromadzeniach.

4) prowadzenie działalności oświatowo-zdrowotnej

Działania PIS:

• inicjowanie przedsięwzięć zmierzających do zaznajamiania społeczeństwa z czynnikami szkodliwymi dla zdrowia,

• popularyzowanie zasad higieny i racjonalnego żywienia, metod zapobiegania chorobom oraz umiejętności udzielania pierwszej pomocy,

• pobudzanie aktywności społecznych do działań na rzecz własnego zdrowia,

• udzielanie porad i informacji w zakresie zapobiegania i eliminowania negatywnego wpływu czynników i zjawisk fizycznych, chemicznych i biologicznych na zdrowie ludzi,

• ocena działalności oświatowo-zdrowotnej prowadzonej przez szkoły, placówki oświatowo-wychowawcze, środki masowego przekazu, zakłady opieki zdrowotnej itp. oraz udzielanie im pomocy w prowadzeniu tej działalności.

Do zadań Państwowej Inspekcji Sanitarnej należy również wydawane opinii co do zgodności z warunkami sanitarnymi określonymi przepisami Unii Europejskiej przedsięwzięć i inwestycji, których realizacja jest wspomagana przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa ze środków pochodzących z funduszy unijnych.

2. UPRAWNIENIA INSPEKTORÓW


Państwowy inspektor sanitarny w związku z wykonywaną kontrolą ma prawo:

• wstępu o każdej porze dnia i nocy, do :

- zakładów pracy oraz wszystkich pomieszczeń i urządzeń wchodzących w ich skład, - - obiektów użyteczności publicznej, obiektów handlowych, ogrodów działkowych i nieruchomości oraz wszystkich pomieszczeń wchodzących w ich skład, - obiektów będących w trakcie budowy -środków transportu i obiektów z nimi związanych

• żądania pisemnych lub ustnych informacji oraz wzywania i przesłuchiwania osób,

• żądania okazania dokumentów i udostępniania wszelkich danych,

• pobierania próbek do badań laboratoryjnych,

• wstępu do mieszkań — w razie podejrzenia lub stwierdzenia choroby zakaźnej, zagrożenia zdrowia czynnikami środowiskowymi, a także jeżeli w mieszkaniu jest lub ma być prowadzona działalność produkcyjna lub usługowa.

Zastrzeżenie:
Wstęp do mieszkań osób korzystających z immunitetów dyplomatycznych na mocy ustaw, umów bądź zwyczajów międzynarodowych jest dozwolony jedynie w porozumieniu z właściwym przedstawicielem dyplomatycznym.

Jeśli inspektor PIS stwierdza naruszenie wymagań higienicznych i zdrowotnych, wydaje decyzję, w której nakazuje usunięcie uchybień w ustalonym terminie.

W przypadku istnienia bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia ludzi inspektor może nakazać:

• unieruchomienie zakładu pracy lub jego części (stanowiska pracy, maszyny lub innego urządzenia),

• zamknięcie obiektu użyteczności publicznej,

• wyłączenie z eksploatacji środka transportu,

• wycofanie z obrotu środka spożywczego, przedmiotu użytku, materiału przeznaczonego do kontaktu z żywnością, kosmetyku lub innego wyrobu mogącego mieć wpływ na zdrowie ludzi,

• likwidację hodowli lub chowu zwierząt.

Decyzje w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu.

Inspektorowi — jeżeli w czasie kontroli stwierdzi, że z powodu nieuwzględnienia obowiązujących wymagań higienicznych zostało zagrożone życie lub zdrowie ludzi — przysługuje również prawo zgłoszenia sprzeciwu wobec:

• uruchomienia wybudowanego lub przebudowanego zakładu pracy lub innego obiektu budowlanego,

• wprowadzenia nowych technologii lub zmian w technologii,

• dopuszczenia do obrotu materiałów stosowanych w budownictwie lub innych wyrobów mogących mieć wpływ na zdrowie ludzi.

Na skutek wniesienia sprzeciwu kwestionowane działania są wstrzymywane do czasu wydania decyzji przez inspektora PIS wyższego stopnia.

Jeżeli doszło do naruszenia przepisów sanitarnych państwowi inspektorzy sanitarni są uprawnieni do zabezpieczenia pomieszczeń, środków transportu, maszyn i innych urządzeń, środków spożywczych , przedmiotów użytku, materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością, detergentów oraz kosmetyków i innych wyrobów mogących mieć wpływ na zdrowie ludzi.

W razie stwierdzenia istotnych uchybień w działalności kontrolowanej jednostki, inspektor sanitarny, nie zależnie od przysługujących mu środków zawiadamia o stwierdzonych uchybieniach kierownictwo kontrolowanej jednostki albo organ powołany do sprawowania nadzoru nad ta jednostką.

Zgodnie z przepisami doraźne zalecenia, uwagi i wnioski wynikające z kontroli sanitarnej zakładu pracy inspektor wpisuje do książki kontroli sanitarnej. Każdy zakład pracy (każdy oddział, filia) jest obowiązany posiadać taką książkę.

Książkę kontroli sanitarnej należy okazać inspektorowi na każde żądanie. Inspektor wpisuje do niej: swoje imię, nazwisko i stanowisko służbowe, datę i godzinę kontroli, stwierdzone naruszenia wymagań higienicznych i zdrowotnych, wydane doraźne zalecenia, uwagi i wnioski oraz terminy ich wykonania, podpis. Pod podpisem inspektora podpisuje się kierownik zakładu pracy lub upoważniona przez niego osoba.

Jeżeli stwierdzone naruszenie uzasadnia wydanie decyzji administracyjnej lub wszczęcie administracyjnego postępowania egzekucyjnego, inspektor sporządza protokół kontroli.

3. Nadzór nad chorobami zakaźnymi.

• Lekarz (kierownik laboratorium) ma obowiązek zgłosić odpowiedniemu inspektorowi sanitarnemu w ciągu 24 h podejrzenie lub rozpoznanie choroby zakaźnej lub zakażenia na choroby objęte specjalną listę.

• Inspektor sanitarny lub wskazana przez niego jednostka po otrzymaniu zgłoszenia ma obowiązek niezwłocznie podjąć czynności mające na celu zapobieganie szerzeniu się tych chorób i zakażeń, a w przypadku chorób odzwierzęcych powiadomienia także właściwego lekarza weterynarii.

• Powiatowy inspektor sanitarny prowadzi rejestr i sporządza zbiorcze raporty zawierające dane liczbowe o wystąpieniu zachorowań na choroby zakaźne podlegające zgłoszeniu oraz o dodatnich wynikach badań laboratoryjnych i przekazuje je wojewódzkiemu inspektorowi sanitarnemu.

• Wojewódzki inspektor sanitarny sporządza raporty dla województwa i przekazuje je Głównemu Inspektorowi Sanitarnemu.

• Główny inspektor sanitarny sporządza i publikuje raporty krajowe o zachorowaniach i zgonach na choroby zakaźne podlegające zgłoszeniu oraz o dodatnich wynikach badań laboratoryjnych.

• W przypadku chorób zawlekanych z innych krajów, rzadko występujących lub o ciężkim przebiegu klinicznym albo objętych specjalnymi programami inspektorzy sporządzają raporty indywidualne na podstawie przeprowadzanych wywiadów kliniczno – epidemiologicznych.

• Każda choroba zakaźna podlega zgłoszeniu.

Wojewódzki Inspektor Sanitarny prowadzi rejestr zachorowań i zakażeń na:

a) gruźlicę,

b) AIDS,

c) kiłę,

d) rzeżączkę,

e) nierzeżączkowe zakażenia dolnych odcinków narządów moczowo – płciowych,

f) inne chlamydiozy,

g) rzęsistkowicę,

Ponadto wojewódzki inspektor sanitarny prowadzi rejestr osób, których śmierć była lub podejrzewa się, że była spowodowana chorobą zakaźną określoną w wykazie,

Zgłoszenia podejrzenia lub zachorowania na pozostałe ujęte w wykazie choroby prowadzi powiatowy inspektor sanitarny.

W przypadku stwierdzenia lub podejrzenia choroby zakaźnej lub zakażenia właściwy inspektor sanitarny, w przypadkach określonych w ustawie, w drodze decyzji administracyjnej może nakazać poddanie się chorego lub podejrzanego o zachorowanie lub zakaże nie:

o badaniom,

o obowiązkowemu leczeniu,

o obowiązkowej hospitalizacji,

o izolacji,

o kwarantannie,

o lub nadzorowi epidemiologicznemu.

Dotyczy to również osób przybywających z zagranicy, co do których istnieje podejrzenie zachorowania na chorobę zakaźną.

W celu zapobieżenia rozprzestrzenianiu się choroby zakaźnej inspektor sanitarny może:

a) nakazać podejrzanemu o chorobę zakaźną lub podejrzanemu o zakażenie wstrzymanie się od wykonywania prac lub uczęszczania do przedszkoli, szkół i placówek działających w systemie oświaty oraz szkół wyższych,

b) zakazać korzystania z wody do picia i na potrzeby gospodarcze pochodzącej z ujęć, co do których istnieje podejrzenie skażenia,

c) nakazać przeprowadzenie niezbędnych zabiegów z zakresu dezynfekcji, dezynsekcji i deratyzacji,

d) wprowadzić czasowy zakaz wstępu do pomieszczeń skażonych,

e) wprowadzić zakaz spożywania żywności podejrzanej o skażenie, a w razie potrzeby zarządzić jej odkażenie, zniszczenie lub przeznaczenie do innych celów niż spożywcze, z wyjątkiem przeznaczenia do żywienia zwierząt,

f) nakazać sekcję zwłok osoby zmarłej na chorobę zakaźną lub podejrzanej o taką chorobę,

g) zakazać wykonywania sekcji zwłok, gdy sekcja zwłok mogłaby prowadzić do zakażenia osób lub skażenia środowiska, chyba że zachodzi podejrzenie, że zgon nastąpił w wyniku popełnienia przestępstwa.

Obowiązkowej kwarantannie lub nadzorowi epidemiologicznemu podlegają osoby, które pozostawały w styczności z chorymi na cholerę, dżumę płucną i wirusowe gorączki krwotoczne przez okres nie dłuższy niż w przypadku cholery – 5 dni, dżumy płucnej – 6 dni, wirusowych gorączek krwotocznych –21 dni od ostatniego dnia styczności.

W przypadku uzasadnionego podejrzenia wystąpienia skażenia bagaży, przedmiotów, materiałów i środków transportu mogą być one poddane dezynfekcji i dezynsekcji, a środki transportu ponadto deratyzacji.

Obowiązkowej hospitalizacji podlegają:

1) osoby chore na gruźlicę płuc w okresie prątkowania oraz osoby z uzasadnionym podejrzeniem o prątkowanie,

2) osoby chore i podejrzane o zachorowanie na:

a) błonicę ,

b) cholerę,

c) dur brzuszny,

d) dury rzekome A,B,C,

e) dżumę,

f) nagminne porażenie dziecięce oraz inne ostre porażenie wiotkie, oraz inne ostre

porażenie wiotkie, w tym zespół Guillaina – Barrégo,

g) tularemię,

h) zapalenie mózgu,

i) zapalenie opon mózgowo – rdzeniowych,

j) żółtą gorączkę i wirusowe gorączko krwotoczne.

Środki transportu, którymi były przewożone osoby chore lub podejrzane o zakażenie podlegają zabiegom dezynfekcyjnym po każdym przewozie takiej osoby.

Chorzy na choroby zakaźne musza być hospitalizowani w specjalistycznych jednostkach zapewniających warunki ograniczenia przenoszenia zakażenia.

Postępowanie w przypadku ogłoszenia stanu zagrożenia epidemicznego lub epidemii:

• Stan zagrożenia lub epidemii na terenie 1 województwa ogłasza wojewoda ,a na terenie całego kraju lub więcej niż 1 woj. Minister Zdrowia

• Organ ogłaszający stan zagrożenia epidemicznego lub epidemię może w wydanym rozporządzeniu wprowadzić:

1. czasowe ograniczenie w ruchu osobowym,

b) czasowe ograniczenie lub zakaz obrotu i używania przedmiotów lub artykułów spożywczych,

c) czasowe ograniczenie funkcjonowania określonych instytucji lub zakładów pracy,

d) zakaz organizowania widowisk, zgromadzeń i innych skupisk ludności,

e) obowiązek wykonania określonych zabiegów sanitarnych, jeżeli wykonanie ich wiąże się z funkcjonowaniem określonych obiektów produkcyjnych, usługowych, handlowych i innych,

f) nakaz poddania się określonym szczepieniom,

g)nakaz udostępniania nieruchomości, lokali, terenów i dostarczenia środków transportu do działań przeciwepidemicznych.

4. Nadzór sanitarny nad zaopatrzeniem ludzi w wody do picia

• Nadzór nad jakością wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi sprawują organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej.

• Każdy materiał i wyrób używany do uzdatniania wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi powinien posiadać pozytywną ocenę higieniczną Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego.

• Zastosowanie nowych technologii uzdatniania wody wymaga zgody WIS

• Badania pobranych próbek wody do spożycia mogą wykonywać laboratoria PIS lub inne o udokumentowanym systemie jakości prowadzonych badań, zatwierdzonym przez PIS.

Systemy zaopatrywania ludności w wodę do picia i na potrzeby gospodarstwa domowego:

• indywidualny (studnie gospodarcze),

• centralny (wodociągi):zasilany wodą głębinową lub powierzchniową.

Wymagania sanitarne względem studni:

a)powinna korzystać z podziemnych wód płytkich,

b) oddalona przynajmniej o 15 m od zabudowań inwentarskich ,ustępów, śmietników, gnojowni itp.

c) powinna być usytuowana na terenie wzniesionym, utwardzonym w promieniu 1 m,

d) wyposażona w pompę lub inne stałe urządzenie do czerpania wody,

e) powinna zabezpieczać wodę przed zanieczyszczeniami z zewnątrz – musi być szczelna,

f) przed uruchomieniem musi być przeprowadzona pełna analiza sanitarna wody,

g) raz w roku powinna podlegać kontroli sanitarnej wody,

h) powinna być dezynfekowana.

Strefy ochronne ujęć wody- stanowi je obszar, na którym obowiązują zakazy, nakazy i ograniczenia w zakresie użytkowania gruntów oraz korzystania z wody

• strefa ochrony bezpośredniej

• strefa ochrony pośredniej

Kategorie wody przeznaczonej do spożycia

• A1 - woda wymaga prostego uzdatniania fizycznego, w szczególności filtracji i dezynfekcji

• A2 – woda wymaga typowego uzdatniania fizycznego i chemicznego, w szczególności: utleniania wstępnego, koagulacji, flokulacji, dekantacji, filtracji, dezynfekcji

• A3 – woda wymagająca wysokosprawnego uzdatniania fizycznego i chemicznego (utlenianie, koagulacja, flokulacja, dekantacja, filtracja, adsorpcja na węglu aktywnym, dezynfekcja)

Częstość pobierania próbek wody do badań:

• zależy ona od kategorii jakości wody oraz od liczby osób korzystających z wodociągu i może ulec zwiększeniu w szczególnych przypadkach

• w przypadku gdy wykaże, że wartości wskaźników są lepsze niż wartości graniczne tych wskaźników częstotliwości pobierania próbek wody może być zmniejszona

• regularnego poboru próbek wody nie przeprowadza się jeżeli woda jest nie-zanieczyszczona i nie ma ryzyka pogorszenia jej jakości oraz jeżeli wartości wskaźników są lepsze niż wartości graniczne tych wskaźników dla kategorii jakość wody A1

Grupy wskaźników jakości wody

• I - odczyn ph, barwa, zawiesiny ogólne, temp., przewodnictwo elektrolityczne właściwe, zapach, azotany, chlorki, fosforany, ChZT, tlen, rozpuszczony (stopień nasycenia) BZT5, amoniak

• II - żelazo rozpuszczone, mangan, miedź, cynk, siarczany, substancje powierzchniowo czynne, fenole, azot całkowity, liczba bakterii grupy coli, liczba bakterii grupy coli typu kałowego, ogólny węgiel organiczny

• III - fluorki, bor, nikiel, arsen, kadm, chrom ogólny, ołów, rtęć, cyjanki, węglowodory, WWA, pestycydy ogólne, substancje ulegające ekstrakcji chloroformem, paciorkowce kałowe, bakterie z rodzaju Salmonella

Zalecane normy do picia wody A1

- pH 6,5-8,5 (5,5-9)

- fenole 0,01mg/l (0,1mg/l)

KONTROLE SANITARNE

Cele kontroli sanitarnej zaopatrzenia ludności w wodę

• zapobieganie epidemiom wodnym (ch. zakaźnym przenoszonym przez wodę)

• zapobieganie zatruciom i innym ujemnym skutkom, które mogą wystąpić w następstwie zanieczyszczenia wody substancjami chemicznymi

Rola przedsiębiorstwa wodociągowo – kanalizacyjnego w ocenie przydatności wody

• prowadzenie badań jakości wody: (w ramach monitoringu kontrolnego i przeglądowego, regularnych, każdorazowo, po wystąpieniu okoliczności mogących spowodować zmianę jakości wody, szczególnie jej pogorszenie)

• niezwłoczne informowanie właściwego powiatowego lub granicznego IS o pogorszeniu jakości wody do tego stopnia że nie odpowiada ona wymaganiom

• ustalenie harmonogramu (po konsultacji z powiatowym lub granicznym IS) pobierania próbek wody do badań - tak aby terminy badania były równomiernie rozłożone w czasie

• wykonanie stałych punktów czerpalnych służących do pobierani próbek wody

• pobieranie próbek wody w ujęciu wody, w miejscu po uzdatnieniu oraz w miejscu wprowadzenia wody do sieci wodociągowej

• przechowywanie wyników badań prze okres min 5 lat i przekazywanie ich na wniosek właściwego państwowego powiatowego lub granicznego IS

• kontrola sanitarna zaopatrzenia ludności w wodę

• ocena stanu sanitarno-technicznego urządzeń służących do zaopatrywania w wodę

• wyniki badań właściwości fiz., chem. i mikrobiologicznych wody

Zakres prowadzonych badań wody ustala właściwy PIS lub GrIS z uwzględnieniem szeregu czynników

Czynniki uwzględniane w badaniach sanitarnych wody:

- sanitarno- topograficzne warunki ujęcia wody

- jakość i rodzaj ujmowanej wody

- urządzenia i zagospodarowanie stref ochronnych – pod katem obecności źródeł zanieczyszczeń wody i gleby zagrażających jakości wody w miejscach jej ujęcia

- długość sieci wodociągowej

- elementy urządzeń wodociągowych w kolejności zgodnej z kierunkiem przepływu wody – materiały użyte do budowy sieci wodociągowej, wiek wodociągu

- zastosowanie metod uzdatniania

- zabezpieczenia przed dostępem wód opadowych, zwierząt i osób postronnych do zbiorników wody czystej

- sytuację epidemiologiczna w szczególności w zakresie chorób wodo-zależnych

- inne aktualne potrzeby i cele badań

Punkty poboru próbek wody powinny być zlokalizowane w:

- ujęciach wody (woda surowa)

- miejscach podawania wody do sieci rozdzielczej

- sieci rozdzielczej

- miejscu czerpania wody przez odbiorców usług

- pompach lub innych używanych punktach czerpalnych, jeżeli woda dostarczana jest z indywidualnych ujęć wody

Monitoring jakości wody

• kontrolny – służy sprawowaniu bieżącego nadzoru sanitarnego nad jakością wody przez regularne badanie wody i przekazywanie informacji o jej jakości

• przeglądowy – rozszerzenie monitoringu kontrolnego i służy ocenie przestrzegania wymagań narzuconych przez prawo odnośnie wody

koordynatorem monitoringu jakości wody jest GIS

* PIS lub GIS:

- pobiera próbki do badań

- wykonuje badania wody

- prowadzi wykaz przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnego urządzeń wodociągowych miejsc pobierania próbek wody objętych monitoringiem jakości wody

- pozyskuje od przedsiębiorstw wodociągowych wyniki badań jakości wody

- gromadzi, weryfikuje, analizuje i ocenia dane uzyskane w wyniku monitoringu

- przekazuje dane monitoringowe do WIS

- informuje władze lokalne o jakości wody na nadzorowanym terenie

* WIS

- koordynuje wykonywanie badań wody i ustala ich harmonogram

- wykonuje ustalone w harmonogramie badania monitoringowe jakości wody

- gromadzi, analizuje i ocenia uzyskane dane monitoringowe

- przekazuje dane monitoringowe do GIS

W ramach monitoringu przeglądowego PIS lub GIS może zmniejszyć częstotliwość badań wody przy uwzględnieniu następujących czynników:

- liczby odbiorców usług

- rodzaju i jakości ujmowanej wody

- sezonowego wykorzystania wody

- rodzaju użytkowania wody

- zanieczyszczenia środowiska

Z przeprowadzonych badań wody laboratorium sporządza sprawozdanie, na podstawie którego PIS lub GIS stwierdza:

- przydatność wody do spożycia

- przydatności wody do spożycia na warunkach przyznanego odstępstwa

- warunkową przydatność wody do spożycia

- brak przydatności do spożycia

Na podstawie sprawozdań z badań wody Powiatowy (graniczny) IS wydaje okresowe oceny jakości wody

• oceny takie dot. spełnienia na nadzorowanym terenie wymagań sanitarnych odnośnie wody na danym okresie

• oceny takie są przekazywane odpowiednim władzom (wójt, burmistrz, prezydent miasta) i służą podjęciu działań mających na celu zaopatrzenie konsumentów w wodę w właściwej jakości

Organy PIS na podstawie okresowej oceny jakości wody dokonują ocen obszarowej jakości wody oraz szacowania ryzyka zdrowotnego konsumentów, ocena ta musi zawierać:

- wykaz producentów wody zaopatrującej ludność

- informację o wielkości produkcji wody przez poszczególnych producentów

- informacje o liczbie ludności zaopatrywanej w wodę

- informacje o jakości wody

- informacje o przekroczeniach wartości dopuszczalnych parametrów jakości wody

- informacje o działaniach naprawczych

- informacje o prowadzonych postępowaniach administracyjnych

Ocena obszarowej jakości wody (obszar zaopatrzenia ludzi w wodę):

- PIS (GrIS) – gmina, powiat

- WIS – województwo

- GIS – kraj

Odstępstwa – woda nie spełnia wymagań:

- zgody takiej udziela powiatowy (graniczny) IS na wniosek właściwego przedsiębiorstwa wodociągowo – kanalizacyjnego i jest ona dopuszczalna jeżeli nie będzie stanowić potencjalnego zagrożenia dla zdrowia ludzkiego, a zaopatrzenie w wodę będzie mogło być zrealizowane niezwłocznie przy pomocy żadnych innych środków

- zgody na odstępstwo jest przyznawane na możliwie najkrótszy okres, nie dłużej jednak niż 3 lata

- o pierwszej zgodzie na odstępstwo powiatowy (graniczny) IS informuje WIS w ciągu 14 dni

- w przypadku produkcji wody w ilości powyżej 1000m³/dobę lub przeznaczonych dla więcej niż 5000 osób WIS informuje w terminie 14 dni GIS

- GIS o każdym takim odstępstwie musi w terminie 2 miesięcy powiadomić Komisję Europejską

- przedsiębiorstwo wodno-kanalizacyjne w okresie do 6 miesięcy przed upływem terminu przyznanego odstępstwa przekazuje powiatowemu (granicznemu) IS szczegółowe sprawozdanie z efektywności przeprowadzonych działań naprawczych

* jeżeli działania naprawcze nie przyniosły skutku może być wyrażona druga zgoda na odstępstwo, która nie może trwać dłużej niż kolejne 3 lata – zgody udziela WIS powiadamiając w ciągu 14 dni GIS

- GIS w ciągu miesiąca powiadamia o udzieleniu 2 zgody Komisję Europejską wskazując powody udzielenia tego odstępstwa

- przedsiębiorstwo wodno-kanalizacyjne w ciągu 6 miesięcy przed upływem drugiego okresu odstępstwa przekazuje do WIS sprawozdanie o efektywności działań naprawczych

* jeżeli z powodu szczególnych okoliczności nie było możliwe pełne wprowadzenie działań naprawczych może być złożony wniosek o udzielenie trzeciej zgody, wniosek ten jest przekazywany do GIS, który przekazuje go do Komisji Europejskiej do zaopiniowania

- Gis może udzielić 3 zgody na odstępstwo po uzyskaniu pozytywnej opinii Komisji Europejskiej

- przy braku możliwości przeprowadzenia działań naprawczych w ciągu 6 lat powiatowy (graniczny) IS zawiadamia o tym właściwego Wójta (burmistrza, prezydenta miasta)

- PIS, GrIS, WIS niezwłocznie po wyrażeniu zgody na odstępstwo informuje o takiej zgodzie właściwe władze miejscowe, w szczególności o rodzaju i warunkach przyznanego odstępstwa, a także zapewnia doradztwo konsumentom, dla których odstępstwo może stanowić szczególne zagrożenie

5. Nadzór sanitarny nad grzebaniem szczątków ludzkich i miejscami pochówku

• o utworzeniu, rozszerzeniu lub zamknięciu cmentarza komunalnego decyduje rada gminy bądź miasta po uzyskaniu zgody właściwego IS

• w przypadkach cmentarzy wyznaniowych decyduje właściwa władza kościelna po uzyskaniu zgody właściwego IS

• powinien być ogrodzony, znajdować się na odpowiednim terenie pod względem sanitarnym

• zabudowania usytuowane nie bliżej niż w odległości 50m

• najbliższe ujęcie wody w odległości nie mniejszej niż 150m

• odległość granicy cmentarza od ujęć wody o charakterze zbiorników wodnych, służących jako źródło do zaopatrzenia sieci wodociągowej w wodę do picia, nie może być mniejsza niż 500m

• teren cmentarza powinien znajdować się na wzniesieniu, nie podlegać zalewaniu i mieć ukształtowany łatwy spływ wód deszczowych

• - na terenie cmentarza zwierciadło wody gruntowej powinno znajdować się na głębokości nie wyższej niż 2,5m poniżej powierzchni tereniu, przy czym nie może być ono nachylone ku zabudowaniom lub ku zbiornikom lub innym ujęciom wody pitnej

• gleba w miarę przewiewna

• jeżeli jest to możliwe teren na cmentarz tak wybrany aby najczęściej wiejące wiatry wiały od terenów zamieszkałych w kierunku cmentarza

• na każdym cmentarzu powinien być dom przedpogrzebowy lub kostnica, które służą

- do składowania ciał osób zmarłych do czasu ich pochowania

- do wykonania oględzin zwłok ludzkich do celów sądowo-lekarskich, sanitarnych i policyjnych

- do wykonywania innych czynności związanych z chowaniem zwłok

• użycie terenu cmentarnego po zamknięciu cmentarza na inny cel nie może nastąpić przed upływem 40 lat od dnia

zwłoki – ciała osób zmarłych i dzieci martwo urodzonych bez względu na czas trwania ciąży

• niezwłocznie po zgonie zwłoki należy umieścić w miejscu możliwie chłodnym i zabezpieczyć przed możliwością uszkodzenia

• do jednej trumny można składać tylko 1 zwłoki dorosłej lub dwojga dzieci do wieku 6 lat

• trumna musi mieć dno i ściany boczne nieprzepuszczalne oraz szczelnie przylegające wieko

• trumna musi zawierać warstwę substancji płynno-chłonnej o grubości 5 cm

• zwłoki mogą być grzebane w grobach murowanych, dołach ziemnych lub katakumbach i zatopione w morzu, szczątki pochodzące z spopielenia zwłok mogą być także przechowywane w kolumbariach

• groby ziemne, murowane i kolumbariach mogą znajdować się tylko na cmentarzach

• poziom wody podziemnej powinien wynosić co najmniej 0,5 m od dna grobu, a warstwa ziemi nad wiekiem powinna być nie mniejsza nić 1m

• ze względu na proces rozkładu zwłok w naszym klimacie przebiega kilkanaście lat grób nie może być użyty do ponownego chowania przed upływem 20 lat

• po upływie 20 lat ponowne użycie grobu do chowania nie może nastąpić, jeżeli jakakolwiek osoba zgłosi zastrzeżenia przeciw temu i uiści opłatę, przewidzianą za pochowanie zwłok, zastrzeżenie to ma skutek na dalsze 20 lat i może być odnawiane

• zwłoki osób zmarłych nie być chowane przed upływem 24 godzin od chwili zgonu z wyjątkiem osób zmarłych na wybrane choroby zakaźne

• najpóźniej po upływie 72 godzin od chwili zgonu zwłoki powinny być usunięte z mieszkania celem pochowanie lub w razie odroczenia terminu pochowania – złożone w domu pogrzebowym lub kostnicy do czasu pochowania

• zwłoki osób zmarłych na niektóre choroby zakaźne powinny być natychmiast po stwierdzeniu zgonu usunięte z mieszkania i pochowane na najbliższym cmentarzu od miejsca zgonu w ciągu 24 godzin od chwili zgonu

• wyjątki od w/w terminów mogą być czynione jedynie po utrwaleniu zwłok za zezwoleniem miejscowego i inspektora sanitarnego

wykaz chorób zakaźnych w przypadku których stwierdzenie zgonu wymaga szczególnego postępowania ze zwłokami osób zmarłych na te choroby: cholera, dur wysypkowy i inne riketsjozy, dżuma, gorączka powrotna, nagminne porażenie dziecięce, nosacizna, trąd, wąglik, wścieklizna, żółta gorączka i inne wirusowe gorączki krwotoczne

- zabronione jest przenoszenie lub przewożenie zwłok w otwartych trumnach

- od chwili zgonu aż do pochowania zwłoki powinny być przechowywane w taki sposób, aby nie mogły powodować szkodliwego wpływu na otoczenie

przewożenie zwłok i szczątków koleją, samolotami i statkami oraz wywożenie poza granice Polski może nastąpić po uzyskaniu zezwolenia właściwego powiatowego inspektora sanitarnego

• na sprowadzenie zwłok i szczątków z obcego państwa należy uzyskać zezwolenie starosty właściwego dla miejsca, w którym zwłoki i szczątki moją być pochowane działającego w porozumieniu z właściwym inspektorem sanitarnym oraz zaświadczenie polskiego konsula

• przewóz zwłok i szczątków odbywa się w warunkach zapewniających odpowiednie sanitarne i techniczne bezpieczeństwo przewozu

• w przypadku śmierci na skutek choroby zakaźnej wymienionej w wykazie chorób zakaźnych zezwolenie na przewóz zwłok nie może być udzielane przed upływem 2 lat od dnia zgonu

• zwłoki przewożone poza granicę państwową powinny być zamknięte w trumnie metalowej lub w trumnie posiadającej wkład metalowy, dno trumny również musi być wypełnione warstwą płynno-chłonną, zwłoki mszą zostać pochowane bez otwierania trumny

• zwłoki przewożone na obszarze państwa na odległość większą niż 60 km składa się w szczelnej trumnie wypełnionej warstwą płynno-chłonną, trumnę zamyka się w obecności powiatowego lub granicznego inspektora sanitarnego, który następnie ją opieczętowuje, na czas transportu trumnę umieszcza się w szczelnie zamkniętym worku z nieprzepuszczalnego tworzywa sztucznego, który po dostarczeniu na miejsce przeznaczenia zdejmuje się i spala

wymagania wobec pojazdów przewożących zwłoki

• trwałe oznakowanie w sposób wskazujący na jego przeznaczenie

• kabina kierowcy odizolowana od części przeznaczonej na umieszczenie zwłok albo szczątków ludzkich

• zabezpieczenie przed przesuwaniem się trumny

• podłoga części przeznaczonej na trumny wykonana z materiałów łatwo-zmywalnych i opornych na dezynfekcję

• wydzielone miejsce na przechowywanie środków dezynfekujących, sprzętu myjąco-czyszczącego i jednorazowych rękawic ochronnych

• nie dopuszczalne jest montownie miejsc siedzących w części do przewożenia zwłok

• po każdym przewiezieniu zwłok należy przeprowadzić dezynfekcję części, w której były one przewożone

• zabronione jest zewnętrzne mycie tego typu środka transportu w miejscach przypadkowych i w prowizorycznie zorganizowanych myjniach

postępowanie w przypadku zwłok osób zmarłych na chorobę zakaźną

• zwłoki osób zmarłych na choroby zakaźne niezwłocznie po stwierdzeniu zgonu zawija się w płótna nasycone płynem dezynfekującym (lub wysypuje się trumnę wapnem chlorowanym lub chloraminą) skład się w trumnie

• trumnę szczelnie się zamyka i obmywa z zewnątrz płynem dezynfekującym

• na trumnę zakłada się worek foliowy z nieprzepuszczalnego tworzywa i odporne na uszkodzenia mechaniczne

• zwłoki zwozi się bezpośrednio z miejsca zgonu na cmentarz i dokonuje pochowania w ciągu 24 godzin od chwili zgonu

• po dostarczeniu trumny na cmentarz worek się zdejmuje i spala

zgon na chorobę zakaźną

• w pomieszczeniu, w którym leżą zwłoki, nie mogą się zbierać ludzie

• dotykanie zwłok jest zabronione

• pomieszczenie, w którym osoba zmarła, przebywała oraz wszystkie przedmioty, z którymi była w styczności, jak też środki transportu, którymi zwłoki były przewożone poddaje się odkażeniu

w razie zgonu na chorobę zakaźną, nieobjętą wykazem, a powodującą obowiązek przymusowej hospitalizacji obowiązuje:

• zakaz dotykania zwłok poza czynnościami związanymi z obmyciem, ubraniem i ułożeniem zwłok w trumnie

• do obmywania używane się płyn dezynfekujący

• po złożeniu zwłok w trumnie, trumnę zamyka się szczelnie i obmywa z zewnątrz płynem dezynfekującym

• pomieszczenie, w którym osoba zmarła przebywała oraz wszystkie przedmioty, z którymi była w styczności, jak także środek transportu, którym zwłoki były rozwożone poddaje się odkażeniu

ekshumacja

• ekshumacja zwłok i szczątków jest dopuszczalna w okresie od 16 października do 15 kwietnia i przeprowadza się ją w wczesnych godzinach rannych

• zamierzonej ekshumacji należy zawiadomić właściwego powiatowego lub granicznego inspektora sanitarnego, który wykonuje nadzór na ekshumacją

• zwłoki ekshumowane przed upływem okresu mineralizacji wydobywa się wraz z trumną, którą bez otwierania umieszcza się na czas przewozu, w skrzyni szczelnie wybitej blachą

6. Nadzór sanitarny nad higieną dzieci i młodzieży szkolnej- historia, cele i zadania.

• Opieka nad zdrowiem dzieci i młodzieży w placówkach oświatowo-wychowawczych ma wieloletnią historię

• Higiena szkolna początkowo koncentrowała się na higienie otoczenia ucznia, głównie higienie budynku szkolnego

• W latach późniejszych higiena szkolna przejęła nadzór nad stanem zdrowia uczniów i wychowanków, polegający na badaniach masowych populacji szkolnej oraz na wykrywaniu chorób i zaburzeń w środowisku szkolnym

Rys historyczny

• Początki higieny szkolnej sięgają przełomu XVII i XVIII wieku, we Francji, w szkołach z internatem dla dzieci z warstw uprzywilejowanych zaczęto zatrudniać dorywczo lekarzy nadzoru ad stanem ich zdrowia (np. w niektórych szkołach jezuickich, elitarnych szkołach dla dzieci oraz w szkołach wojskowych, w Polsce np. liceum krzemienieckiego w Warszawie)

• Stałych lekarzy szkolnych zaczęto wprowadzać:

  • 1874r. Bruksela

  • 1879r. Paryż

  • 1880r. Lyon

  • 1883r. Frankfurt nad Menem

  • 1894r. Wiesbaden, Boston

  • 1897r. Nowy Jork

• Higiena szkolna, jako oparty na wiedzy lekarskiej i ujęty w pewien system nadzoru nad zdrowiem uczących się powstała w XIX wieku, wraz z rozwojem badań naukowych w dziedzinie nauk przyrodniczych

• W tym okresie w różnych Kajach pojawiają się pierwsze prace naukowe o stanie higienicznym budynków szkolnych: ich ciasnocie, brudzie, braku wentylacji, złym oświetleniu, wadliwych ławkach oraz chorobach dzieci wywołanych pobytem w takich szkołach

• Pierwszymi schorzeniami zaobserwowanymi i powiązanymi z pobytem w szkole były wady wzroku

• Rok 1844 – badania dr Wiktora Szokalskiego nad wadami wzroku u dzieci szkół powszechnych w Paryżu

• Lata 1865-66, Wrocław – badania dr Hermana L.Cohna, potwierdzające że „im dzieci w wyższych klasach i dłużej uczące się, tym więcej dzieci z wadami wzroku”

• 1881r. (A.Hörtel, Kopenhaga) i 1885r. (A.Key, Sztokholm) badania nad wadami rozwojowymi i innymi chorobami wieku szkolnego, wykazały że u dzieci w wieku szkolnym występuje wiele schorzeń i odchyleń od normy, grożącym pogorszeniem bądź utrwaleniem na całe życie pewnych dolegliwości zdrowotnych

• Wyniki badań unaoczniły problemy zdrowotne uczniów i doprowadziły do mianowania przez władze lokalne, lekarzy szkolnych odpowiedzialnych za warunki higieniczne w szkołach i za stan zdrowia dzieci

• Badając stan zdrowia dzieci i szukając przyczyn najczęściej spotykanych chorób, wad lub nieprawidłowego rozwoju, a przy tym przyczyn częstych absencji na zajęciach szkolnych – zauważono, że jest to skutkiem niedożywienia ilościowego i jakościowego głównie u dzieci z rodzin niezamożnych

• Skutkiem tej obserwacji było wprowadzenie do ówczesnych szkół, głównie w miastach, dożywiania, początkowo organizowanego na zasadach filantropii a później w różnych krajach przejęły to samorządy lokalne lub państwowe:

  • 1864r. Londyn

  • 1869r. Glasgow

  • 1871r. Angers

  • 1877r. Paryż

  • 1900r. Holandia, aktem prawnym wprowadzono dożywianie wszystkich dzieci w szkołach powszechnych

• Pobyt w szkole wraz z nauką szkolną może sprzyjać powstawaniu niektórych zaburzeń i wad rozwojowych, takich jak:

  • Krótkowzroczność

  • Skrzywienie kręgosłupa

  • Nadmierna pobudliwość

  • Zaburzenia w odżywianiu

  • Próchnica i wady uzębienia

• Badania potwierdziły, że sytuacja zdrowotna dzieci uczących pogarsza się, jeżeli równocześnie dokładają się do tego złe warunki domowe, które te zaburzenia wzmacniają

Higiena dzieci i młodzieży - współczesność

• Higiena szkolna, zachowując dalej tradycyjną nazwę, jest obecnie raczej higieną dzieci i młodzieży, obejmującą swoimi zainteresowaniami nie tylko okres szkolny, ale także cały wiek rozwojowy.

• Higiena szkolna kładzie duży nacisk na higienę środowiska nauczania i wychowania, a zwłaszcza na jego czynne kształtowanie, w których za punkt wyjścia przyjmuje się konkretne dziecko: jego stan zdrowia, indywidualne specyficzne potrzeby psychofizyczne, upodobania itp. I dopiero w dalszej kolejności środowisko które na ten rozwój wpływa

• Środowisko – uwzględniane jest jako źródło bodźców, które działają dodatnio lub ujemnie na ustrój dziecka, a jego reakcja na różnorodne bodźce zewnętrzne stanowi podstawę działań zapobiegawczych

• Higiena szkolna zajmuje się dzieckiem we wszystkich momentach jego życia:

  • W przedszkolu

  • W szkole

  • W domu

  • W klubach sportowych i organizacjach młodzieżowych

• Higiena szkolna zajmuje się dzieckiem zdrowym i chorym, uwzględniając jego zindywidualizowane potrzeby zdrowotne, dąży do zapobiegania chorobie, jej zwalczaniu, ale także do umocnienia zdrowia

• Nie leczone zaburzenia w zdrowiu dzieci i młodzieży są szczególnie groźne wtedy gdy występują w okresie szybko przebiegającego rozwoju, gdyż będą rzutować w przyszłości na stan zdrowia w wieku dojrzałym

• Higiena szkolna zwraca szczególną uwagę na:

  • Doskonalenie rozwoju, stan zdrowia i zapobieganie chorobom

  • Zapewnienie prawidłowych warunków:

    • Organizacji i właściwego rytmu pracy i wypoczynku

    • Stworzenia możliwości uzyskiwania dużej efektywności w pracy fizycznej i umysłowej

    • Walki z przemęczeniem

  • Zapewnienie właściwych ze względu na zdrowie, warunków wychowania w szkole, przedszkolu, domu

  • Organizację prawidłowego z punktu widzenia higieny, środowiska w placówkach oświatowo-wychowawczych, zgodnie z fizjologicznymi właściwościami i potrzebami dzieci i młodzieży

  • Kształtowanie zachowań i stylu życia, sprzyjające zdrowiu

7. Zagrożenia zdrowotne dzieci i młodzieży szkolnej -wady i zaburzenia rozwojowe

Ze względu na szybki rozwój organizmu, na jego dużą wrażliwość na działanie czynników zewnętrznych, w wieku rozwojowym dość często pojawiają się wady i zaburzenia statyki ciała, są to przede wszystkim:

• Wady postawy

• Skrzywienie boczne kręgosłupa

• Defekty kończyn dolnych – płaskostopie, kolana szpotawe i koślawe

Zaburzenia te, jeśli nie zostaną usunięte w odpowiednim czasie mogą doprowadzić do trwałych, daleko posuniętych zniekształceń, pogarszających stan zdrowia dziecka, ograniczających jego sprawność i możliwość wyboru niektórych zawodów w przyszłości

Postawą nazywamy układ ciała w swobodnej pozycji stojącej, kształtowanie jej uwarunkowane jest stanem kości, stawów, więzadeł, mięśni oraz układu nerwowego.

Postawa jest indywidualną cechą człowieka, zależy od wieku, płci, budowy ciała, stanu zdrowia, warunków bytowania, nauki itp. W okresach szczególnie intensywnego rozwoju (np. w okresie dojrzewania płciowego), obserwuje się często pogarszanie postawy, wynikający za względu na słabości aparatu kostno-więzadłowego i mięśniowego. Niewłaściwa postawa często przechodzi w nawyk

W okresie szkolnym należy zwrócić uwagę na dwa okresy krytyczne w kształtowaniu postawy ciała dziecka, gdyż wtedy właśnie powstaje lub ujawnia się najwięcej wad postawy.

• Pierwszy okres krytyczny przypada na wiek 6-7 lat i związany jest ze zmiana trybu życia dzieci. Istota tej zmiany tkwi w przejściu ze swobodnego w dużej mierze, indywidualnie regulowanego przez dziecko reżimu ruchu- wysiłku i odpoczynku, w narzucony przez godziny system przebywania w pozycji siedzącej, często w niewłaściwych ławkach szkolnych. Dlatego w tym okresie szczególnie ważna jest dbałość o zapewnienie dziecku właściwych warunków życia, pracy i wypoczynku zarówno w szkole jak i w domu.

• Drugi okres krytyczny w kształtowaniu postawy ciała dziecka przypada na wiek pokwitania, charakteryzujący się intensywnym przyrostem wysokości ciała. Jest to tzw. Skok pokwitaniowy. Zaczyna się on wzrostem kończyn dolnych, a w rok później tułowia. Narusza to dotychczasową równowagę, zmienia proporcje ciała oraz istniejący uprzednio układ środków jego ciężkości. Poprzednie czucie i nawyk postawy są nieadekwatne do zmienionych warunków morfologicznych. Siła mięśni odpowiedzialnych za postawę ciała jest niewystarczająca do jej stabilizacji w tych warunkach, gdyż szczyt jej przyrostu następuje około 14 miesięcy po szczyci wzrastania wysokości. U dziewcząt ponadto – zwłaszcza wcześniej dojrzewających- występuje tendencja do ukrycia rozwijających się sutków wysuwaniem barków do przodu i zaokrąglaniem pleców. Należy podkreślić, że istnieje duża zmienność wieku , w którym poszczególne dzieci rozpoczynają i kończą okres pokwitania ( ok. 5 lat). U dziewcząt proces ten przebiega w granicach 8,5- 13,5 lat, u chłopców dwa lata później. Sytuację te pogarsza jeszcze fakt dłuższego odrabiania lekcji przez dzieci w związku z realizacją programu szkolnego.

Najczęstsze wady postawy:

• Plecy okrągłe- potocznie mówi się o takim dziecku, że się garbi. Wada ta może mieć charakter przejściowy, przyczynami często są zmęczenie dziecka, pozostającego w czasie dnia zbyt długo w pozycji siedzącej, zwłaszcza gdy kształt i wysokość krzesła i stołu czy ławki szkolnej są nieodpowiednie. Inne przyczyny to: osłabienie po chorobie, słaby wzrok, chęć ukrycia przez dziewczynki rozwijających się piersi, nadmierna w stosunku do rówieśników wysokość ciała itp.

• Plecy wklęsłe- plecy mają zwiększone przodowy gięcie kręgosłupa w odcinku lędźwiowym ( lordoza lędźwiowa)- sytuacje zwiększające lordozę lędźwiową to m.in. leżenie sfinx- tj. z głową oparta na dłoniach , przy czym łokcie oparte są o podłoże.

• Plecy okrągło- wklęsłe- są połączeniem uprzednio omówionych rodzajów wad. Obie krzywizny , a więc zarówno kifoza piersiowa, jak i lordoza lędźwiowa, są nadmiernie uwypuklone, a odpowiednie grupy mięśniowe analogicznie osłabione lub napięte.

• Plecy płaskie- charakteryzują się spłaszczeniem obu krzywizn. Spotyka się je u dzieci astenicznych, wątłych, z ogólnie słabym umięśnieniem. Niekiedy występują u dzieci i młodzieży intensywnie ćwiczącej, zwłaszcza mięśnie grzbietu w pozycjach nadmiernie wyciągniętych lub przeprostych. Stanowi to predyspozycję do bocznych skrzywień kręgosłupa.

Obok wad postawy częstą nieprawidłowością są boczne skrzywienia kręgosłupa – skoliozy, których przyczyną są najczęściej:

• Słabości aparatu mięśniowo-więzadłowego

• Niewłaściwa pozycja przy pracy (np. czytaniu, pisaniu w szkole i w domu)

• Nierównomierne obciążenie (np. noszenie teczki w tej samej ręce)

W początkowych etapach powstawania skoliozy dziecko może samo ją wyrównywać przez świadome korygowanie położenia kręgosłupa.

W przypadku gdy skrzywienie utrwali się, może dojść do trwałego zniekształcenia kręgosłupa.

Płaskostopie – polega na nieprawidłowym wysklepieniu stopy, uzależnionym od stanu kości wchodzących w skład stopy oraz od stanu więzadeł i mięśni

• U małych dzieci spłaszczenie stopy jest zjawiskiem fizjologicznym

• W miarę upływu lat wysklepia się łuk i staję się coraz wyższy

• Gdy to nie następuje, wówczas pojawia się płaskostopie

• Pogłębia się ono często w okresie dojrzewania płciowego, co w części wiąże się z większą masą ciała, a więc większym obciążeniem stopy

• Płaskostopie jest powodem szybkiego zmęczenia, bólów nóg przy dłuższym staniu, chodzeniu, może uniemożliwić pracę w wielu zawodach

• Płaskostopie występuje wówczas, kiedy wiązadła i mięśnie stopy są słabe.

Wady i zaburzenia ze strony układu oddechowego :

• U dzieci ze względu m.in. na specyficzną budowę układu oddechowego stosunkowo często występują:

  • Nieżyty górnych dróg oddechowych

  • Przerosty tkanki chłonnej w jamie nosowo-gardłowej

• Zaburzenia tego rodzaju nie tylko pogarszają stan zdrowia dziecka, ale mogą także ujemnie odbijać się w jego rozwoju psychofizycznym, postępach w nauce itd.

8.Nadzór sanitarny nad higieną żywności, żywienia i przedmiotami użytku - cele i zadania.

ŻYWNOŚĆ – produkty, które dostarczają organizmowi człowieka substancje potrzebne do prawidłowego funkcjonowania (energia, składniki budulcowe, substancje zapewniające prawidłowy przebieg procesów życiowych)

* w celu zachowania dobrego stanu zdrowia organizm człowieka powinien codziennie przyjmować odpowiednie racje żywnościowe (A, B, C, D)

* żywność – oprócz składników niezbędnych do prawidłowego rozwoju i funkcjonowania, może zawierać składniki obojętne lub szkodliwe różnego pochodzenia o zróżnicowanej naturze (mikrobiologicznej, chemicznej, fizycznej)

* z punktu widzenia jakości zdrowotnej żywności na świecie, największą rolę odgrywa Komisja Kodeksu Żywnościowego działająca pod auspicjami WHO/FAO (agendy ONZ)

* w ustawach żywnościowych zdefiniowane są podstawowe pojęcia artykułów żywnościowych

- środki spożywcze – substancje lub ich mieszaniny zawierające składniki potrzebne do odżywiania organizmu i przeznaczone w stanie naturalnym lub po przerobieniu do spożycia przez ludzi

- używki – substancje lub ich mieszaniny nie zawierające składników odżywczych lub zawierające je w ilościach nie mających znaczenia dla odżywiania organizmu ludzkiego, które jednak ze względu na swoje oddziaływanie fizjologiczne lub cechy organoleptyczne są przeznaczone do spożycia czy też w inny sposób wprowadzane do organizmu ludzkiego (przyprawy, używki z zawartością alkoholu, używki z zawartością alkaloidów, tytoń)

- substancje obce – substancje, które nie spełniają warunków określonych dla środków spożywczych i używek, a mogą znajdować się w nich lub na ich powierzchni jako substancje dodatkowe, zanieczyszczenia techniczne i przypadkowe

Ustawodawstwo żywnościowe w Polsce:

* w celu zapewnienia ludności żywności na odpowiednim poziomie zdrowotnym – władze państwowe wydają specjalne przepisy (ustawy i rozporządzenia), regulujące zasady produkcji, przetwórstwa i obrotu żywnością oraz jej warunki zdrowotne

* najczęściej są to tzw. „ustawy żywnościowe” mające na celu głównie ochronę zdrowia konsumentów, ale zwykle również ochronę ich interesów ekonomicznych

* pierwszą polską „ustawą żywnościową” było rozporządzenie Prezydenta Rzeczpospolitej „ O dozorze nad artykułami żywności i przedmiotami użytku” z 22.03.1928r. którego niektóre przepisy zachowały aktualność do dnia dzisiejszego

* obecnie obowiązującymi aktami prawnymi w tym zakresie są: „ustawa o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia” z dnia 11.05.2001r, oraz ustawa z dnia 24.07.2002r. o zmianie ustawy o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia oraz niektórych innych ustaw

* w myśl Ustawy o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia artykuły żywności i przedmioty użytku nie mogą być

- szkodliwe dla zdrowia – posiadać właściwości trujące lub zakaźne

- zepsute – niezdatne do spożycia na skutek działania wpływów naturalnych lub przypadkowych

- zafałszowane – taki artykuł żywnościowy lub przedmiot użytku, który wprowadza kupującego w błąd przez ukrytą zmianę jakiegoś składnika wartościowego na mniej wartościowy lub bezwartościowy

* organem powołanym do nadzoru nad warunkami żywności i żywienia w Polsce jest PISa

* w stacjach sanitarno-epidemiologicznych zagadnieniami nadzorczymi zajmuje się dział higieny żywności, żywienia i przedmiotów użytku z sekcjami, stanowisko ds. koordynacji higieny produkcji i obrotu

* nadzór specjalistyczny nad tymi jednostkami sprawuje Zakład Badania Żywności i Przedmiotów Użytku w Państwowym Zakładzie Higieny w Warszawie

* Nadzór Higieny Żywności, Żywienia i Przedmiotów Użytku (WSEE i PSSE) prowadzi działalność w zakresie bieżącej kontroli nad

- wymaganiami w zakresie jakości zdrowotnej żywności – zanieczyszczenia i dozwolone substancje dodatkowe używane w produkcji i obrocie żywnością

- wyrobami i materiałami przeznaczonymi do kontaktu z artykułami żywnościowymi

- warunkami higieniczno-sanitarnymi zakładów i ich wyposażenia

- wymaganiami w zakresie przestrzegania zasad higieny w procesie produkcji i obrocie żywnością

* Nadzór Higieny Żywności, Żywienia i Przedmiotów Użytku (WSEE i PSSE) bierze również udział

- w opiniowaniu projektów nowobudowanych obiektów żywieniowo-żywnościowych

- w odbiorach w/w obiektów

- w opracowaniach ognisk zatruć pokarmowych

- opracowuje decyzje stwierdzające spełnienie wymagań koniecznych do zapewnienia higieny w procesie produkcji lub obrocie żywnością (dopuszczające do rozpoczęcia działalności)

- opracowuje decyzje nakazujące wykonanie obowiązków w celu poprawy stanu sanitarnego

- ocenia sposób żywienia w placówkach żywienia zamkniętego (ocena racji pokarmowych)

Nadzór sanitarno- epidemiologiczny nad przedmiotami użytku

* przedmioty użytku – jest to wyrób przeznaczony do stykania się z produktem spożywczym bądź z człowiekiem, powinny być sporządzone z takich materiałów, których użycie w sposób zgodny z przeznaczeniem nie spowoduje ujemnych skutków dla zdrowia

- ze względu na potencjalne zagrożenie zdrowia wynika potrzeba nadzoru sanitarnego nad produkcją przedmiotów użytku ich wprowadzeniem do obrotu a także nad właściwym ich stosowaniem

* pojęcie przedmiot użytku jest niezwykle szerokie obejmować, nim można następujące wyroby:

- przedmiotu służące do przechowywania żywności, przygotowywania jej do spożycia, zastawy stołowe (w tym również sztućce, obrusy, serwety, ceraty, papier śniadaniowy) Przedmioty te wykonane mogą być z tworzyw tradycyjnych (szkło, porcelana, porcelit, fajans, drewnom, papier, stopy metali) bądź z nowoczesnych (tworzywa sztuczne)

- bielizna, odzież, pościel ( z włókien naturalnych i sztucznych) oraz barwniki i inne środki pomocnicze przeznaczone dla włókiennictwa i wyrobów ze skóry.

- wyroby z tworzyw sztucznych ( również z gumy) przeznaczone do kontaktu ze skórą ludzką bądź błoną śluzową. W tej grupie można wymienić: smoczki, ceratki dla niemowląt i chorych, potniki, ustniki, obuwie, płaszcze, fartuchy robocze, wyroby galanteryjne, miednice, wanienki dla niemowląt itp.

- środki do utrzymania czystości, a więc mydła, środki do kąpieli, czyszczenia, szorowania, dezodoracji pomieszczeń, stosowania na skórę, pasty do podłóg i obuwia, świece, nafta, środki do wywabiania plam, do odmrażania szyb itp.

- środki kosmetyczne i służące do charakteryzacji

- przybory toaletowe

- zabawki dla dzieci

- wykładziny stołów, podłóg, mebli, ścian, poręczy, tapety

- wyroby lakiernicze- lakiery, emalie, kity, politektury, szpachlówki, rozcieńczalniki, kleje

- barwniki i pigmenty służące do barwienia przedmiotów użytku

- niektóre materiały do pisania i malowania

* przedmioty użytku – mogą być produkowane tylko z użyciem materiałów i środków nieszkodliwych dla zdrowia, przy zastosowaniu akceptowanych dla danego środka technologii, w odpowiednich warunkach sanitarnych z atestem PZH

* nadzór kontrolny na wytwarzaniem niektórych przedmiotów użytku:

- farby do włosów głowy, brwi i rzęs – obowiązkowa rejestracja w Ministerstwie Zdrowia

- pozostałe środki kosmetyczne – obowiązek rejestracji PCH (Uwaga – obowiązkowi temu nie podlegają wyroby perfumeryjne)

- środki przeznaczone do utrzymania czystości – obowiązek rejestracji PZH

- przedmioty użytku – sprowadzone z importu powinny odpowiadać wymaganiom jakości zdrowotnej ustalonym w ustawie i odpowiednich rozporządzeniach oraz w Polskich Normach lub normach branżowych, chyba że w tej sprawie nadrzędne są inne akty prawne np. UE

(To może nie do końca potrzebne do pytania ale możecie sobie poczytać:

SYSTEM ZARZĄDZANIA BEZPIECZEŃSTWEM ZDROWOTNYM ŻYWNOŚCI HACCP

Członkostwo Polski w Unii Europejskiej wymaga wielu działań dostosowawczych, w tym również upowszechniania zasad GMP (Dobra Praktyka Produkcyjna przy Produkcji Żywności), GHP (Dobra Praktyka Higieniczna) i wdrażania systemu HACCP w przetwórstwie spożywczym (Dyrektywa Unii Europejskiej 93/43/EEC w sprawie higieny środków spożywczych).

System HACCP jest rekomendowany przez Organizację Narodów Zjednoczonych za pośrednictwem swych dwóch organów: Światową Organizację Zdrowia (WHO) oraz Organizację ds. Żywności i Rolnictwa (FAO) skupionych w Komisji Kodeksu Żywnościowego. Wymagany jest również ustawodawstwem Unii Europejskiej i Polski.

Jest najskuteczniejszym i najbardziej efektywnym narzędziem zapewnienia wysokiego standardu higienicznego warunków produkcji i przetwarzania żywności. HACCP jest systemowym postępowaniem mającym na celu identyfikację zagrożeń jakości zdrowotnej żywności oraz ryzyka ich wystąpienia, podczas wszystkich etapów procesu produkcji i dystrybucji żywności. Jest to również system, który kontroluje i opanowuje wszystkie zagrożenia istotne z punktu widzenia bezpieczeństwa konsumenta i ochrony jego zdrowia.

HACCP chroni interesy konsumenta dając mu pewność bezpieczeństwa i wysokiej jakości zdrowotnej nabywanych produktów spożywczych. Chroni również interesy producenta, który prowadząc w odpowiedni i udokumentowany sposób proces produkcyjny może udowodnić, że robi wszystko, aby wytworzyć produkt bezpieczny dla zdrowia, a ponadto umożliwia weryfikację procesu produkcyjnego w oparciu o przeprowadzoną analizę zagrożeń, pozwala na efektywną gospodarkę surowcami, a także zmniejszenie liczby strat dzięki ograniczeniu ilości reklamacji dotyczących jakości produktu. Efektem tak wprowadzonej polityki jest wzrost zaangażowania załogi w procesie produkcyjnym.

System HACCP służy do identyfikacji i analizy zagrożeń bezpieczeństwa zdrowotnego żywności. W czasie Analizy HACCP członkowie Zespołu HACCP analizują schematy technologiczne, diagramy przepływu, identyfikują wszystkie potencjalne zagrożenia i analizują je. Te najbardziej istotne są specjalnie nadzorowane za pomocą systemów monitorowania CCP (Critical Control Ponit - Krytyczny Punkt Kontroli - etap technologiczny na którym występuje istotne zagrożenie, które należy monitorować w ściśle określony sposób). Oprócz Analizy HACCP i ustalenia systemu monitorowania CCP, system zarządzania wprowadza następujące działania:

• nadzorowanie dokumentacji, zapisów i przepisów wyższego rzędu,

• postępowanie z produktem niezgodnym,

• powiadamianie stron oraz wycofanie produktu,

• nadzór nad wyposażeniem do kontroli, pomiarów i badań oraz metod,

• komunikacja z zespołem HACCP,

• weryfikacje (audity wewnętrzne, badania przechowalnicze).

9. Substancje obce w żywności - podział oraz ich znaczenie zdrowotne.

SUBSTANCJE OBCE- substancje które nie spełniają warunków określonych dla środków spożywczych używek ,a mogą znajdować się w nich lub na ich powierzchni jako substancje dodatkowe, zanieczyszczenia techniczne i przypadkowe.

SUBSTANCJE DODATKOWE- dodawane celowo do żywności, w celu nadania jej żądanego zapachu, barwy i innych pożądanych cech organoleptycznych lub przedłużających jej przydatność do spożycia.

Młodecki i Piekarski dzielą substancje dodawane do żywności na następujące grupy:

• substancje wzbogacające wartośc odżywczą ( np. dodatek węglanu wapnia do mąki – 3g/kg; jodku potasu do soli kuchennej – do 8 mg/kg)

• barwniki –są przedmiotem wszechstronnych badań toksykologicznych. Wyniki tych badań są często przyczyną zaniechania stosowania danego barwnika. Najbardziej znany jest przykład żółcieni masłowej, której przypisano działanie rakotwórcze Uzyskane wyniki badań pozwalają zakwalifikowac barwniki do 1 z 7 grup(A, B, C1, C2, C3,D,E) – A- barwniki dozwolone do barwienia żywności-

• substancje zapachowe

• substancje smakowe- pod wpływem polifosforanów może dochodzic do zaburzenia gospodarką wapnia, żelaza, miedzi i magnezu w organizmie.

sztuczne środki słodzące – podstawowe znaczenie ma tu sacharyna . Wielu badaczy uważa sacharynę za szkodliwą dla zdrowia ze względu na potencjalne własności rakotwórcze; cyklaminiany – działanie teratogenne, ebriotoksyczne, cytotoksyczne, wchodzą w reakcje z lekami, powodują nadciśnienie tętnicze u leczonych inhibitorami MAO

• chemiczne środki przedłużające trwałośc – nie powinny być one stosowane do żywności dietetycznej i odżywek dla niemowląt. Użyte w nadmiarze mogą zmieniac niekorzystnie cechy organoleptyczne produktów spożywczych, obniżac ich wartośc odżywczą oraz oddziaływac niekorzystnie na zdrowie konsumenta. Dzielimy je na:

a)substancje zapobiegające zmianom biologicznym- konserwanty.

Np. azotany i azotyny- stosowane do peklowania mięsa- przedawkowanie może powodowac niebezpieczne zatrucia,

SO2 – działanie bakteriobójcze i grzybobójcze w środowisku kwaśnym, zapobiega utlenianiu kwasu askorbinowego, dobrze się wchłania powodując zaburzenia w postaci podrażnienia żołądka, jelit, bóle głowy, rozkład tiaminy (witaminy B1)

kwas benzoesowy i jego sole (E 210-213) – hamuje rozwój niektórych bakterii, grzybów i obniża wartość smakową konserwowanego produktu, drażni nabłonek, zakwasza organizm, wywołuje odczyny alergiczne, hamuje czynność niektórych enzymów

b)substancje zapobiegające zmianom chemicznym- podstawowe znaczenie maja w tej grupie przeciwutleniacze, stosowane w celu zapobiegania jełczeniu tłuszczów

c)substancje mające wpływ na cechy fizyczne dodawane ze względów technologicznych- emulgatory, stabilizatory, substancje zagęszczające zagęszczające , buforujące, zapobiegające czerstwieniu pieczywa i inne.

2) ZANIECZYSZCZENIA- substancje, które nie są celowo dodawane do żywności a są w niej obecne w następstwie procesu produkcji, szczególnie etapy uprawy roślin, hodowli zwierząt, oraz ich leczenia, a także wytwarzania, przetwarzania, przygotowywania żywności, uzdatniania, pakowania, transportu lub przechowywania albo następstwo zanieczyszczeń środowiska.

• zanieczyszczenia techniczne- ( z otoczenia, urządzeń , opakowań itp.) , powstałe w toku produkcji lub obrotu, pomimo zastosowania prawidłowych metod produkcji lub obrotu.

• zanieczyszczenia przypadkowe- (biologiczne, chemiczne, fizyczne) – substancje, które przedostały się lub przeniknęły do środków spożywczych w sposób niezamierzony albo znajdują się na powierzchni tych artykułów wskutek nieprzestrzegania zasad higieny lub niewłaściwego postępowania z tymi artykułami w czasie produkcji i obrotu

• zanieczyszczenia biologiczne

• bakterie chorobotwórcze – wydzielają do środowiska enzymy trawienne, toksyny (neurotoksyny, enterotoksyny, cytotoksyny ) i inne substancje aktywne, mogące powodować uszkodzenie komórek i tkanek, inicjują zakażenia i rozprzestrzeniają je w organizmie

zatrucia pokarmowe – schorzenia spowodowane obecnością w żywności toksyn bakteryjnych

zakażenia pokarmowe – schorzenia wywołane obecnością bakterii

bakterie wywołujące zatrucia pokarmowe

- pałeczki Salmonella (jelitowe)- wywołujące u człowieka lub zwierzęcia stany zapalne przewodu pokarmowego, zakażenia układowe, gorączkę durową oraz posocznicę.

Drogi zakażenia – pokarmowa za pośrednictwem brudnych rąk, woda i produkty spożywcze zakażone kałem ludzi i zwierząt (najczęściej mięso i jego przetwory, nabiał i jego przetwory, jaja kacze)

- gronkowce Staphylococcus (enterotoksyczne)- enterotosyna gronkowcowa – odpowiedzialna za zatrucia pokarmowe, zapalenia jelit, układu oddechowego, posocznicę. Źródła gronkowców – zwierzęta rzeźne ze zmianami ropnymi skóry czy wymienia (u krów)

- laseczki beztlenowe Clostridium (laseczki zgorzeli gazowej, jadu kiełbasianego). Źródło- gleba w której występują w formie przetrwalnikowej, poprzez cząsteczki kurzu i pyłu w trakcie upraw lub hodowli przedostają się do żywności

- laseczka tlenowa

• zwierzęta

choroby zakaźne odzwierzęce – niektóre choroby zakaźne zwierząt mogą być przenoszone na człowieka poprzez spożycie mięsa zwierząt lub innych artykułów żywnościowych pochodzenia zwierzęcego np. mleka.

-do chorób zakaźnych odzwierzęcych zaliczamy przede wszystkim: gruźlica bydła, bruceloza (choroba Banga), tularemia, salmonellozy odzwierzęce, pryszczyca, paciorkowce zapalenia wymienia, wąglik laseczka Bacillus, różyca - pałeczka woskowca różycy, osacizna – pałeczki Gramm-ujemne

• pasożyty

choroby pasożytnicze - środki spożywcze mogą być przekaźnikiem chorób wywołanych przez pasożyty zwierząt rzeźnych lub ryb, niektóre pasożyty są szkodliwe dla zdrowia człowieka, inne natomiast nie przedstawiają sobą większego niebezpieczeństwa

-tasiemczyca - tasiemiec nieuzbrojony, bruzdogłowy,

-wągrzyca - wągry świńskie tasiemca uzbrojonego,

-motylica - motylica wątrobowa,

-bąblowica - tasiemiec bąblowcowy,

-włośnica - włosień kręty,

- sarkosporidioza – cewy sarkosporidie pierwotniaka z rodzaju Sarcocystis

• szkodniki

do najważniejszych szkodników z ekonomicznego jak i sanitarno-epidemiologicznego punktu widzenia należą:

a) nicienie (nematodes)

- niektóre z nich prowadzą tryb pasożytniczy np. włosień kręty – Trichinella spirali

- do szkodników zaliczamy: węgorka pszenicznego (Anguillila tritic) i węgorka octowego (Anguillila aceti)

b) roztocza (acarina)

- szkodliwość – roztocze to nie tylko szkodniki przynoszące duże straty ekonomiczne, ale stanowią również zagrożenia zdrowotne -roztocze wykorzystują do rozwoju substancje białkowe, wydalając jako produkt katabolizmu guaninę, której obecność i zawilgocenie produktu sprzyja rozwojowi drobnoustrojów

- porażony produkt może być czynnikiem przenoszącym bakterie chorobotwórcze oraz grzyby powodujące pleśnienie produktu

- spożycie porażonej żywności przez roztocze może wywołać zmiany nieżytowe w przewodzie pokarmowym

- niebezpieczne jest również karmienie zwierząt porażoną paszą

c) owady (insekta)

• karaczan prusak (Blattea germanica) – długość ciała 10-16mm, żywi się ziemniakami, burakami, marchwią, owocami, miodem, cukrem, chlebem, czekoladą i wielu innymi produktami (zboże, skóra czy mięso), prusaki zanieczyszczają żywność odchodami i resztkami pancerzyków, przenoszę wiele drobnoustrojów chorobotwórczych: bakterii (np. prątki gruźlicy, gronkowce złociste, pałeczki czerwonki) wirusy (np. polio, wirus zapalenia wątroby typu A), grzybów pleśniowych i pierwotniaków, mogą też wywoływać alergie

• inni przedstawiciele to: karaluch, karaczan amerykański

• stopień szkodliwości chrząszczy i żarłoczność ich larw jest różna i zależy przede wszystkim od gatunku jego podatność i trybu życia

• larwy gatunków należą do rzędu muchówek przystosowały się głownie do żerowania na artykułach żywnościowych pochodzenia zwierzęcego, w produktach roślinnych atakują głównie gnijące owoce i warzywa o wysokiej zawartości wilgoci

• z sanitarno-epidemiologicznego punktu widzenia, szkodniki te uważa się za najgroźniejsze z owadów, bowiem mogą one przenosić drobnoustroje chorobotwórcze, jak pałeczki duru brzusznego i paradurów, pałeczki czerwonki, przecinkowce cholery, prątki gruźlicy i inne

• ponadto zanieczyszczają one żywność drobnoustrojami gnilnymi i zarodnikami pleśni toksynotwórczych

• cykl rozwoju licznych muchówek związany jest z mięsem, do którego chętnie składają jaja, a z nich wylęgają się bardzo żarłoczne larwy

• motyle - zasadnicze szkody wyrządzają gąsienice, które żywią się różnymi artykułami, nie tylko żywnościowymi

• motyle nie tylko niszczą, ale także zanieczyszczają produkty ekskrementami, wylinkami, kokonami i martwymi osobnikami

d) kręgowce (Vertebrata)

- wśród kręgowców z gromady ssaków (Mammalia) spotykamy kilka gatunków uznawanych za szkodniki a zaliczanych do rządu: gryzonie (Rodentia) - głównie myszy i szczury

- szkodliwość gryzoni polega nie tylko na zjadaniu różnych rzeczy, nie tylko żywnościowych produktów, lecz także na ich zanieczyszczaniu i przenoszeniu chorób zakaźnych oraz inwazyjnych: dżumę, żółtaczkę, tularemię, cholerę, pryszczycę, paratyfus, tyfus brzuszny, dyzenterie, gruźlicę, parch zwierząt, wściekliznę, pomór świń, włośnicę i inne

• Zanieczyszczenia chemiczne

• metale ciężkie

-zaliczane są do tych zanieczyszczeń żywności, które stanowią szczególne zagrożenie dla zdrowia człowieka, są one tym bardziej groźne, że skutki ich działania nie są natychmiastowe, ujawniają się po wielu latach, pokoleniach i nie są w pełni poznane

-zanieczyszczenie żywności pierwiastkami ciężkimi jest trudne do uniknięcia, można jedynie dążyć do tego, aby ich stężenia były jak najniższe

-źródłem zanieczyszczenia metalami ciężkimi jest skażenie powietrza, wody, gleby, pyły, gazy przemysłowe, ścieki, odpady a także są nimi procesy spalania węgla

-do żywności metale mogą się przedostać z opakowań, aparatury przemysłowej oraz z różnych substancji, dodawanych do żywności, są również składnikami pestycydów, zanieczyszczają nawozy, barwniki

-zawartość metali ciężkich w środowisku jest dość zróżnicowana, a działanie zależy od dawki pobranej, rodzaju pierwiastka, postaci chemicznej, w jakiej występują oraz nawet od stanu skupienia, w jakim występują

• ołów

- bezpośrednim źródłem zanieczyszczenia żywności (zwłaszcza roślin) jest zanieczyszczenie gleb przez przemysł i motoryzację (czteroetylek ołowiu w benzynach) a także ołowiane urządzenia w przetwórstwie żywności

- u podstaw toksycznego działania ołowiu leżą zaburzenia syntezy cząsteczki hemu, ołów łączy się z grupami – SH enzymów i hamuje ich działanie

- ołów ulega kumulacji w kościach, z których w niekorzystnych warunkach może się uwolnić i wywołać wewnętrzne zatrucia.

- objawy zatrucia:

~ przewlekłego – może prowadzić do zaburzeń mózgowych (encefalopatii), które początkowo objawiają się bezsennością, osłabieniem pamięci, w okresie późniejszym pojawiają się stany majaczeniowe i śpiączka

~ ostrego - bóle brzucha, wymioty, zaparcia, białkomocz, bezmocz, napady kolki

• kadm

- podobnie jak w przypadku ołowiu, także kadm może być pobierany przez rośliny z zanieczyszczonych gleb, szczególnie kwaśnych

- duża emisja tego pierwiastka występuje w przypadku zakładów produkujących akumulatory zasadowe, hut cynku, miedzi i ołowiu

- do żywności może dostać się również z kadmowych wanienek do lodu, półek w lodówkach

- poważnym źródłem kadmu jest również palenie tytoniu

- objawy zatrucia:

~ ostrego - nudności, wymioty, bóle brzucha

~ przewlekłego - narażenie powoduje kumulację kadmu w nerkach, co prawdopodobnie prowadzi do powstawania osteomalacji (choroba itai-itai) ze względu na utrudnioną syntezę czynnej formy witaminy D3 w nerkach

• rtęć

- związki nieorganiczne rtęci są trudniej wchłaniane z przewodu pokarmowego – a najwięcej zatruć powodowało konserwowanie ziarna siewnego octanem fenylortęciowym

- obecnie głównym źródłem rtęci w żywności są organizmy wodne (ryby, skorupiaki) kumulujące rtęć w postaci bardzo dobrze wchłanianych związków metylortęciowych

- objawy zatrucia

~ ostrego – obserwuje się ślinotok, obrzęk i krwawienie dziąseł, owrzodzenia warg i policzków, nudności, wymioty, krwawą biegunkę, wrzody żołądka i dwunastnicy, mocznicę

~ przewlekłego – owrzodzenia jamy ustnej, nadmierną pobudliwość, drażliwość, niezborność ruchów (erotyzm rtęciowy). Rtęć łatwo przenika do płodu powodując działanie teratogenne- choroba Mina mata

• Pestycydy

-środki szkodnikobójcze stosowane w celu zwalczania chorób i szkodników roślin, pasożytów zewnętrznych ludzi i zwierząt, gryzoni, owadów oraz ochrony produktów żywnościowych, technicznych i przemysłowych np. tekstylia, drewno, skóra, papier i itp.

-pestycydy są substancjami toksycznymi dla człowieka i zwierząt o bardzo różnej sile działania, powodują zatrucia ostre i przewlekłe

- do organizmu mogą przedostać się przez:

• przewód pokarmowy (w skutek nie przestrzegania zaleceń sanitarnych i okresów karencji)

• układ oddechowy (pod postacią mgły lub pyłu w powietrzu)

• skórę (brak osłon i ochron w trakcie pracy)

- najważniejszą grupę pestycydów (środków ochrony roślin) stanowią związki organiczne, w obrębie której zastosowanie znalazły przede wszystkim:

- pestycydy chloroorganiczne – tzn. chloropochodne węglowodorów (węglowodory chlorowane) np. DDT, heksachlorocykloheksan (HCH), oktalne (HHDN), oktalox (HOED). - węglowodory chlorowane – wywołują najczęściej zatrucia przewlekłe z objawami ze strony układu nerwowego, oddechowego oraz uszkodzenia wątroby i nerek

- pestycydy chloroorganiczne w Polsce są wycofywane z użycia od lat 70-tych

-pestycydy fosforoorganiczne – tzn. estry kwasów fosforowych np. Dichlorfos (DDVP), Chlorotion, Folition – charakteryzują się połączeniami estrowymi, które łatwo ulegają rozkładowi, skutek tego okresy karencji są krótkie

- substancje te łatwo się wchłaniają z przewodu pokarmowego, dróg oddechowych i przez skórę a następnie ulegają szybkim przemianom metabolicznym i szybko wydalane

- związki fosforoorganiczne – ich działanie polega na zdolności wiązania w tkankach i krwi enzymu rozkładającego acetylocholinę – esterazy cholinowej

- blokada tego enzymu prowadzi do endogennego zatrucia, skutkiem czego jest pobudzenie układu przywspółczulnego ( pocenie się, łzawienie, bóle głowy, kurcze jelit bradykardia, tachykardia, zmniejszenie ciśnienia krwi)

• Azotany, azotyny, nitrozoaminy

• Wielopierścieniowe WWA - do żywności dostają się z zanieczyszczonego środowiska (motoryzacja, przemysł), a także w procesie wędzenia, gdyż powstają w procesach spalania

- najlepiej poznany związkiem z tej grupy jest 3,4-benzopiren

- posiadają silne właściwości rakotwórcze, stanowią główny czynnik rakotwórczy dymu tytoniowego.

• Chlorowane difenyle i trifenyle (PCB i PCT)

• Radionuklidy

• Środki lecznicze weterynaryjne

antybiotyki – nadmierne stosowanie antybiotyków w lecznictwie weterynaryjnym i w profilaktyce, oraz jako stymulatorów wzrostu w żywieniu zwierząt powoduje możliwość występowania tych związków w mięsie i narządach oraz w mleku i jajach

-przyczyną jest niewłaściwie podawanie antybiotyków oraz nieprzestrzeganie okresów karencji

-wykorzystywane są w przetwórstwie spożywczym jako środki konserwujące (przeciw bakteriom fermentującym i gnilnym) oraz do celów przemysłowych stanowią poważny problem zdrowotny ze względy na ich właściwości toksyczne i produkty ich rozpadu, a przede wszystkim na następstwa wywołania oporności bakterii (oporność krzyżowa i zakaźna)

• Środki czystości

-detergenty – w kontakcie ze skórą wysuszają ją posiadają także właściwości drażniące

- wnikając drogą doustną uszkadzają błony komórkowe nabłonka jelitowego i umożliwiają przez to wchłanianie związków, które nie są wchłaniane w warunkach normalnych, niektóre detergenty mogą powodować w wątrobie zmiany zawartości fosfolipidów i obniżać zdolność detoksykacyjną wątroby

• Enzymy - katalizują procesy związane z budową i rozkładem materii żywej, zarówno w świecie roślinnym i zwierzęcym, również mogą być czynne w artykułach żywnościowych, nadając im niekiedy specjalną wartość a czasem przyśpieszając proces psucia – z tych względów wymagają kontroli od strony bezpieczeństwa zdrowotnego

• * enzymy wykorzystywane do celów żywnościowych:

• - amylaza (E-1100) - dodatek poprawiający właściwości mąki

• - proteazy (E-1101) – dodawane do mąki wzmacniacze zapachu, stabilizatory, zmiękczacze

• - oksydaza glukozy ( E- 1102) - przeciwutleniacz

• - inwertaza ( E-1103) - stabilizator

• - lipaza ( E 1104 ) – środek wzmacniający zapach

• - lizozym (E-1105)- środek konserwujący

10. Zanieczyszczenia biologiczne i chemiczne żywności.

ZANIECZYSZCZENIA BIOLOGICZNE

1) BAKTERIE

- bakterie chorobotwórcze – wydzielają do środowiska enzymy trawienne, toksyny (neurotoksyny, enterotoksyny, cytotoksyny) i inne substancje aktywne, mogące powodować uszkodzenie komórek i tkanek, inicjują zakażenia i rozprzestrzeniają je w organizmie

* chorobotwórczość bakterii uwarunkowana ich właściwościami

- inwazyjność – zdolność do przenikania do tkanek, namnażania i rozprzestrzeniania się

- toksyczność – zdolność wytwarzania substancji toksycznych

* zatrucia pokarmowe – schorzenia spowodowane obecnością w żywności toksyn bakteryjnych

* zakażenia pokarmowe – schorzenia wywołane obecnością bakterii

* źródła bakterii powodujące zatrucia i zakażenia pokarmowe i choroby zakaźne to przede wszystkim ludzie i zwierzęta, w nielicznych przypadkach gleba i woda

- człowiek po zakażeniu niektórymi bakteriami staje się nosicielem i rezerwuarem tych bakterii (wydala je z kałem)

* bakterie wywołujące zatrucia pokarmowe

- pałeczki Salmonella (jelitowe)

- gronkowce Staphylococcus (enterotoksyczne)

- laseczki beztlenowe Clostridium (laseczki zgorzeli gazowej, jadu kiełbasianego)

- laseczka tlenowa

* nosicielstwo bakterii chorobotwórczych u człowieka

a) salmonella – pałeczki jelitowe wywołujące u człowieka lub zwierzęcia stany zapalne przewodu pokarmowego, zakażenia układowe, gorączkę durową oraz posocznicę

- źródło – człowiek chory i nosiciel, zwierzęta powodujące salmonellozy odzwierzęce

- drogi zakażenia – pokarmowa za pośrednictwem brudnych rąk, woda i produkty spożywcze zakażone kałem ludzi i zwierząt (najczęściej mięso i jego przetwory, nabiał i jego przetwory, jaja kacze)

b) gronkowce

- źródło – człowiek chory, u którego występują w ropniach na skórze i ropnej wydzielinie z nosa

- nosiciel – ludzie zdrowi, mogą być umiejscowione w jamie nosowo-gardłowej, na skórze rąk i włosach,

- enterotosyna gronkowcowa – odpowiedzialna za zatrucia pokarmowe, zapalenia jelit, układu oddechowego, posocznicę

* człowiek może być źródłem innych bakterii powodujących zatrucia lub zakażenia

- pałeczka okrężnicy, pałeczka otoczkowa, pałeczka ropy błękitnej, przecinkowiec, pałeczki Gram-

* nosicielstwo bakterii chorobotwórczych u zwierząt

- źródło salmonelli – zwierzęta rzeźne, ptaki, zwłaszcza wodne (jaja kaczek), bakterie mogą znaleźć się w mięsie bezpośrednio lub pośrednio, ich nosicielstwo może być bezobjawowe

- źródła gronkowców – zwierzęta rzeźne ze zmianami ropnymi skóry czy wymienia (u krów)

- źródła innych – przewód pokarmowy zwierząt rzeźnych (kał też) występować mogą przetrwalniki jadu kiełbasianego, zgorzeli gazowej, pałeczki tlenowej, okrężnicy

* nosicielstwo bakterii chorobotwórczych z innych źródeł

- szkodniki magazynów żywnościowych (roztocze, owady, myszy, szczury) – nosicielstwo bardzo rozpowszechnione, źródłem wielu bakterii powodujących zakażenia i zatrucia pokarmowe

- gleba – źródło laseczek jadu kiełbasianego, zgorzeli gazowej, które występują w formie przetrwalnikowej, poprzez cząsteczki kurzu i pyłu w trakcie upraw lub hodowli przedostają się do żywności, występują w glebie bakterie takie jak pałeczka okrężnicy czy z rodzaju Salmonella i Shigella

- woda czysta jest źródłem nielicznych bakterii: Yersinia enterocolitica i Vibro parahaemolyticus, zanieczyszczona jest źródłem wszystkich bakterii

* uwzględniając wszystkie czynniki można wskazać na następujące produkty, które najczęściej są przyczyną zatruć pokarmowych:

- potrawy mięsne i rybne – szczególnie farsze i mięso spożywane po upływie określonego czasu od momentu przygotowania: przetwory mięsne przy sporządzaniu, których nie zachowane odpowiednich warunków termicznych, mięso pochodzące z uboju wykonanego z pominięciem kontroli weterynaryjnej, mięso pochodzące z uboju z konieczności z uboju wykonanego nieprawidłowo z nieodpowiednich warunkach sanitarno-higienicznych

- mleko i produkty mleczne – lody, kremy i galaretki

- proszek jajeczny, jaja a szczególnie kacze – potrawy otrzymywane z jaj

- potrawy sporządzane z artykułów nie gotowanych – środki spożywane z postaci surowej (np. tatar, warzywa)

2) ZWIERZĘTA

* choroby zakaźne odzwierzęce – niektóre choroby zakaźne zwierząt mogą być przenoszone na człowieka poprzez spożycie mięsa zwierząt lub innych artykułów żywnościowych pochodzenia zwierzęcego np. mleka.

- gdy źródłem zakażenia jest chore zwierze, mówimy wtedy o antropozoonozach, czyli chorobach zwierzęcych przenoszonych na człowieka

- w związku antropozoonozami wyróżnia się bakterie: biopatogenne (szkodliwe dla zwierząt i człowieka) i unipatogenne (szkodliwe tylko dla zwierząt)

- do chorób zakaźnych odzwierzęcych zaliczamy przede wszystkim: gruźlica bydła, bruceloza (choroba Banga), tularemia, salmonellozy odzwierzęce, pryszczyca, paciorkowce zapalenia wymienia, wąglik laseczka Bacillus, różyca - pałeczka woskowca różycy, osacizna – pałeczki Gramm-ujemne

3) PASOŻYTY

* choroby pasożytnicze - środki spożywcze mogą być przekaźnikiem chorób wywołanych przez pasożyty zwierząt rzeźnych lub ryb, niektóre pasożyty są szkodliwe dla zdrowia człowieka, inne natomiast nie przedstawiają sobą większego niebezpieczeństwa

* choroby pasożytnicze, które z sanitarno-higienicznego i epidemiologicznego punktu widzenia odgrywają największą rolę to: tasiemczyca - tasiemiec nieuzbrojony, bruzdogłowy, wągrzyca - wągry świńskie tasiemca uzbrojonego, motylica - motylica wątrobowa, bąblowica - tasiemiec bąblowcowy, włośnica - włosień kręty, sarkosporidioza – cewy sarkosporidie pierwotniaka z rodzaju Sarcocystis

4) SZKODNIKI

* obecność szkodników lub ich pozostałości w środkach spożywczych to problem nie tylko ekonomiczny z uwagi na straty przez nie powodowane, ale także sanitarno-epidemiologiczny związany, z jakością zdrowotną żywności

* rejestr szkodników tzw. magazynowych obejmuje ok. 250 gatunków należących do 2 grup świata zwierzęcego, tj. bezkręgowców i kręgowców

* do najważniejszych szkodników z ekonomicznego jak i sanitarno-epidemiologicznego punktu widzenia należą:

a) nicienie (nematodes)

- większość przedstawicieli nicieni to gatunki nie pasożytnicze, żyjące w glebie, w rozkładających się resztkach organicznych lub żywiące się bakteriami

- niektóre z nich prowadzą tryb pasożytniczy np. włosień kręty – Trichinella spirali

- do szkodników zaliczamy: węgorka pszenicznego (Anguillila tritic) i węgorka octowego (Anguillila aceti)

b) roztocza (acarina)

- rząd roztoczy należy go grupy pajęczaków- Arachnoidae, w obrębie których wyróżnić można rodziny: rozkruszkowatych, roztoczowatych

sierposzy, brzuchaczowatych

- najmniejsze ze szkodników zwierzęcych, o brudnobiałym lub szarym ubarwieniu, co sprawia, że w początkowym okresie zagnieżdżania są niedostrzegalne i mogą się rozmnażać bez przeszkód

- szkodliwość – roztocze to nie tylko szkodniki przynoszące duże straty ekonomiczne, ale stanowią również zagrożenia zdrowotne

- roztocze wykorzystują do rozwoju substancje białkowe, wydalając jako produkt katabolizmu guaninę, której obecność i zawilgocenie produktu sprzyja rozwojowi drobnoustrojów

- porażony produkt może być czynnikiem przenoszącym bakterie chorobotwórcze oraz grzyby powodujące pleśnienie produktu

- spożycie porażonej żywności przez roztocze może wywołać zmiany nieżytowe w przewodzie pokarmowym

- niebezpieczne jest również karmienie zwierząt porażoną paszą

c) owady (insekta)

- wśród szkodników zbóż, przetworów zbożowych i innych produktów żywnościowych dość szczególną pozycję zajmują owady

- z systematycznego punktu widzenia wyodrębnić należy:

~ podgromada: owady bezskrzydłe – Apterygota

~ rząd szczeciogonki – Thysanura

~ podgromada: owady skrzydlate – Pterygota

~ rząd cęgosze – Dermaptera

~ rząd chełmce – Blattodea- rodzina karaczanowate (Blattidea)

• karaczan prusak (Blattea germanica) – długość ciała 10-16mm, żywi się ziemniakami, burakami, marchwią, owocami, miodem, cukrem, chlebem, czekoladą i wielu innymi produktami (zboże, skóra czy mięso), prusaki zanieczyszczają żywność odchodami i resztkami pancerzyków, przenoszę wiele drobnoustrojów chorobotwórczych: bakterii (np. prątki gruźlicy, gronkowce złociste, pałeczki czerwonki) wirusy (np. polio, wirus zapalenia wątroby typu A), grzybów pleśniowych i pierwotniaków, mogą też wywoływać alergie

• zwalczanie: polega na zachowaniu czystości magazynów, usuwaniu wszelkich odpadów żywnościowych, szczelnym zamykaniu przechowywanych produktów, a także pozbawieniu owadów dostępu do wody

• inni przedstawiciele to: karaluch, karaczan amerykański

~ rząd gryzki (psotniki) – Cipeognatha

~ rząd chrząszcze - Coleoptera

• do chrząszczy należy olbrzymia większość szkodników artykułów żywnościowych i przemysłowych, szkodnikami są zarówno postacie dorosłe jak i larwy, przechodzą one wszystkie stadia rozwojowe właściwe owadom (jajo, larwa, poczwarka, postać dorosła)

• stopień szkodliwości chrząszczy i żarłoczność ich larw jest różna i zależy przede wszystkim od gatunku jego podatność i trybu życia

• rząd chrząszczy liczy kilkaset tys. gatunków, lecz tylko niewielka ich ilość przystosowała się do życia w spichlerzach i magazynach żywnościowych, wyrządzając poważne szkody

~ rząd muchówki - Diptera

• larwy gatunków należą do rzędu muchówek przystosowały się głownie do żerowania na artykułach żywnościowych pochodzenia zwierzęcego, w produktach roślinnych atakują głównie gnijące owoce i warzywa o wysokiej zawartości wilgoci

• z sanitarno-epidemiologicznego punktu widzenia, szkodniki te uważa się za najgroźniejsze z owadów, bowiem mogą one przenosić drobnoustroje chorobotwórcze, jak pałeczki duru brzusznego i paradurów, pałeczki czerwonki, przecinkowce cholery, prątki gruźlicy i inne

• ponadto zanieczyszczają one żywność drobnoustrojami gnilnymi i zarodnikami pleśni toksynotwórczych

• cykl rozwoju licznych muchówek związany jest z mięsem, do którego chętnie składają jaja, a z nich wylęgają się bardzo żarłoczne larwy

~ rząd łuskoskrzydłe (motyle) - Lepidoptera

• motyle odznaczają się tym, że dorosłe osobniki mają narządy gębowe typu ssącego oraz par błoniastych skrzydeł pokrytych łuskami o różnym, w zależności od gatunku zabarwieniu

• motyle nie żerują na magazynowanych produktach, lecz żyją kosztem zapasów tłuszczowych magazynowanych w stadium larwalnym

• zasadnicze szkody wyrządzają gąsienice, które żywią się różnymi artykułami, nie tylko żywnościowymi

• motyle nie tylko niszczą, ale także zanieczyszczają produkty ekskrementami, wylinkami, kokonami i martwymi osobnikami

• większość gąsienic wydziela z gruczołów przędnych szybko tężejąc ciecz, z której przędą kokon dla powstającej poczwarki oraz zlepiają produkty przez siebie uszkodzone

~ rząd błonkoskrzydłe - Hymenoptera

d) kręgowce (Vertebrata)

- wśród kręgowców z gromady ssaków (Mammalia) spotykamy kilka gatunków uznawanych za szkodniki a zaliczanych do rządu: gryzonie (Rodentia) - głównie myszy i szczury

- gryzonie niszczą ziarno, produkty zbożowe i rolno – spożywcze, artykuły przemysłowe i liczne surowce, odznaczają się także dużą płodnością i żarłocznością

- w sprzyjających warunkach mogą występować masowo i powodować najróżniejsze szkody pośrednie, przegryzają materiały budowlane i opakowania, wygryzają dziury w podłogach i ścianach i inne

- szkodliwość gryzoni polega nie tylko na zjadaniu różnych rzeczy, nie tylko żywnościowych produktów, lecz także na ich zanieczyszczaniu i przenoszeniu chorób zakaźnych oraz inwazyjnych: dżumę, żółtaczkę, tularemię, cholerę, pryszczycę, paratyfus, tyfus brzuszny, dyzenterie, gruźlicę, parch zwierząt, wściekliznę, pomór świń, włośnicę i inne

ZANIECZYSZCZENIA CHEMICZNE

1) Metale ciężkie

* zaliczane są do tych zanieczyszczeń żywności, które stanowią szczególne zagrożenie dla zdrowia człowieka, są one tym bardziej groźne, że skutki ich działania nie są natychmiastowe, ujawniają się po wielu latach, pokoleniach i nie są w pełni poznane

* zanieczyszczenie żywności pierwiastkami ciężkimi jest trudne do uniknięcia, można jedynie dążyć do tego, aby ich stężenia były jak najniższe

* źródłem zanieczyszczenia metalami ciężkimi jest skażenie powietrza, wody, gleby, pyły, gazy przemysłowe, ścieki, odpady a także są nimi procesy spalania węgla

* do żywności metale mogą się przedostać z opakowań, aparatury przemysłowej oraz z różnych substancji, dodawanych do żywności, są również składnikami pestycydów, zanieczyszczają nawozy, barwniki

* zawartość metali ciężkich w środowisku jest dość zróżnicowana, a działanie zależy od dawki pobranej, rodzaju pierwiastka, postaci chemicznej, w jakiej występują oraz nawet od stanu skupienia, w jakim występują

a) ołów

- bezpośrednim źródłem zanieczyszczenia żywności (zwłaszcza roślin) jest zanieczyszczenie gleb przez przemysł i motoryzację (czteroetylek ołowiu w benzynach) a także ołowiane urządzenia w przetwórstwie żywności

- u podstaw toksycznego działania ołowiu leżą zaburzenia syntezy cząsteczki hemu, ołów łączy się z grupami – SH enzymów i hamuje ich działanie

- ołów ulega kumulacji w kościach, z których w niekorzystnych warunkach może się uwolnić i wywołać wewnętrzne zatrucia.

- objawy zatrucia:

~ przewlekłego – może prowadzić do zaburzeń mózgowych (encefalopatii), które początkowo objawiają się bezsennością, osłabieniem pamięci, w okresie późniejszym pojawiają się stany majaczeniowe i śpiączka

~ ostrego - bóle brzucha, wymioty, zaparcia, białkomocz, bezmocz, napady kolki

b) kadm

- podobnie jak w przypadku ołowiu, także kadm może być pobierany przez rośliny z zanieczyszczonych gleb, szczególnie kwaśnych

- duża emisja tego pierwiastka występuje w przypadku zakładów produkujących akumulatory zasadowe, hut cynku, miedzi i ołowiu

- do żywności może dostać się również z kadmowych wanienek do lodu, półek w lodówkach

- poważnym źródłem kadmu jest również palenie tytoniu

- objawy zatrucia:

~ ostrego - nudności, wymioty, bóle brzucha

~ przewlekłego - narażenie powoduje kumulację kadmu w nerkach, co prawdopodobnie prowadzi do powstawania osteomalacji (choroba itai-itai) ze względu na utrudnioną syntezę czynnej formy witaminy D3 w nerkach

c) rtęć

- związki nieorganiczne rtęci są trudniej wchłaniane z przewodu pokarmowego – a najwięcej zatruć powodowało konserwowanie ziarna siewnego octanem fenylortęciowym

- obecnie głównym źródłem rtęci w żywności są organizmy wodne (ryby, skorupiaki) kumulujące rtęć w postaci bardzo dobrze wchłanianych związków metylortęciowych

- objawy zatrucia

~ ostrego – obserwuje się ślinotok, obrzęk i krwawienie dziąseł, owrzodzenia warg i policzków, nudności, wymioty, krwawą biegunkę, wrzody żołądka i dwunastnicy, mocznicę

~ przewlekłego – owrzodzenia jamy ustnej, nadmierną pobudliwość, drażliwość, niezborność ruchów (erotyzm rtęciowy). Rtęć łatwo przenika do płodu powodując działanie teratogenne- choroba Mina mata

2) Pestycydy

* środki szkodnikobójcze stosowane w celu zwalczania chorób i szkodników roślin, pasożytów zewnętrznych ludzi i zwierząt, gryzoni, owadów oraz ochrony produktów żywnościowych, technicznych i przemysłowych np. tekstylia, drewno, skóra, papier i itp.

* pestycydy dzielimy na:

- zoocydy: insektycydy (owadobójcze), rodentycydy (gryzoniobójcze), owicydy (zabijające jaja roztoczy i owadów), muskocydy (przeciw mięczakom), limacydy (ślimakobójcze), akarocyty (roztoczobójcze), nematocydy (nicieniobójcze), larwicydy (przeciw larwom owadów), aficydy (mszycobójcze), chemosterylanty ( środki wywołujące niepłodność owadów)

- bakteriocydy ( środki do zwalczania chorób bakteryjnych roślin), atraktanty ( środki wabiące), repelenty ( odstraszające szkodniki), fumiganty ( środki do gazowania), fungicydy ( grzybobójcze)

- herbicydy (chwastobójcze): defolianty (usuwanie liści), desykanty (suszenie liści), defloranty ( niszczące kwiaty).

* w praktyce najszersze zastosowanie mają syntetyczne substancje organiczne, w mniejszym stopniu metaloorganiczne i nieorganiczne (np. związki miedzi)

* pestycydy są substancjami toksycznymi dla człowieka i zwierząt o bardzo różnej sile działania, powodują zatrucia ostre i przewlekłe

* do organizmu mogą przedostać się przez:

- przewód pokarmowy (w skutek nie przestrzegania zaleceń sanitarnych i okresów karencji)

- układ oddechowy (pod postacią mgły lub pyłu w powietrzu)

- skórę (brak osłon i ochron w trakcie pracy)

* najważniejszą grupę pestycydów (środków ochrony roślin) stanowią związki organiczne, w obrębie której zastosowanie znalazły przede

wszystkim:

~ pestycydy chloroorganiczne – tzn. chloropochodne węglowodorów (węglowodory chlorowane) np. DDT, heksachlorocykloheksan (HCH), oktalne (HHDN), oktalox (HOED). Z

- związki o dużej trwałości, rozpuszczalne w tłuszczach i rozpuszczalnikach organicznych (alkohol, benzen, toluen i itp.).

- węglowodory chlorowane – wywołują najczęściej zatrucia przewlekłe z objawami ze strony układu nerwowego, oddechowego oraz uszkodzenia wątroby i nerek

- nie ma odtrutki swoistej przeciwko węglowodorom chlorowanym, leczenie jest tylko objawowe (nie wolno podawać jako odtrutki mleka, oleju rycynowego, alkoholu – są to środki zwiększające resorpcję)

- pestycydy chloroorganiczne w Polsce są wycofywane z użycia od lat 70-tych

~ pestycydy fosforoorganiczne – tzn. estry kwasów fosforowych np. Dichlorfos (DDVP), Chlorotion, Folition – charakteryzują się połączeniami estrowymi, które łatwo ulegają rozkładowi, skutek tego okresy karencji są krótkie

- substancje te łatwo się wchłaniają z przewodu pokarmowego, dróg oddechowych i przez skórę a następnie ulegają szybkim przemianom metabolicznym i szybko wydalane

- związki fosforoorganiczne – ich działanie polega na zdolności wiązania w tkankach i krwi enzymu rozkładającego acetylocholinę – esterazy cholinowej

- blokada tego enzymu prowadzi do endogennego zatrucia, skutkiem czego jest pobudzenie układu przywspółczulnego ( pocenie się, łzawienie, bóle głowy, kurcze jelit bradykardia, tachykardia, zmniejszenie ciśnienia krwi)

- leczenie zatrucia tymi związkami polega na podawaniu atropiny – antagonisty acetylocholiny, oraz PAM- metylojodynu (?) przydano- aldoksyny, który jest swoistą odtrutką aktywującą esterazę cholinową oraz inne pochodne aksymów

3) Azotany, azotyny, nitrozoaminy

4) Wielopierścieniowe WWA - do żywności dostają się z zanieczyszczonego środowiska (motoryzacja, przemysł), a także w procesie wędzenia, gdyż powstają w procesach spalania

- najlepiej poznany związkiem z tej grupy jest 3,4-benzopiren

- posiadają silne właściwości rakotwórcze, stanowią główny czynnik rakotwórczy dymu tytoniowego.

5) Chlorowane difenyle i trifenyle (PCB i PCT)

6) Radionuklidy

7) Środki lecznicze weterynaryjne

* antybiotyki – nadmierne stosowanie antybiotyków w lecznictwie weterynaryjnym i w profilaktyce, oraz jako stymulatorów wzrostu w żywieniu zwierząt powoduje możliwość występowania tych związków w mięsie i narządach oraz w mleku i jajach

* przyczyną jest niewłaściwie podawanie antybiotyków oraz nieprzestrzeganie okresów karencji

* wykorzystywane są w przetwórstwie spożywczym jako środki konserwujące (przeciw bakteriom fermentującym i gnilnym) oraz do celów przemysłowych stanowią poważny problem zdrowotny ze względy na ich właściwości toksyczne i produkty ich rozpadu, a przede wszystkim na następstwa wywołania oporności bakterii (oporność krzyżowa i zakaźna)

* antybiotyki dodawane do żywności, bądź wykorzystywane w hodowli i leczeniu zwierząt:

- aminoglikozydy (streptomycyna, neomycyna, kanamycyna i inne)

- makrolity (erytromycyna, oleandromycyna, spiromycyna)

- penicyliny (penicylina benzylowa)

- polieny (nystatyna, pimarycyna)

- polipeptydy(nizyna, bacytracyna)

- tetracykliny ( tetracyklina, oksytracyklina, chlorotetracyklina)

8) Środki czystości

* detergenty – w kontakcie ze skórą wysuszają ją posiadają także właściwości drażniące

- wnikając drogą doustną uszkadzają błony komórkowe nabłonka jelitowego i umożliwiają przez to wchłanianie związków, które nie są wchłaniane w warunkach normalnych, niektóre detergenty mogą powodować w wątrobie zmiany zawartości fosfolipidów i obniżać zdolność detoksykacyjną wątroby

9) Enzymy - katalizują procesy związane z budową i rozkładem materii żywej, zarówno w świecie roślinnym i zwierzęcym, również mogą być czynne w artykułach żywnościowych, nadając im niekiedy specjalną wartość a czasem przyśpieszając proces psucia – z tych względów wymagają kontroli od strony bezpieczeństwa zdrowotnego

* enzymy wykorzystywane do celów żywnościowych:

- amylaza (E-1100) - dodatek poprawiający właściwości mąki

- proteazy (E-1101) – dodawane do mąki wzmacniacze zapachu, stabilizatory, zmiękczacze

- oksydaza glukozy ( E- 1102) - przeciwutleniacz

- inwertaza ( E-1103) - stabilizator

- lipaza ( E 1104 ) – środek wzmacniający zapach

- lizozym (E-1105)- środek konserwujący

1.GŁÓWNE ZANIECZYSZCZENIE POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO – KLASYFIKACJA ,ŹRÓDŁA POCHODZENIA I WPŁYW NA ZDROWIE LUDZI

Powietrze atmosferyczne to bezbarwna, bezwonna mieszanina gazów, składająca się z 78,7% azotu, 21% tlenu, gazów szlachetnych (0,035%) , CO2 (0,035%) , pary wodnej(0,5%). Wszystkie inne substancje(ciekłe , płynne , gazowe) zawarte w powietrzu atmosferycznym, jak również przekroczenia średnich wartości stałych składników powietrza, uważane są za zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego, które mogą wypływać negatywnie na rośliny, zwierzęta i ludzi.

Główne źródła zanieczyszczenia w Polsce:

• 60-70% zakłady przemysłowe

• 15-20% kotłownie osiedlowe i indywidualne domowe paleniska

• 10-15% transport głównie drogowy

Klasyfikacje zanieczyszczeń powietrza

Do najpowszechniej stosowanych należą podziały zanieczyszczeń ze względu na:

• Rodzaj działalności będącej przyczyną emisji zanieczyszczeń

  • Spowodowane działalnością samej przyrody (naturalne, biogenne) – np. wybuchy wulkanów, erozja skał, pył kosmiczny, pożary lasów, pyłki i zarodniki roślin

  • Związane z różnymi aspektami działalności człowieka (sztuczne, antropogenie)

    • Energetyczne – spalanie paliw

    • Przemysłowe – związane z wieloma procesami technologicznymi wykorzystywanymi w kopalniach, przemyśle chemicznym itp.

    • Komunikacyjne – związane z transportem drogowym

    • Komunalne – gospodarstwa domowe oraz gromadzenie i utylizacja odpadów i ścieków

• Rodzaj emitera:

  • Emitery punktowe – np. kominy fabryk, jest to tzw. emisja wysoka (na dużych wysokościach – gdzie wieją silne wiatry i zanieczyszczenia te są rozwiewane; wpływa na podniesienie tła kraju)

  • Emitery liniowe – np. szlak komunikacyjny

  • Emitery powierzchniowe – np. lokalne kotłownie, gospodarstwa domowe, jest to tzw. emisja niska (zanieczyszczenia te zalegają w miejscu ich wytwarzania)

  • Emitery objętościowe

  • Emitery stacjonarne i ruchome (np. silniki pojazdów mechanicznych, statków, samochodów)

• Typ emisji zanieczyszczeń

  • Emisja zorganizowana

  • Emisja niezorganizowana (hałdy, składowiska odpadów, powierzchnie dróg)

• Stan skupienia emitowanych zanieczyszczeń:

  • Gazy

  • Ciecze

  • Ciała stałe

• Pochodzenie zanieczyszczeń:

  • Zanieczyszczenia własne

  • Zanieczyszczenia transgraniczne, pochodzące z krajów sąsiednich

• Sposób w jaki dane zanieczyszczenie znalazło się w atmosferze:

  • Zanieczyszczenia pierwotne – wyemitowane bezpośrednio do atmosfery z poszczególnych źródeł)

  • wtórne – powstają w atmosferze na skutek reakcji między określonymi stałymi składnikami atmosfery; często omawiane są łącznie z tzw. efektami wtórnymi

• Klasyczny podział

  • Gazowe – np. emitowane głównie przez zakłady przemysłowe, elektrociepłownie, rafinerie ropy naftowej, produkowane przez samochody, samoloty, CO₂, CO, SO_x, NO_x

  • Pyłowe (cząsteczkowe) – np. azbest, pyły metali ciężkich są emitowane przez elektrociepłownie głównie węglowe, górnictwo, hutnictwo, cementownie
    Pył – jest to aerozol, którego fazę rozpuszczoną stanowią ziarna ciała stałego o średnicy 0,1-100μm, a środkiem dyspersyjnym jest powietrze

  • Biologiczne – np. pyłki roślin, zarodniki grzybów

Zanieczyszczenia pyłowe

Źródła zapylania powietrza są bardzo liczne i różnorodne. Wyodrębnia się źródła zapylenia naturalne i sztuczne( spowodowane działalnością ludzką).

Wyróżniamy pyły nieorganiczne, które powstają m.in. na skutek działań atmosferycznych w czasie wietrzenia skał, podczas wybuchów wulkanów oraz pyły organiczne , do których zaliczamy pyły roślinne oraz pyły pochodzenia zwierzęcego.

Pomimo, iż ilości pyłów powstających z naturalnych źródeł są duże, znacznie poważniejszy problem stanowią zapylenia powietrza pochodzące ze źródeł sztucznych. Zanieczyszczenia pyłowe pochodzą z określonych działów przemysłowych, palenisk domowych, lokalnych kotłowni, ścierania się dróg itp. Do najbardziej pyłotwórczych gałęzi przemysłu zaliczamy przemysł energetyczny, górniczy, hutniczy, materiałów budowlanych.

Wpływ na organizm ludzki.

Oddziaływanie zanieczyszczeń pyłowych na organizm ludzki zależy od:

• Wielkość cząsteczki pyłu

  • Cząstki o średnicy powyżej 10μm (pyły cementu, baru, żelaza, gipsu) zatrzymywane są głównie w jamie nosowo-gardłowej; powodują mechaniczne uszkodzenia śluzówki

  • Cząstki o średnicy od 1 do 10μm, około 5% dochodzi do pęcherzyków płucnych, reszta osadzana jest w oskrzelach, sprzyjając rozwojowi drobnoustrojów

  • Cząstki o średnicy poniżej 1μm są osadzane w pęcherzykach płucnych. Jest to tzw. frakcja respirabilna o największym znaczeniu chorobotwórczym

• Kształt cząsteczki pyłu

• Skład chemiczny

• Stopień rozproszenia cząstek pyłu

• Właściwości morfologiczne

• Stopień rozpuszczalności w płynach ustrojowych

• Czas oddziaływania

• Wrażliwość osobnicza

Drogi oddziaływania zanieczyszczeń pyłowych na organizm ludzki:

• Skóra – dotyczy pyłów rozpuszczalnych w tłuszczach

• Układ pokarmowy

• Układ oddechowy

Klasyfikacja według rodzaju działania:

• Drażniące – nie powodują rozrostu tkanki łącznej włóknistej w płucach, nie zwiększają predyspozycji do gruźlicy płuc, nie powodują czynnościowego upośledzenia układu oddechowego, np. węgiel, żelazo, szkło, aluminium

• Zwłókniające – powodują odczyn wytwórczy (rozrost) tkanki łącznej włóknistej w płucach, prowadząc do uszkodzenia anatomicznego i czynnościowego układu oddechowego i wtórnie krążenia, zwiększają predyspozycję do gruźlicy i nowotworów, np. kwarc, azbest, talk, kaolin

• Toksyczne – działają ogólnie jako trucizny; wchłaniają się (po rozpuszczeniu) w płucach do ustroju, np. pyły zawierające ołów, kadm, siarkę, środki owadobójcze

• Alergizujące – pochodzenia organicznego, np. bawełna, konopie, len, sierść zwierzęca, jedwab. Pochodzenia chemicznego, np. leki, pyły niektórych metali (arsen, miedź, chrom)

• Kancerogenne – rakotwórcze – wchłonięte drogą oddechową lub przez skórę, metabolizują się, tworząc pochodne o działaniu mutagennych i kancerogennym, np. azbest, wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (benzopiren, benzoantracen, cyklopentapiren, metylofenantren)

Zespoły chorobowe wywołane wdychaniem zanieczyszczeń pyłowych:

• Pylice – zmiany włókniste w płucach, najczęstsza jest pylica krzemowa (krzemica)

• Nieżyty dróg oddechowy, zapalenia płuc lub alergie – schorzenia nie wykazujące swoistych zmian włóknistych w układzie oddechowym

• Nowotwory – wywołują je związki chromu, arsenu, barwniki organiczne, pochodne smołowcowe, węglowodory aromatyczne

Azbest jako szczególnie niebezpieczne zanieczyszczenia pyłowe

• Azbest są to uwodnione krzemiany czasami z domieszką niektórych metali, np. wapnia, magnez, aluminium, sodu i żelaza

• Najczęściej spotykane to: chryzotyl i krokidolit

• Działanie rakotwórcze włókien azbestowych zależy od ich wielkości: potencjalnie kancerogenne są włókna o długości >10μm i średnicy <0,1μm

Skutki zdrowotne wdychania powietrz zanieczyszczonego włóknami azbestowymi:

• Zmiany włókniste w układzie oddechowym

• Fibroza – zwłóknienie nabłonka układu pokarmowego

• Nowotwór płuc

• Nowotwór krtani

• Międzybłoniaki opłucnej

• Międzybłoniaki otrzewnej

• Nowotwory układu trawiennego

Zanieczyszczenia gazowe

Głównymi gazowymi zanieczyszczeniami powietrza są: dwutlenek siarki, tlenki azotu , WWA, głównie benzopiren, dwutlenek węgla ,tlenek węgla ,ozon , benzen , metan.

Klasyfikacja zanieczyszczeń gazowych według rodzaju działania toksycznego

• Duszące fizycznie – powodują zmniejszenie ciśnienia cząstkowego O2 w płucach, tzw. anoksja anoksyczna, np. metan, acetylen, azot, gazy szlachetne

• Duszące chemicznie

  • Upośledzające głównie transport O2 z płuc na obwód, powodujące tzw. anoksję anemiczną, np. CO

  • Zakłócające utylizację tlenu w strukturach komórkowych, np. siarkowodór, cyjanowodór, hamują działanie oksydazy cytochromowej

• Drażniące –działanie zależne od rozpuszczalności w wodzie

  • Dobrze rozpuszczające się w wodzie działają w górnych drogach oddechowych, np. NH₃, SO₂, akroleina

  • Źle rozpuszczające się w wodzie, działają w dolnych drogach oddechowych, np. arsenowodór, fosgen, chlor, fluor

• Swoiście toksyczne – różne substancje chemiczne, wchłaniające się w układzie oddechowym w postaci gazów i par o różnych mechanizmach działania toksycznego, np. arsenowodór, fosfowodór, CS₂, CCl₄

DWUTLENEK SIARKI

• Gaz o ostrym, mdłym zapachu, rozpuszczalny w wodzie

• Ekspozycja na ten gaz powoduje skurcz oskrzeli i utrudnia oddychanie

• Jest głównie absorbowany w górnych drogach oddechowych, do pęcherzyków płucnych dociera tylko znikoma część

• Działa drażniąco na błony, aparat ochronny oka, górne drogi oddechowe, tkankę płucną, powoduje zaburzenia żołądkowo-jelitowe

• Może łączyć się z hemoglobiną i przyczyniać się do powstawanie sulfmethemoglibinemii

• Zatrucia ostre mogą powstawać już przy narażeniu na niezbyt duże stężenie

• Dłuższy kontakt z wysokimi stężeniami dwutlenku siarki powoduje podrażnieni dolnych odcinków dróg oddechowych, przekrwienie, obrzęk i wysięk. Zmiany te mogą być bezpośrednią przyczyną śmierci z objawami obrzęku płuc i uduszenia

• Duże stężenie może wywołać odruchowy skurcz głośni, co prowadzi do natychmiastowego zgonu wskutek uduszenia

• Zatrucia przewlekłe mogą skutkować zaburzeniami smaku i zapachu oraz zwiększonym wydzielaniem wydzieliny śluzowej przez podrażnione błony

• Jest emitowany głównie przy spalaniu surowców kopalnych, przez przemysł, energetykę i gospodarkę komunalną

• W atmosferze może przekształcać się w SO3, który reagując z parą wodną tworzy kwas siarkowy – składnik kwaśnych dreszczów

• Może utrzymywać się w powietrzu nawet do 4 di – bardzo łatwo adsorbuje się na cząsteczkach pyłu

ZWIĄZKI AZOTU

• W atmosferze występuje wiele związków azotu: tlenek azotu, dwutlenek azotu, podtlenek azotu, nadtlenek azotu, trójtlenek azotu, pięciotlenek azotu, amoniak, oraz kwasy : azotawy i azotowy.

• Wiele z nich, głównie tlenki azotu to naturalne składniki atmosfery, tworzące się w efekcie np. wybuchów wulkanów. W niewielkich ilościach nie są substancjami toksycznymi, jednak ich nadmiar powstający podczas procesów produkcyjnych ( obróbka wysokotermiczna, komory paleniskowe elektrowni) oraz w silnikach spalinowych powoduje, że stają się one niebezpiecznymi zanieczyszczeniami atmosfery. W szczególności groźne są:

-bezbarwny i bezwonny tlenek azotu oraz

-brunatny o duszącej woni dwutlenek azotu

• Powodują m.in. podrażnienia spojówek, stany zapalne i owrzodzenia jamy ustnej, podrażnienia górnych i dolnych dróg oddechowych (tzw. choroba silosowa) zaburzenia w układzie krążenia i oddechowym

• W ostrych zatruciach o gwałtownym przebiegu powodują natychmiastowe porażeni układu oddechowego i krwionośnego. Objawy to duszność, wymioty, sinica, utrata przytomności, kaszel z krwawą plwociną

• Charakterystyczną cechą przewlekłych zatruć tlenkami azotu jest żółte zabarwienia skóry i włosów spowodowane reakcja ksantoproteinową

• Mogą być przyczyną met hemoglobinemii

• Należą do gazów szklarniowych

• Są przyczyną kwaśnych dreszczów

• Wzmacniają działanie ozonu

. TLENEK WĘGLA (czad,CO)

• silnie toksyczny, bezwonny, bezbarwny ,bez smaku gaz w związku z czym zmysły ludzkie nie ostrzegają przed nim

• powstaje w wyniku niezupełnego spalania węgla lub jego związków

• głównym źródłem tego gazu są :

a)spaliny z silników pojazdów mechanicznych, w szczególności benzynowych( 70% ogólnej emisji CO)

b) elektrociepłownie,

c) koksownie, gazownie

d) paleniska domowe.

• Tlenek węgla jest niezwykle groźny, ponieważ powoduje ciężkie zatrucia a nawet śmierć organizmu . Przy zatruciach (zaczadzeniu) Co jest pochłaniany przez płuca, skąd przenika do krwi i łączy się z hemoglobiną tworząc karboksyhemoglobinę, niezdolną do przenoszenia tlenu , co w konsekwencji powoduje niedotlenienie organizmu ( w szczególności mózgu i mięśnia sercowego). Po zatruciach możliwe są powikłania, nerwobóle, uszkodzenie OUN, zmiany w czynnościach płuc i serca.

DWUTLENEK WĘGLA

• 0,04% w powietrzu

• niezbędny do utrzymania procesów anabolicznych produktów

• powstaje podczas wszelkich procesów spalania głównie węgla i innych paliw

• gaz w głównej mierze (49%)odpowiedzialny za efekt cieplarniany

• jest uważany za gaz „duszący biernie ”– wzrost jego stężenia jest związany ze sadkiem stężenia tlenu

WWA (Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne)

• związki zbudowane z węgla i wodoru, zawierające w swej cząstce kilka pierścieni aromatycznych.

• powstaja podczas spalania paliw głównie węgla ,ropy naftowej i produktów ropopochodnych, a także podczas palenia tytoniu

• Związki te są w większości kancerogenne i mutagenne

• Wpływ na zdrowie obecnych w atmosferze WWA zależy od rozmiaru cząstek, z którymi są one związane lub na powierzchni których są zaadsorbowane

Ozon

• Cząsteczka złożona z trzech atomów tlenu

• Silny utleniacz

• Powstaje z tlenu w wyniku wyładowań atmosferycznych lub w reakcjach fotochemicznych pod wpływem promieniowania UV

• Źródłem ozonu mogą być również źle pracujące kopiarki elektrostatyczne, filtry powietrza lub lampy kwarcowe

• Składnik ozonosfery chroniącej Ziemię przed promieniowaniem UV

• Składnik fotosmogu

• Powoduje uszkodzenia błon komórkowych, hamuje aktywność enzymów, hamuje procesu oddychania mitochondrialnego

• Już w stężeniu 0,2μg/l wywołuje kaszel, uczucie zmęczenia, bóle głowy, wzmożoną pobudliwość, podrażnienie oczu, zmniejszenie pojemności życiowej płuc

• Przy długotrwałym narażeniu dochodzi do zwłóknienie tkanki płucnej

• Zmniejsza zdolność makrofagów do pochłaniania bakterii i usuwania zanieczyszczeń płuc

• Może powodować ataki astmy

Zanieczyszczenia biologiczne

• zanieczyszczenia biologiczne powietrza zawierają w swoim składzie oprócz bakterii chorobotwórczych i niechorobotwórczych (saprofitów), także wirusy cząstki pleśni, glony, pyłki kwiatów, nasiona.

• zanieczyszczenia biologiczne powietrza występują w postaci aerozolu

• Z punktu widzenia epidemiologicznego najbardziej niebezpieczne są aerozole w postaci pyłów bakteryjnych, powstające po wyschnięciu cząstek śluzu i śliny.

• Działanie zanieczyszczeń biologicznych:

-chorobotwórcze np. obecne w powietrzu wirusy bakterie, zarodniki grzybów mikroskopowych

-alergizujące np. pyłki roślin, strzępki i zarodniki pleśni, sierści

-toksyczne – mykotoksyny produkowane przez pleśń (najgroźniejsza jest

aflatoksyna)

2.MECHANIZMY WYMIANY CIEPŁA ORGANIZMU LUDZKIEGO Z OTOCZENIEM

Temperatura ciała człowieka ulega wahaniom w ciągu doby, niezależnie od temperatury otoczenia.

Wahania temperatury otoczenia zmieniają natężenie informacji sensorycznych, odbieranych przez temperatury obwodowe i wewnętrzne. Termoreceptory obwodowe stanowią wyspecjalizowane komórki nerwowe, najbardziej wrażliwe na zmiany temperatury otoczenia w granicach od 35 do 42stopnie Celsjusza. Na działanie termoreceptorów obwodowych wywierają również wpływ : temperatura krwi obwodowej, temperatura skóry, wielkość przepływu krwi w skórze , wielkość parowania potu z jej powierzchni. W organizmie ludzkim po wpływem działania wysokiej temperatury otoczenia następuje rozszerzenie i przekrwienie naczyń skórnych , dzięki czemu wzrasta promieniowanie ciepła z powierzchni ciała i wzmaga się czynność gruczołów potowych. Adaptacja organizmu do wysokiej temperatury zależy od stopnia wzmożenia czynności kory nadnerczy, wzrostu objętości krwi krążącej i regulacji naczynioruchowej oraz zwiększenia procesu pocenia się. Do niekorzystnych czynników, powodujących zaburzenia procesów termoregulacji ustroju, zalicza się przede wszystkim: ze strony środowiska zewnętrznego równoczesne wystepowanie ruchu powietrza, a ze strony środowiska wewnętrznego na przykład odwodnienie ustroju, choroby układu krążenia zmniejszające wydolność sercowo-naczyniową i inne.

Wpływ niskich temperatur na organizm charakteryzuje się wystąpieniem objawów ogólnych i miejscowych, Ogólna obrona organizmu przed działaniem niskich temperatur przejawia się początkowo przede wszystkim zmniejszeniem utraty ciepła wskutek zwężenia naczyń krwionośnych, Zwężenie naczyń skóry zmniejsza oddawanie ciepła o 70%. Temperatura skóry obniża się i jednocześnie ogólna powierzchnia ciała wydzielająca ciepło zmniejsza się, tętno staje się wolniejsze, oddechy głębsze.

Miejscowe działanie niskich temperatur powoduje odmrożenie okolic ciała najbardziej narażonych na działanie zimna, jak palce rak i nóg, uszy, nos. Następstwem działania dłużej trwającej niskiej temperatury jest oziębienie organizmu, które doprowadza do obniżenia temperatury ciała, anemizacji skóry i zmniejszonej odporności ogólnej ustroju. W końcu dochodzi do zamarznięcia.

Bilans cieplny. Według badań Koelscha bilans cieplny człowieka dorosłego przy temperaturze powietrza 18stopni C przedstawia się następująco:

-utrata cieplna odbywa się głównie przez skórę –ok. 82%, oraz przez układ oddechowy –ok12%, Skóra jest więc głównym regulatorem oddawania ciepła z ustroju.

Zależnie od warunków cieplnych otoczenia utrata i wymiana ciepła z organizmu odbywa się przez promieniowanie, konwekcję , przewodnictwo i wyparowanie wody.

Wymiana ciepła przez promieniowanie zależy przede wszystkim od temperatury powierzchni wzajemnie na siebie promieniujących, nie zależy natomiast bezpośrednio od temperatury powietrza znajdującego się między tymi powierzchniami.

Konwekcję, czyli ruch cząsteczek powietrza nagrzewającego się od powierzchni skóry, zwiększamy często sztucznie poprzez włącznie wentylatorów, wiatraczków, co chroni organizm przed przegrzaniem.

Przewodnictwo cieplne z powierzchni skóry do innych przedmiotów lub środowisk zależy od wielkości powierzchni zetknięcia. Ten sposób utraty ciepła w ogólnym bilansie odgrywa drugorzędną rolę, z wyjątkiem pewnych sytuacji, w których powierzchnia zetknięcia jest duża, np. kąpiel w wodzie o niskiej temperaturze.

Utrata ciepła przez pocenie się i wyparowywanie wody z powierzchni skóry jest nazywana wilgotną, bądź czynną utrata ciepła.

3. CHEMICZNE I BIOLOGICZNE ZAGROŻENIA ZDROWIA ZNAJDUJĄCE SIĘ W GLEBIE

Gleba jest to powierzchniowa warstwa skorupy ziemskiej, powstała w wyniku działania czynników atmosferycznych, mikroorganizmów glebowych i gospodarki człowieka. W skład gleby wchodzi: 45% składników mineralnych, 5% składników organicznych, przeciętnie 30% wody i 20% powietrza. Niektóre pierwiastki chemiczne występują w glebie w znacznych ilościach (np. krzem, glin), inne w ilościach śladowych (np. mangan, kobalt).

Biologiczne zanieczyszczenia gleby:

Gleba jest naturalnym odbiornikiem odpadków, które mogą powodować jej zanieczyszczenia- a pośrednio także wody- organizmami chorobotwórczymi. Jeśli te czynniki chorobotwórcze trafią do organizmu człowieka, mogą powodować różnego rodzaju choroby.

Do najczęściej spotykanych chorób , których droga zakażenia pośrednio lub bezpośrednio może być gleba, należą:

1. Choroby zakaźne przewodu pokarmowego- dur brzuszny, dury rzekome, czerwonka. Zarazki te przenoszone są w sposób pośredni, np., przez wodę, warzywa, muchy. Mogą one przetrwać w glebie w zależności od warunków, a więc rodzaju gleby, temperatury, wilgotności, nasłonecznienia itp.

2. Robaczyce- glistnica, owsica, włośnica. Zakażenie człowieka może pochodzić bezpośrednio z gleby zanieczyszczonej, piaskownic lub pośrednio np. przez warzywa lub przez żywicieli, np. zwierzęta.

3. Niektóre zoonozy- wąglik, bruceloza, nosacizna. Zarazki wąglika dostają się do gleby z padłymi zwierzętami chorymi lub nawozem chorych zwierząt, Zakażona gleba jest bardzo niebezpieczna dla ludzi.

4. Choroby wywołane przez drobnoustroje, których zarodniki utrzymują się przez dług czas w glebie-tężec, zgorzel gazowa. W tej grupie zakażenie szerzy się przez bezpośredni kontakt z zanieczyszczoną glebą, Zarazek dostaje się do krwi, np. po urazie i przerwaniu ciągłości skóry w trakcie robót w polu, (nawet w drobnych skaleczeniach) i zanieczyszczeniu rany ziemią.

Chemiczne zanieczyszczenia gleby:

Powstają w skutek skażenia atmosfery, wyrzucania odpadów przemysłowych, intensywnego nawożenia mineralnego oraz chemicznej ochrony roślin. Szczególnie duże niebezpieczeństwo stanowią metale ciężkie emitowane przez huty, zakłady chemiczne i górnicze. Wokół zakładów nie posiadających sprawnych urządzeń odpylających nagromadzenie ołowiu przekracza 100-krotnie normalnie występujące ilości. Silne zanieczyszczenie gleby ołowiem, a także węglowodorami rakotwórczymi, występuje wzdłuż ruchliwych dróg i ulic ( spaliny samochodowe). Spośród innych zanieczyszczeń gleby na szczególną uwagę zasługują związki fluoru. Emitują je głównie huty aluminium, fabryki nawozów fosforowych i huty szkła. W niektórych warzywach uprawianych w odległości 1 km od fabryk nawozów stwierdzono powyżej 2000 mg fluory na 1 kg masy, a u zwierząt występowanie fluorzycy. Ważne zagadnienie stanowią zanieczyszczenia gleby pochodzące z nieracjonalnego zawożenia mineralnego oraz pozostałości pestycydów chloro organicznych ( silnie toksycznych, trwałych i kumulujących się w organizmach)

4. ODPADY – KLASYFIKACJA, ZAGROŻENIA DLA ZDROWIA ORAZ METODY ICH UNIESZKODLIWIANIA.

Odpady to zużyte przedmioty oraz substancje stałe, a także ciekłe -nie będące ściekami ( tj. nie odprowadzane do wód), powstające w wyniku bytowania człowieka lub działalności przemysłowej, które są przeznaczone do usunięcia lub składowania z powodu braku możliwości ich wykorzystania.

Kryteriami podziału odpadów mogą być:

- charakterystyka jakościowa (stan skupienia, skład chemiczny)

- strefa powstawania

- stopień przydatności do dalszego wykorzystania

- uciążliwość dla środowiska.

Najczęściej jednak stosuje się podział odpadów ze względu na pochodzenie a mianowicie na :

-odpady przemysłowe ( poprodukcyjne),

- odpady bytowo- gospodarcze ( komunalne)

Odpady przemysłowe powstają podczas wydobywania i przetwarzania różnych surowców.

Najwięcej odpadów wytwarzają:

-energetyka

-górnictwo

-przemysł metalurgiczny.

Odpady przemysłowe powstają zazwyczaj w dużej masie i są najczęściej składowane na hałdach. Charakteryzują się w wielu przypadkach znacznym ładunkiem niebezpieczeństwa ze względu na wysoką toksyczność, palność, wybuchowość, rakotwórczość.

Odpady komunalne powstają w związku z bytowaniem człowieka, są pozostałościami po jego działalności bytowo- gospodarczej w środowisku miejskim i osiedlowym. W masie odpadów komunalnych 40-50% stanowi część organiczna, resztę mineralna. Odpady bytowe z osiedli wiejskich różnią się składem (właściwościami) od odpadów bytowych miejskich- znacznie mniej jest w nich papieru i resztek żywności, dominują za to najtrudniejsze do zagospodarowania opakowania z tworzyw sztucznych ( po nawozach, środkach ochrony roślin), złom metalowy i tekstylia.

Zagrożenia dla zdrowia

W wyniku dużego nagromadzenia odpadów na stosunkowo małej powierzchni składowana masa oddziałuje negatywnie na środowisko, a przede wszystkim :

- zanieczyszcza wody gruntowe i powierzchniowe

- zanieczyszcza atmosferę oraz gleby i okoliczną szatę roślinną

- stanowi zagrożenie sanitarno- epidemiologiczne z uwagi na wysoki udział substancji organicznych, sprzyjając

Metody unieszkodliwiania

Podstawowym kierunkiem ochrony środowiska przed odpadami jest ich gospodarcze wykorzystanie czyli utylizacja- wykorzystanie odpadów komunalnych i przemysłowych jako surowców do nowej produkcji. Jedną z form utylizacji odpadów jest recykling, tzn. zwracanie surowców odpadowych do ponownego wykorzystania.

Spalanie to najbardziej radykalna metoda unieszkodliwiania odpadów, zarówno przemysłowych, jak i komunalnych. Odbywa się ono w specjalnie do tego przeznaczonych piecach o różnej pojemności. Ujemną stroną spalania jest emisja gazów i pyłów. Aby ją ograniczyć, w kominach instaluje się urządzenia odpylające. Inne ujemne strony tej metody to wysokie koszty inwestycyjne i eksploatacyjne( spalanie wymaga dużej ilości paliw płynnych oraz kosztownych filtrów i odpylaczy) oraz duży hałas w pomieszczeniach. Do zalet należy zaliczyć:

- wysoki stopień likwidacji odpadów

- możliwość uzyskania energii i ciepła

- możliwość dalszego wykorzystania pozostałości po spalaniu np. do budowy dróg

Inne metody unieszkodliwiania odpadów to:

- piroliza (odgazowanie) – beztlenowy proces fizycznego i chemicznego rozkładu masy organicznej przebiegający na drodze termicznej(500-800stopni C), przeprowadzana w specjalnych urządzeniach.

- neutralizacja chemiczna- zakwaszanie , alkalizowanie.

- reakcje utleniania – chlorowanie, wapnowanie, ozonowanie.

- mokre spalanie- do przerobu substancji organicznej zawierającej celulozę.

Kompostowanie to kontrolowany, tlenowy, biotermiczny proces, w którym odpady organiczne zostają rozłożone na kompost, będący cennym nawozem organicznym. Kompostowanie dzieli się na:

- pryzmowe ( na otwartej przestrzeni)

- komorowe.

Ze względu na dużą różnorodność składu odpadów bytowych ich kompostowanie łączy się z koniecznością obróbki mechanicznej, sortowania i rozdrabniania. Kompostowanie odpadów miejskich prowadzone systemem komorowym uznaje się za najwłaściwszy sposób utylizacji biomasy połączony z odzyskiem surowców metalowych.

Składowanie odpadów jest najstarszą i najczęściej stosowaną metodą ich zagospodarowania. Nie zagospodarowane odpady bytowe składuje się na tzw. wysypiskach. Wysypisko nie jest formą utylizacji odpadów, a sposobem ich zagospodarowania. Składowanie odpadów na urządzonych wysypiskach, czuli odpowiednio przygotowanych i zabezpieczonych miejscach , nie jest rozwiązaniem ani idealnym, ani najtańszym. Według danych służb sanitarno- epidemiologicznych w Polsce jest 1930 legalnych wysypisk, które i tak nie są należycie przygotowane do spełniania swych funkcji. Statystyka nie są objęte tzw. Wysypiska dzikie i dzikie wylewiska odpadów ciekłych.

5. ŚCIEKI – ZAGROŻENIA DLA ZDROWIA I METODY ICH UNIESZKODLIWIANIA.

Ścieki są mieszaniną zużytej wody oraz różnego rodzaju substancji płynnych, stałych, gazowych, radioaktywnych oraz ciepła, usuwanych z terenów miast i zakładów przemysłowych. W zależności od pochodzenia ścieki dzieli się na :

- bytowo gospodarcze- pochodzą z bezpośredniego otoczenia człowieka, a więc domów mieszkalnych, budynków gospodarczych, miejsc użyteczności publicznej, zakładów pracy. Powstają one w wyniku zaspokajania potrzeb gospodarczych oraz higieniczno-sanitarnych. Ścieki te zawierają dużą ilość zawiesin oraz związków organicznych i nieorganicznych; mogą się w nich znajdować wirusy i bakterie chorobotwórcze oraz jaja robaków pasożytniczych ( nicieni, tasiemców). Skażenie powierzchniowych i podziemnych wód ściekami bytowymi stanowi więc poważne zagrożenie higieniczne oraz epidemiologiczne.

- przemysłowe- powstają w zakładach produkcyjnych i usługowych podczas różnych procesów technologicznych. Ilość i rodzaj ścieków przemysłowych zależy od rodzaju przedsiębiorstwa, technologii produkcji, ilości zużywanej wody.

- opadowe- powstają w wyniku spływów deszczowych ( kwaśne deszcze), topnienia śniegu, a także przy myciu i polewaniu ulic miast. Mogą wprowadzać do kanalizacji takie zanieczyszczenia jak: oleje, smoły, a także wszelkie rozpuszczone zanieczyszczenia atmosfery.

Kanalizacja -zespół urządzeń sanitarnych i technicznych służących do centralnego zbierania i odprowadzania ścieków do wód powierzchniowych bez oczyszczania lub z uprzednim ich oczyszczeniem. Wprowadzenie kanalizacji zmniejsza zagrożenie epidemiczne do minimum. Znane są 2 zasadnicze systemy kanalizacji działające na zasadzie grawitacji:

- kanalizacja ogólnospławna, służy do odprowadzania zarówno ścieków domowych, przemysłowych jak i wód opadowych.

- kanalizacja rozdzielcza jest to zespół urządzeń służących do odzielnego odprowadzania ścieków i wód opadowych.

W każdym z wymienionych systemów kanalizacji rozróżniamy 3 elementy składowe:

- kanalizację domową

- uliczną sieć kanałów

- stację oczyszczania ścieków.

Ścieki komunalne i przemysłowe mogą być oczyszczane za pomocą kilku sposobów:

- sposoby mechaniczne oczyszczania ścieków mają na celu usunięcie zawiesiny oraz ciał pływających, co przeprowadza się za pomocą urządzeń takich jak : kraty, piaskowniki, sita o różnych wymiarach oczek, odtłuszczacze, osadniki. Osadniki są to duże zbiorniki , w których zachodzą procesy sedymentacji i biochemicznego rozkładu substancji organicznych.

- sposoby chemiczne oczyszczania ścieków polegają na dodawaniu do nich koagulatorów i dezynfekcji a pomocą chlorowania.

- sposoby biologiczne polegają na całkowitym rozłożeniu zawartych w ściekach ciał organicznych na proste składniki, przez mikroorganizmy roślinne i zwierzęce. Uzyskuje się to na specjalnych polach irygacyjnych Luc filtracyjnych i na złożach zraszanych.

Pola irygacyjne są polami uprawnymi lub łąkami , które są okresowo nawadniane ściekami z osadników. W wyniku oczyszczania biologicznego substancje organiczne zostają prawie całkowicie zmineralizowane, liczba bakterii ulega zmniejszeniu o ok. 99%.

Pola filtracyjne zakładane są na terenach piaszczystych, zdrenowanych i służą wyłącznie do oczyszczania ścieków.

6.HIGIENA – HISTORIA, CELE, FAZY PROFILAKTYKI

• Higiena (grac) Hihieinos – leczniczy, przynoszący zdrowie)

• Higiena – z mitologii greckiej od imienia bogini zdrowia Hygiei, córki Askepiosa, opiekuna medycyny

• Higiena jest działem medycyny prewencyjnej (profilaktycznej)

• Higiena – nauka, która od najdawniejszych czasów zajmuje się badaniem i obserwacją różnych czynników wpływających na stan zdrowia człowieka, jest więc nauką o człowieku jego zdrowiu i życiu w danym środowisku

• Stanowi podstawową część medycyny profilaktycznej, przede wszystkim nakierowana jest na profilaktykę pierwszej (I) fazy

Fazy profilaktyki:

• Profilaktyka I fazy (ang. Primary preention): polega na zapobieganiu występowaniu chorób poprzez metody profilaktyczne nieswoiste i swoiste

• Profilaktyka II fazy (ang. Secondary prevention): zapobieganie rozwojowi choroby poprzez możliwie wczesne rozpoznanie oraz wczesne i skuteczne leczenie, stanowi główną treść nauczania klinicznego

• Profilaktyka III fazy (ang. Tertiary prevention): zapobieganie utrwalaniu się niepomyślnych skutków choroby poprzez rehabilitacje i resocjalizację

Higiena ogólna – podział na działy:

• Higiena komunalna (wody, powietrza, gleby, mieszkania)

• Higiena pracy

• Higiena żywności i żywienia

• Higiena szkolna

• Higiena człowieka

• Higiena społeczna

Higiena – nauka która dąży do eliminowania lub ograniczania środowiskowych czynników oddziaływujących ujemnie i wprowadzania dodatnich, w celu ochrony zdrowia oraz zapewnienia jednostce i całej populacji jak najlepszych warunków do prawidłowego rozwoju psychofizycznego

Główne cele higieny:

• Badanie i analiza środowiska i jego poszczególnych czynników wiążących się z życiem człowieka i mających bezpośredni wpływ na jego organizm

• Określenie stopnia nasilenia czynników środowiskowych, w których stają się ona szkodliwe dla ustroju (poprzez określenie norm higienicznych

• Opracowanie wskazań środowiska

• Podanie sposobów unikania lub eliminowania czynników negatywnych, a wykorzystywania czynników pozytywnie działających na organizm (pozytywne czynniku działają stymulująco)

• Rozszerzanie i usprawnianie możliwości adaptacyjnych człowieka

Historia higieny:

Pierwsze zalecenia higieniczne z zakresu zdrowia opracowano już we wczesnych wiekach starożytności na obszarach Azji i Afryki. Opierały się one głównie na praktycznych wskazaniach wywodzących się z wczesnych nawyków i zwyczajów ludowych, które następnie przeniesione na zasady religijne – w wszystkie te działania miały na celu przede wszystkim ochronę życia i zdrowia ludzi

Starożytność

• Początki wskazań higienicznych można wiązać z przepisami sanitarnymi w prawodawstwie i religiach. Były one zawarte w Księgach Mojżeszowych, w staroegipskich, w Koranie i innych przekazach religijnych

• Wskazania te dotyczyły np. konieczności przestrzegania postów piątkowych, utrzymywania czystości ciała, nie picia alkoholu, nie jedzenia niektórych potraw i wielu innych przepisów zdrowotnych

• Przepisy te były stwarzane i głoszone przez twórców danej religii, ale także przez ich następców, którzy religię umacniali i pogłębiali

• Ich wiedza higieniczna i medyczna pochodząca z wnikliwej obserwacji zdarzeń epidemicznych, była następnie przekazywana wyznawcom danej religii jako wskazania religijne, które pozwoliły uchronić wiele istnień ludzkich w dawnych czasach

Starożytna Grecja

• praktyczną wiedzę z ksiąg religijnych starożytnych ludów, odnoszącą się do ochrony zdrowia, poddano dociekaniom teoretycznym w starożytnej Grecji, w traktach: Arystotelesa, Platona, Sokratesa a szczególnie Hipokratesa

• Pierwsze znane i usystematyzowane wskazania higieniczne, połączone w racjonalną całość, były głoszone na wyspie Kos przez Hipokratesa

• Hipokrates swoją wiedze przekazywał w trakcie swojego życia 40 uczniom, którzy o jego śmierci wydali dzieło: „Corpus Hippocraticum”

• Hipokrates zwany ojcem medycyny napisał sam wiele dzieł z zakresu higieny, a zawarta w nich wiedza nie straciła na aktualności po dzień dzisiejszy np. „prognozy Koskie”, „Aforyzmy”, „Przysięga Hipokratesa”

• W dwóch dziełach: „O powietrzu, wodach i okolicach” i „o zdrowym trybie życia” zawarte są główne ówczesne zasady higieny

• Wiedza Hipokratesa opierała się przede wszystkim na zasadach racjonalnych wynikających z obserwacji

• Głosił on, że „źródłami mogą byś nieodpowiednie czynniki życia człowiek jak równie czynniki powstające i rozwijające się w samym organizmie...”

• Hipokrates zawsze podkreślał konieczność wnikliwych obserwacji otoczenia i samego chorego oraz dokonywania, jeśli jest to możliwe, eksperymentów mających na celu wyjaśnienia źródła choroby

• Zawsze przypominał ówczesnym medykom o konieczności dokładnego zaznajomienia się z warunkami życia chorych, ich sposobu żywienia i bytowania, poznania klimatu oraz właściwości gleby i wody terenu na którym żyją – w celu opracowania odpowiednich wskazań i przepisów higieniczno-zdrowotnych dla nich

• W pismach Hipokratesa pojawiają się po raz pierwszy dane dotyczące medycznej geografii chorób, a przede wszystkim częstości ich występowania w różnych okolicach kraju – początki epidemiologii środowiskowej

• W starożytnej Grecji rozwijano niektóre kierunki praktyki higienicznej , zwłaszcza związane z rozwojem kultury fizycznym i pięknem ciała

• Szczególnie zwracano uwagę na surowe, spartańskie wychowanie, które realizowano przez odpowiedni dobór zajęć gimnastycznych, mających na celu hartowanie ciała i podnoszenie sprawności fizycznej obywateli

• Dobry stan fizyczny człowieka wiązano ściśle z odpowiednim żywieniem i racjonalnym odpoczynkiem

• Na szczególne podkreślenie zasługuje fakt powszechnego uznawania znaczenia gimnastyki i dietetyki w życiu człowieka

• Na tych dwóch elementach opierały się przeze wszystkim założenia profilaktyczno-zdrowotne Hipokratesa. Stanowiły one rozbudowane działy praktyki ówczesnej wiedzy medyczno-higienicznej

Rzym:

• Cywilizacja Rzymska następczyni Greckiej kontynuowała i najpełniej wykorzystała praktyczne zalecenia sanitarne Hipokratesa

• Wyrazem tego są: rzymskie urządzenia wodociągowi i kanalizacyjne, łaźnie , brukowane drogi, ale również specjalnie powołani urzędnicy do przestrzegania czystości i porządku w mieście

• Z uczonych i lekarzy rzymskich, zajmujących się zagadnieniami higieny, należy wymienić przede wszystkim Claudiusza Galena (130-200n.e.), jego zasługi polegały na zebraniu i uporządkowaniu wiedzy medycznej w sześciu księgach pod tytułem „De samnitate tuenda” (tytuł grecki „Hygieina”)

• Galen zwracał uwagę w nich, na rolę ćwiczeń fizycznych (gimnastyki) i dietetyki, na dobry stan równowagi fizycznej i psychicznej organizmu, z uwzględnieniem organizmów młodych i starzejących

• wg Galena – zdrowie człowieka i jego budowa są zwykle zagrożone przez dwa tzw: „źródła zepsucia”:

I źródła (tzw. wewnętrzne) = np. wiek starczy oraz zmiany w stałym obiegu substancji w organizmie jako konsekwencje pożywienia, picia i formowania się eksperymentów

II źródło (tzw. zewnętrzne) = powodowane jest przez czynniki poza organizmem

• Uważał on że indywidualne zdrowie człowieka jest stale zagrożone przez różnorodne czynniki środowiska występujące w domu jak i w czasie pracy poza domem

• Galen w swoim głównym dziele „de sanitate tuenda” („Hygieina”) przedstawia znaczenie czynników, które mogą wpływać na organizm człowieka od chwili poczęcia aż do śmierci

• Do głónych czyników higienicznych zalicza się pożywienie jako podstawowy emement zdrowia, który należy nadzorować i przyjmować w odpowiednich ilościach. Uważał on, że najlepsza rada dla ludzi i jego ciała – „... co do ilości, jakości i jego wad jest stosowanie umiarkowania...”

• Zasada „umiarkowania” wg. Galena jest szczególnie korzystna i potrzebna w wieku starszym. Podkreślał on, że ludzie starsi potrzebują również dla zdrowia ćwiczeń (ruchliwości i wysiłku jak ludzie młodzi, tylko ich intensywność powinna być mniejsza

Średniowiecze:

• W Europie w wiekach średnich „higiena”, podobnie jak i inne nauki przyrodnicze, przechodziła okres zastoju a nawet swoistego zacofania

• Źle pojęta religijność, ascetyzm, negowanie wszelkich nawyków i przepisów higienicznych, tak rozwiniętych w kulturze hellenistycznej i rzymskiej – doprowadziły do upadku zachowań sanitarnych i przyczyniły się do dramatycznego rozwoju wielu groźnych epidemii – dżumy, tyfusu, cholery i innych chorób zakaźnych

• Średnia długość życia w czasach Średniowiecza była dramatycznie niska i wynosiła przeciętnie 20-23 lata, np. w Anglii pod koniec XIV przeciętne dalsze trwanie życia obniżyło się nawet do 17-20 lat

• Postęp w dziedzinie higieny był niewielki i należałoby raczej mówić o zatrzymaniu a nawet o cofnięciu teorii i praktyki higienicznej do źle zrozumiałych, skostniałych już zasad greckich i rzymskich. Powszechnie w średnich wiekach uważano, że to co zdefiniowali Hipokrates czy Galen w medycynie i higienie – nie podlegało żadnej dyskusji, mimo że ich tezy były już zdezaktualizowane do średniowiecznej rzeczywistości i wiedzy

• A zatem w tamtych czasach prowadzono dyskusje naukowe tylko zgodnie z teoriami głoszonymi przez Hipokratessa i Galena.

• Główną postacią ówczesnej wiedzy medycznej na przełomie X-XI wieku był Awicenn (Abu Ali Ibn) uczony lekarz medycyny arabskiej

• W pracy Kanon nauki lekarskiej („El Kanun”) Awicenna przedstawił zagadnienia higieny mieszkań, i odzieży, odżywiania wychowanie dzieci i inne

• Awicenna jako pierwszy wskazał na możliwośc rozprzestrzeniania się chorób za pośrednictwem gleby i wody do picia

Odrodzenie:

• XVI VII zapoczątkowało historię nowożytną zamieniają radykalnie żywcie ówczesnego świata cywilizowanego co było bez wpływu na ochronę zdrowia ludności

• Ówczesne innowacje techniczne doprowadziły do rozwoju” tkactwa, górnictwa, produkcji chemicznej. W pracy zaczęły wyręczał człowieka, wprowadzone na szeroką skalę młyny wodne, wiatraki. Ogromną rolę odegrały nowe wynalazki, m.in. Prochu

• W konsekwencji nastąpił upadek „feudalizmu” z całą jego gospodarką wiejską opartą na przymusowym świadczeniu w naturze tzw. Daninie pańszczyźnianiej (wymiana towarowa) – powstał „kapitalizm” opierający się na wymianie pieniężnej (kapitale) Ówczesny rozwój higieny był związany z wybitnymi umysłami, przede wszystkim XVIII i XIX

• Jednak o żywienia naukowe już rozpoczęło się w wieku XVI i XVIII – w dziedzinie zagadnień higienicznych i społecznych, początkowo związane było z teoriami socjalno utopijnymi T.Moora – zawartymi w pracy „Utopia” wydanej w XVI oraz pracy „miasto słońca” T.Kampanelaa wydanej w XVII. Dzieła te dały początek dyskusji na temat higieny ogólnej i sanitarnej

• Pierwsze typowe prace z dziedziny higieny ogólnej ukazują się w XVIII, były to dzieła B.Ramazziniego „o chorobach rzemieślników” i Hufelana „Makrobiotyka, czyli sztuka przedłużania życia ludzkiego”

• Na przełomie XVIII i XIX wychodzi nowatorskie 6 tomowe dzieło J.P.Franka „System ogólnej policji medycznej”

• Frank w swoich książkach sformułował tzw. Prawa policyjno-sanitarne które następnie stały się zarządzeniami higienicznymi wprowadzającymi w życie przez tzw. Policję sanitarną reprezentującą wywczas całą administrację

• W pracach Franka pojawiły się nowe myśli i kierunki działania, szczególnie ważne dla nowożytnej higieny, np. Zagadnienia demograficzne i społeczne, które autor uważał za istotne dla funkcjonowania państwa. Poruszał przede wszystkim zagadnienia higieny publicznej i szkolnej, które miały być realizowane przez policję medyczną pod nadzorem państwa

Czasy nowożytnie:

• Do rozwoju higieny w XIX w przyczyniły się niestety również powtarzające się wybuchy różnych epidemii chorób zakaźnych, które cały czas zagrażały zdrowiu ludności Europu i Świata, wymagały one natychmiastowych szybkich środków zaradczych.

• Wprowadzono nowe metody badawcze fizyczne, chemiczne, fizjologiczne a później mikrobiologiczne, które pozwoliły na przejście od ogólnych opisów zaleceń do wprowadzenia w życie uzasadnionych naukowo wyników badań laboratoryjnych z dziedziny higieny sanitarnej

• Nowe powstałe przyrządu naukowe u pozwolił na dokładne i obiektywne poznanie czynników środowiska

• Mac Pettenkofer (1818-1901) zwany „ojcem nowożytnej higieny”, zwrócił największą uwagę na środowisko i którym żyje człowiek

• Środowisko i jego czynniki określał, wykorzystał i interpretował w odniesieniu do ściśle wyznaczanych celów higieniczno – zdrowotnych

• Jako pierwszy zaczął badać fizyczne i chemiczne, a w późniejszym okresie biologiczne właściwości powietrza, wody i gleby

• Pettenkofer jest uważany za twórcę higieny eksperymentalnej i założycielem nowej wiedzy, zwanej „higieną ogólną” wprowadzoną do nauczani a w pierwszej katedrze higieny założonej przez niego w 1864 w na Uniwersytecie Monachijskim

• Słynne są jego badania nad wilgotnością powietrza w pomieszczeniach, nad wentylacją i ogrzewaniem oraz składem chemicznym powietrza

• W tym okresie następuje szybko rozwój „bakteriologii”, dzięki pracom Pasteura, Listera, Kocha, badania tych badaczy doprowadziły do wyjaśnienia roli drobnoustrojów w wywoływaniu chorób zakaźnych. Jednocześnie rozwój „epidemiologii” pozwolił poznać drogi przenoszenia drobnoustrojów (tzw. zarazków) i sposoby ich przenikania do organizmu

• Rozwój higieny i techniki sanitarnej przyczynił się do rozwoju i budowy techniki sanitarnej jak: wodociągów, kanalizacji, centralnego ogrzewania, wentylacji mechanicznej – wynalazki techniki odegrały dużą rolę w „uzdrawianiu” warunków środowiska zewnętrznego

• Dzięki pracom: M. Pettefkofera, K. Fluggego, i M. Rubnera w Niemczech oraz A. Dobrosławina i F. Erishmana w Rosji zostały stworzone podstawy do rozwoju poszczególnych działów higieny

Higiena Polska

• Rozwój higieny w Polsce jest związany z wieloma nazwiskami wybitnych higienistów, wśród których na wymienienie zasługują przede wszystkim:

• Maciej z Miechowa (1457-1523) autor dzieła „Conservatio sanitas”, zawierającego wiele rozważań higienicznych

• Prof. Teofil Wisłoki – 1862r – pierwszy wykładowca higieny w Akademii Medyko-Chirurgicznej w Warszawie

• Doc. Kazimierz Grabowski - w 1874r przedstawił na stopień docenta pierwszą rozprawę naukową z dziedziny higieny publicznej

• Prof. Odo Bujwid – od 1890r kierownik pierwszego Zakładu Higieny na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie

• Stanisław Kopczyński – lekarz szkolny w 1925r pod jego redakcją opracowano pierwszy polski podręcznik higieny szkolnej

• W okresie międzywojennym na wymienienie zasługują prof. Witold Gądzikiewicz i prof. Kazimierz Karaffa-Korbutt, zarówno ze względu na liczbę i jakość prac naukowo badawczych z dziedziny higieny jak i ze względu na duży dorobek dydaktyczny

• W okresie powojennym do wybitnych higienistów, którzy pełnili funkcję kierowników katedr higieny, należeli w Lublinie – prof. Witold Chodźko, w Warszawie – prof. Marcin Kacprzak

Wymienieni higieniści przyczynili się swoją twórczą pracą do rozwoju higieny polskiej

7.KLIMAT A REAKCJA CZŁOWIEKA NA BODŹCE METEOROLOGICZNE – CHOROBY METEOTROPOWE.

Pod pojęciem działania meteorotropowego rozumiemy wpływ na organizm ludzki czynników fizycznych powietrza, takich jak: temperatura, wilgotność, ruch , ciśnienie i In., które mogą utrzymywać stany fizjologiczne ustroju lub je potęgować (meteorofizjologia), albo mogą stwarzać niekorzystne warunki i powodować zaburzenia pracy narządów i układów ( meteoropatologia)

Aktualny stan wyżej wymienionych czynników fizycznych powietrza atmosferycznego, zwanych także meteorologicznymi, obserwowany w ciągu krótkiego czasu, przyjęto umownie nazywać pogodą, Średni stan czynników meteorologicznych, czyli pogodowych, danego obszaru na przestrzeni kilkunastu czy kilkuset lat nazywa się klimatem.

Współczesne badania higieniczno medyczne wyjaśniają zależności występujące pomiędzy stanem pogody, klimatem a zdrowiem. Zależności te zachodzą stale, intensywniejsze są szczególnie w okresach zmian meteorologicznych. W takich przypadkach czynniki pogodowe warunkują wystąpienie dolegliwości chorobowych.

Intensywność tych zależności kształtuje się indywidualnie i zwykle większa jest u osób wrażliwych, przewlekle chorych lub u osób o zmniejszonej czasowo odporności, np. w okresach osłabienia ustroju po przebytej operacji, po wypadku, itp.

Temperatura powietrza: zależy przede wszystkim od stopnia nasłonecznienia powierzchni Ziemi przez promieniowanie słoneczne.

• W organizmie ludzkim pod wpływem działania wysokiej temperatury otoczenia następuje rozszerzenie i przekrwienie naczyń skórnych, wskutek czego wzrasta wypromieniowanie ciepła z powierzchni ciała i wzmaga czynność gruczołów potowych ( reakcji termoregulacyjnej organizmu). Dłuższe działanie wysokiej temperatury może prowadzić do przegrzania organizmu ( hipertermii), a nawet do wystąpienia udaru cieplnego.

• Pod wpływem niskiej temperatury następuje zwężenie naczyń krwionośnych skóry, zmniejszające oddawanie ciepła przez organizm do ok. 70% oraz wzmagające przemianę materii. Niska temperatura powoduje zmniejszenie odporności organizmu na drobnoustroje chorobotwórcze.

• Miejscowe działanie niskich temperatur może powodować odmrożenia a wysokich oparzenia I, II, III stopnia.

Wilgotność powietrza: określa się ilością pary wodnej zawartej w jednostce objętości powietrza.

• Zbyt wysoka wilgotność jest dla organizmu niekorzystna, gdyż przy wysokiej temperaturze utrudnia oddawanie ciepła, a przy niskiej ułatwia jeszcze ochładzanie.

Ruch powietrza: powstaje wskutek różnicy temperatur i ciśnień mas powietrza.

• Intensywne lub długotrwałe działanie wiatru może powodować obniżenie ciśnienia krwi, bóle głowy, bóle serca i wzmożoną pobudliwość nerwową.

Ciśnienie atmosferyczne:

• Nieznaczne wahania ciśnienia atmosferycznego nie wywierają wpływu na zdrowy organizm ludzki.

• Przy nagłej dekompresji tj. przy nagłym przejściu z wysokiego ciśnienia do atmosferycznego, wewnątrz naczyń krwionośnych i limfatycznych powstają pęcherzyki azotu, tlenu i CO2. Tlen i CO2 szybko wchodzą w reakcje chemiczne w płynach ustrojowych , natomiast azot powoduje zaczopowanie naczyń lub nawet powstanie zatorów w ważnych dla życia narządach. Stan chorobowy związany z działaniem zwiększonego ciśnienia atmosferycznego ( hiperbaria), nazywa się chorobą kesonową.

• Działanie obniżonego ciśnienia atmosferycznego ( hipobaria) na organizm związany jest ze zmniejszeniem ciśnienia tlenu, co powoduje objawy niedotlenienia. Stan taki nazywa się choroba wysokościową lub chorobą górską.

• Ośrodki skrajnych zmian ciśnienia wysokiego i niskiego nazywamy wyżem lub niżem barometrycznym. Wyżowi może towarzyszyć wzrost ciśnienia krwi i podwyższenie zasadowości w płynach ustrojowych, przy niżu atmosferycznym występuje spadek ciśnienia krwi i obniżenie się zasobu zasad w płynach ustrojowych.

Przy obniżeniu ciśnienia i wilgotności a wzroście temperatury stwierdza się działanie pobudzające wegetatywny układ nerwowy, U wielu osób szczególnie wrażliwych przy zmianach pogody mogą występować bóle reumatyczne, nasilenie dolegliwości w chorobie wieńcowej, zawały mięśnia sercowego, dolegliwości kolki wątrobowej, nerkowej, ataki jaskry. W związku z gorszym samopoczuciem psychicznym mogą występować zaburzenia snu, trudności w nauce, wypadki przy pracy i drogowe, a czasami może dochodzić do czynów samobójczych. Organizm człowieka oddziałuje na niekorzystne warunki meteorologiczne często kilka czy kilkanaście godzin wcześniej przed ich wystąpieniem.

Klimat Polski charakteryzuje się dużymi wahaniami temperatury, znacznym nasłonecznieniem i dużymi ruchami powietrza, Sprzyja to występowaniu wśród ludności chorób dróg oddechowych, takich jak grypa, przeziębienia, zapalenia oskrzeli oraz zaburzeń termoregulacji. U niektórych osób przy zmianach pogody mogą występować bóle reumatyczne albo może nastąpić nasilenie dolegliwości w chorobie wieńcowej.

8.MONITORING WÓD W PRZYRODZIE – TYPY, KLASY CZYSTOŚCI ORAZ ZAGROŻENIA ZDROWOTNE.

I. Typy wód w przyrodzie:

1) Opadowe

2) Powierzchniowe

3) Podziemne

Podskórne Płytkie Głębinowe .

Wody opadowe:

- spadają na powierzchnię ziemi pod postacią deszczu, śniegu, mżawki, gradu

- ich skład zależy od czystości atmosfery. Zawsze zawierają rozpuszczone gazy w znacznej ilości głównie azotu, tlenu i dwutlenku węgla

- w rejonach silnie uprzemysłowionych zawierają domieszki zanieczyszczeń powietrza

- ubogie w związki mineralne

- nie nadają się do picia w stanie naturalnym.

Wody powierzchniowe:

- wody strumieni, rzek ,stawów, jezior, itd.

- skład zależy od budowy geologicznej terenu oraz stanu sanitarnego zlewni

- są niezdatne do picia w stanie naturalnym

Elementy wpływające na skład wody powierzchniowej:

• Budowa geologiczna zlewni i wielkość kompleksu sorpcyjnego gleby

• Topografia zlewni

• Procesy wietrzenia i rozpuszczania minerałów budujących zlewnie

• Procesy fizyczne (sedymentacja, sorpcja)i chemiczne (hydroliza)zachodzące w środowisku wodnym

• Prędkość i natężenie przepływu wody

• Wielkość powierzchni kontaktu wody z powietrzem atmosferycznym

• Mieszanie się wód o różnym składzie

• Rodzaj organizmów wodnych i aktywność przemian biologicznych

• Warunki atmosferyczne

• Sposób i stopień zagospodarowania zlewni

• Rodzaj obiektów hydrotechnicznych i stopień regulacji rzeki

• Sposób użytkowania wód

• Głębokość zbiorników wód i ich lokalizacja w stosunku do źródeł emisji zanieczyszczeń.

Wody podziemne:

- powstają w skutek wsiąkania części wód opadowych i powierzchniowych do ziemi ,gdy woda wędrująca w głąb ziemi napotyka warstwy nieprzepuszczalne (iły, gliny)wówczas zbiera się i wypełnia wolne przestrzenie między cząsteczkami ziemi i nasyca grunt tworząc warstwę wodonośną

- wody wsiąkające do ziemi ulegają samooczyszczaniu, którego stopień jest zależny od struktury gruntu oraz głębokości wsiąkania.

Wody podskórne - występują nad pierwszą warstwą nieprzepuszczalną. Są zazwyczaj niedostatecznie oczyszczone (zawierają zanieczyszczenia chemiczne i biologiczne).Nie nadają się do picia.

Wody płytkie – leżą na drugiej warstwie nieprzepuszczalnej, a więc przesączyły się przez jedną z warstw. Wykorzystanie do indywidualnego zaopatrzenia w wodę do picia w studniach gospodarczych.

Wody głębinowe – leżą na trzeciej warstwie nieprzepuszczalnej a nawet głębiej. Zostały przynajmniej 2-krotnie przefiltrowane. Maja stałą temperaturę, stały jakościowo skład chemiczny (zależny od składu chemicznego gruntu).Cechuje je czystość mikrobiologiczna. Nadają się do ujęć wodociągowych wody do picia.

Wody artezyjskie:

- po wywierceniu studni występuje samoczynny wypływ wody pod ciśnieniem na powierzchnie ziemi.

II. Krążenie wody w przyrodzie:

1) Bilans wodny

Bilans wodny dla obszarów naturalnych, pozamiejskich:

P = E + R + S

P- opady atmosferyczne, jedyne źródło wody dostarczanej do ekosystemu

E- ewapotranspiracja, czyli parowanie wody z podłoża oraz oddychanie roślin

R- odpływ, czyli woda która zostaje odprowadzona z danego terenu, dzielimy go na odpływ powierzchniowy (woda, która spływa po powierzchni ziemi, np. do rzek) i podziemny (w oda wsiąkająca w podłoże, przemieszczająca się w warstwach skalnych np. do poziomów wodonośnych, źródeł czy rzek)

S- woda gruntowa (retencja-magazynowanie wody w ekosystemie np. pokrywa śnieżna)

Bilans wodny obszarów zurbanizowanych

- składa się z tych samych elementów co dal terenów pozamiejskich, ale proporcje elementów

są inne.

- opady są zwykle wyższe niż poza miastem, ewapotranspiracja jest znacznie niższa, odpływ

powierzchniowy jest większy, zaś podziemny jest niewielki, retencja jest znacznie niższa.

III. Klasy czystości wód:

I klasa – wody nadające się do hodowli ryb łososiowatych. Wykorzystywane do ujęć

wodociągowych wody do picia w przemyśle spożywczym i farmaceutycznym

II klasa – wody nadające się do hodowli pozostałych gatunków ryb. Mogą być wykorzystywane do pojenia zwierząt i do celów rekreacyjno -sportowych

III klasa – wody do wykorzystania tylko w przemyśle (poza farmaceutycznym i spożywczym)

oraz do nawadniania wód

Klasy czystości wody w Polsce:

- w Polsce mniej niż połowa wód powierzchniowych mieści się w trzech klasach czystości wody ,reszta to wody pozaklasowe

- 70%długości naszych rzek to wody pozaklasowe, określane jako kanały ściekowe, woda z nich ,aby nadawała się do picia, musi być poddana procesom renowacji.

IV. Zanieczyszczenie wód:

1)Chemiczne zanieczyszczenie wód:

• Metale ciężkie

• Pierwiastki radioaktywne

• Pestycydy

• Detergenty

• Fenole

• Rozpuszczalniki

• WWA

• Azotany, azotyny

Związki organiczne występujące w wodach można podzielić na trwałe (nie ulegają rozpadowi)oraz na nietrwałe (ulegają przy współdziałaniu bakterii rozkładowi prowadzącemu do mineralizacji).

Rozkład substancji chemicznych:

- w przypadku dużego zanieczyszczenia i braku tlenu w wodzie rozwijają się bakterie beztlenowe, powodujące anaerobowy rozkład związków -zwany gniciem

- podczas gnicia powstają związki toksyczne jak siarkowodór, amoniak, indol, skatol ,itp.

- korzystne jest, aby rozkład zanieczyszczających związków organicznych zachodził na drodze tlenowej.

Eutrofizacja:

- proces nadmiernego wzbogacenia się zbiorników wodnych w substancje odżywcze (głównie azot, fosfor, potas, sód)powodujący zachwianie się równowagi biologicznej, objawiające się zwiększoną częstością zakwitów glonów, zmianą składu zwierząt i roślin (z dominującą rolą organizmów beztlenowych i nadmiernym rozwojem wodnych roślin naczyniowych oraz masowym ścięciem ryb)

- następuje w wyniku zanieczyszczenia wód ściekami, pestycydami i nawozami sztucznymi.

2)Biologiczne skażenie wód:

Czysta woda zawiera pełną naturalną (autochtoniczną)mikroflorę i mikrofaunę

Do grupy mikroorganizmów autochtonicznych należą m.in. bakterie siarkowe, bakterie nitryfiakacyjne, bakterie żelazowe i manganowe, bakterie saprofityczne

Organizmy allochtoniczne – dla których woda nie jest naturalnym środowiskiem bytowania, dostają się do wody wraz ze ściekami, z powietrza, z gleby.

O biologicznym skażeniu wód decyduje mikroflora allochtoniczna

Do organizmów patogennych mogących występować w wodzie należą ponadto :wirusy, pierwotniaki i ich inwazyjne formy ,nicienie, płazińce.

3)Procesy samooczyszczania się wody:

Woda gromadzi odpady, ścieki i trucizny cywilizacyjne przenosząc je na znaczne odległości. Woda pozbywa się zanieczyszczeń wolniej niż powietrze.

Podstawą procesów samooczyszczania są cykle krążenia wody w przyrodzie

Samooczyszczanie odbywa się na drodze fizycznej (odparowywanie ,filtracja, sedymentacja ,

koagulacja, przesączanie),biologicznej (transpiracja roślin, procesy rozkładu przeprowadzane przez mikroorganizmy)

Antropogenne zanieczyszczenia wód obniżają ich zdolność do samooczyszczania.

V Sposoby zaopatrywania ludność w wodę:

1) miejscowy – wykorzystanie wód podziemnych płytkich lub głębokich za pomocą różnego rodzaju studzien :Abisyńskich kopanych, wierconych

2) centralny – za pomocą wodociągów zasilanych wodą powierzchniową lub podziemną.

Dostarczanie wody za pomocą studni:

- aby wydać decyzją o przydatności wody studziennej do picia konieczna jest: dokładna inspekcja miejscowa celem oceny rodzaju studni i otaczającego terenu, fizykochemiczna i bakteriologiczna analiza wody, analiza potencjalnych możliwości zanieczyszczenia wody, wywiad epidemiologiczny.

Wodociągi:

Rodzaje wodociągów :komunalne (na potrzeby ludności),przemysłowe, inne (np. szpitalne, w

sanatoriach)

Klasyfikacja wodociągów ze względu na zasięg i sposób podania wody do sieci: lokalne , miejskie, wiejskie

Ilość wody potrzebnej do danej miejscowości oblicza się na podstawie średniego zapotrzebowania wody na 1 mieszkańca w ciągu doby

Dostarczani e wody za pomocą wodociągów:

- wodę z wodociągów zasilanych wodą powierzchniową pobiera się bezpośrednio ze zbiornika wody powierzchniowej

- w tym celu buduje się sztuczne zlewy lub zapory, które powinny być otoczone strefami ochronnymi

- ujęcie wody usytuowane z dala od dopływu zanieczyszczeń i ścieków.

- pobrana woda ze zbiornika przez rury za pomocą pomp dostaje się do stacji oczyszczania wody

- teren ujęcia wody, stacji pomp i oczyszczania musi być ogrodzony, pracownicy wodociągu badani na nosicielstwo chorób zakaźnych

- naturalnie występujące w wodach powierzchniowych procesy samooczyszczania przebiegają powoli i są niewystarczające do uzyskania wody czystej i zdatnej do picia

- konieczność sztucznego oczyszczania ,uzdatniania i odkażania

- w tym celu stosuje się zabiegi: napowietrzanie, klarowanie, koagulację, filtrowanie, dezynfekcję.

Uzdatnianie wody:

Napowietrzanie wody: cel-dostarczenie tlenu, co powoduje usunięcie zapachu i posmaku, a w

wodzie podziemnej utlenianie również związków żelaza.Napowietrzając usuwa się nadmiar CO2, który ma właściwości korozyjne.

Klarowanie wody: polega na likwidacji jej mętności ,którą powoduje zawiesina drobnego pyłu, piasku, iłu ,resztek roślinnych i zwierzęcych. Proces odbywa się w osadnikach – usuwa się 70% zawiesin

Koagulacja: wyeliminowanie bardzo drobnych zawiesin znajdujących się w wodzie w postaci

koloidalnej, które nie zostały usunięte w osadnikach. Dodawanie koagulantów i oddzielenie

zawiesin w postaci kłaczkowato -galaretowatego żelu, woda przepływa przez osadniki

pokoagulacyjne.

Filtrowanie: ostateczne sklarowanie wody, przepuszczanie wody przez filtry piaskowe. Na ziarnach piasku tworzy się tzw. błona biologiczna składająca się z mikroorganizmów mających zdolności mineralizacji związków organicznych i właściwości sorpcyjne. Woda oczyszczona na filtrach jest pozbawiona 90% bakterii.

Dezynfekcja: ostateczne uzdatnianie. Środki dezynfekcyjne mają właściwości bakteriobójcze w stosunku do bakterii chorobotwórczych ,a jednocześnie nieszkodliwe dla ludzi i zwierzą t oraz nie pogarszają właściwości organoleptycznych wody.

W Polsce stosuje się chlorowanie za pomocą chloramin lub wapna chlorowanego.

VI Kategorie jakości wody do picia:

1) Kategoria A1 – woda wymagająca prostego uzdatniania - filtracji lub dezynfekcji

2) Kategoria A2 - woda wymagająca uzdatniania fizycznego i chemicznego, a w szczególności utleniania, koagulacji, flokulacji, dekantacji, filtracji, dezynfekcji (chlorowania)

3) Kategoria A3 – woda wymaga wysokosprawnego uzdatniania fizycznego i chemicznego,

szczególnie utleniania, flokulacji, dekantacji, filtracji, dezynfekcji.

VII Źródła poboru wody w Polsce:

1) wody powierzchniowe 83%

2) wody podziemne 15%

3) wody kopalniane 2%

VIII Ocena sanitarna wody do picia polega na:

ocenie wybranych własności wody: fizycznych, chemicznych, mikrobiologicznych, biologicznych porównaniu otrzymanych wyników z obowiązującymi normami właściwej interpretacji wyników w oparciu o wiedzę medyczną wydaniu orzeczenia o przydatności wody do picia.

Badania sanitarne wody:

1) rozszerzone -wykonywane podczas uruchamiania nowego ujęcia wody do picia oraz gdy podejrzewa się, że czynnik chorobotwórczy powstałej epidemii jest w wodzie

2) podstawowe-kontrola w odniesieniu do wszystkich ujęć wody do picia, w stacjach uzdatniania wody.

Wymagania sanitarne wobec wody do picia:

Bezbarwna ,klarowna, bez zapachu o orzeźwiającym smaku i temperaturze 7 -11 o C

wolna od zanieczyszczeń toksycznych i drobnoustrojów

dostateczne ilość i łatwo dostępna

dostateczna ilość makro - i mikroelementów

zabezpieczona przed zanieczyszczeniami z zewnątrz

IX Choroby związane z wodą:

spożycie wody skażonej przez odchody ludzkie lub zwierzęce ,np.cholera, dur brzuszny, ameboza, inne choroby biegunkowe, choroby spowodowane brakiem higieny oraz kontaktem skóry, śluzówek i oka z zakażoną wodą, np. świerzb, wszawice, choroby przenoszone przez pchły i kleszcze choroby wywołane przez pasożyty i nicienie choroby przenoszone przez organizmy żyjące nad wodą, np. komary.

X woda w organizmie:

woda stanowi 45-75%masy ludzkiego ciała

woda obecna jest we wszystkich tkankach nierównomiernie rozmieszczenie wody w płynach ustrojowych jest regulowane ciśnieniem osmotycznym tkanek i zależy od przepuszczalności błon komórkowych oraz stężenia elektrolitów

bilans zdrowego człowieka wynosi 0,u kobiet w ciąż y i dzieci jest dodatni

woda wydalana jest w postaci moczu, przez skórę, przez płuca, wraz z kałem przy niedostatecznej podaży wody może dojść do odwodnienia stan hipotonii polega na zmniejszeniu objętości płynu pozakomórkowego przez nadmierne przechodzenie wody do wnętrza komórki lub wydalanie jej na zewnątrz ustroju. Powoduje obrzęk wewnątrzkomórkowy, zaburzenia krążenia z objawami odwodnienia. Objawy: utrata napięcia skóry, suchość błon śluzowych, skąpomocz, spadek ciśnienia tętniczego, przyspieszenie tętna, osłabienie, wymioty ,bóle głowy, uszkodzenie nerek, pragnienie.

Stan hipertonii polega na przemieszczaniu się płynów ustroju z wnętrza komórek do przestrzeni pozakomórkowej, jest to odwodnienie komórek. Przyczyna: niedostateczna podaż wody lub gdy utrata wody z organizmu jest większa niż utrata elektrolitów. Objawy: wyschnięcie błon śluzowych, zmniejszone pocenie się, gorączka, pobudzenie psychiczne ,halucynacja, drgawki ,podrażnienie, wymioty, silne pragnienie, gorąca, sucha skóra gorący język.

9.ZAGROŻENIA ŚRODOWISKOWE TRANSPORTEM –RODZAJE TRANSPORTU ORAZ ZAGROŻENIA ZDROWOTNE.

Szybki rozwój transportu nowoczesnego nastąpił w XX wieku.

1. Rodzaje transportu:

• samochodowy ( drogowy) ,

• kolejowy,

• lotniczy ,

• wodny :

a) morski,

b) śródlądowy (żegluga śródlądowa),

• specjalny (rurociągowy).

Ludzie budując nowe autostrady ,linie kolejowe , porty i lotniska wyrządzają szkody dla środowiska.

2.Transport a przestrzeń :

Intensywnie rozwijający się transport i związana z nim infrastruktura potrzebuje coraz rozleglejsze obszary gruntów rolnych, leśnych i innych. Najwięcej powierzchni pochłaniają szlaki komunikacji drogowej, a także parkingi, garaże i inne. W aglomeracjach miejsko -przemysłowych tereny zajęte przez obiekty związane z transportem samochodowym stanowią średnio 20 -30%obszaru,a około 60%w dzielnicach centralnych.

Budowa szlaków powoduje zmiany w rzeźbie Ziemi. Nowe antropogeniczne formy to:

• wypukłe (nasypy, mosty, wiadukty)

• wklęsłe (wykopy kolejowe i drogowe, kanały)

• sztucznie wyrównane (obszary przeznaczone na budowę dworców, lotnisk, parkingów).

Transport kolejowy najbardziej ingeruje w rzeźbę terenu ze względu na konieczność prowadzenia go na praktycznie jednej wysokości. Lotniska wymagają Największej niwelacji nierówności terenu przy budowie.

Brutalną ingerencją w środowisko jest wytyczanie i budowa nowych dróg wysokich klas technicznych, szerokich i przystosowanych do dużego natężenia ruchu na znacznych odległościach. Trasowanie, np. autostrad nie uwzględnia lokalnych warunków rzeźby, układu siedlisk itp. Konsekwencją jest ponoszenie dużych strat przyrodniczych. Drogi niższych klas technicznych w mniejszym stopniu degradują środowisko. Budownictwo transportowe często narusza strukturę geologiczną podłoża oraz powoduje zmiany geomorfologiczne w dalszym otoczeniu szlaków komunikacyjnych. W niektórych sytuacjach konieczne jest budowanie tuneli. Głębokie wykopy metra naruszają stosunki wodne i powodują obniżenie poziomu wód gruntowych .Istnieje także konieczność przemieszczenia wydobytego materiału skalnego w inne miejsce.

3. Transport a zanieczyszczenia :

Zanieczyszczenia z transportu stanowią największe zagrożenie dla środowiska. Ilość związków chemicznych emitowanych przez środki transportu zależy od rodzaju stosowanych nośników energii oraz jednostkowego jej użycia. Transport samochodowy w największym stopniu jest odpowiedzialny za ilość substancji emitowanych do powietrza atmosferycznego. Jest on źródłem emisji dużej ilości związków o działaniu toksycznym. Wykazano, że strefa emisji substancji szkodliwych najczęściej obejmuje obszar do 100m od krawędzi d rogi. Podstawowe znaczenie ma emisja pyłu (aerozole z silników spalinowych)oraz pyłu powstałego w wyniku ścierania się opon.

Rozprzestrzenianie zanieczyszczeń zależy od:

• wielkości emisji

• sposobu prowadzenia drogi w terenie

• szybkości i płynności ruchów pojazdów

• sposobu zagospodarowania otoczenia drogi

• warunków klimatycznych

• rodzaju samochodu

• składu chemicznego paliwa

• typu silnika

• stopnia zużycia i obciążenia silnika.

Silniki Diesla emitują mniej toksycznych składników: CO, azotu, węglowodorów, niż silnik benzynowy, ale obciąża je emisja cząstek stałych. W Polsce w dużych miastach 70 -80%zanieczyszczeń na źródło w samochodach, poza miastem – 10-20%.W 1991 roku pojazdy samochodowe w krajach OECD były odpowiedzialne za:

• 78%emisja tlenku węgla

• 60% emisja tlenku azotu

• 50%emisja węglowodorów

• 4% emisja dwutlenku siarki.

Zanieczyszczenia z transportu są odpowiedzialne za powstawanie tzw. letniego smogu. Kolejnym zanieczyszczeniem emitowanym z pojazdów silnikowych jest azbest. Zagrożenie atmosfery przez transport należy rozpatrywać również w odniesieniu do ogólnego zużycia powietrza przez silniki spalinowe.

4.Transport a hałas i wibracje:

Każde dziesięciolecie zwiększa poziom hałasu o 1 dB w skali światowej. Źródłem hałasu są środki transportu i ich mechaniczny ruch po drodze.

Hałas jest generowany podczas:

• Pracy silnika

• Układów mechanicznych

• Odprowadzania spalin

• Sygnałów dźwiękowych.

Na terenach zurbanizowanych poziom hałasu zależy od:

• Układu dróg przelotowych

• Wysokości i zawartości zabudowy

• Położenia budynków względem ulic

• Kierunku ruchu

• Położenia i rodzaju stosowanych ekranów.

W Polsce poziom hałasu w środowisku uzależniony jest od rodzaju i funkcji terenu.

Hałas emitowany przez środki transportu staje się coraz poważniejszym problemem. Według doniesień naukowych na hałas narażone jest 54%populacji.W Polsce zagrożonych jest ok.9 mln mieszkańców miast, ok.4,5 mln mieszkańców terenów wiejskich. Największe narażenie na hałas powodują nisko przelatujące samoloty (120 dB)- ale z dala od miejsc gęsto zaludnionych. Najczęściej stosowaną metodą ochrony przed hałasem komunikacyjnym jest budowa ekranów akustycznych.

Drgania (wibracje)przenoszone są z pojazdu przez podłoże do budynków znajdujących się w sąsiedztwie drogi - są to drgania niskiej częstotliwości. W miastach źródłem wibracji są środki transportu zbiorowego, przejeżdżające po jezdniach i torach o niedostatecznej konserwacji, po zużytych rozjazdach, źle zmontowanych łączach. Transport kolejowy ma szczególny wpływ na drgania podziemnych kondygnacji budowli przytorowych.

Tramwaje i trolejbusy stanowią źródło zakłóceń radioelektrycznych.

5.Transport a wody śródlądowe:

Transport wpływa niekorzystnie na jakość wód powierzchniowych i podziemnych. Wśród zanieczyszczeń występujących w wodach ,spływających z dróg i autostrad największe znaczenie mają „zawiesiny ogólne ”, które są nośnikami substancji biogennych organicznych i nieorganicznych.

Źródłem związków biogennych są:

• Tlenki węgla i azotu zawarte w spalinach samochodowych

• Związki fosforu dodawane do benzyny

• Związki biogenne są przyczyną eutrofizacji wód powierzchniowych

• Związki organiczne wpływają niekorzystnie na bilans tlenowy w wodach.

Największe zagrożenie: związki nieorganiczne -metale ciężkie (ołów kadm, nikiel, cynk ,miedź).Wody spływające z dróg mogą być zanieczyszczone substancjami ropopochodnymi, zawierającymi związki toksyczne dla środowiska i rakotwórcze dla człowieka. Wody spływające z dróg w okresie zimowym zawierają duże ilości chlorków. Zastosowanie filtrów zabezpieczających podczas budowy drogi zatrzymuje znaczną część zanieczyszczeń.

6. Transport a wody morskie:

Do zanieczyszczenia środowiska morskiego przyczynia się żegluga, a szczególnie rozlewane materiały pędne, smary, oleje, detergenty, wody balastowe. Przy katastrofach ekologicznych dochodzi też do skażenia wybrzeża. Wzrost tonażu floty handlowej przyczynia się do wzrostu zagrożenia środowiska morskiego. Obecnie nie ma na świecie akwenu wolnego od zanieczyszczeń transportowych. Każda jednostka pływają i jej eksploatacja jest źródłem zanieczyszczenia. Wprowadzanie zanieczyszczeń do wody skutkuje spadkiem zawartości tlenu w wodzie. Zanieczyszczenia trafiające do wód o odpowiednim natlenieniu zostają unieszkodliwione w procesach biologicznych przy udziale bakterii, pierwotniaków, glonów. Przy braku tlenu, bakterie nie mają zdolności wszystkiego oczyścić, umierają więc organizmy.

7. Transport a gleba:

Transport poza zajmowaniem powierzchni gleby i jej niszczeniem przyczynia się do degradacji gleby przez zatruwanie związkami toksycznymi. Największym zagrożeniem dla gleb otaczających szlaki komunikacyjne są metale ciężkie (najwięcej ok.25m od drogi).Metale ciężkie kumulują się w glebie (w przypowierzchniowych warstwach profilu glebowego).Stopień kumulacji metali zależy od rodzaju gleb i ich odczynu. Najwięcej gromadzi się w glebach średnio ciężkich słabo kwaśnych oraz w glebach średnio ciężkich obojętnych. Z gleb lekkich metale wymywane są szybciej. Największym zagrożeniem dla gleb jest ołów. Równie szkodliwy jest kadm, cynk, nikiel, chrom i miedź. Stosowanie systemów filtrujących powoduje częściowe zahamowanie przenikania zanieczyszczeń do środowiska. Czynnikiem obciążającym gleby są tlenki azotu, siarka. Kwas azotowy powstający po reakcji dwutlenku azotu z wodą, zakwasza glebę oraz niszcz y mikroorganizmy, powodując redukcję lub zanik jej aktywności biologicznej. Dwutlenek siarki jest silnie toksyczny dla gleby, szczególnie sadze powstałe podczas niecałkowitego spalania paliwa. Transport kolejowy przyczynia się do silnego skażenia ołowiem i kadmem (obecność tych pierwiastków w farbach antykorozyjnych i klockach hamulcowych ,polichlorowane bifenyle w olejach smarowych, paliwach oraz impregnacja pokładów kolejowych, do której stosuje się policykliczne WWA).

8.Transport a rośliny:

Budowa dróg zajmuje tereny zielone. Procesy modernizacji dróg w miastach powodują usuwanie zdrowych drzew i krzewów oraz ograniczają powierzchnie z zielenią darniową. Emisja toksycznych związków chemicznych powstających podczas spalania paliw powoduje zaburzenia organizmach roślinnych. Negatywne oddziaływanie zanieczyszczeń dotyczy roślin rosnących w odległości do 150m od drogi. Najistotniejsze zanieczyszczenie stanowią metale ciężkie - kumulują się w roślinach i glebach (najwyższa kumulacja 20 -40m od krawędzi jezdni).Nadziemne części roślin są zanieczyszczane głównie przez opadający na nie pył,

natomiast do korzeni przenikają z gleby. Transport ogranicza możliwość upraw. Powoduje zaburzenia w procesach fizjologicznych roślin - zahamowanie rozwoju lub zamieranie. Sadz a i pył na liściach uniemożliwiają przenikanie światła słonecznego i co2 do tkanki.

9.Transport a zwierzęta:

Zabijanie zwierząt przez pojazdy samochodowe. Na drogach ginie najwięcej drobnych zwierząt oraz saren i dzików. Lotnictwo stanowi zagrożenie dla ptaków. Szlaki komunikacyjne rozdzielają roślinność, gdzie żyją zwierzęta. Hałas jest czynnikiem stresogennym dla zwierząt. Spożywanie roślinności skażonej stanowi zagrożenie dla fauny. Zwierzęta morskie giną podczas katastrof tankowców. Do usuwania zanieczyszczeń petromhemicznych stosuje się emulgatory, które są szkodliwe dla środowiska.

10.Transport a człowiek:

• Tlenek węgla, zawarty w spalinach, łączy się z hemoglobiną, ograniczając transport tlenu. Powoduje to zawroty głowy, zaburzenia równowagi, choroby serca.

• Tlenki azotu powodują choroby alergiczne, astmę.

• Ołów - hamuje, zaburza równowagę mózgu, uszkadza kod genetyczny, powoduje śmierć.

• Substancje mutagenne-procesy nowotworowe

• Hałas -nerwice, zmęczenie.

Wraz z transportem przenoszone są drobnoustroje chorobotwórcze.

10. HIGIENICZNE ZASADY PLANOWANIA MIAST I `OSIEDLI

Ekspansja człowieka powoduje głębokie przeobrażenia środowiska geograficznego. Pojawiają się coraz liczniejsze i większe siedliska ludzkie- miasta i wsie, powstają fabryki, kopalnie, drogi i wiele rożnego rodzaju obiektów. Wszystko to musi być we właściwy sposób rozlokowane, urządzone i wyposażone , aby jak najlepiej zaspakajać potrzeby ludzkie, Budując miasto należy jednocześnie zapewnić odpowiednie warunki zdrowotne w tym mieście. Czerpiąc korzyści z przemysłu oraz wielu innych udogodnień właściwych naszej cywilizacji należy także znajdować sposoby, jak ustrzec się od ich ewentualnego negatywnego wpływu.

Planowanie przestrzenne – działalność zmierzająca do racjonalnego i harmonijnego rozmieszczenia i zagospodarowania obszarów osiedleńczych i wszystkiego co znajduje się na tych obszarach. Przykładowo- planowanie przestrzenne obejmuje takie sprawy jak: wybór obszarów pod budowę lub zabudowę miast i osiedli, lokalizację obiektów przemysłowych, planowanie sieci połączeń komunikacyjnych, ustalanie sposobów zabudowy miast, kształtowanie przestrzeni zielonych w miastach, planowanie ośrodków wypoczynkowych itp. Opracowane plany podlegają uzgodnieniu lub zaopiniowaniu przez różne organy władz państwowych i instytucji w tym także przez Państwową Inspekcję Sanitarną.

Planowanie miast:

- wybór terenów pod zabudowę miejską- powinny odpowiadać następującym wymaganiom:

a) teren nie powinien być narażony na zatapianie poprzez wylewy rzek i intensywne opady atmosferyczne

b) grunt powinien być suchy, poziom wód gruntownych poniżej 1,5 do 2 m po powierzchnią ziemi lub powinien nadawać się do zmeliorowania

c) powierzchnia terenu powinna umożliwiać łatwy odpływ wód opadowych, założenie sieci wodociągowej i kanalizacyjnej oraz budowę ulic i dróg;

d) tereny budowlane powinny mieć dobre nasłonecznienie;

e) teren powinien mieć sprzyjający klimat lokalny, a więc mieć dobra aerację;

f) powinny istnieć warunki zaopatrzania ludzi w wodę i usuwania nieczystości;

g) teren powinien być dostatecznie rozległy i zawierać znaczne rezerwy pod dalszą zabudowę;

h) całość środowiska, a więc zbiorniki wód naturalnych, gleba i powietrze, powinna być czysta, a w każdym razie poziom zanieczyszczenia nie może przekraczać dopuszczalnych granic;

i) bardzo pożądane są w sąsiedztwie duże masywy leśne, czyste, nie porośnięte zbiorniki wodne i inne tereny przydatne dla celów rekreacyjnych.

- strefowanie zabudowy miejskiej- Żywiołowy i często bezplanowy rozwój miast powodował zwykle niekorzystną z punktu widzenia higieny sytuację , przemieszanie zabudowy przemysłowej z mieszkaniową, brak stref izolacyjnych itp. Należy zapobiegać takim sytuacjom poprzez:

a) strukturalny podział miast i jego podstawowych funkcji

b) ograniczenie wielkości

c) rozluźnienie zabudowy i wprowadzenie elementów zieleni.

Strefa zabudowy przemysłowej. Zakłady przemysłowe powinny być zlokalizowane po stronie zawietrznej w stosunku do zabudowy mieszkaniowej przy uwzględnieniu najczęściej panujących wiatrów. Dla zabezpieczenia zabudowy mieszkaniowej od szkodliwego wpływu zakładów przemysłowych, obiekty przemysłowe należy otaczać strefami izolacyjnymi.

Strefa zabudowy mieszkaniowej. Tereny wybierane pod budownictwo mieszkaniowe powinny posiadać najkorzystniejsze walory zdrowotne. Tereny mieszkaniowe powinny być podzielone na jednostki strukturalne i funkcjonalne. W mieście obszary mieszkaniowe dzieli się na dzielnice lub rejony, te z kolei dzieli się na mniejsze jednostki, z których podstawową jednostką strukturalna zabudowy mieszkaniowej jest osiedle mieszkaniowe. Takie planowanie i realizacja budownictwa pozwala zapewnić mieszkańcom max. Wygód i spełnienia wymagań higienicznych, wyeliminowanie na obrzeża osiedli obiektów uciążliwych, ograniczenie komunikacji kołowej wewnątrz osiedli. Gęstość zaludnienia nie powinna przekraczać 700 mieszkańców na 1 ha w przypadku wysokiego budownictwa mieszkaniowego. Również promieniowanie słoneczne odgrywa dużą rolę zdrowotną, w związku z tym minimalny czas nasłonecznienia powinien wynosić przynajmniej 1,5-2 godzin dziennie.

- wyposażenie terenów mieszkaniowych ( osiedli). Z punktu widzenia zdrowotnego w planach osiedli mieszkaniowych powinny być zapewnione:

a) miejsca dla zabaw i zajęć dzieci i młodzieży na otwartej przestrzeni międzyblokowej. Powinny być one organizowane w sąsiedztwie budynków mieszkalnych, w miejscach dobrze nasłonecznionych i widocznych z okien mieszkań, w oddaleniu od śmietników, garaży i postojów samochodów.

b) warunki rekreacji na świeżym powietrzu dorosłych osób

c) zazielenienie wolnych terenów

d) miejsca zbiórki odpadów ( śmieci), czyszczenia mebli, chodników.

e) przejścia i przejazdy- wewnątrz osiedli powinny być wybudowane wygodne przejścia dla pieszych. Ponadto powinny być przewidziane przejazdy lub lokalne ulice w zasadzie kończące się ślepo, aby ograniczyć na nich ruch kołowy. Szybkość poruszania się pojazdów wewnątrz osiedli nie powinna przekraczać 20-30 km/godz. Garaże powinny być lokalizowane na działkach wyosobnionych na obrzeżu osiedli.

f) obiekty usługowe- szkoły, żłobki, przedszkola, sklepy z towarami pierwszej potrzeby, punkty usługowe, punkty żywienia zbiorowego.

- zieleń miejska. Rośliny działają jak naturalny filtr oczyszczający powietrze pyłu i gazów toksycznych oraz łagodzą mikroklimat. Ważne znaczenie posiada zieleń w walce z hałasem. Rośliny wydzielają do otoczenia lotne substancje , które mogą działać korzystnie na drogi oddechowe. Na jednego mieszkańca powinno przypadać około 25-50 m2 zieleni miejskiej nie licząc parków leśnych podmiejskich.

Budownictwo mieszkaniowe

Stwierdzono wyraźną korelację między stanem zdrowia a warunkami mieszkaniowymi. Powszechnie znany jest też wpływ złych warunków mieszkaniowych na takie zjawiska jak chuligaństwo, przestępczość , alkoholizm, prostytucja itp.

Pod pojęciem kwestii mieszkaniowej rozumie się złożony kompleks zagadnień ekonomicznych i społecznych , związanych z zabezpieczeniem należytych warunków mieszkaniowych wszystkim grupom społecznym ludności.

Naczelna zasadą zdrowotna w zakresie zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych ludności jest postulat, aby każda rodzina posiadała oddzielne mieszkanie odpowiadające wielkością i urządzeniem liczbie członków rodziny lub osób pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym. Zdrowe mieszkanie powinno zapewniać także odpowiedni mikroklimat- kompleks czynników fizycznych środowiska pomieszczeń zamkniętych biorących udział w wymianie cieplnej organizmu ludzkiego z otoczeniem. Komfortem cieplnym określamy taki mikroklimat, przy którym organizm zachowuje swoją ciepłotę na optymalnym poziomie.