I Wojna światowa - obywatelskie organizacje quasi-policyjne:

• Organizacje paramilitarne w ramach partii (Milicja Ludowa PPS, Czerwona Gwardia SDKPiL, Straż Narodowa)

• Organizacje będące w dyspozycji instytucji obywatelskich lub reprezentujące władze samorządowe (Straż Obywatelska, Milicja Miejska, Milicja Powiatowa)

Po odzyskaniu niepodległości – wzrost znaczenia Milicji Ludowej PPS

5 grudnia 1918 – Tymczasowy Naczelnik Państwa Józef Piłsudski upaństwowił Milicję Ludową, która stała się organem wykonawczym rządu Jędrzeja Moraczewskiego

9 stycznia 1919 – Naczelnik Państwa powołał do życia Policję Komunalną (instytucja porządkowa o charakterze samorządowym) – przekształcone milicje miejskie i powiatowe

16 maja 1919 – projekt ustawy o służbach bezpieczeństwa przedstawiony w sejmie. W czasie gdy projekt znajdował się dopiero w komisji sejmowej, resort spraw wewnętrznych rozpoczął reorganizację służb bezpieczeństwa:

• Podporządkowanie Milicji Ludowej i Policji Komunalnej jednej wspólnej Komendzie Głównej

• Komendant Główny – podległy bezpośrednio Ministrowi Spraw Wewnętrznych, zwierzchnik jednostek terenowych ML i PK (Pierwszy KG – kpt. Kazimierz Młodzianowski)

17 czerwca 1917 - rozkaz KG PK i ML– rozwiązanie KG PK i ML, powstaje Straż Bezpieczeństwa (głównie na bazie jednostek Policji Komunalnej)

• Powstaje Komenda Główna Straży Bezpieczeństwa – organ centralny z 3 wydziałami (organizacyjny, gospodarczy i wyszkolenia) + Biuro Inwigilacyjne, dzieliły sę one na referaty. Na czele wydziałów – naczelnicy, na czele referatów – kierownicy

• Na szczeblu terenowym – komendy okręgowe (komendant okręgu + zastępcy). Podział: 2 referaty (organizacyjny i gospodarczy) + Okręgowy Urząd Śledczy

• Okólnik MSW z 30 czerwca 1919 – utworzenie 9 okręgów SB

• Niższy szczebel – komendy obwodowe

22 lipca 1919 – wniesienie poprawek do ustawy:

• Zmiana nazwy ze Straży Bezpieczeństwa na POLICJĘ PAŃSTWOWĄ

• Usunięcie nakazu służby przez 3 lata

• Usunięcie fragmentu o tym, że Policja ma prawo żądać pomocy od wojska

24 lipca 1919 – przyjęcie ustawy, powstanie Policji Państwowej

- jej głównym zadaniem było ochrona bezpieczeństwa, spokoju i porządku publicznego

ART. 11 ustawy – „W zakresie służby bezpieczeństwa i czynności wykonawczych Policja podlega przedstawicielom władzy administracji politycznej (starostom i wojewodom), zależnym w tym zakresie od MSW”

Organizacja policji dostosowana do podziału sądowego kraju

Lata 1919 -1922:

Ustawa z 24 lipca 1919:

• Ustawa początkowo tylko na terenie byłej Kongresówki, wprowadzana na inne tereny stopniowo wraz z ustalaniem się granicy państwowej. Komendy okręgowe podległe wojewodom, na szczeblu powiatowym podległe staroście.

• Galicja, Małopolska – pod koniec I wojny powstają oddziały żandarmerii i obywatelskie organizacje porządkowe (np. Małopolska Straż Obywatelska), pod koniec 1919 wcielenie galicyjskiej żandarmerii do korpusu Policji Państwowej (większość policjantów – byli polscy członkowie żandarmerii austriackiej),

• Kresy wschodnie – zajmowanie terenów połączone z tworzeniem polskich struktur administracyjnych, najpierw głównie wojskowych, potem cywilnych. Wrzesień 1920 – powstaje komenda policji terenów przyfrontowych i etapowych (cel: tworzenie jednostek policyjnych na terenach zajmowanych przez posuwające się na wschód wojsko – ważne szczególnie tam gdzie przeważała ludność niepolska) wiosną 1921 podporządkowanie PP i wejście w życie ustawy z 1919.

• Ziemia wileńska – w 1918 polskie obywatelskie formacje wojskowe i policyjne („jednostki samoobrony”). Po zajęciu Wilna przez Żeligowskiego rozpoczęto tworzenie struktur policji na wzór ustawy z 1919 co ułatwiło połączenie struktur w 1922 kiedy Litwę Środkową włączono do Polski.

• Były zabór pruski – do powstania wielkopolskiego działały organy żandarmerii i Straży Ludowej, w czasie powstania ochrona ludności polskiej przed represjami niemieckimi, 11 czerwca 1920 wszystkie jednostki z wielkopolski i Pomorza wcielone do Policji Państwowej

• Śląsk – przed powstaniami straże obywatelskie i jednostki samoobrony przed niemieckimi organizacjami paramilitarnymi, wrzesień 1920 – utworzenie polsko-niemieckiej „policji plebiscytowej”, czerwiec 1922 – formalne ramy organizacyjne policji woj. Śląskiego.

Styczeń – luty 1920 – Straż Kolejowa (podl. Ministrowi kolei żelaznych) i Straż Rzeczna (podl. Ministrowi robót publicznych) zostają wcielone do Policji Państwowej i podporządkowane MSW.

Wojna polsko-bolszewicka 1920 – mobilizacja jednostek policyjnych: zakaz rezygnacji ze służby pod groźbą kary sadowej + możliwość użycia policji do celów wojskowych, zapewnienie spokoju i porządku na zapleczu działań frontowych spełniała rolą żandarmerii wojskowej

Rozporządzenie Prezydenta RP z dnia 6 marca 1928:

• Nałożenie na policję obowiązku współdziałania z instytucjami wojskowymi i obowiązki w zakresie obrony państwa

• W czasie mobilizacji lub stanu wojennego – policja staje się częścią sił zbrojnych

• Uszczegółowienie zakresu obowiązków policji w utrzymaniu porządku i bezpieczeństwa publicznego

1936 – wprowadzenie tzw. „pracowników kontraktowych” policji – dodatkowy kontyngent osobowy wyznaczony przez MSW, nie będący na etacie Policji Państwowej (formacja policyjno-wojskowa do specjalnych zadań)

Szeregowi, oficerowie, kontraktowi (kandydaci na szeregowych PP)

3 rodzaje służb: mundurowa, kryminalna, polityczna

1922 – Policja Państwowa obejmuje cały kraj

Do 1926 – ścisłe zasady apolityczności policjantów, po przewrocie majowym nastawienie na uczynienie z policjantów „świadomych obywateli i wychowawców”, którzy mieli angażować się społecznie, etyka policyjna, wzrost wymagań wykształcenia

STRUKTURA ORGANIZACYJNA:

Policja – organ wykonawczy władz państwowych i samorządowych

Komendant Główny Policji (podległy bezpośrednio MSW)

Komendy okręgowe (województwo – podległe wojewodzie)

Komendy powiatowe (powiat) (+ miasta wydzielone – podległe staroście)

Komisariaty - na czele komisarz policyjny, we wszystkich innych komendanci (miasta lub dzielnice) i Posterunki (gmina, część lub kilka gmin)

+ możliwość wydawania poleceń (w ograniczonym zakresie) przez władze prokuratorskie i sądowe urzędom policyjnym

Organy na szczeblu terytorialnym podległe wojewodzie/staroście w sprawach bezpieczeństwa, ale niezależne w kwestiach wewnętrznych policji (dot. administracji, organizacji i gospodarki)

1923 – silniejsze uzależnienie terenowych organów policji od administracji – np. komendanci (okręgowi i powiatowi) musieli zawiadamiać starostę/wojewodę o urlopach, przeniesieniach, awansach, przydziałem funkcjonariuszy; wojewodowie i starostowie mieli wgląd do akt spraw dyscyplinarnych funkcjonariuszy