Pojecie trudności wychowawczych rozumiane jest bardzo szeroko i funkcjonuje jako określenie bardzo pojemne. Odnosi się ono do rożnych stanów i sytuacji, do „dolegliwości” wychowawczych oraz do problemów, których rozwiązanie nastręcza kłopoty.
Dzieci, które sprawiają kłopoty wychowawcze to dzieci, których zachowanie odbiega od normy. Są uparte, nieposłuszne, zbuntowane, nie uważają na lekcjach i przeszkadzają w ich prowadzeniu, źle zachowują się w szkole, są kłamliwe, biją kolegów, mają napady gniewu, złości, ale też są apatyczne, bierne, niecierpliwe, stale zmęczone. Trudność mogą sprawiać również dzieci bardzo pobudliwe, o wzmożonej ruchliwości, które nie mogą skoncentrować dłużej uwagi, nie mają poczucia obowiązku.
NIEPOWODZENIA W SZKOLE
Przyczyna niepowodzeń w nauce szkolnej i zachowaniu mogą być różnorakie sytuacje trudne, w jakich uczeń się znajduje. Sytuacją trudna będą także przeszkody, jakie uczeń napotyka w swojej działalności.
Niepowodzenia szkolne – wyraźna sprzeczność miedzy oczekiwaniami dydaktycznymi szkoły, a osiąganymi przez ucznia wynikami.
Trudności w nauce – są to przeszkody na które natrafia uczeń w opanowaniu materiału nauczania. Nieprzezwyciężone trudności w nauce występują wówczas, gdy uczeń mimo wysiłków nie potrafi w odpowiednim czasie przyswoić sobie wiedzy i umiejętności przewidzianych programem nauczania.
PRZYCZYNY TRUDNOŚCI I NIEPOWODZEŃ UCZNIÓW
Przyczyny trudności są złożone i zależne od siebie. Można wskazać wśród nich czynniki ekonomiczno-społeczne, biologiczno-psychologiczne i pedagogiczne.
Czynnik ekonomiczno-społeczny należy rozumieć szeroko, nie tylko jako rażące niedomagania bytowe, wyrażające się w niezaspokajaniu podstawowych potrzeb, ale jako brak warunków do optymalnego rozwoju.
Trudności związane z czynnikami ekonomiczno-społecznymi:
Złe warunki materialne (skrajne niedożywienie, ciasnota mieszkań, brak własnego miejsca do nauki
Zmiana dotychczasowych warunków życia dziecka (pogorszenie się atmosfery rodzinnej. Konflikt miedzy rodzicami, choroba czy śmierć członka rodziny odgrywającego dużą role w życiu dziecka)
Poziom kulturalny rodziców
Czynniki biologiczno-psychologiczne to różnego rodzaju właściwości ucznia, które decydują o obniżonych poziomie jego funkcjonowania i w konsekwencji powodują, że w uczeniu się nie czyni on zadowalających postępów.
Trudności związane z czynnikami biologiczno-psychologicznymi:
Zły stan fizyczny dzieci wpływa negatywnie na ich funkcjonowanie w szkole
Nierównomierny, dysharmonijny rozwój dziecka
Pozaintelektualne właściwości dziecka (niezrównoważenie emocjonalne, brak wiary we własne siły, nieśmiałość, niedojrzałość społeczna)
Czynniki pedagogiczne to wielorakie błędy dydaktyczne, przyczyniające się do powstania trudności
Trudności związane z oddziaływaniami dydaktycznymi:
Niewyrównany start dzieci (nie wszystkie dzieci w jednakowym stopniu są przygotowane do podjęcia nauki)
Niewłaściwie ułożony program nauczania (brak stopniowania trudności zadań w codziennym postępowaniu dydaktycznym)
Błędy popełniane przez nauczycieli: niedostateczna dbałość o wywołanie w uczniu zainteresowania tematem przed przystąpieniem do realizacji programu, bagatelizowanie sygnałów uczniów, że treści nie są rozumiane, lekceważenie czynników motywacyjnych
Naturalna konsekwencją nie pozwalającą pokonać trudności jest wzrastająca niechęć do tych zajęć szkolnych, które są źródłem porażek. Niechęć ta szybko generalizuje się u większości uczniów i obejmuje całokształt szkolnych obowiązków.
Niezaspokojenie potrzeby uznania, akceptacji i poczucia własnej wartości prowadzi u uczniów sprawiających trudności wychowawcze do różnorakich wadliwych postaw nie tylko w stosunku do obowiązków szkolnych, ale też wobec kolegów, nauczycieli i rodziców.
SPOSOBY PRZEZWYCIĘŻANIA NIEPOWODZEŃ I TRUDNOŚCI WYCHOWAWCZYCH
W związku z różnymi rodzajami niepowodzeń i trudności, zapobieganie musi być wielotorowe. W inny sposób trzeba odnieść się w przypadku trudności związanych z niepomyślnymi warunkami ekonomiczno-społecznymi, w inny – gdy trudności wiążą się z niekorzystnymi właściwościami ucznia, a jeszcze w inny – gdy są następstwem nieprawidłowych oddziaływań dydaktycznych.
Praca z uczniem sprawiającym trudności wychowawcze powinna wiązać się z realizacją następujących zadań:
Poznawać dziecko, jego środowisko, czuć jego potrzeby, utrzymywać stałe kontakty z rodzicami (popularyzować wiedzę psychologiczną i pedagogiczną – pedagogizacja rodziców, udzielanie instruktażu w sprawie postępowania z dzieckiem)
Jak najszybciej zauważyć trudności u swoich wychowanków, określić rodzaj, jakość i stopień występujących u nich zaburzeń
Dostosować działania dydaktyczno-wychowawcze do możliwości i potrzeb dziecka
Stworzyć życzliwą atmosferę i wyzwolić gotowość koleżeńskiej pomocy u rówieśników
DIAGNOZA WYCHOWANKA
Diagnoza stanowi punkt wyjścia do określenia stosunku wychowawcy wobec stwierdzonego stanu i zastanowienia się nad kierunkami działań zmierzających do jego zmiany, oraz nad możliwościami i kosztami uzyskania odpowiednich efektów.
wstępna diagnoza psychologiczna – potrzeby emocjonalne uczniów w kontakcie z nauczycielami
diagnoza psychologiczna – podstawowa indywidualna diagnoza potrzeb i deficytów
diagnoza socjologiczna – badanie funkcjonowania społecznego klasy
diagnoza perspektywiczna – badanie potrzeb i możliwości uczniów ze względu na ich przewidywane perspektywy życiowe (diagnoza aktualnego stanu osiągnięć i deficytów uczniów)
Podejście do diagnozowania uczniów będzie zapewne odbiciem naszych poglądów wychowawczych i naszego poczucia kompetencji i możliwości. Nie zechcemy badać tego, co naszym zdaniem nie ma znaczenia, ani tez tego, na co nie mamy poczucia wpływu
SCHEMAT DIAGNOZY WYCHOWANKA
I. Podstawowe dane |
---|
|
II. Uwarunkowania rodzinne |
|
III. Historia oddziaływań na dziecko w rodzinie
|
IV. Podstawowe problemy emocjonalne
|
---|
V. Konstruktywne i destrukcyjne sposoby radzenia z problemami
(np. podejmowanie konstruktywnych działań i relacji, wyrażanie uczuć, proszenie o pomoc)
(np. ambicje, odpowiedzialność, pracowitość, uczciwość, odwaga, inteligencja, kreatywność)
(np. tłumienie potrzeb i uczuć; rozładowywanie napięcia przy użyciu środków psychoaktywnych lub przez agresje i destrukcje, unikanie ryzyka związanego z wchodzeniem w kontakty interpersonalne, zamykanie się w sobie, uciekanie od rzeczywistości w fantazje, świat gier komputerowych, przerzucanie odpowiedzialności na otoczenie itp.)
(np. słaba koncentracja, mała sprawność zadaniowa, niesystematyczność, manipulacyjność w kontaktach interpersonalnych, niska tolerancja na frustracje, tchórzliwość) |
VI. Gotowość zmiany |
VII. Planowane postępowanie
|
PYTANIA DO ANALIZY:
Czy w klasie, z która pracujesz, znajdują się uczniowie wymagający Twoim zdaniem indywidualnej opieki?
Czy jesteś w stanie pracować indywidualnie z uczniami, którzy tego potrzebują?
Czy potrafisz w odniesieniu do nich odpowiedzieć na pytanie zawarte w schemacie diagnozy wychowanka?
Czy w przypadku braku odpowiednich informacji potrafisz je uzyskać? W jaki sposób?
Czy potrafisz wyciągnąć wnioski z zebranych informacji – określić cel pracy indywidualnej z uczniem i sposoby jego realizacji?
Czy, jeśli masz z tym trudności, pracuje w szkole ktoś, kto mógłby Ci udzielić wsparcia?
Czy możesz liczyć na współdziałanie innych nauczycieli w realizacji planu indywidualnej pracy z uczniem?
STANDARD ŚRODOWISKA WYCHOWAWCZEGO
Jakie potrzeby uczniów powinny zostać zauważone, zdiagnozowane i zaspokojone, aby uczniowie mogli korzystać ze szkoły?
Jak chcemy osobiście funkcjonować w relacjach z uczniami i jak oddziaływać na uczniów aby sprzyjało to zaspokojeniu tych potrzeb?
Jakie efekty chcemy osiągnąć poprzez budowanie tych relacji?
STRUKTURA PLANU PRACY WYCHOWAWCZEJ
CELE - musza odpowiadać diagnozie wychowanków, musza być dostosowane do ich potrzeb i możliwości
ZAŁOŻENIA PRACY WYCHOWAWCZEJ - powinny pokazywać jak budować środowisko wychowawcze, aby umożliwiało realizację celów w odniesieniu do konkretnych adresatów
FORMY I METODY PRACY - powinny być spójne z diagnozą, celami i założeniami
STANDARDY REALIZACYJNE - powinny opisywać minimalne warunki, które musza zostać spełnione, by można było realizować cele przy pomocy obranych form i metod
POZIOMY EFEKTÓW PRACY WYCHOWAWCZEJ
POZIOM ZMIANY | OPIS EFEKTÓW |
---|---|
|
Uczeń powierzchownie dostosowuje się do wymagań sytuacji szkolnej -oczekiwań nauczycieli, norm grupy klasowej. Zmienia swoje zachowanie tylko na tyle , na ile jest to w szkole wymagane, zmiany nie przenoszą się na sytuacje pozaszkolne. Rozwija umiejętności na poziomie czysto instrumentalnym, nie zmienia postaw |
|
Nauce umiejętności towarzyszy modernizacja postaw, w wyniku czego uczeń zmienia swoje funkcjonowanie w rolach (zaczyna bardziej konstruktywnie realizować role ucznia, uczestnika grupy klasowej, syna) podejmuje tez nowe role (np. lidera grupy klasowej, aktywisty samorządowego, uczestnika koła zainteresowań itp.) |
|
Zmianie postaw towarzyszy rozwój intrapsychiczny (zmiany poczucia własnej wartości, kontaktu, ekspresji i radzenia sobie z emocjami, wchodzenia w więzi emocjonalne z innymi ludźmi) |
PRACA Z UCZNIEM
WYMAGAJĄCYM
WIĘKSZEJ UWAGI WYCHOWAWCZEJ
Poważniejsza praca indywidualna z uczniami może obejmować:
pracę z uczniami o głębokich problemach emocjonalnych
pracę z uczniami zagrożonymi uzależnieniem
wspieranie ucznia w rozwiązywaniu trudnych problemów rodzinnych
Jest ważne, aby nauczyciel rozumiał głębsze przyczyny i mechanizmy trudnych zachowań swoich wychowanków. W przeciwnym wypadku będzie miał skłonność do interpretowania ich jako zwrócone przeciwko sobie akty wrogości, objawy lekceważenia szkoły lub jego samego itd. W konsekwencji jego interwencje mogą się okazać nieskuteczne, a zaburzenia zachowań będą miały tendencje do pogłębiania się. Poniżej przedstawiamy kolka podstawowych tendencji charakterologicznych, których objawy mogą sprawiać nauczycielom trudności.
RYS SCHIZOIDALNY
Dziecko czuło się niechciane lub silnie zagrożone w okresie niemowlęcym, albo niejasne, sprzeczne wewnętrznie zachowania rodziców odbierało mu poczucie bezpieczeństwa. Zaburzenia polegają na nieadekwatnym postrzeganiu granic pomiędzy sobą a światem, rzeczywistością a fikcja, ucieczce przed emocjami i koncentracji na procesach intelektualnych. W efekcie następuje wycofanie się z fizycznego i emocjonalnego kontaktu z ludźmi, identyfikowanie się z myślami i fantazjami.
Interpretacja nauczyciela:
lekceważenie
chęć zadrwienia z nauczyciela
oszukiwanie, udawanie
RYS SYMBIOTYCZNY
Dziecko czuło się kochane i bezpieczne, po czym doświadczyło nieoczekiwanego odrzucenia lub zagrożenia. Zaburzenia polegają na leku, ze świat zniknie, strachu przed pustka odczuwana, gdy nie jest się w kontakcie z innymi ludźmi. Dziecko identyfikuje się z silnymi doznaniami – ciałem, uczuciami, poczuciem kontaktu z innymi. Jest nastawione na ciągły emocjonalny kontakt i uczuciowa ekspresje. Uczeń nie potrafi samodzielnie pracować, pracując w grupie tez zajmuje się kontaktem z innymi a nie wykonywaniem zadań. W wielu sytuacjach (np. oceniania, stawiania mu granic) czuje się odrzucony – wówczas izoluje się, albo odwrotnie, jeszcze bardziej zwraca na siebie uwagę pytaniami, popisami. Bezustannie nagabuje nauczyciela, pyta o sprawy oczywiste lub nieistotne, rozmawia z kolegami.
Interpretacja nauczyciela:
celowe przeszkadzanie
natręctwo
podlizywanie się
popisywanie się
RYS PSYCHOPATYCZNY
Rodzice przestają zaspokajać potrzeby dziecka (miłości, uwagi) w miarę wychodzenia przezeń z okresu niemowlęcej bezradności. Dziecko przekonuje się, ze najlepszym sposobem zwrócenia na siebie uwagi są zachowania destrukcyjne.
Dziecko jest stale napięte, „nadpobudliwe”, nie umie działać bez natychmiastowych efektów, uczyć się systematycznie, brakuje mu konstruktywnych norm, wartości. Przeżywa silna potrzebę więzi, a zarazem ogromny lęk przed odrzuceniem i jest przekonane, ze w kontaktach z ludźmi nie ma na nic szans. Dąży do bliskości, a zarazem unika jej. Silnie kontroluje i tłumi uczucia, z którymi ma bardzo słaby kontakt. Charakterystyczne są dlań przymus bycia silnym, potrzeba kontroli siebie i otoczenia. Uczeń jest nieufny w kontakcie z dorosłymi i często agresywny wobec rówieśników. Jeśli znajdzie w klasie podobnych do siebie, stworzą solidarnościową grupkę, w której normą będzie popisywanie się, agresja. Nie przyswoił sobie zasad ani wartości, nie robią na nim wrażenia perswazje odwołujące się do zasad moralnych czy norm życia społecznego. Jeśli nauczyciel chce szczególnie zająć się takim uczniem, ten – z napięcia – będzie wobec niego przez pewien czas prawdopodobnie jeszcze bardziej destruktywny.
Interpretacja nauczyciela:
wrogość
odrzucenie
cyniczne lekceważenie zasad i norm
otwarta agresywność
amoralność
RYS PARANOICZNY
Dziecko jest przez rodziców tłumione w obszarze przezywania i wyrażania trudnych uczuć. Aby dać sobie z nimi jakoś rade – rzutuje te uczucia na otoczenie. Jest podejrzliwe, obwinia innych, sadzi, ze ich działania są skierowane przeciw niemu. Jest przekonane, ze ludziom w ogóle nie można ufać, i ze nigdy nie dostanie tego, co mu się należy. Daje to w efekcie postawę wyuczonej bezradności i roszczeniowości, której nauczyciele szczególnie nie znoszą. Uczeń nie bierze na siebie odpowiedzialności, nie podejmuje wysiłków, za swoje kiepskie wyniki ma pretensje do innych (nauczyciela, kolegów). Domaga się, aby pracować za niego. Często izoluje się, obraża.
Interpretacja nauczyciela:
lenistwo
manipulowanie
roszczeniowość
RYS NARCYSTYCZNY
Dziecko nauczyło się, ze uwagę i pochwały (surogat miłości) może uzyskać poprzez doraźne zaspokajanie zmiennych oczekiwań rodziców. Wytworzyło to w konsekwencji fałszywy obraz siebie, złożony z takich składników, które odpowiadały tym oczekiwaniom. Uczeń jest nastawiony na doraźny efekt, pracuje dla pochwal i dobrego wrażenia, ale szybko się nudzi po jego uzyskaniu. Manipuluje dla uzyskania pozycji w klasie.
Interpretacja nauczyciela
błazeństwo
pozoranctwo
manipulacyjność
samolubstwo
samochwalstwo
lizusostwo
DZIAŁANIA KOREKCYJNE WOBEC UCZNIÓW Z POWAŻNIEJSZYMI PROBLEMAMI
Rys charakterologiczny/ podstawowe potrzeby | Destrukcyjne sposoby zaspokajania potrzeb/ charakterystyczne zachowania | Oddziaływania korekcyjne nauczyciela |
---|---|---|
RYS SCHIZOIDALNY
|
|
|
RYS SYMBIOTYCZNY
|
|
|
RYS PSYCHOPATYCZNY
|
|
|
RYS NARCYSTYCZNY
|
|
|
RYS NEUROTYCZNY
|
|
|