Językoznawstwo – koło nr 2

1. Algemene karakteristiek van het Nederlands:

• język (zachodnio)germański

• 23 mln ludzi posługuje się nim jako językiem ojczystym

• pozycja 37-48 w rankingu liczebności użytkowników języka

• język oficjalny UE i Unii Narodów Południowoamerykańskich

• alfabet łaciński

• pierwszy tekst napisany po NL – XI w.

• Niderlandzka Unia Językowa (Nederlandse Taalunie) – organ regulujący całe użycie języka NL

2. Het Nederlands in de wereld:

• Holandia

  • 16 milionów użytkowników

  • język oficjalny od 1995 r. ze względu na poprawkę do konstytucji, mającej na celu nadanie językowi fryzyjskiemu odrębnego statusu

  • języki używane w NL – turecki (172 tys.), marokański (100 tys.), papiamento (80 tys.), indonezyjski (45 tys.), Sranan (7 tys.)

• Antyle Holenderskie i Aruba: Curacao (130 tys. ludzi), Aruba (120 tys.) – nie należy do Królestwa, Sint Maarten (33 tys.), Bonaire (10 tys.), Sint Eustatius (2300), Saba (1400)

  • wyspy ABC – język papiamento

  • wyspy SSS – język angielski

• Belgia

  • od 1970 r. – 4 obszary językowe

    • j. niderlandzki - Flandria

    • j. francuski – Walonia

    • j. niemiecki

    • Bruksela – obszar dwujęzyczny

  • 3 języki oficjalne (urzędowe)

    • NL – 6 mln użytkowników

    • francuski – 4,6 mln

    • niemiecki – 150 tys.

  • pozostałe języki: włoski (280 tys.), marokański (105 tys.), portugalski (80 tys.), turecki (63 tys.)

• Surinam

  • ponad 20 języków

  • NL – język ojczysty dla 60% mieszkańców; język polityki, nauki, sądownictwa

  • Sranan – język służący do kontaktów pomiędzy poszczególnymi grupami mieszkańców (etnicznymi)

    • dzieci poznają język NL dopiero w szkole

    • literatura: poezja Sranan, proza NL

  • poza tym język sarnami, surinamski jawajski

  • praktycznie każdy włada przynajmniej 2 językami

3. Afrikaans:

• pochodzi od języka NL; wpływ języków: Khoi, malajskiego, francuskiego, portugalskiego, angielskiego, języków czarnej ludności

• od 1925 r. języki urzędowe w RPA – angielski i afrikaans

• w latach 90. afrikaans został zmarginalizowany

• 1996 – nowa konstytucja, dołożono 9 języków urzędowych, dominacja angelskiego

• sytuacja obecna – 3. miejsce na 11 języków obowiązujących w RPA pod względem użytkowników (po Zulu i Xhosa)

• 6 mln użytkowników spośród 40 mln mieszkańców

• przede wszystkim w Noord-, Wes-, en Oos-Kaap i Gusang

• 59% ludności RPA rozumie afrikaans

• istnieją grupy ludności mówiące w afrikaans w Namibii, Botswanie i Zimbabwe

• cechy afrikaans

  • ortografia

    • uproszczona w porównaniu z NL – pisze się tak, jak się mówi

    • samogłoski – archaizacja: ij y

    • największe różnice w spółgłoskach: sk = sch; s = z; g = ch np. skool = school

  • skrócenia i połączenia wyrazowe

    • wiele końcówek zanika: liczba mnoga bez –n, np. mense

    • wiele głosek w środku wyrazu zanika, przede wszystkim /X/, /d/, /v/ np. teen = tegen

  • czasowniki

    • tylko 2 formy – czas teraźniejszy dla wszystkich osób to bezokolicznik, a czas przeszły tworzy się przez dodanie przedrostka ge do bezokolicznika

  • rodzajniki i zaimki

    • een pełni jedynie funkcję liczebnika

    • rodzajnik nieokreślony – ‘n

    • die jest jedynym rodzajnikiem dla wszystkich rzeczowników

    • zaimki wskazujące: hierdie en daardie

    • wat jako jedyny zaimek względny (pl. który)

    • zaimki osobowe: ek, jy, hy, ons, julle, hulle

      • ons, julle – zarówno w roli podmiotowej jak i przedmiotowej

      • brak formy zwrotnej (zich) – zaimki osobowe

  • rzeczowniki

    • często liczba mnoga tworzona przez dodanie –s, w pozostałych przypadkach –e, np. vorms

    • zdrobnienia tworzone poprzez dodanie końcówki –ie, np. huisie

    • szersze zastosowanie konstrukcji Jan z’n fiets (Jan se fiets) – stosowane także do podmiotów, formy żeńskiej i mnogiej zaimków

  • budowa zdania

    • podwójne zaprzeczenie z użyciem nie, np. hy drink nie koffie nie (z języka khoekhoe)

  • słownictwo

    • wiele słów z języka malajskiego, portugalskiego i khoekhoe (głównie nazwy zwierząt i roślin)

    • niderlandzkie słowa nabierają nowego znaczenia

    • neologizmy

    • słowa typowe dla afrikaans

    • wpływ angielskiego jako języka prestiżowego

4. Algemeen Nederlands. Poldernederlands. Verkavelingsvlaams

• historia języka NL

  • pierwsza przesuwka językowa (prawo Grimma) (V w.) – wykształcenie się języków germańskich z grupy języków indoeuropejskich; spółgłoski dźwięczne zamieniły się w bezdźwięczne

    • p > f; t > th; k > x, h; b > p; d > t; g > k

  • druga przesuwka językowa (V –VIII w.) – oddzielenie się języków NL I angielskiego od niemieckiego; zaszła tylko w języku niemieckim

    • p > pf, f; t > ts, s; k > ch

  • 3 okresy w rozwoju języka NL

    • staroniderlandzki – do 1150 r.

    • średniowiecznoniderlandzki – 1150-1500 r.

    • nowoniderlandzki – od 1500 r.

• ABN (Algemeen Beschaafd Nederlands) – standardowy język nidernadzki

  • normy dla poprawnego używania NL; uznawany za regułę języka

  • używany w pracach naukowych – słowniki, gramatyki

  • stoi ponad regionalnymi dialektami, używany w mediach, polityce i oświacie

• Poldernederlands

  • Jan Stroop – twórca, główny badacz

  • główna cecha – obniżenie dyftongów: ei aai; ui ou; ou aau (w efekcie upodobnienie do angielskiego i niemieckiego)

  • język ludzi młodych, głównie Amsterdam

  • powstał dlatego, że jest łatwiejszy do wymówienia i zrozumienia

  • ok. 1600 r. – pojawił się na wsi; wtedy się nie przyjął, bo ludzie nie chcieli mówić jak wsiury

  • lata 60. XX w. – nieświadoma, naturalna skłonność do obniżania dyftongów; emancypacja kobiet, dolle minnas – man-vrouw-maatschappij – stowarzyszenia zrzeszające wykształcone kobiety z wyższych sfer

  • kobiety rozpowszechniły ten język – przyjął się

  • obecnie posługują się nim głównie 40-letnie kobiety w NL, ale wciąż się rozpowszechnia

  • coraz popularniejszy w mediach, serialach

• Verkavelingsvlaams

  • odmiana NL używana w dzielnicach nowobogackich we Flandrii

  • łączy ludzi pochodzących z różnych okolic

  • Geert van Istendael

5. Het Groene Boekje, het Witte Boekje

• het Groene Boekje

  • powstała w 1995 r. z ramienia NTU

  • zawiera oficjalne reguły ortografii NL, nowości językowe, trudne wyrazy

  • 2005 – kolejne wydanie – co 10 lat nowe (ale już zapowiedzieli, że do 2015 język nie zmieni się wystarczająco i nie będzie następnego)

  • najważniejsze nowe reguły ortograficzne z 2005 r.

    • ujednolicenie pisowni wielką i małą literą

    • pisownia rozdzielna, razem lub przez myślnik

    • zasada naleśnika – pisownia złożeń: wchodzi „n” pomiędzy oba człony

• het Witte Boekje

  • wydana w 2006 r. przez Genootschap Onze Taal (Het Spektrum)

  • nie podobały im się zasady z zielonej książeczki, nie lubią się z NTU

6. Genootschap Onze Taal

• het Witte Boekje

• towarzystwo założone w 1931 r. przez grupę purystów językowych, zmartwionych zwiększającą się liczbą słów pochodzenia niemieckiego w języku NL

• działa dla miłośników języka

• Taaladviesdienst – odpowiada na pytania i wątpliwości dotyczące języka NL, poprawia teksty; każdy może telefonicznie, listownie lub poprzez maila zadać pytanie doradcom językowym

• Taalpost – darmowy internetowy newsletter; zawiera wskazówki i ciekawostki językowe oraz info o nowych słowach

• GOT organizuje także kongresy, na których poruszane są tematy takie jak: język NL w zjednoczonej Europie, język w życiu gospodarczym, żargony

• GOT wydaje czasopismo „Onze Taal”

7. Nederlandse Taalunie (NTU)

• powstała w 1980 r.

• początkowo członkami była Holandia i Flandria

• w 2004 r. przystąpił także Surinam

  • 2003 – podpisano umowę o przystąpieniu

  • 2004 – ratyfikowano umowę w Surinamie

  • 2005 – rozpoczęto pierwszą działalność

• 4 obszary działalności Unii

  • język

  • oświata językowa

  • polityka językowa

  • literatura

• czym zajmuje się NTU

  • szkolenia dla nauczycieli NL i tłumaczy literackich

  • wspólne rozwijanie pomocy naukowych i prac naukowych

    • wydawnictwa naukowe, tłumacze internetowe, słowniki, gramatyki - ANS

  • wprowadzanie jednolitej pisowni i ortografii

    • utworzenie oficjalnych zasad pisowni – Groene Boek en Witte Boek

  • dotacje dla zagranicznych niderlandystyk

    • na start, na książki, na wykłady gościnne

  • polityka językowa w kontekście europejskim

    • akcje promujące język NL

  • zbiór ekspertyz i doświadczeń związanych z oświatą NL – Steunpunt NL als VT

    • pomoc dla nauczycieli języka NL w każdej dziedzinie - NVT

  • letnie kursy językowe dla studentów

• osiągnięcia NTU

  • ANS - gramatyka

  • DBNL - Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren

  • het Groene Boekje

  • Het Certificaat Nederlands als Vreemde Taal

  • NL-Translex: automatisch vertaalsysteem NL-Frans en NL-Engels

  • Taaluniversum met onder meer Taaladvies en het digitale tijdschrift Taalschrift

  • nagroda literacka – jedyna państwowa

  • nagroda za pracę magisterską

• język NL istnieje jako kierunek lub fakultet na ponad 200 uczelniach w 40 krajach

• het Steunpunt NL als Vreemde Taal – już nie istnieje, zamiast tego jest NVT

• DBNL – zbiór dzieł literackich oraz ich opracowań i info o autorach w formie elektronicznej

• współpraca NTU z Indonezją i RPA

  • Indonezja – kursy dla studentów, Centrum Językowe Erasmus w Dżakarcie; język NL jest potrzebny do korzystania ze źródeł

  • RPA – ekspertyzy i współpraca na podłożu wielojęzyczności

• rezultaty współpracy Holandii i Flandrii w dziedzinie literatury

  • opracowywana jest historia niderlandzkojęzycznej literatury

  • organizowane są kursy dla tłumaczy z NL na języki obce i odwrotnie

  • co 3 lata przyznawana jest Niderladzka Nagroda Literacka – jedyna państwowa

  • co roku przyznawana jest nagroda dla niderlandzkojęzycznych dramaturgów

• NTU jest finansowana przez rządy państw członkowskich w zależności od ilości osób posługujących się językiem NL w danym państwie

8. IVN – Internationale Vereiniging voor Neerlandistiek

• powstało w 1970 r.

• skupia naukowców

• propaguje wydawanie książek, artykułów

• wspiera badania naukowe i oświatę w dziedzinie języka NL

• organizowany jest co 4 lata kongres – zjazd wszystkim niderlandystów na świecie

  • 2012 – Antwerpia

• IVN krant – info o ciekawych wydarzeniach w formie internetowego newslettera

• Internationale Neerlandistiek – pismo naukowe

9. ANS

• Algemene NL Spraakkunst

• największa gramatyka języka NL

• pierwsze wydanie w 1984 r., drugie wydanie 1997

• obszerne opracowania zagadnień gramatycznych

• przeznaczona zarówno dla osób niderlandzkojęzycznych jak i dla obcokrajowców

• dostępna w wersji elektronicznej

10. Dialecten van het Nederlands (Limburgse, Brabantse, Saksische, Hollandse, Zeeuwse

dialecten)

• dialekt – regionalny wariant języka, służący identyfikowaniu się ze swoim regionem, odróżnieniu się od innych, łatwiejszemu wyrażaniu się, związany z tradycją, kulturą i historią

• dialekty NL

  • limburskie (południowo-wschodnie)

    • Belgia i NL

    • charakterystyczna intonacja – melodyjna, śpiewna

    • zapożyczenia z niemieckiego, np. zaimki osobowe: ik ich, mij mich

    • słabe czasowniki otrzymują sufiks –de

    • jij du

  • wschodnioflamandzkie i brabanckie (południowo-centralne)

    • Belgia i NL

    • jij gij/ge

    • przy inwersji wszystko wypowiadane razem, np. hebde(gij)

    • długie i zamiast krótkiego

  • saksońskie (północno-wschodnie)

    • wpływ języka niemieckiego

    • zachowanie l przed głoskami zębowymi, np. oud old

    • w czasie teraźniejszym tylko jedna forma czasownika dla liczby mnogiej

    • brak szwy na końcu czasowników, jest e ścinane i brzmiące bardziej po niemiecku

    • Ede Staal – „Mien toentje”

  • holenderskie (północno-centralne i północno-zachodnie)

    • dyftongizacja długich samogłosek, np. ee ei

    • obniżanie dyftongów

    • zdrobnienia tworzone przez dodanie –ie

    • ubezdźwięcznianie z i v

    • budowa zdania i słownictwo najbardziej zbliżone do ABN

  • zachodnioflamandzkie i zelandzkie (południowo-zachodnie)

    • NL, Belgia, Francja

    • g h; h nieme

    • brak szwy na końcu czasowników, e brzmiące niemiecko

    • ui uu; ij ie

• fryzyjski – od 1995 r. odrębny język

11. Talen en minderheden in België

• 3 oficjalne języki urzędowe: niderlandzki, francuski i niemiecki

• Bruksela – dwujęzyczna

• w 1921 podzielono Belgię na 2 obszary językowe – Flandrię i Walonię oraz dwujęzyczną Brukselę

• w 1963 podzielono na 4 obszary

12. De Vlaamse Beweging

• narodził się po 1830 r.

• ruch języko- i literaturoznawczy działający na rzecz zwiększenia autonomii Flandrii w celu ochrony języka NL, kultury i historii

13. Het taallandschap in Vlaanderen (in contrast met Nederland). Verschillen en

overeenkomsten tussen het Nederlands in Nederland en in België

• do XIX w. nie było we Flandrii języka standardowego

• ludzie posługiwali się różnymi regionalnymi dialektami i problematyczne było ich wzajemne zrozumienie się

• zaistniała potrzeba stworzenia jednolitego języka pod hasłem „we Flandrii flamandzki” – Guido Gezelle

• od 1973 r. oficjalną nazwą języka flamandzkiego jest język NL i normą jest norma użycia języka w Holandii

• normy z Holandii – języko i literaturoznawcze kongresy, NTU, WNT (największy słownik jednojęzyczny w Europie, powstawał przez 150 lat, od poł. XIX w.; historia wszystkich słów NL od 1500 r.

• 3 krainy – francuskojęzyczna, niderlandzkojęzyczna i niemieckojęzyczna

• każdy region i kraina mają swój własny rząd i parlament

• kompetencje krain: oświata, kultura, użycie języka, gospodarka, środowisko, służba zdrowia, transport

• 4 obszary językowe

• wielojęzyczne państwa

  • Szwajcaria – różne języki na różnych obszarach

  • Luksemburg – różne języki używane na całym obszarze równolegle

  • Belgia

    • Walonia – francuski

    • Flandria – NL + francuski (ludzie z wyższych sfer)

• różnice pomiędzy północnym (NL) i południowym (VL) językiem standardowym:

  • fono (głoski)

    • ubezdźwięcznienie frykatywów w nagłosie, np. gaan, vijf, zes

    • dyftongizacja ee – uu – oo, np. leek – leuk – look

    • różne rodzaje „r”, np. tongpunt „r”

    • zapożyczenia wymawiane po francusku, np. tram: NL – trem, VL – tram

    • głoska /w/ wymawiana po VL bilabialnie, a po NL wargowo-zębowo

  • lexicoon (słownictwo)

    • interjęzykowe: NL VL

      • związane z kulturą, np. VL: schepen NL: wethouder; licentiaat doctorandus

      • niezwiązane z kulturą

        • brak odpowiednika w Holandii, np. aprilse grillen, vluchtmisdrijf

        • istnieje odpowiednik w Holandii, np. VL: lintmeter NL: centimeter; lavabo wastafel; luchtmatras luchtbed; microgolf magnetron

    • intrajęzykowe NL VL + NL

      • w standardowym języku, np. VL: nagel NL: spijker; kleed jurk; verbruiker consument; rond punt rotonde

      • substandardowy – język pomiędzy, ludzie z różnymi dialektami na jednym obszarze, np. VL: appelsien NL: sinaasappel; ajuin ui; nonkel onkel; goesting trek

      • w dialektach, np. VL: velo NL: fiets; ambetant vervelend; valling verkoudheid; camion vrachtvagen

    • gij/ge jij (w NL tylko w stosunku do Boga)

    • hij / zij – we Flandrii rozróżnia się rodzaje

    • zdrobnienia w VL kończą się na –ke, np. fles fleske

    • zapożyczenia

      • głównie z francuskiego

      • anglicyzmy przeszły przez francuski

      • wymawiane po francusku

    • barbaryzmy

      • zapożyczenia w negatywnym sensie

      • często wyrażenia dosłownie przetłumaczone

      • wiele pochodzi ze sportu, np. penaliseren straffen

    • puryzmy

      • świadomie stworzone, by unikać francuskich zapożyczeń, np. regenscherm paraplu

  • gramatyka

    • odmiana przymiotników – często nie przyjmują „e” we wszystkich opcjach

    • więcej zielonego szyku w VL (niemieckiego), np. gemaakt wordt; w Holandii czerwony

    • w przypadku 3 czasowników na końcu zdania, 3 forma występuje w środku

    • 2 bezokoliczniki na końcu zdania zostają rozdzielone

    • czasownik modalny jest wrzucany między rozdzielnie złożony

14. Taalsituatie in Brussel

• mieszkańcy Brukseli

  • 9,3% - NL

  • 51,5% - francuski

  • 10,3% - tradycyjnie dwujęzyczni

  • 9,1% - nowodwujęzyczni

  • 19,8% - innojęzyczni

• ludność narodowości belgijskiej

  • 10,9% - NL

  • 62,8% - francuski

  • 12,7%

  • 7,4%

  • 6,2%

• znajomość języków wśród Brukselczyków

  • 95,6% - francuski

  • 33,3% - NL

• dwujęzyczność

  • niderlandzkojęzyczni

    • dobra dwujęzyczność – 92,3%

    • dostateczna – 6,4%

    • NL, FR w ogóle – 0,4%

    • FR, NL w ogóle – 0,9%

  • francuskojęzyczni

    • dobra dwujęzyczność – 25,7%

    • dostateczna – 39,7%

    • FR, NL w ogóle – 34,6%

• w życiu oficjalnym – przede wszystkim dwujęzyczność

• wzajemne kontakty – wolny wybór

• dwujęzyczność w Brukseli oznacza w praktyce to, że Flamandowie muszą pracować dwujęzycznie

  • francuskojęzyczni – często na wysokich stanowiskach, wystarczy im jednojęzyczność

  • Flamandowie – muszą posługiwać się dwoma językami

15. Jongerentaal, straattaal en Murks. Het in de multiculturele samenleving

• język młodzieży – używany przez młodzież w celu zaznaczenia swojej odrębności I uzyskania akceptacji ze strony rówieśników; język sekretny – niezrozumiały dla innych, zwłaszcza starszych i rodziców, nie ma jednego ogólnokrajowego języka młodzieży, różnorodne słownictwo, dużo neologizmów, zapożyczeń, skrótów

• mooi, goed, prima vet, strak, wreed, lauw

• najnowszy język młodziezy – naśladowanie zagranicznego akcentu, mieszają się różne języki

• odmiany języka młodzieży w NL

  • Murks

    • połączenie Maroka i Turcji

    • rodowici Holendrzy używając go, naśladują sposób mówienia Turko-Marokańczyków

    • badany w Utrechcie

    • chłopcy – image maczo

    • dziewczyny – lol maken

    • karykatura języka allochtonów

      • imitacja intonacji, akcentu, wymowy

      • powielanie błędów gramatycznych: czasownik na końcu zdania, bezokoliczniki, szyk zdania podrzędnego w miejsce nadrzędnego

      • długie, wibrujące „r”

    • żadnych ścisłych reguł

    • intonacja

      • chłopcy – początek zdania wysoko, reszta monotonnie

      • dziewczyny – w ogóle wyżej niż NL, koniec zdania jeszcze wyżej, dużo wyraźnych akcentów

    • wymowa głosek: s sj; g mocniejsze; tje zaokrąglone usta; ij/ei ai

      • regresywna asymilacja frykatywów

    • gramatyka

      • wszystkie przymiotniki kończą się na –e

      • de zamiast het; die zamiast dat

      • niewłaściwe czasowniki posiłkowe: zijn zamiast hebben, często używane gaan,

    • słownictwo

      • niektóre słowa z marokańskiego

      • NL słowa nabierają nowego znaczenia, np. negatywne zamienia się w pozytywne

      • zapożyczenia z angielskiego

    • nie używany w rozmowie z rodzicami, nauczycielami oraz Marokańczykami i Turkami

    • używany wyłącznie wśród młodych Holendrów

    • obraźliwy, prześmiewczy

  • Straattaal

    • młodzież z wymieszanych etnicznie grup

    • pod wpływem intensywnych kontaktów z różnymi kulturami

    • mieszanka wielu różnych języków

    • kreatywne kształtowanie języka

    • dla obcokrajowców też, ale tylko biegle posługujących się NL lub znających swój język ojczysty słabiej niż NL

    • używany obok standardowego NL

    • użytkownicy

      • Holendrzy, duży odsetek Surinamczyków, ludność pochodzenia holenderskiego, ludność z Antyli, ludność pochodzenia marokańskiego i tureckiego

    • większość słów pochodzi z: Sranan, amerykańskiego angielskiego, papiamento (zwłaszcza Groningen), marokańsko-arabskiego

    • codzienny NL zostaje zastąpiony przez ekwiwalenty z innych języków (Sranan), zwłaszcza dot, pieniędzy, seksu, palenia

    • konstrukcje i wyrażenia z surinamskiego NL, np. przyimki

    • zapożyczenia z innych języków

    • cechy gramatyczne

      • rodzajnik de jako domyślny

      • zmiana zastosowania przymiotników i zaimków wskazujących

      • niektóre cechy charakterystyczne dla marokańskiego

    • wydźwięk pozytywny, jednoczący różne grupy młodzieży