UKŁAD ROZRODCZY MĘSKI

NARZĄDY PŁCIOWE MĘSKIE organa genitalia maskulina:
2 jądra – testes – z osłonkami i przydatkami – gruczoły płciowe główne
2 nasieniowody – ductus deferentes – stanowiące przewody wyprowadzające jąder
2 gruczoły pęcherzykowe – glandulae vesiculares
stercz lub gruczoł krokowy – prostata
2 gruczoły opuszkowo-cewkowe – glandulae bulbourethrales
część cewki moczowej zawarta między wzgórkiem nasiennym colliculus seminalis, a ujściem
cewki moczowej zewnętrznym ostium s. orifitium urethrae externum, znajdującym się na
końcu prącia
prącie – penis – stanowiące narząd kopulacyjny

Cewka moczowa składa się z:
- właściwej cewki moczowej – przewodu wyprowadzającego tylko mocz – między pęcherzem a
wzgórkiem nasiennym
- kanału moczopłciowego – za wzgórkiem, stanowi końcowy przewód wyprowadzający dla
moczu i nasienia – biegnie w miednicy i poza miednicą w prąciu i kończy się ujściem cewki moczowej zewnętrznym

Gruczoły płciowe dodatkowe (3,4,5) oddają wydzieliny do cewki moczowej, gdzie łączą się wydzieliną jąder – plemnikami – tworząc razem nasienie.

JADRA – testes

- w zachyłku jamy brzusznej – mosznie – scrotum
- kształt owalny, nieco spłaszczone bocznie
- dwie powierzchnie, dwa brzegi, dwa końce:
* pow. boczna i przyśrodkowa – facies lateralis et medialis – wypukłe i gładkie; pow. przyśr. nieco spłaszczona i przylega do przegrody moszny septum scroti
* brzeg dobrzuszny – wolny – margo liber jest wypukły
* brzeg dogrzbietowy – najądrzowy – margo epididymalis – miejsce przyczepu najądrza
epididymis oraz miejsce wejścia do jądra naczyń, nerwów powrózka nasiennego funiculus
spermaticus
* końce głowowy i ogonowy – extremitas capitata et caudata - zaokrąglone
koniec głowowy ma często woreczek zawierający przeźroczysty płyn – jest to przydatek
jądrowy appendix testis, często ma wyrostek wystającyku tyłowi w kierunku nasieniowodu – przydatek wraz z wyrostkiem to pozostałość przewodu Mullera

NAJĄDRZE – epididymis

- przymocowane do brzegu najądrzowego, pokrywa częściowo jego powierzchnię boczną
- kształt spłaszczonego powrózka
- szerszy koniec to głowa najądrza – caput epididymis
- drugi koniec to ogon najądrza – cauda epididymis
- wąska cz. środkowa to trzon najądrza corpus epididymis

- głowa ściśle połączona z jądrem przewodzikami wyprowadzającymi jądra – ductuli
efferentes testis, tkanką łączną, błoną białawą tunica albuginea i błoną surowiczą
- trzon mniej ściśle związany z jadrem błoną surowiczą, pokrywającą jądro z najądrzem oraz wyścielającą leżący d str. bocznej zachyłek między jądrem a najądrzem – kieszonkę jądrową bursa testicularis
- ogon przechodzi w nasieniowód ductus deferens, jest przymocowany do końca ogonowego więzadłem jądra własnym lig. testis proprium – krótki fałd osłonki surowiczej, zawierającej
tk. łączną i włókna mm. gładkie

- podobnie jak jądro pokryte błoną białawą
- głowa najądrza zawiera 12 lub więcej pętlowa tych przewodzików wyprowadzających
ductuli efferentes zgrupowanych w płaciki najądrza
- przewodziki wyprowadzające wszystkich płacików skupiają się w jeden przewód najądrza
ductus epididymidis
- przewód najądrza ma kręty przebieg – tworzy trzon i ogon najądrza, następnie przechodzi w
nasieniowód – ductus deferens
- błona mm. ściany przewodu najądrza – włókna podłużne i okrężne

PRZYJĄDRZE – paradidymis – pozostałość rozwojowa; składa się z pewnej liczby
przewodzików w dolnej cz. powrózka nasiennego i złączonych z głową najądrza
- większość przewodzików przyjądrza kończy się ślepo, giną w okresie dojrzałości

PRZEWODZIKI ZBACZAJĄCE – ductuli aberrantes – pozostałości rozwojowe; ślepe
odgałęzienia przewodu najądrza

PRZYDATEK NAJĄDRZA – appendix epididymidis – twór gruszkowaty złączony z głową
najądrza

* stwierdzono występowanie tych pozostałości u niektórych zwierząt domowych; występują
one u człowieka

- większą cz. jądra pokrywa błona surowicza – fałd surowiczy osłonki pochwowej

OSŁONKA POCHWOWA – tunica vaginalis

- ściana mosznowego zachyłka jamy otrzewnej
- tworzy woreczek – wyrostek pochwowy otrzewnej processus vaginalis peritonei – wchodzi on do moszny przez kanał pachwinowy canalis inguinalis;

- pierścień pochwowy – anulus vaginalis – wejście z jamy otrzewnej do jamy wyrostka;

- za ujściem wyrostek się zwęża, przechodzi w wąską część przebiegającą w kanale i poza kanałem, którego wąskie światło to kanał pochwowy canalis vaginalis; światło następnej szerokiej cz. wyrostka leżącej w mosznie to jama pochwowa cavum vaginale

- fałd surowiczy pokrywający jądro stanowi cz. fałdu wspólnego dla jądra, najądrza i powrózka nasiennego, odchodzący od osłonki pochwowej

- w fałdzie osłonki pochwowej wyróżnia się części:
* osłonka pochwowa własna – tunica vaginalis propria – osłonka surowicza dla jądra, najądrza i powrózka
* krezka jądra - mesorchium – część łącząca najądrze i powrózek nasienny ze ścianą tylną jamy pochwowej

- osłonka pochwowa wspólna – tunica vaginalis communis – wyściela od wewnątrz ścianę moszny – odróżnienie od fałdu otaczającego jądro i powrózek nasienny

- błona surowicza pokrywa prawie całe jądro, przechodzi na najądrze i powrózek tam, gzie łączą się one z jądrem
- pod błoną surowiczą leży błona biaława – torebka zbudowana ze zbitej tk. włóknistej i włókien mm. gładkich
- beleczki przegródki jądra – septulae testis – odchodzą od błony białawej w głąb miąższu jądra – parenchyma testis – dzielą go na płaciki jądra lobuli testis
- śródjądrze – mediastinum – zagęszczenie tkanki łącznej i cewek prostych wewnątrz jądra, występujące ośrodkowo przy brzegu najądrzowym
- w śródjąrdzu jest sieć jądra – rete testis – połączenie cewek nasieniotwórczych
- miąższ jądra tworzy skupienie cewek nasieniotwórczych krętych tubuli seminiferi contorti
- przebieg cewek staje się później prosty – tubuli seminiferi recti
- cewki łączą się w przedniej cz. brzegu najądrzowego w większe przewodziki wyprowadzające jądra ductuli efferentes podążające do głowy najądrza, przebijając błonę białawą jądra

NACZYNIA I NERWY JĄDRA

* t. jądrowa a. testicularis (t. nasienna wewn. a. spermatica interna)
- odchodzi od aorty zstępującej
- znajduje się w przedniej cz. powrózka nasiennego
- kręty przebieg w pobliżu jądra
- oddaje liczne gałązki do jądra i najądrza (wstępujące i zstępujące); biegną kręta, wysyłają mniejsze odgałęzienia wchodzące w głąb gruczołu przez łącznotkankowe beleczki i przegrody
- dochodzi do jądra przy brzegu najądrzowym
- przebiega wzdłuż tego brzegu
- następnie otacza koniec ogonowy, zaginając się ku dołowi i przodowi
- następnie biegnie po brzegu wolnym jądra w kierunku końca głowowego
- zagłębia się częściowo w błonę białawą

* żyły jądra przebiegają podobnie jak gałązki tętnicze; w błonie białawej układają się kręto i zbiegają się w brzegu najądrzowym

* splot wiciowaty – plexus pampiniformis – dookoła t. jądrowej w obrębie powrózka nasiennego; żyły opuszczające jądro

* żyły jądrowe – nasienne wewnętrzne – vv. testiculares – vv. spermaticae internae
- wychodzą ze splotów wiciowatych obu jąder, zachowują się odmiennie
- miejsce ujścia wykazuje zmienność gatunkową:
- mięsożerne – ż. nerkowa lewa stanowi drogę pośrednią krwi żylnej obu jąder
- przeżuwacze – ż. jądrowa lewa uchodzi do ż. biodrowej wspólnej a ż. jądrowa prawa uchodzi do ż. głównej doogonowej
- koń – obustronne żyły jądrowe kończą się w ż. gł. doogonowej

* splot jądrowy – nasienny wewnętrzny – plexus testicularis – plexus spermaticus internuj – dookoła naczyń; stanowi część współczulnego splotu krezkowego doogonowego plexus mesentericus caudalis oraz otrzymującego włókna od współczulnego splotu nerkowego plexus renalis
- włókna przywspółczulne do splotu nasiennego wewn. dostarcza nerw błedny drogą splotu międzykrezkowego i krezkowego doogonowego

- jądra spełniają dwojaką funkcję: generatywną oraz hormonalną (androgeny warunkujące II i III rz. cechy płciowe)
- androgeny wytwarzane są przez tkankę śródmiąższową między kanalikami nasiennymi (kom. Leydiga)
- testosteron kieruje rozwojem gruczołów płciowych dodatkowych, zapewnia prawidłowy rozwój męskich cech płciowych, wpływa na różnicowanie płciowe w kierunku cech samczych oraz na utrzymanie popędu płciowego
- estrogen
- prostaglandyny – PGF i PGE

JĄDRA MIĘSOŻERNYCH

- pies: małe, kształt kulisty, oś długa skośnie od dołu i przodu ku górze i tyłowi
- śródjądrze leży ośrodkowo, dobrze rozwinięte
- najądrze duże i ściśle złączone z grzbietową cz. powierzchni bocznej jądra
- kot: małe, kuliste, skierowane ku tyłowi końcem ogonowym
- najądrze położone grzbietowo-bocznie w stos. do jądra

JĄDRA BUHAJA

- duże, wydłużony owal
- oś długa układa się pionowo
-brzeg najądrzowy układa się przyśrodkowo
- 10-12 cm długości, najądrze ok. 15 cm
- błona biaława cienka, bogata we włókna sprężyste, BRAK włókien mm. gładkich
- miąższ ma barwę żółtawą
- śródjądrze biegnie od brzegu najądrzowego w głąb miąższu i oddają ku obwodowi jądra beleczki
- wyraźne przegrody międzypłacikowe nie występują
- cewki nasieniotwórcze tworzą sieć jądra
- przewodziki wyprowadzające jądra odchodzą od sieci w liczbie 12; opuszczają śródjądrze w końcu górnym – głowowym
- najądrze ściśle złączone z jądrem, wzdłuż brzegu najądrzowego; głowa jest długa, zagina się na 1/3 brzegu wolnego, trzon bardzo wąski połączony z jądrem wąskim fałdem otrzewnowym; ogon jest duży i ściśle złączony z dolnym końcem jądra – BRAK więzadła jądra własnego

JĄDRO BARANA I KOZŁA

- stosunkowo większe niż buhaja
- u kozła brzeg najądrzowy leży przyśrodkowo, brzeg wolny bocznie, powierzchnie zwrócone do przodu i do tyłu
- koniec jądra łączący się z głową leży grzbietowo, ogonowy brzusznie
- jądro tryka podobnie jak buhaja
- trzon najądrza u kozła biegnie po powierzchni tylnej, blisko brzegu najądrzowego
- miąższ jądra małych przeżuwaczy ma barwę białą

JĄDRO OGIERA

- znajdują się w okolicy łonowej regio pubica
- oś długa jest pozioma przy opuszczonych jądrach; jądra podciągnięte – niemal pionowa
- jądro lewe zwykle większe
- powierzchnia osłonki surowiczej gładka, u starszych nitkowate rozrosty (pozostałość po miejscowych stanach zapalnych)
- śródjądrze słabo wykształcone; leży blisko głowy najądrza (nie ośrodkowo! jak u innych); mieści cewki nasieniotwórcze proste (nie kręte! jak u innych) – tytaj łącząc się tworzą sieć jądra
- przewodziki wyprow. jądra powstałe z cewek nas. prostych – około 12 – w najądrzu łączą się tak, że powstaje 4-5 przewodów.

JĄDRA KNURA

- duże o regularnym epileptycznym zarysie
- brzeg wolny w dół i ku tyłowi
- brzeg najądrzowy grzbietowo i ku przodowi
- wiotkie utkanie jądra
- błona biaława ma dużo tk. sprężystej, BRAK włókien mięśniowych; oddaje przegrody w głąb takie jak śródjądrze
- śródjądrze – odchodzą w głąb promieniste przegrody międzypłacikowe
-tk. międzypłacikowa obfita, podział na płaciki dobrze zaznaczony
- miąższ jest szary
- sieć jądra wyraźna
- przewodziki wyprowadzające: 7-8, kierują się do najądrza
- najądrze ściśle złączone, dość duże, tworzy przy tylnej części jądra stożkowaty tępy występ

MOSZNA – scrotum

- leży w niej jądro z najądrzem i przyległa do nich cz. powrózka nasiennego
- uwypuklenie ściany jamy brzusznej
- mięśniowka gładka kurczy się pod wpływem zimna i powoduje zmarszczenie
- pod wpływem ciepła, zmęczenia lub osłabienia staje się gładka
- składa się z kilku warstw odpowiadających warstwom ściany jamy brzusznej:
1) SKÓRA – cienka i sprężysta, pokryta przez delikatne włoski; znajdują się liczne gruczoły potowe i łojowe
2) BŁONA KURCZLIWA – tunica dartos – ściśle zespolona ze skórą; zawiera włókna sprężyste i mm. gładkie; wzdłuż szwu moszny tworzy przegrodę moszny septum scroti (dzieli mosznę na 2 jamy); w kierunku grzbietowym przegroda rozdziela się na 2 blaszki otaczające po bokach prącie i łączące się powyżej prącia z oponą żółtą brzucha tunica flava abdominis
- w cz. dolno-tylnej błona kurczliwa łączy się z osłonką pochwową włóknami tworzącymi więzadło moszny lig. scroti
- tk. tworząca więz. przechodzi poza ścianę moszny w fałd osłonki pochwowej łączący ścianę moszny z ogonem najądrza à fałd + zawarta w nim tk. łączna = więz. ogona najądrza lig. caude epididymidis à przecina się je podczas kastracji, żeby odłączyć jądro z powrózkiem od ściany moszny
3) POWIĘŹ NASIENNA ZEWNĘTRZNA – fascia spermatica externa – połączenie błony kurczliwej z luźną tkanką łączną na obszarze całej moszny prócz jej cz. górnej
4) POWIĘŹ MIĘŚNIA DŹWIGACZA JĄDER – fascia cremasterica – płąskie przedłużenie powięzi m. skośnego zewnętrznego brzucha
- odchodzi od krawędzi szczeliny oddzielającej rozcięgno brzuszne m. skośnego zewn. kończące się na linii białej od rozcięgna miednicznego tego mięśnia, kończącego się na więzadle pachwinowym Pouparta
- szczelina ta nosi nazwę pierścienia pachwinowego powierzchownego lub podskórnego anulus inguinalis superficialis s. subcutaneus
- powięź m. dźwigacza podąża od krawędzi pierścienia do przechodzącego przez pierścień odcinka wyrostka pochwowego otrzewnej i zagina się wokół niego ku dołowi
- pokrywa na pewnej przestrzeni wyrostek wraz z leżącym na nim mięśniem dźwigaczem i zrasta się z nim
- pierścień pachwinowy jest zasłonięty powięzią m. dźwigacza, która w jednym miejscu uwypukla się w stronę moszny
5) MIĘSIEŃ DŹWIGACZ JĄDER – musculus cremaster – znajduje się tylko w cz. bocznej ściany moszny i jej brzegu bocznym cz. tylnej
- tk. mm. poprzecznie prążkowana – pochodna wiązki włókien m. skośnego wewn. brzucha
- obejmuje osłonkę pochwową od str. bocznej
- unosi nie tylko jądro, ale też osłonkę pochwową wraz z zawartością à luźne utkanie warstwy podkurczliwej, zezwalającej na przesuwalność osłonki pochwowej w stos. do ściany moszny
- schodząc w dół kieruje się do kanału pachwinowego, do którego wchodzi przez pierścień pachwinowy głęboki lub podotrzewnowy, lub wewnętrzny anulus inguinalis profundus s. subperitonealis s. internuj
- pierścień głęboki jest szczeliną między krawędzią tylną m. skośnego wewn. brzucha a więz. pachwinowym Pouparta
- m. przechodzi przez cz. boczną pierścienia głębokiego, bocznie od wyrostka pochwowego otrzewnej à łączą się ze sobą (mm + wyrostek) na wys. pierścienia i podążają razem do pierść. pachw. powierzchn.
- tam dołącza się powięź dźwigacza jąder fascia cremasterica – otacza wyrostek wraz z mięśniem i się z nim zrasta
- poza pierścieniem m. rozszerza się i wachlarzowato pokrywa powierzchnię boczną i cz. boczną powierzchni tylnej wyrostka pochwowego otrzewnej aż do więz. ogona najądrza
6) OSŁONKA POCHWOWA WSPÓLNA – tunica vaginalis communis – tj. blaszka ścienna wyrostka pochwowego otrzewnej oraz włóknisty worek będący przedłużeniem powięzi poprzecznej ścian jamy brzusznej (powięzi nasiennej wewnętrznej)
- wyściela mosznę od wewnątrz
- warstwy te nie są zwykle zaliczane do warstw ściany moszny, ale ze względów praktycznych można je za takie uważać

* do warstw moszny NIE należy druga cz. osłonki pochwowej – blaszka trzewna osłonki pochwowej lub osłonka pochwowa własna, pokrywająca jądro, najądrze i powrózek nasienny tworząca krezkę jądra

* wyrostek pochwowy otrzewnej, powięź nasienna wewnętrzna, mięsień i powięź dźwigacza jąder zewnętrznego trudno się od siebie oddzielają; łatwo od pozostałych warstw moszny

* warstwa wewnętrzna osłonki pochwowej wspólnej jest pochodną otrzewnej ściennej; wysłana jest nabłonkiem surowiczym, ograniczającym bezpośrednio jamę pochwową à która jest jamą moszny à a ściśle jamą wyrostka pochwowego otrzewnej

MOSZNA MIĘSOŻERNYCH

- pies: w ½ odległości między okolicą pachwinową a odbytem, skóra jest pigmentowana i pokryta skąpą ilością włosów, szew moszny słabo zaznaczony
- kot: mocno owłosiony niewielki wyrostek mosznowy, leży z tyłu pomiędzy odbytem a kierowanym do tyłu prąciem

MOSZNA BUHAJA

- bardziej w przodzie niż u innych
- jest długa, uszypułowana
- skóra zwykle jasno zabarwiona, u niektórych raz pigmentowana, skąpo pokryta włosiem
- tuż przed moszną są 4 czasem 2 szczątkowe brodawki sutkowe

MOSZNA TRYKA I KOZŁA

- lepiej porośnięta włosiem niż buhaja
- przed nią są 2 szczątkowe brodawki sutkowe
- rzadko u kozłów mogą być 2 funkcjonujące gruczoły mleczne

MOSZNA OGIERA

- w okolicy łonowej; kulista, niesymetryczna
- pod wpływem ciepła zaznacza się przewężenie oddzielające ją od ściany jamy brzusznej
-skóra cienka i ciemniejsza od skóry innych cz. ciała, niemal czarna

MOSZNA KNURA

- tuż przy odbycie, nie wyodrębnia się wyraźnie
- silnie rozwinięty m. dźwigacz jąder rozpościera się na osłonce pochwowej wspólnej mniej więcej do połowy wysokości moszny

NASIENIOWÓD – ductus deferens

- rurkowaty przewód biegnący od ogona najądrza do cz. miednicznej cewki moczowej
- przechodzi przez kanał pachwinowy
- otoczony przez fałd otrzewnowy odchodzący od przyśrodkowej powierzchni krezki jądra, w pobliżu jej tylnej krawędzi
- przy pierścieniu oddziela się od reszty elementów powrózka, zawraca ku tyłowi do jamy miednicznej
- biegnie od pierścienia pochwowego w krezce lub fałdzie nasieniowodu mesoductus deferns s. plica ductus deferentis
- potem przechodzi do fałdu moczopłciowego plica urogenitalis
+ ponad powierzchnią dogrzbietową pęcherza opuszcza wolną krawędź fałdu moczopłciowego, kieruje się przyśrodkowo między blaszkami fałdu do przyśrodkowej powierzchni gruczołów pęcherzykowych
- ponad szyjką pęcherza oba nasieniowody leżą blisko siebie, otoczone bocznie szyjkami gruczołów pęcherzykowych i rozdzielone macicą męską uterus masculinus
- dalej wchodzą pod cieśń prostaty, potem przebijają ścianę cewki moczowej i otwierają się w małym zachyłku przy wzgórku nasiennym razem z przewodami wyprowadzającymi gruczołów pęcherzykowych lub obok
- wspólny otwór nasieniowodu i grucz. pęch. nosi nazwę ujścia wytryskowego ostium ejaculatorium

* u konia i przeżuwaczy jest krótki przewód powstały z poł. nasieniowodu i przew. grucz. pęch, tej samej str. à przewód wytryskowy ductus ejaculatorius
* u knura obydwa przewody zachowują swoją odrębność à BRAK przewodów wytryskowych
* u psa brak gruczołów pęcherzykowych à BRAK przewodów wytryskowych
* koń, częściowo bydło i pies – nasieniowód rozszerza się przy ujściu de cewki moczowej – bańka nasieniowodu ampulla ductus deferentis

* otrzewna otacza nasieniowód prawie na całej dł. za wyj. odc. końcowego
* przydanka jest luźna i ma liczne naczynia inerwy
* bł. mięśniowa gruba, powierzchownie włókna podłużne, głębiej okrężne
* bł. śluzowa pokryta nabł. walcowatym; w tylne cz. nasieniowodu, szczeg. w bańce zaiera liczne gruczoły (cewkowe)

NACZYNIA I NERWY NASIENIOWODU

- tętnice nasieniowodu odchodzą od: t. jądrowej, t. pępkowej a. umbilicalis, t. sromowej wewnętrznej a. pudenda interna
- nerwy odchodzą od splotu miednicznego, który jest splotem mieszanym, otrzymującym odgał. współczulne od splotu krezkowego doog. a przywspółczulne od nerwów miednicznych

NASIENIOWODY MIĘSOŻERNYCH

- bańka stosunkowo wąska, niewyraźna
- brak gruczołów pęcherzykowych à brak przewodu wytryskowego

NASIENIOWODY BUHAJA

- mały przekrój, cienkie ściany
- początkowo kręto ku górze wzdłuż brzegu najądrzowego
- dalej w tym samym kierunku, prostolinijnie w tylne cz. powrózka nasiennego
- u części osobników spotyka się bańkę
- fałd moczopłciowy wąski, nasieniowody biegną w nim blisko siebie
- każdy nasieniowód uchodzi razem z przewodem grucz. pęch. po przewodu moczopłciowego z boku wzgórka nasiennego
- u tryka i kozła podobnie

NASIENIOWODY OGERIA

- w kierunku ujścia do cewki moczowej tworzy bańkę; u wałachów mało zaznaczona
- w bańce liczne gruczły rozgałęzione cewkowe – dlatego zw. jest cz. gruczołową nasieniowodu

NASIENIOWODY KNURA

- początkowy przebieg kręty
- ściśle przymocowany osłonką pochwową do jądra
- bańka niewyraźna

POWRÓZEK NASIENNY funiculus spermaticus

- składa się z elementów biegnących z jamy brzusznej do jądra
- początek przy pierścieniu pochwowym
- biegnie ku dołowi przez pierścienie otoczony ścianą wyrostka pochwowego otrzewnej (osłonką pochwową)
- dalej w wyrostku pochwowym otrzewnej po bocznej stronie prącia
- koniec przy brzegu najądrzowym jądra
- składowe:

1) t. jądrowa
2) ż. jądrowa tworząca dookoła tętnicy splot wiciowaty
3) naczynia chłonne towarzyszące żyłom
4) nerwy współczulne biegnące w przydance tętnic
5) nasieniowód
6) rozproszone pęczki włókien mięśniowych gładkich oplatające naczynia krwionośne i chłonne
7) osłonka pochwowa własna, czyli blaszka trzewna osłonki pochwowej

* 1-4 tworzą jednolity sznur, stanowiący przednią cz. powrózka; SA zespolone tkanką łączną i włóknami m. dźwigacza jąder wewnętrznego

* nasieniowód – w tyle i przyśrodkowo do opisanych składowych, otoczony fałdem odchodzącym od przyśrodkowej powierzchni krezki jądra; nasieniowód i fałd są niewidoczne od str. bocznej
* krezka nasieniowodu odchodzi od blaszki przyśrodkowej krezki jądra
- przednia krawędź krezki otacza naczynia krwionośne
- tylna krawędź krezki przechodzi w blaszkę ścienną osłonki pochwowej
- między blaszkami krezki są pęczki włókien mięśniowych gładkich i drobne naczynia krwionośne

OSŁONKA POCHWOWA tunica vaginalis

- worek ciągnący się od otrzewnej ściennej przez pierścienie pachwinowe do dna moszny; jest przedłużeniem otrzewnej
- ma dwie blaszki: ścienną i trzewną
* blaszka ścienna – osłonka pochwowa wspólna wyściela jamę moszny; jej węższa część nosi nazwę kanału pochwowego, który przechodzi przez pierścienie pachwinowe; początek od pierścienia podotrzewnowego od otrzewnej ściennej;
-światło kanału pochwowego łączy się z jamą otrzewnej przez pierścień pochwowy; w stronę jamy moszny kanał przechodzi w rozszerzoną część wyrostka pochwowego, którego jama to jama pochwowa, gdzie znajduje się niewielka ilość płynu
- od ściany tylnej osłonki wspólnej odchodzi fałd otaczający jądra wraz z powrózkiem
* fałd można uważać za blaszkę trzewną osłonki pochwowej i za odpowiednik fałdów otrzewnej trzewnej
* fałd dzieli się na:
- krezkę jądra – tj. część fałdu otaczająca powrózek nasienny i najądrze z tylną ścianą wyrostka pochwowego
- część otaczającą jądro, najądrze i powrózek à blaszka trzewna osłonki pochwowej in. osłonka pochwowa własna

* kanał pachwinowy – przestrzeń między m. skośnym wewn. a zewn. brzucha przez którą przechodzi wąska część wyrostka pochwowego

ZSTĘPOWANIE JĄDER descensus testis

- w życiu płodowym jądra leżą przy grzbietowej ścianie jamy brzusznej, przylegając do nerek
- w trakcie rozwoju przemieszczają się ku mosznie, do której wchodzą po przejściu pierścieni pachwinowych tj. kanału pachwinowego
- jądra dostają się do moszny otoczone fałdem osłonki pochwowej
- przed przemieszczeniem j. przyczepione krezką jądra do ściany jamy brzusznej
- w przedniej cz. krezki biegną naczynia i nerwy, w tylnej są dwa więzadła:
- więzadło jądra własne – łączy tylny koniec jądra z ogonem najądrza
- więzadło ogona najądrza – łączy ogon najądrza z tkanką podotrzewnową okolicy przyszłego pierścienia pachwinowego wewnętrznego
* obydwa więzadła łączą się razem tworząc jądrowód gubernaculum testis à więzadło sprowadzające jądro do moszny!!!

- krezka nasieniowodu w tym czasie powstaje przy przyśrodkowej str, krezki jądra i przechodzi do fałdu moczopłciowego

- w połowie życia płodowego wytwarza się wyrostek pochwowy otrzewnej processus vaginalis peritonei – uwypukla się w str. moszny i przechodzi przez kanał pachwinowy ciągnąc na sobie włókna mięśniowe odłączające się od m. skośn. wewn. brzucha à tworzy się m. dźwigacz jądra
- za wyrostkiem pochwowym ciągnie się do moszny więzadło ogona najądrza
- za nim wchodzi ogon najądrza wraz z krótką krezką jądra
- nasieniowód i jego fałd zstępują razem z jadrem i najądrzem

WNĘTROSTWO:
- jedno- lub obustronne
- pachwinowe lub brzuszne
* obustronne brzuszne – nierozwinięte wyrostki pochwowe a także z reguły m. dźwigacz jąder
* pachwinowe zwykle przejściowe
* wnętrostwo dotyczy również wyrostka pochwowego otrzewnej (nie tylko jądra i najądrza)

* ssaki skryto jądrowe: słoń, niektóre owadożerne, góralkowate, leniwiec, mrówkojad, pancernik, waleniwate
* czasowe zstępowanie jąder (w czasie rui): gryzonie, krety, sroki, jeże, nietoperze

POWRÓZEK NASIENNY, OSŁONKA PACHWINOWA I KANAŁ PACHWINOWY:

MIĘSOŻERNYCH

- powrózek nasienny i wyrostek pochwowy u psa są długie, biegną skośnie po brzusznej str. prącia
- światło kanału pochwowego niekiedy zarasta à wtedy nie występuje pierścień pochwowy

BUHAJA

- m. dźwigacz jąder dobrze rozwinięty, otacza całkowicie wyrostek pochwowy od pierścienia pochwowego do szyjki moszny
- krezka jądra tworzy wąski fałd łączący najądrze z tylną ścianą wyrostka
- pierścień wewnętrzny jest długi, krawędź przednia wyraźnie ścięta i ścięgnista
- tak samo i małe przeżuwacze

OGIERA

- u wałachów pierścień pochwowy może zarastać
- zstępowanie jąder zakończone przed urodzeniem; jednak nie później niż do 4 roku życia w wyjątkowych przypadkach

KNURA

- m. dźwigacz jąder dobrze rozwinięty, sięga do połowy części mosznowej osłonki pochwowej wspólnej

GRUCZOŁY PŁCIOWE DODATKOWE

GRUCZOŁY PĘCHERZYKOWE glandulae vesiculares

- po obu stronach tylne cz. powierzchni dogrzbietowej pęcherza moczowego
- częściowo otoczone fałdem moczopłciowym, częściowo są w jamie miednicznej części pozaotrzewnowej
- raczej narządy pozaotrzewnowe, tylko ich dno jest objęte fałdem moczopłciowym
- grzbietowo stykają się z prostnicą
- ślepy przedni koniec
- wąska cz. środkowa
- tylna cz. zwężona – przewód wydalający ductus excetorius
- przewód wchodzi pod prostatę, otwiera się wspólnym otworem wraz z nasieniowodem w zachyłku śluzówki, na bocznej stronie wzgórka nasiennego
- tt. sromowe wewnętrzne
- nerwy od splotu miednicznego
* BRAK u psa i kota

BUHAJ
- od str bocznej i górnej obejmują nasieniowód
- przewody otwierają się ujściem wytryskowym
- zbite, o zrazikowej powierzchni, niesymetryczne
- pokryty torebką z tk. łącznej, od niej odchodzą beleczki między płaciki gruczołu
- z płacików wychodzą krótkie przewody, łączące się w 1 główny przewód wydalający biegnący ośrodkowo

KNUR
- duże, rozprzestrzeniają się w obręb jamy brzusznej
- kształt trójściennej piramidy
- przykrywają od str. przyśrodkowej tylną część pęcherza moczowego i moczowodów, nasieniowody, prostatę, cz. przednią cewki moczowej, gruczoły opuszkowo-cewkowe
- wyraźny podział na płaciki
- wydzielina gęsta, mętna, o kwaśnym odczynie

GRUCZOŁ KROKOWY prostata

- otoczona torebką włóknistą z włóknami mm. gładkich
- miąższ podzielony beleczkami na płaciki
- przez każdy płacik przechodzi przewód osiowy, dający odgałęzienia
- wydzielina mleczna, o specyficznym zapachu
* t. sromowa wewnętrzna
* nerwy od splotu miednicznego

MIĘSOŻERNE

- stosunkowo duża, zbita, żółta
- w miednicy przy przedniej krawędzi kości łonowej
- otacza u psa szyjkę pęcherza moczowego i początek cewki moczowej
- przez środek przebiega podłużna bruzda dzieląca na 2 płaty boczne
- torebka i zrąb mają liczne włókna mm. gładkie
- prostata psa ma liczne przewody wyprowadzające
- część rozsiana pars disseminata prostatae – postać pojedynczych płacików leżących w ścianie cewki moczowej na krótkim odcinku
- wielkość i położenie ulega zmianie – przy pustym pęcherzu leży całkowicie w jakie miednicznej, przy wypełnionym pęcherzu leży przed kością łonową

BUHAJ

- barwa jasnożółta, składa się z 2 części
- trzon – otacza od strony grzbietowej szyjkę pęcherza i pocz. odc. cewki moczowej
-część rozsiana – otacza cz. miedniczną cewki moczowej – po brzusznej stronie przykrywa prostatę m. cewkowy i jego rozcięgno
- gruczoł cewkowy rozgałęziony
- tk. międzypłacikowa dużo włókien mm. gładkich
- przewody otwierają się w cewce moczowej

BARAN I KOZIOŁ

- jest tylko cz. rozproszona
- u kozła jest w ciele gąbczastym prącia corpus spongiosum penis otaczającym cewkę moczową
- u barana otacza ścianę cewki za wyjątkiem jej ściany brzusznej

OGIER

- płatowaty, leży poniżej prostnicy na szyjce pęcherza i na pocz. odc. cewki moczowej
- składa się z 2 płatów bocznych połączonych cieśnią istmus
- cieśń to cienkie poprzeczne pasmo, leży ponad miejscem, w którym łączy się pęcherz z cewką (moczowe) oraz ponad macicą męską
- od str. grzbietowej cieśń pokrywają włókna m. cewkowego
- po każdej stronie jest 15-20 przewodów prostaty, przebijających ścianę cewki moczowej bocznie od wzgórka nasiennego

KNUR

- 2 części, podobnie jak u buhaja
- trzon otacza szyjkę pęcherza m. i cewkę m. tam., gdzie łączą się ze sobą; ukryty pod gruczołami pęcherzykowymi
- część rozproszona tworzy płaszcz, który otacza cz. miedniczną cewki, która otoczona jest też m. cewkowym (nie występuje na stronie grzbietowej)

MACICA MĘSKA uterus masculinus

- pozostałość rozwojowa
- leży na tylnej cz. powierzchni dogrzbietowej pęcherza moczowego
- składa się ze spłaszczonej cewki - jej przednia cz. znajduje się w fałdzie moczopłciowym i rozdziela się tam na 2 odnogi – rogi macicy biegną w fałdzie ku przodowi
- cz. tylna macicy przechodzi pod cieśnią prostaty i otwiera się do cewki moczowej na wierzchołku wzgórka nasiennego lub łączy się z przewodami wyprow. grucz. pęcherz. lub kończy się ślepo
- jest to pozostałość przewodów Mullera i homologiem macicy i pochwy osobników żeńskich

* pies – mały woreczek, leży przy wzgórku nasiennym colliculus seminalis
* buhaj – w 71% przypadkach; kształt butelki, nie łączy się z cewką
* tryk i kozioł – czasem łączy się z cewką moczową; bardzo rzadko występuje
* ogier – może być dobrze rozwinięta
* knur – mała lub może w ogóle jej nie być

GRUCZOŁY OPUSZKOWO-CEWKOWE – glandulebulbourathrales

- są 2 – po 1 po każdej stronie cewki moczowej jej cz. miednicznej tuż przy łuku kulszowym
- pokrywa je m. cewkowy – jego włókna wchodzą w beleczki gruczołu?
- budowa wewn. przypomina prostatę – tk. śródmiąższowa jest słabiej rozwinięta i ma mniej włókien mm.; miąższ nie dzieli się na wyraźne płaciki
- miąższ składa się z cewek zbiorczych
* t. sromowa wewnętrzna leżąca na gruczole
- wydzielina gruczołów tych odżywia plemniki i stwarza środowisko do życia; wydalane z gruczołów okresowo, podczas stosunku
* brak u psa
* kocur – ziarno grochu, są w liczbie 2
* buhaj – małe, pokryte przez tk. włóknistą i m. opuszkowo-gąbczasty
* tryk i kozioł – pokrywa je tylko m. cewkowy
* ogier – u wałacha wielkość orzecha włoskiego, u ogiera 4 cm dł, 2,5cm szer.; każdy ma 6-8 przewodów wydalających, uchodzących do cewki moczowej na brodawkach
* knur – duże, zbite, kształt walcowaty; po bokach pokryte przez m. cewkowy i m. opuszkowo-gruczołowy; przewód otwiera się w zachyłku cewki; bardzo małe u kastratów

PRĄCIE – penis

- składa się gł. z ciał jamistych obejmujących pozamiedniczną cz. cewki moczowej
-przyczepia się na łuku kulszowym, od którego biegnie ku przodowi między udami do
pępkowej okolicy ściany jamy brzusznej; przymocowane do tułowia powięzią i skórą
- w okolicy łonowej przechodzi ponad mosznę
- część przedmosznowa jest w worku skórnym zwanym napletkiem preputium
- składa się z korzenia, trzonu i żołędzi

- korzeń – radix penis – przyczepia się 2 odnogami crura penis do łuku kulszowego; odnogi
zbiegają się i łączą w linii pośrodkowej poniżej łuku

- cewka po wyjściu z jamy miednicznej biegnie pod łukiem kulszowym, potem wchodzi
między odnogi prącia, zagina się ku przodowi i łączy z odnogami, tworząc wraz z nimi:

- trzon prącia- corpus penis – początek gdzie łączą się odnogi, kończy przy żołędzi; początkowa cz. trzonu przymocowana do spojenia kulszowego 2 mocnymi więzadłami podwieszającymi prącie ligg. suspensoria penis – zespalają się z początko. rozcięgnami mm. smukłych
trzon prącia ma 4 powierzchnie:
* pow. dogrzbietowa – grzbiet prącia – dorsum penis – przebiegają tt. grzbietowe prącia, nn. grzbietowe prącia od nn. sromowych
* pow. cewkowa – facies urethralis – dobrzuszna, wklęsła – bruzda o zaokrąglanym dnie;
biegnie w niej cewka moczowa à bruzda cewkowa ciał jamistych prącia
* powierzchnie boczne są płaskie; pokrywa je na znacznej przestrzeni splot żylny

- żołądź prącia – glans penis – najszerszą cz. żołędzi stanowi wieniec żołędzi corona glandis, za wieńcem znajduje się przewężenie – szyjka żołędzi collum glan dis

- narząd składa się z 2 ciał jamistych prącia corpora cayernosa penis i 1 ciała gąbczastego
prącia corpus spongiosum penis – inaczej ciało jamiste cewki moczowej corpus cayernosus

- parzyste ciało jamiste nie występuje na zoledzi; rozpoczyna się na obu stronach łuku kulszowego odnogami pracia crura penis, posiada bruzde cewkowa pracia, w której przebiega
cewka otoczona własnym ciałem gabczastym pracia

- odnogi są przytwierdzone do łuku kulszowego i otoczone mm. kulszowo-jamistymi mm.
Ischiocavernosi

- ciało jamiste dzieli się z przodu na 3 wyrostki : posrodkowy długi na którym osadza się
żołądz i dwa boczne krótkie; c.j. otoczone błona bialawa ciał jamistych tunica albuginea
corporum cavernosorum - jest to gruba torebka z tk. wloknistej z włóknami sprężystymi w 2 warstwach: zewnętrzną podłużna i wewnętrzną okrężna lub luźną

- od błony białawej odchodzą beleczki, pomiędzy którymi jest tk. jamista złożona z peczkow włókien mm. gładkich, tworzących siatkę, której oczka to jamki ciał jakistych cavernae corporum cavernosorum wypełnione krwią; łączą sie z tętnicami i żyłami pracia

- wzwód prącia erectio penis nastepuje przez wypełnienie jamek krwią i rozszerzenie ich

- ciało gąbczaste prącia tworzy pochwę otaczającą cewkę moczowa; w przodzi tworzy ciało
gąbczaste żołędzi; w pobliżu końca prącia - opuszką prącia bulbus penis

- budowa podobna do ciała jamistego, jamki są duże, szczególnie w tylnej cz. wyrostka dogrzbietowego zoledzi processus dorsalis glandis, gdzie komunikują się z dużymi żyłami grzbietowymi pracia; w ciele gąbczastym zoledzi znajduje sie częściowa przegroda zoledzi setum glandis

1) M. KULSZOWO-JAMISTY - m. ischiocavernosus

- zwany m. wzwodzacym pracie

- krotki, parzysty

- odchodzi od guza kulszowego i sąsiednich cz. więzadła krzyżowo-kolcowo-guzowego

- koniec na odnogach i trzonie pracia

- otacza odnogi pracia, sąsiaduje od zewnątrz z m. półbloniastym

- przyciąga korzeń pracia do miednicy, pomaga w utrzymaniu pracia w stanie erekcji przez
zacisniecie żyły grzbietowej pracia między korzeniem a łukiem kulszowym

- unaczynia go t. zaslonowa

- unerwia go nerw sromowy n. pudendus

2) M. WCIAGACZ PRACIA - m. retractor penis

- m. gładki, przedłużenie więzadła podwieszającego odbyt
- więzadło to odchodzi od 1 i 2 kręgu ogonowego, biegnie ku dołowi po bokach prostnicy
- poniżej prostnicy obie cz. więz. łączą się (nie u świni) powstaje pętla
- jednak pewna ilość włókien biegnie dalej między blaszkami m. opuszkowo-gąbczastego i wzdłuż powierzchni dobrzusznej prącia, do którego luźno się przymocowują włókna te
stanowią m. wciągacz prącia

- włókna przyczepiają się do błony białawej ciał jamistych w pobliżu żołędzi
- poniżej odbytu m. przymocowuje się do zwieracza odbytu zewnętrznego
- cofa narząd do napletka po erekcji albo po wysunięciu do oddawania moczu

NACZYNIA I NERWY PRĄCIA

* t. sromowa wewnętrzna – a. pudenda interna
* t. zasłonowa – a. obturatoria tylko u konia
* t. sromowa zewnętrzna – a. pudenda externa tylko u mięsożernych i konia
* żż. tworzą obfity splot po str. grzbietowej i bocznych uchodzą do ż. sromowej zewnętrznej
* ż. sromową wewnętrzną odpływa krew z korzenia prącia
* nn. sromowe – czuciowe i ruchowe dla niektórych jego mięśni od splotów lędźwiowo-krzyżowych przechodzą w nn. grzbietowe prącia kończą się w skórze, gł. w żołędzi specjalnymi ciałkami czuciowymi Krausego
* nn. autonomiczne odchodzą od splotu miednicznego (mieszany współczulno-przywspółczulny) unerwiają gł. ciała jamiste, konkretnie ich włókna mm. gładkie i naczynia
* nn. przywspółczulne wywołują wzwód prącia
* nn. współczulne hamują erekcję

PRĄCIE PSA

- w cz. tylnej są 2 wyraźne ciała jamiste przedzielone przegrodą prącia septum penis
- w cz. przedniej znajduje się kość prącia os penis (kilka cm) – może być uważana za skostniałą część przegrody ciała jamistego prącia; po jej brzusznej str. znajduje się bruzda cewkowa
- żołądź znacznej długości, otacza całą kość prącia i składa się z 2 cz: przedniej i tylnej:
* cz. przednia – cz. długa – walcowata, kończy się ostro, obejmuje przedni koniec k. prącia
* cz. tylna – tzw. opuszka żołędzi bulbus glan dis – otacza w tyle k. prącia nie pokrywając bruzdy cewkowej
- od opuszki odchodzą 2 żyły grzbietowe prącia, łączą się przy łuku kulszowym w 1; zbierają krew także z ciał jamistych prącia
- ciało gąbczaste żołędzi otoczone tuż przed opuszką pierścieniem tkanki gruczołowej anulus glandularis
- od guzów kulszowych odchodzą mm. zwieracze żył grzbietowych prącia mm. copressores venae dorsales penis – kończą się w pobliżu opuszki żołędzi
- do ciała jamistego cz. długiej krew napływa żyłami napletka

PRĄCIE KOTA

- skierowany ku tyłowi i dołowi penis retroversus
- mała k. prącia w końcu narządu (kilka mm) – otacza ją żołądź
- na powierzchni żołędzi znajduje się około 120 ułożonych w rzędy małych, rogowych kolców, do których dochodzą liczne nn. czuciowe są to aktywne i bierne narządy czucia płciowego, zanikają po kastracji

PRĄCIE BUHAJA

- walcowate, dłuższe i cieńsze niż konia
- >1m
- w tyle za moszną tworzy zgięcie esowate prącia flexus sigmoidea penis prostuje się w czasie erekcji
- żołądź spłaszczona grzbieto-brzusznie, ma ostry koniec skręcony śrubowato
- ujście cewki moczowej zewnętrzne ostium urethrea externum na końcu bruzdy na skręconej cz. żołędzi, leży brzuszno-bocznie
- w stanie spoczynku również zbite i twarde
- błona biaława ciał jamistych jest b. gruba, otacza cewkę moczową
- w początkowym odcinku prącia, sięgającym do pierwszego zgięcia przegroda prącia gruba
- ściany jamek ciał jamistych są włóknisto-sprężyste
- więzz. podwieszające prącia przyczepia się na dolnym grzebieniu spojenia miednicznego
- żołądź ma niewielką ilość tk. jamistej i podczas erekcji powiększa się nieznacznie
- na żołędzi wyróżnia się szyjkę collum, wieniec corona glan dis, czepiec żołędzi galea tworzy koniec
- od ujścia cewki po lewej str. żołędzi na grzbietową str. jej szyjki ciągnie się niski grzebień – szew prącia raphe penis
- u buhaja czasem m. kulszowo-opuszkowy m. ischiobulbosus – z włókien krzyżujących się z początkową cz. m. opuszkowo-gąbczastego pokrywającą opuszkę prącia
włókna biegnące od łuku kulszowego ponad gruczołami opuszkowo-cewkowymi, tworzą mięsień opuszkowo-gruczołowy m. bulboglandularis
- m. cewkowo-jamisty nie występuje stale
- m. kulszowo-jamisty – podobnie jak u innych
- m. wciągacz prącia – przy korzeniu prącia leży po bokach m. opuszkowo-gąbczastego, części m. są oddalone od siebie, ku przodowi zbliżają się do siebie, biegną do krzywizny zgięcia esowatego, biegną bezp. po brzusznej powierzchni prącia, kończą się 12-15 cm przed żołędzią

PRĄCIE KOZŁA I TRYKA

- ok. 30 cm
-cz. miedniczna cewki moczowej ma słabo rozwiniętą pochewkę z tkanki jamistej (baran)
- u kozła tkanka jamista tej części jest dobrze rozwinięta
- tryk – wyraźny wieniec żołędzi (brak u buhaja i kozła)
- koniec cewki moczowej przechodzi w wyrostek cewki moczowej processus urethrae; na końcu wyrostka otwiera się cewka moczowa ujściem cewki moczowej zewnętrznym
- u tryka wyrostek cewki ma 3-4 cm, zwykle skręcony na kształt S
- u kozła mniejszy i mniej skręcony
- baran – tuż przy podstawie wyrostka cewki jest okrągła wyniosłość wielkości grochu, znacznie mniejsza u kozła
- po kastracji u przeżuwaczy może zanikać wolna część prącia do 2/3 części pierwotnej wielkości; mogą powstawać także zrosty prącia z napletkiem

PRĄCIE OGIERA

- spłaszczony bocznie walec; w spoczynku 50 cm (15-20 leży w obrębie worka napletkowego); w trakcie erekcji 50% większe
- wieniec żołędzi – na powierzchni przedniej żołędzi wystająca ząbkowana krawędź
- w obrębie części dolnej jest zagłębienie zw. dołem żołędzi fossa glandis – z dna dołu wystaje koniec cewki moczowej – 2,5 cm – wyrostek cewki moczowej, pokryty cienką skórką
- wyrostek łączy się z zagłębieniem otaczającym cewkę – zatoka cewkowa sinus urethralis
- zatoka cewkowa jest zachyłkiem dołu żołędzi
- szyjka żołędzi nie stanowi wyraźnej granicy między żołędzią a trzonem prącia
- ciała jamiste całkowicie zrośnięte – określane jako jedno za wyjątkiem małej cz. w obrębie korzenia – tam występuje przegroda
* tt. grzbietowe są odgałęzieniami tt. zasłonowych, tt. sromowych zewnętrznych i wewnętrznych anastomozy między sobą po obu stronach prącia
* końcowy odc. t. sromowej wewnętrznej wchodzi w korzeń prącia jako tętnica opuszki prącia i rozgałęzia się w opuszce
* t. zasłonowa oddaje duża t. głęboką prącia, która wchodzi w odnogi prącia i rozgałęzia się w ciałach jamistych
* t. sromowa zewnętrzna oddaje t. grzbietową prącia – przebija błonę białawą ciał jamistych
* na grzbiecie znajduje się bogaty splot anastomoz żylnych, łączących odgałęzienia żył zasłonowych, sromowych wewnętrznych i zewnętrznych
* szczeg. dobrze rozwinięta jest ż. sromowa zewnętrzna mająca 2 pnie: mniejszy, biegnie z tętnicą, większy, przebijający mięsień smykły tuż przy przedniej krawędzi
* żż. tylnej cz. trzonu prącia wpadają do ż. zasłonowej
* z korzenia prącia krew odpływa ż. sromową wewnętrzną

PRĄCIE KNURA

- podobne jak buhaja
- zgięcie esowate leży przed moszną, a nie za nią, jak u buhaja
- ok. 60 cm
- na końcu ciał jamistych prącia nie występuje ciało jamiste żołędzi
- cz. przednia prącia skręcona spiralnie
- ujście cewki moczowej zewnętrzne leży brzuszno-bocznie na ostro zak. przednim końcu prącia
- mm. prącia podobnie zbudowane podobnie jak u buhaja
- m. opuszkowo-gąbczasty silny i krótki
- m. wciągacz prącia odchodzi od 3 i 4 kręgu krzyżowego, obie jego cz. biegną ku tyłowi i nieco brzusznie po bokach prostnicy do okolicy krocza; dochodzą do powierzchni cewkowej prącia i kończą się na dolnej krzywiźnie jego zgięcia esowatego

NAPLETEK – preputium

- fałd skóry osłaniający przedmosznową część prącia kiedy narząd jest w spoczynku
- składa się z 2 blaszek – laminae – zewnętrznej i wewnętrznej
- blaszka zewnętrzna – od moszny do miejsca położonego w tyle za pępkiem, zagina się do wewnątrz tworząc grubą krawędź ograniczającą ujście napletkowe ostium preputiale, od str. grzbietowej blaszka przechodzi w skórę ściany brzucha
- po brzusznej str. blaszki zewnętrznej napletka biegnie szew napletka raphe preputii przedłużenie szwu moszny
- blaszka wewnętrzna – początek przy krawędzi ujścia napletkowego i ciągnie się ku tyłowi wewnątrz jamy napletkowej; wyściela ona jamę worka napletkowego najpierw od zewnątrz, dochodząc do jego dna, gdzie zagina się i przechodzi na prącie
- część blaszki wewn., która przechodzi bezp. na prącie i jest z nim zrośnięta to blaszka prąciowa napletka – pkrywa ona trzon, żołądź i przechodzi w śluzówkę cewki moczowej przy jej ujściu
- gruba krawędź blaszki zewn. otaczająca ujście napletkowe to pierścień napletkowy anulus preputialis
- skóra zawiera: gruczoły napletkowe glandulae preputiales – prod. wydzielinę, która razem ze złuszczonymi komórkami nabłonka tworzy maź napletka smegma preputii – maź jest tłusta o silnym, nieprzyjemnym zapachu niektórych samców

NACZYNIA I NERWY NAPLETKA

* gałęzie t. sromowej zewnętrznej
* żyły uchodzą do jednoimiennej
* gałęzie n. sromowego, n. biodrowo-podbrzusznego i n. biodrowo-pachwinowego

NAPLETEK MIĘSOŻERNYCH

- u psa otacza całkowicie przednią cz. prącia
- blaszka zewn. podobna do okolicznej skóry
- blaszka wew. jest cienka i bezgruczołowa
- blaszka prąciowa ściśle złączona z cz. długą żołędzi, luźniej z opuszką
- u kota prącie obleka cienka warstwa tk. jamistej na która nakłada się blaszka prąciowa
- w blaszkach napletka są liczne grudki limfatyczne napletkowe – duże w dnie jamy
- mm. napletkowe doczaszkowe mm. preputiales craniales – od powłok brzusznych w okolicy wyrostka mieczykowatego, kończą się w napletku

NAPLETEK BUHAJA

- długi, wąski
- ujście napletkowe 5 cm w tyle za pępkiem, bardzo małe, dookoła długie włosy
- włosy wchodzą do jamy i pokrywają mały odc. blaszki wew.
- składa się z 3 części:
a) blaszka zewnętrzna – przedłużenie skóry, zbliżona budową
b) blaszka wew. – wyściela od wewnątrz ścianę worka napletkowego; pozbawiona włosów i gruczołów; ma zmienne zabarwienie i pofałdowanie, dzieli się na 3 strefy:
* jasnoszara – 3 fałdy
* ciemnoszara – 5 fałdów
* jaśniejsza od drugiej, nieregularnie pofałdowana
c) blaszka prąciowa – pokrywa całe prącie; pozbawiona włosów i gruczołów, występuję duże grudki chłonne

- u bydła są 2 pary mm. napletkowych pochodnych m. skórnego tułowia m. cutaneus trunci

A) MM. NAPLETKOWE DOCZASZKOWE – mm. preputiales craniales
- 2 płaskie taśmy
- początek razem na powłokach brzusznych w okolicy wyrostka mieczykowatego
- ku tyłowi biegną rozbieżnie, obejmują ujście napletkowe, schodzą się poza tym ujściem
- skurcz mięśni powoduje przesunięcie napletka ku przodowi
B) mm. NAPLETKOWE DOOGONOWE – mm. preputiales caudales
- w liczbie 2
- początek po obu stronach w okolicach pachwinowych, na ścianie brzucha
- zbiegają się i kończą przy przedniej części napletka
- skurcz przesuwa napletek ku tyłowi
- odpowiedniki tych mm. występują u krowy

NAPLETEK TRYKA I KOZŁA

- blaszka wew. barana jest w swojej cz. początkowej przy ujściu porośnięta włosami, budową zbliżona w tej cz. do blaszko zew.
- u kozła i barana są w tej blaszce grudki limfatyczne
- u kozła blaszka ta ma gruczoły (jak u ogiera)
- blaszka prąciowa nie ma gruczołów napletkowych i grudek limfatycznych

NAPLETEK OGIERA

- na brzusznej str. blaszki zew. przy krawędzi ujścia są 2 brodawki (pozostałość brodawek gruczołów mlecznych)
- blaszka wew. rozpoczyna się przy krawędzi ujścia, ciągnie się ku tyłowi do dna jamy
- po dojściu do dna nie przechodzi jak u innych na prącie, ale zagina się, biegnie ku przodowi w kierunku ujścia, dochodzi do połowy głębokości worka napletkowego
- ponownie zagina się do wewnątrz i wraca do dna jamy napletkowej, po czym przechodzi na prącie
- podwójny napletek: fałd pierwszy złożony z blaszki zew. i wyścielającej go od wewnątrz cz. blaszki wew. to część zewnętrzna napletka pars externa
fałd drugi złożony z pozostałej cz. blaszki wew. to cz. wew. napletka pars interna
- blaszka prąciowa napletka zrośnięta z prąciem
- cz. wew. napletka prostuje się przy wzwodzie, jest ona połączona z cz. zew. napletka wędzidełkiem napletka frenulum preputii
- blaszka wew. ma liczne gruczoły łojowe i kręte gruczoły potowe
- skóra blaszki prąciowej nie ma gruczołów
- maź napletka ma u konia silny, nieprzyjemny zapach i gromadzi się w znacznych ilościach

NAPLETEK KNURA

- wąskie ujście napletkowe, otoczone sztywnymi włosami
- jama napletkowa duża i częściowo podzielona okrężnym fałdem na wąską część tylną i znacznie szerszą przednią
- skóra w przedniej cz. jamy jest pokryta brodawkami, jest w ścisłym kontakcie z prąciem i ma liczne grudki limfatyczne
- grzbietowej ścianie przedniej cz. jamy jest okrągły otwór prowadzący do uchyłka napletkowego diverticulum preputiale
- jama uchyłka podzielona częściowo podłużną przegrodą na 2 komory
- uchyłek napletkowy zwykle wypełniony moczem i złuszczonym nabłonkiem
- znaczenie uchyłka nie jest do końca wyjaśnione, ale może on hamować odpływ krwi z prącia w stanie erekcji, przez ucisk na naczynia ciał jamistych
- dobrze rozwinięte tylko mięśnie odpowiadające tym doczaszkowym u bydła; otaczają one worek napletkowy wraz z uchyłkiem; ich skurcz zmniejsza jamę napletka

CEWKA MOCZWA MĘSKA utrethra masculina

- długi przewód śluzówkowo-mięśniowy ciągnący się od pęcherza moczowego do żołędzi
- biegnie od szyjki pęcherza ku tyłowi po dnie jamy miednicznej, dalej zagina się wokół łuku kulszowego do przodu i wchodzi w skład prącia – otoczona własnym ciałem gąbczastym prącia corpus spongiosum penis
- cz. miedniczna i pozamiedniczna
- początek nie jest wyraźnie zaznaczony
- przy łuku kulszowym pomiędzy gruczołami opuszkowo-cewkowymi zwęża się tworząc cieśń cewki moczowej
- cz. miedniczna styka się z prostnicą i prostatą grzbietowo, z m. zasłonowym wew. brzusznie, z w/w gruczołami bocznie
- cewkę otacza na tym odc. m cewkowy
- cz. pozamidniczna – między odnogami prącia dalej ku przodowi w bruździe cewkowej na dobrzusznej pow. ciała jamistego
- cz. tę otacza ciało gąbczaste prącia i m. opuszkowo-gąbczasty
- przedni koniec przechodzi przez żołądź
- cz. wystająca wewki – wyrostek cewki moczowej – pokryty delikatną skórą
- światło cewki w spoczynku zamknięte
- w żołędzi rozszerza się – jest to dół łódkowaty fossa navicularis urethrae
- wzgórek nasienny colliculus seminalis – okrągła wyniosłość leżąca na grzbietowej ścianie cewki, na jego bocznych ścianach są zachyłki do których uchodzą nasieniowody i przewody gruczołów pęcherzykowych
- ujścia prostaty są na małych brodawkach, bocznie od ujść wytryskowych
- błona śluzowa zawiera włókna sprężyste
- w bł. śluz. cz. miedn. są gruczoły cewki moczowej gll. urethrales (cewkowo-pęcherzykowe) – 2 rzędy gruczołów grzbietowych i szereg bocznych
- nabłonek staje się walcowaty, w końcu cewki wielow. płaski
- błona śluzowa ściany grzbietowej tworzy grzebień cewkowy crista urethralis
- początkowy odc. ma mm. przebiegające okrężnie, dalsza cz. posiada tk. jamistą w bł. śluzowej – są sploty żylne wzmocnione beleczkami włókien sprężystych i mm. gładkich
- zgrubienie tk. gąbczastej cewki moczowej, leżące przy łuku kulszowym tworzy opuszkę prącia, która dalej przechodzi w ciało gąbczaste pracia
- dookoła tk. jamistej jest właściwa mm. gładka z 2 warstw włókien podł€znych podzielonych okrężnymi
- otoczona warstwą mm. prążkowanych na błonie mm. gładkiej
- mm. prążkowane w liczbie 3:
a) m. cewkowy
b) opuszkowo-gąbczsty
c)m. kulszowo-cewkowy

CEWKA PSA

- dobrze rozwinięta opuszka prącia – podzielona na dwa boczne płaty – półkule przez bruzdę strzałkową i przegrodę
- półkule pokrywają mm. opuszkowo-gąbczaste – przedłużenie m. cewkowego
- m. cewkowy dobrze rozwinięty – otacza cewkę w tyle za prostatą
- m. kulszowo-cewkowy – od guza kulszowego, koniec przy spojeniu kulszowym na pierścieniu włóknistym otaczającym żż. grzbietowe prącia

BUHAJ

- cz. miedniczna ma 12 cm, wąska
- m. cewkowy – od str. brzusznej i po bokach, pokrywa go mocna powięź
- wzgórek nasienny – okrągła wyniosłość, na nim są 2 otwory – ujścia wytryskowe
- grzebień cewkowy – biegnie do wzgórka, przechodzi poza niego i dzieli się na 2 wędzidełka
- cz. pozamiedniczna – ma ciało gąbczaste prącia, kończy się słabo rozwiniętym ciałem gąbczastym żołędzi

OGIER

- cz. miedniczna 10-12 cm
- słabo zaznaczona cz. sterczowa
- wyrostek cewki wystający z dołu żołędzi pokryty delikatną skórą, pod nią cienka tk. jamista
- wzgórek – za ujściem cewki wew.
- m. cewkowy – otacza szeroką cz. miedniczną,pokrywa gruczoły opuszkowo-cewkowe; jest to wyciskacz moczu i nasienia z odc. miednicznego cewki i wydzieliny grucz. opuszkowo-cewkowych
- m. opuszkowo-gąbczasty – przedłużenie m. cewkowego, leży na pozamiednicznej cz. cewki od łuku kulszowego do żołędzi; skurcz wyciska zawartość cz. pozamiednicznej cewki
- m. kulszowo-cewkowy – małe wiązki odchodzące od łuku kulszowego i odnóg prącia w kierunku m. cewkowego
- mm. współdziałają z m. kulszowo-jamistym podczas wzwodu wywołując ucisk na żyłę grzbietową prącia

CEWKA KNURA

- dł. cz. miedniczna
- pokryta m. cewkowym, nie od str. grzbietowej
- przewody prostaty liczne i małe
- opuszka prącia mała i otoczona torebką łącznotkankową; tkanka jamista dobrze wykształcona, jamki są duże, między jamkami biegną tętnice
- cz. prąciowa ma małą średnicę, biegnie w bruździe cewkowej, która zamyka się od dołu tworząc przewód
- macica męska tylko niekiedy