Prawo konstytucyjne

[e-mail]

rezyduje w Sali: 3.53 (wtorek 10.45-11.45; niedziela 9.35-10.35)

Podręczniki: D. Górecki „Polskie prawo konstytucyjne w zarysie” (bez rozdziałów 3, 4, 18,19,20) /nie pomylić z podobnym kierunkiem – dla kierunków nieprawniczych/

L.Garlicki „Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu” /najlepszy/

Ćwiczenia: Zasady ustroju; prawo wyborcze (do przygotowania w ramach ćwiczeń-odpytywanie)

Egzamin: osoby uczestniczące w ćwiczeniach są zwolnione z tej części tematycznej na egzaminie – egzamin pisemny, 10 pytań opisowych (zabrać indeks z wpisem zaliczenia z ćwiczeń – zaliczenie z ćwiczeń przed egzaminem – posiadanie indeksu warunkiem wejścia na egzamin). Pytania mimo 10 – przekrojowy przez całość problematyki. Terminy będą wyznaczone w okresie od maja do września.

Ostatecznie – egzamin będzie ustny (info na wykładzie 21.10.2012r) na stronie www będzie zakres materiału do egzaminu – obowiązuje na egzaminie tylko Konstytucja z 1997r.

wykład z dn. 07/10/2012r.

Przedmiot prawa konstytucyjnego stanowią:

1. Problem suwerena - kto nim jest i jak sprawuje władzę

2. To prawo które dotyczy praw i wolności oraz obowiązków człowieka i obywatela

3. Kompetencje organów państwowych

4. Wzajemne relacje tych organów państwowych

5. Własność

6. Zmiany konstytucji

Jest to prawo publiczne.

Źródła prawa

Jednostka wyrasta w określonych warunkach, które kształtują tzw. wolę jednostki. Jej wola przekształca się w wolę zbiorową (gdy ludzie zaczynają myśleć podobnie), dalej w wolę polityczną a ta z kolei przekłada się na powstawanie aktów prawnych. Te wszystkie warunki dojścia do aktu prawnego to tzw. źródła prawa w znaczeniu materialnym. Napisany na końcu akt prawny to tzw. źródło prawa w znaczeniu formalnym. Wszystko to co wpływa na kształt prawa jest źródłem prawa w znaczeniu materialnym. W omawianiu prawa konstytucyjnego będziemy się odnosić do formalnego znaczenia prawa.

Dualistyczny charakter źródeł prawa polega na wyróżnieniu 1)prawa powszechnie obowiązującego oraz 2)przepisów o charakterze wewnętrznym (każdy akt prawny przynależy do jednej z grup – tzw. podział o charakterze dychotomicznym).

Przepisy prawa powszechnie obowiązującego:

• zawierają normy generalne (dotyczące kręgu albo grupy podmiotów, klasy adresatów – nie musi dotyczyć „wszystkich” tylko ściśle określoną grupę choćby była dowolnie liczna; przykładowo jednak norma dotycząca „Prezydenta RP” jest też generalna bo dotyczy funkcji prezydenta a nie konkretnie wskazanego imiennie) i normy abstrakcyjne (norma jest przygotowana dla zachowań powtarzających się, dla abstrakcyjnych przypadków, które być może w przyszłości wystąpią)

• wiążą wszystkie podmioty w Państwie – osoby fizyczne, osoby prawne, ułomne osoby prawne, organy władzy publicznej,

• mogą być podstawą decyzji wobec jednostek - tylko normy prawa powszechnie obowiązującego mogą być podstawą decyzji wobec jednostki,

• podlegają kontroli TK i sądów

• tworzą zamknięty (podmiotowo oraz przedmiotowo) system źródeł prawa w dwóch aspektach :

  • przedmiotowym – wyliczenie form aktów prawnych- Konstytucja, ustawa o zmianie konstytucji, ustawa, rozporządzenia Prezydenta z mocą ustawy, rozporządzenia, akty prawa miejscowego, ratyfikowane umowy międzynarodowe (skrót: rum), przepisy stanowione przez organizacje międzynarodowe,

  • podmiotowym – wyliczenie organów upoważnionych do wydawania: parlament, Prezydent, Rada Ministrów, Prezes RM, ministrowie, przewodniczący komitetów, KRRiT oraz samorząd terytorialny i terenowe organy administracji rządowej.

Art. 87, 234, 91 ust.3 Konstytucji RP

Akty prawa wewnętrznego tworzą system uporządkowany, hierarchiczny /kursywą zaznaczone akty tworzone poza Polską/:

Konstytucja oraz ustawa konstytucyjna (tak samo ważna jak Konstytucja!)

Ratyfikowane umowy międzynarodowe, ratyfikacja których odbyła się za zgodą wyrażoną w ustawie. Prawo UE tzw. wtórne (a także umowy ratyfikowane w trybie szczególnej ratyfikacji)

ustawa oraz rozporządzenie z mocą ustawy

Umowy międzynarodowe ratyfikowane w trybie tzw. małej ratyfikacji

rozporządzenie wykonawcze

akty prawa miejscowego

Z tej hierarchii wynikają określone skutki – każdy akt niższego rzędu musi być zgodny z aktem wyższego rzędu (niesprzeczność systemu); każdy akt niższego szczebla uszczegóławia, wykonuje, doprecyzowuje akt szczebla wyższego; uchylenie, zmiana lub zawieszenie aktu może być dokonane jedynie aktem tego samego lub wyższego szczebla; zakaz wydawania aktów niższego szczebla bez uprzedniego upoważnienia w akcie wyższego szczebla.

Akt prawa wewnętrznego (art. 93 Konstytucji RP):

• są to akty w ramach pewnej struktury zorganizowania dotyczące tylko jednostek podległych organizacyjnie jednostce wydającej akt prawa wewnętrznego

• otwarty charakter w aspekcie przedmiotowym (różne formy aktów) i podmiotowym (dowolne podmioty w strukturach zorganizowania),

• nie mogą działać „na zewnątrz”

• mogą być wydawane tylko na podstawie ustawy

• muszą być zgodne z powszechnie obowiązującym prawem

• podlegają kontroli: TK – uchylenie; sądy powszechne – odmowa zastosowania

• nie mogą stanowić podstawy decyzji wobec obywateli

• przykłady aktów : uchwały RM, zarządzenia Prezesa RM, zarządzenia Rady Ministrów

wykład z dn. 21/10/2012r.

Konstytucja jako źródło prawa

• pojęcie

• znaczenie materialne formalne

• podziały konstytucji (pisane i niepisane; rzeczywiste i fikcyjne; giętkie i sztywne; pełne i niepełne) - ważne

Pojęcie

Jest podstawowym aktem prawnym urządzającym ustrój w państwie.

Konstytucja w znaczeniu materialnym i w znaczeniu formalnym

W znaczeniu formalnym – to jest akt spisany noszący nazwę konstytucji.

W znaczeniu materialnym – to jest rzeczywiście panujący ustrój, nie ściśle związany z aktem formalnym.

Podziały konstytucji

Pisana konstytucja – to konstytucja spisana, a więc jest to ten akt w znaczeniu formalnym.

Niepisana konstytucja – (np. Wielka Brytania – mimo braku konstytucji spisanej funkcjonują utrwalone zwyczaje które są niezwykle ściśle respektowane; historia, kultura prawna, co więcej – są wszystkie konwenanse, orzeczenia sądowe, precedensy gdy coś się stanie pierwszy raz, oraz co najważniejsze – akty prawne w WB o ile dotyczą materii ustrojowych, które są źródłem konstytucji np. ustawa o finansowaniu partii politycznych - jest też materią ustrojową).

W Polsce źródłem konstytucji jest sam ten akt. Na podział formalny i nieformalny nakłada się więc podział konstytucji na niepisane i pisane.

Fikcyjna konstytucja – wtedy, gdy to co jest w konstytucji spisane w znaczeniu formalnym, ma się nijak do tego co jest w rzeczywistym ustroju. Nigdy nie ma w pełni 100% konstytucji fikcyjnych i konstytucji rzeczywistych. Nawet w Polsce (np. każdy ma prawo do ochrony zdrowia).

Rzeczywista konstytucja – gdy rozbieżność między rzeczywistością a konstytucją formalną jest niewielka.

Giętka (elastyczna) i sztywna konstytucja – giętką zmienia się tak jak ustawę zwykłą (np. Słowacja); sztywną zmienia się w procedurze trudniejszej (np. w Hiszpanii czy Polsce – sztywna).

W Polsce zmiany konstytucji 2 – dot. międzynarodowego nakazu ścigania oraz uprawnień polityków – posłów, senatorów (vide poseł Pęczak – osadzony w więzieniu poseł).

Pełne i niepełne – chodzi o to ile treści jest w konstytucji; pełne zawierają 6 elementów; niepełne (zwane małymi) to konstytucje prowizoryczne przyjmowane najczęściej w czasach przełomów politycznych. Pełne mają więc wyczerpaną materię konstytucyjną; niepełne mają tylko cząstkowy zakres regulacji.

Cechy konstytucji (pełnej) jako ustawy zasadniczej – 6 elementów co najmniej:

1. szczególna treść

2. oraz cechy szczególne co do formy:

   1. nazwa

   2. systematyka

   3. tryb powstania (uchwalenia konstytucji)

   4. tryb zmiany

   5. najwyższa moc prawna

Szczególna treść

1. określenie suwerena czyli od kogo pochodzi władza (wszelka władza w Polsce pochodzi od Narodu)

2. określenie jak Naród sprawuje władzę – w Polsce pośrednio lub bezpośrednio:

   1. pośrednio – przez przedstawicieli (posłowie, senatorowie, radni organów samorządu terytorialnego, wójtowie, burmistrzowie, prezydenci w gminach i miastach). Co z Prezydentem RP? Jest najwyższym przedstawicielem Rzeczypospolitej Polskiej – więc formalnie nie Narodu! (to, czy narodu skoro jest wybierany bezpośrednio – jest w doktrynie kwestią sporną),

   2. bezpośrednio – poprzez udział w referendum (ogólnokrajowe i lokalne) oraz inicjatywy ustawodawcze obywateli, poprzez prawo oporu (nieposłuszeństwa obywatelskiego – w Polsce nieznane, występuje zaś np. w prawie czeskim), zgromadzenia, prawo do strajku.

3. budowa aparatu państwowego – relacje między organami państwa

4. prawa, wolności i obowiązki człowieka i obywatela

5. stosunek państwa do własności (od 1817r. własność jest święta)

6. zasady zmiany konstytucji

Szczególna nazwa - skoro konstytucja jest najważniejsza to konstytucja jest jedna – tylko jeden akt prawny w państwie nosi nazwę konstytucja

Systematyka – wewnętrzna budowa konstytucji (każdy akt prawny dzieli się w określony sposób więc nie jest jasne dlaczego wskazuje się systematykę jako szczególną cechę konstytucji)

Tryb uchwalenia konstytucji – nie obowiązuje na egzaminie z pr. konstytucyjnego tryb uchwalenia konstytucji z 1997r.

Tryb zmiany konstytucji – (ustawa o zmianie konstytucji) - to może być na egzaminie (art. 235)

1. projekt ustawy o zmianie konstytucji może wnieść co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów, senat, Prezydent RP,

2. tekst przyjęty w jednakowym brzmieniu przez Sejm i Senat

3. pierwsze czytanie nie wcześniej niż 30-go dnia od przedłożenia

4. Sejm uchwala większością co najmniej 2/3 głosów

5. Senat uchwala bezwzględną większością głosów (nie 2/3 głosów !!!)

6. uchwalenie zmian rozdziałów I, II lub XII nie wcześniej niż 60-go dnia od pierwszego czytania

7. jeżeli zmiana dotyczy rozdziałów I, II lub XII podmioty uprawnione do złożenia projektu zmiany mogą żądać w terminie 45 dni od uchwalenia ustawy przez Senat, przeprowadzenia referendum zatwierdzającego

8. referendum zatwierdzające odbywa się w ciągu 60 dni od złożenia wniosku, nie ma znaczenia frekwencja w referendum

9. Prezydent RP podpisuje ustawę w ciągu 21 dni i zarządza jej ogłoszenie w Dz.U.

Najwyższa moc prawa – konstytucja jest aktem najwyżej usytuowanym w hierarchii źródeł prawa.

KONTROLA KONSTYTUCYJNOŚCI USTAWY W SYSTEMACH:

system common law	system kontynentalny
o niezgodności przepisów z konstytucją decydują sądy - sędziowie	o niezgodności przepisów z konstytucją decyduje specjalnie do tego powołany organ
kontrola jest rozproszona (między sędziów)	kontrola jest skoncentrowana (w jednym organie)
istnieje niebezpieczeństwo rozbieżności (przed dekoncentrację)	niebezpieczeństwo rozbieżności jest mniejsze (efekty pozytywny skoncentrowania)
kontrola jest szybsza	kontrola jest dłuższa
przepis uznany za niekonstytucyjny jest niestosowany (sędzia odmawia jego stosowania a przepis nadal jest w porządku prawnym)	przepis uznany za niekonstytucyjny jest derogowany (usuwany)

Ustawa konstytucyjna – wydaje się ją w następujących przypadkach gdy:

1. stanowi nowelizację obowiązującej konstytucji (nowelizuje się konstytucję)

2. uzupełnia się konstytucję

3. zawiesza się niektóre postanowienia konstytucji

4. tymczasowo reguluje się niektóre zagadnienia objęte materią konstytucyjną (tzw. mała konstytucja)

5. nadaje się jakiemuś obszarowi państwa autonomię

6. reguluje się tryb przygotowania i uchwalenia konstytucji

7. reguluje weście w życie nowej konstytucji.

Z ww. przypadków, w Polsce istnieje tylko 1 nazywany „ustawa o zmianie konstytucji” .

Moc prawna ustawy konstytucyjnej jest równa konstytucji. !!!

wydrukować ze strony katedry prawa konstytucyjnego schemat drogi ustawodawczej !!!

wykład z dn. 28/10/2012r.

Ustawa

• akt normatywny

• zawiera normy generalne i abstrakcyjne

• uchwalany przez parlament w szczególnej procedurze, w głównej mierze w Konstytucji (pośrednio ustawa jest aktem samego Narodu jako suwerena)

• o najwyższej po Konstytucji mocy prawnej (w prawie krajowym!)

• o nieograniczonym zakresie treściowym (prawo wkracza w każdą dziedzinę życia), z wyjątkiem tych dla których konstytucja przewiduję inną formę prawną

Droga ustawodawcza – ze slajdów. Uzupełnienia treściowe do slajdu:

Projekt ustawy ma mieć określoną treść i formę (np. brak uzasadnienia, brak oceny skutków regulacji „OSR”, brak oceny skutków finansowych, niepodpisanie projektu przez przedstawiciela wnioskodawców, brak 100tys. podpisów – inne wady formalne).

Uwaga – na slajdzie – Komisja Sprawiedliwości i Praw Człowieka obecnie jest Komisją Ustawodawczą !

Komisja może uznać większością 3/5 głosów projekt za niedopuszczalny.

O tym czy po pierwszym czytaniu projekt trafi na posiedzenie sejmu albo posiedzenie komisji decydują:

1. na posiedzenie sejmu w I czytaniu trafi projekt ustaw: podatkowych, wyborczych, budżetowych, ustrojowych i dot. właściwości władz publicznych, i każdy inny projekt gdy Marszałek Sejmu tak postanowi z ważnych innych względów (nie ma określenia tych względów). Tylko na posiedzeniu Sejmu może nastąpić odrzucenie projektu ustawy w całości już na I czytaniu.

2. pozostałe sprawy z reguły na posiedzenia komisji sejmowych (sprawy mniejszej rangi, zazwyczaj albo prostsze albo wyspecjalizowane – wymagające )

Co obejmuje pierwsze czytanie projektu ustawy? Jest to przedstawienie projektu ustawy przez przedstawiciela wnioskodawcę. Następnie rozpoczyna się debata ogólna nad projektem. Potem są pytania posłów i odpowiedzi wnioskodawcy i na tym się kończy I czytanie.

Po I czytaniu następuje etap pracy w Komisjach. Jeżeli pierwsze czytanie jest na posiedzeniu Komisji, etap pracy w Komisji następuje bezpośrednio – tuż po I czytaniu w Komisji przechodzi się do etapu prac w Komisji.

II czytanie rozpoczyna się od przedstawienia sprawozdania z prac w Komisji. Zaczyna się debata i zgłaszanie poprawek.

Jeżeli zgłoszono poprawki – wg slajdu.

Do zakończenia II czytania wnioskodawca może wycofać projekt.

III czytanie może się rozpocząć od przedstawienia dodatkowego sprawozdania Komisji, a jeżeli nie było poprawek – to przechodzi się do głosowania.

Art. 120 – Sejm uchwala ustawy zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, chyba że Konstytucja przewiduje inną większość. W tym samym trybie Sejm podejmuje uchwały, jeżeli ustawa lub uchwała Sejmu nie stanowi inaczej.

Od uchwalenia projektu ustawy – mówi się wyłącznie o ustawie (uchwalonej ustawie).

tu droga ustawodawcza w Senacie – wg slajdu

Od uchwalenia ustawy Marszałek przekazuje ustawę do Senatu, który ma 30 dni na przyjęcie ustawy, odrzucenie ustawy w całości lub zgłoszenie poprawek. Senat może również nie robić nic – wówczas przyjmuje się że milczenie oznacza zgodę Senatu.

Jakiekolwiek zmiany w ustawie na poziomie Senatu oznaczają powrót ustawy do Sejmu.

Poprawki Senatu Sejm może odrzucić większością bezwzględną.

Przy rozpatrywaniu poprawek Senatu przez Sejm – pytanie pierwsze to „kto jest za odrzuceniem poprawki Senatu” – większość bezwzględna do odrzucenia poprawki; brak tej większości oznacza przyjęcie poprawki Senatu.

Prezydent RP ma 21 dni na podpisanie ustawy i po jej podpisaniu zarządza ogłoszenie ustawy (nie ogłasza ustawy tylko karze czyli zarządza ogłosić ustawę).

Prezydent RP może skierować tzw. veto prezydenckie – wnioskuje o ponowne rozpatrzenie ustawy przez Sejm (zgłaszając uwagi, poprawki) – w takim przypadku ustawa przechodzi ponownie całą drogę od początku włącznie z pracami komisji. Może również wystąpić do TK z wnioskiem o orzeczenie w sprawie zgodności ustawy z konstytucją.

Sejm odrzuca veto większością 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (art. 122). Jeżeli takie veto zostanie odrzucone Prezydent musi ustawę podpisać w ciągu 7 dni.

(brak na slajdzie) Gdy TK orzeknie, że tylko część ustawy jest niezgodna z Konstytucją, wówczas:

1. Prezydent RP może podpisać ustawę z pominięciem zakwestionowanych przepisów

2. albo, Prezydent RP zwraca ustawę do Sejmu celem poprawienia w zakwestionowanym fragmencie.

Sam Prezydent decyduje, którą drogę wybiera. Jest jednak jedno zastrzeżenie tj. możliwość poprawienia przepisów lub pominięcia ich, jeżeli zakwestionowane przez TK przepisy nie są nierozerwalnie związane z całą ustawą. Jeżeli byłoby inaczej, tj. przepisy zakwestionowane przez TK są nierozerwalnie związane z całą ustawą, wówczas ustawa „trafia do kosza”.

Konstytucja wymienia:

1. ustawy

2. ustawę o zmianie Konstytucji

3. ustawy budżetowe i niektóre inne ustawy finansowe

4. ustawy upoważniające do ratyfikowania lub wypowiedzenia umowy międzynarodowej

5. ustawy określające stosunki między państwem a kościołami i związkami wyznaniowymi innymi niż Kościół Katolicki

Wszystkie ustawy – z wyjątkiem ustawy o zmianie Konstytucji – są tak samo istotne, równe wobec siebie.

Rozporządzenia Prezydenta RP z mocą ustawy (tzw. prawo wojenne)

1. wydawane są tylko podczas stanu wojennego, jeżeli Sejm nie może zebrać się na posiedzenie

2. wydaje Prezydent RP, na wniosek Rady Ministrów (kontrasygnata Prezesa RM)

3. wydawanie tych rozporządzeń zgodnie z zasadami legalności, proporcjonalności i celowości,

4. wymóg przedstawienia tych rozporządzeń na najbliższym posiedzeniu Sejmu do zatwierdzenia

5. zakaz zmieniania w tym trybie: Konstytucji, ordynacji wyborczych, ustaw o stanach nadzwyczajnych, wyborze Prezydenta.

Rozporządzenie (wykonawcze do ustawy)

1. upoważnienie do jego wydania znajduje się w ustawie

2. upoważnienie musi być trójszczegółowe:

1. szczegółowość podmiotowa – określa kto ma je wydać; wskazuje podmiot upoważniony do wydania rozporządzenia (w Polsce tylko: Prezydent RP, Rada Ministrów, Prezes RM, poszczególni ministrowie resortowi tzw. „z teką”, przewodniczący komitetu określonego w ustawie, KRRiTV). Istnieje zakaz subdelegacji – podmiot upoważniony do wydania rozporządzenia nie może przenieść tego upoważnienia na inny podmiot, nie może delegować tego upoważnienia.

2. szczegółowość przedmiotowa – definiuje co ma określić podmiot w rozporządzeniu; ma określać zakres treści, materię do unormowania w rozporządzeniu; podmiotowi upoważnionemu nie można wykroczyć poza taki zakres przedmiotowego upoważnienia (ściśle z upoważnieniem ustawowym),

3. wytyczne – jak treść rozporządzenia ma być ujęta; wskazówki jak treść rozporządzenia ma być sformułowana (z uwzględnieniem czego? w szczególności czego? itp.).

Nie ma rozporządzenia bez ustawy – pozostaje ono w bezwzględnie ścisłym związku z ustawą. Jest aktem do niej wykonawczym, uszczegóławia ją, doprecyzowuje, wykonuje. Ustawa zawiera upoważnienie do wydania rozporządzenia.

wykład z dn. 18/11/2012r.

Akty prawa miejscowego

(ostatnie ze źródeł prawa polskiego omawiane na wykładzie)

Są to akty prawa miejscowego, tworzone przez terenowe organy administracji rządowej oraz przez organy samorządu terytorialnego (organy stanowiące i w niektórych przypadkach przez organy wykonawcze).

Akty prawa miejscowego:

1. powszechnie obowiązują na obszarze działania organów które je ustanowiły

2. zasady i tryb wydawania aktów prawa miejscowego określa ustawa

3. dwa typy aktów prawa miejscowego

1. przepisy wykonawcze do odrębnych ustaw – konieczne upoważnienie ustawowe

2. przepisy porządkowe – wydawane na podstawie ogólnej kompetencji wyrażonej w ustawach poszczególnych

1. podlegają kontroli sądownictwa administracyjnego (art.184)

Art.184 Naczelny Sąd Administracyjny oraz inne sądy administracyjne sprawują, w zakresie określonym w ustawie, kontrolę działalności administracji publicznej. Kontrola ta obejmuje również orzekanie o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji rządowej.

Akty prawa międzynarodowego – umowy międzynarodowe

[Art. 89.]

1. Ratyfikacja przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, jeżeli umowa dotyczy:

1) pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych,

2) wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji,

3) członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej,

4) znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym,

5) spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy.

2. O zamiarze przedłożenia Prezydentowi Rzeczypospolitej do ratyfikacji umów międzynarodowych, których ratyfikacja nie wymaga zgody wyrażonej w ustawie, Prezes Rady Ministrów zawiadamia Sejm.

3. Zasady oraz tryb zawierania, ratyfikowania i wypowiadania umów międzynarodowych określa ustawa.

[Art. 90]

1. Rzeczpospolita Polska może na podstawie umowy międzynarodowej przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach.

2. Ustawa wyrażająca zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej, o której mowa w ust. 1, jest uchwalana przez Sejm większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz przez Senat większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.

3. Wyrażenie zgody na ratyfikację takiej umowy może być uchwalone w referendum ogólnokrajowym zgodnie z przepisem art. 125.

4. Uchwałę w sprawie wyboru trybu wyrażenia zgody na ratyfikację podejmuje Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

[Art. 91.]

1. Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy.

2. Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową.

3. Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy konstytuującej organizację międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami.

Umowa międzynarodowa to porozumienie zawierane najczęściej miedzy dwoma państwami (dwoma podmiotami prawa międzynarodowego). Każda umowa międzynarodowa wywiera dwa skutki:

1. na szczeblu międzypaństwowym

2. na szczeblu wewnątrzkrajowym – w tym celu umowa międzynarodowa musi zostać ratyfikowana (ratyfikacja = wprowadzenie do krajowego porządku prawnego)

Konstytucja RP wyróżnia 3 tryby ratyfikacji:

1. dużej ratyfikacji – do jej ratyfikacji niezbędnej jest uchwalanie ustawy upoważniającej (zgoda dla Prezydenta na dokonanie ratyfikacji); Która umowa międzynarodowa wymaga dużej ratyfikacji określa art. 89 ust. 1.

2. szczególnej ratyfikacji – zgodę może wyrazić Naród w referendum ogólnokrajowym lub Sejm w ustawie (2/3 Sejmu + 2/3 Senatu); o wyborze trybu czy ustawą czy referendum decyduje Sejm. Gdyby takiej ustawy nie udało się podjąć, można przeprowadzić referendum – jednak gdy w referendum Naród nie wyraził zgody, ustawy podjąć nie można. Ratyfikuje się w tym trybie umowy w którym RP przekazuje organizacji międzynarodowej część swoich kompetencji (atrybutów RP).

3. małej ratyfikacji – Prezes RM zawiadamia Sejm o zamiarze przedłożenia umowy Prezydentowi do ratyfikacji.

Jeżeli doszłoby do kolizji między umową międzynarodową a ustawą, to dajemy pierwszeństwo umowie międzynarodowej ratyfikowanej w trybie dużej i szczególnej ratyfikacji.

Jeżeli doszłoby do kolizji między umową międzynarodową ratyfikowaną w małej ratyfikacji a ustawą, to pierwszeństwo ma ustawa.

Ratyfikacji umów międzynarodowych w imieniu RP dokonuje Prezydent RP.

Są takie umowy międzynarodowe które nie wymagają ratyfikacji a są tylko zatwierdzane (w sprawach drobnych, często technicznych).

Prawo wspólnotowe (prawo UE)

Prawo wspólnotowe składa się z:

1. prawo pierwotne – to wszystkie traktaty założycielskie UE i traktaty zmieniające te traktaty założycielskie. W źródłach prawa polskiego prawo pierwotne UE znajduje się na tym szczeblu gdzie umowa międzynarodowa ratyfikowana

2. prawo wtórne, pochodne – to prawo tworzone przez UE. W źródłach prawa polskiego prawo wtórne (pochodne) - art. 91 ust. 3. Prawo pochodne nie ma nic wspólnego z umowami międzynarodowymi.

Niepisane źródła prawa

Niepisane źródła prawa – rodzaje:

1. precedens – pierwszorazowe rozstrzygnięcie w jakiejś materii nieuregulowanej prawnie

2. zwyczaj – powtarzane wielokrotnie precedensy przekształcają się w zwyczaj. Zwyczaj to powtarzające się zachowanie zapoczątkowane precedensem.

3. prawo zwyczajowe – gdy zwyczaj się tak utrwali, że w konsekwencji zwyczaj zacznie być sankcjonowany, wówczas zaczynamy mówić o powstaniu prawa zwyczajowego. Inaczej prawo zwyczajowe – to zwyczaj zabezpieczony sankcją.

W Polsce jest dość mało miejsca na precedens – przykładem jest niepowołanie sędziów przez L.Kaczyńskiego.

Prawa zwyczajowego w Polsce praktycznie nie ma. Zwyczaj czasem występuje.

Władza ustawodawcza

Sejm RP (460 posłów) i Senat RP (100 senatorów)

8 zasad funkcjonowania parlamentu:

1. zasada dwuizbowości – oznacza, że parlament ma strukturę złożoną (sejm i senat), przy czym w zależności od państwa różne są koncepcje drugiej izby (np. w Niemczech w skład drugiej izby wchodzą przedstawiciele landów, federacji; we Francji druga izba jest tzw. izbą refleksji, wchodzą w jej skład byli prezydenci, premierzy itd.; w Polsce druga izba jest praktycznie zwykłym powieleniem drugiej izby – senat jest praktycznie odzwierciedleniem sejmu, stąd zarzuty o nieprzemyślaną koncepcję senatu). W Polsce mamy tzw. dwuizbowość niesymetryczną. Izbą pierwszą jest Sejm, który jest izbą wyższą (gdy liczyć kompetencje). Izbą drugą jest Senat, który jest izbą niższą (ma mniej kompetencji niż Sejm). Zazwyczaj druga izba (wyższa organizacyjnie) jest słabsza i ma jedynie kompetencje ustawodawcze oraz kreacyjne, w dodatku ograniczone przez możliwość przełamania jej stanowiska przez izbę niższą. Art. 95 ust. powierza kompetencje kontrolne Sejmowi, czym powoduje dwuizbowość nierównorzędną (niepełna, ułomną, niesymetryczną). Przykłady słabości Senatu: komisję śledczą tylko Sejm. funkcja kontrolna, pozycja w procedurze ustawodawczej, uzależnienie Senatu od sejmu (rozwiązanie sejmu powoduje rozwiązanie senatu).

2. zasada autonomii – autonomia parlamentu to uznanie wyłącznej właściwości parlamentu do podejmowania określonych działań; Wyróżnia się:

1. autonomia materialna – gwarancja swobodnego wykonywania zadań parlamentu,

2. autonomia formalna – dotyczy spisanego aktu, autonomia regulaminowa (sejm i senat mają własne regulaminy),

3. autonomia personalna – ustalanie składu personalnego organów wewnętrznych,

4. autonomia budżetowo-finansowa – wyłączność ustalania budżetu przez każdą z izb dla samej siebie (niezależność od ministra finansów)

5. autonomia terytorialna – odrębność siedziby i wyłączność zarządzania jej terenem,

6. autonomia jurysdykcyjna – sprawy immunitetowe i dyscyplinarne; każda z izb sama rozstrzyga własne kwestie immunitetowe i dyscyplinarne.

1. zasada kadencyjności – kadencyjność to czas na który wyborcy udzielili parlamentowi pełnomocnictw i w jakim realizuje on swe zadania funkcjonując w chwilowym składzie pochodzącym z wyborów. Sejm i Senat wybierane są na 4 letnie kadencje. Istnieją 2 podstawowe sposoby obliczania biegu kadencji:

1. 1 sposób - kadencja Sejmu trwa 4 lata od dnia wyborów a następne wybory muszą odbyć się już po upływie kadencji (ta zasada obowiązuje w Polsce). Początek kadencji to dzień zebrania się Sejmu na pierwsze posiedzenie, natomiast koniec kadencji to dzień poprzedzający dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji. Punktem wyjścia nowej kadencji Sejmu i Senatu jest pierwsze posiedzenie Sejmu – zwołuje je Prezydent na dzień przypadający w okresie 30 dni od dnia wyborów a jeżeli wybory są rezultatem skrócenia kadencji Sejmu, w okresie 15 dni od dnia wyborów. Zwołanie pierwszego posiedzenia jest konstytucyjnym obowiązkiem Prezydenta RP. Treścią pierwszego posiedzenia jest ukonstytuowanie się nowo wybranego Sejmu lub Senatu. Pierwszemu posiedzeniu przewodniczy Marszałek Sejmu powołany przez Prezydenta spośród najstarszych wiekiem osób. Rozpoczyna się ono od złożenia ślubowania przez posłów, następnie przeprowadzany jest wybór Marszałka Sejmu, Wicemarszałków i Sekretarzy Sejmu. Na I posiedzeniu składana jest również dymisja urzędującej Rady Ministrów. Wyjątki od zasady 4-letniej kadencji:

1. przedłużenie – co do zasady niedopuszczalne jest przedłużenie kadencji Sejmu a tym samym Senatu na gruncie obowiązującej konstytucji a wyjątek może mieć miejsce w razie wprowadzenia jednego ze stanów nadzwyczajnych. Art. 228 ust. 7 zakazuje przeprowadzania wyborów w okresie obowiązywania stanu nadzwyczajnego i w okresie 90 dni po jego zakończeniu. Gdyby wówczas przypadał koniec kadencji uległaby ona odpowiedniemu wydłużeniu.

2. skrócenie – możliwe jest z zastosowaniem 2 procedur:

• I procedura – może wynikać z własnej decyzji Sejmu i wówczas nazywa się ono samorozwiązaniem. Uchwałę o samorozwiązaniu Sejm musi podjąć większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby posłów (art. 98 ust. 3). Uchwała taka może być podjęta w każdym czasie i z każdego powodu a jedynym wyjątkiem jest zakaz skracania kadencji w okresie obowiązywania jednego ze stanów nadzwyczajnych i w okresie 90 dni po jego zakończeniu.

• II procedura – rozwiązanie Sejmu na mocy decyzji Prezydenta. Może ono nastąpić tylko w 2 wypadkach: 1) obligatoryjnie w procesie tworzenia rządu w razie niezdolności Sejmu do wyrażenia wotum zaufania rządowi powołanemu przez Prezydenta bądź niezdolności do wybrania własnego składu rządu (art. 155); 2) fakultatywnie w procesie uchwalania ustawy budżetowej w razie niezdolności izb do jej uchwalenia w okresie 4 m-cy od złożenia projektu (art. 255). Rozwiązanie Sejmu jest niedopuszczalne w czasie trwania stanu nadzwyczajnego i w okresie 90 dni po jego zakończeniu.

Skutki prawne skrócenia kadencji polegają na przedterminowym zarządzeniu i przeprowadzeniu wyborów do Sejmu i Senatu, są one zarządzane przez Prezydenta i muszą odbyć się nie później niż w okresie 45 dni od dnia ogłoszenia uchwały Sejmu o samorozwiązaniu lub zarządzenia Prezydenta o rozwiązaniu Sejmu. Skutkiem jest również dyskontynuacja prac parlamentu.

1. 2 sposób – nowa kadencja rozpoczyna się w dniu pierwszego posiedzenia Sejmu a więc już po wyborach a do tego czasu trwa jeszcze kadencja poprzednia.

wykład z dn.25/11/2012r.

1. zasada permanencji (ciągłości działania) – sposób funkcjonowania parlamentu odpowiada jednej z 2 zasad:

1. zasadzie sesyjności – która polega na tym, że w ramach kadencji parlamentu wyodrębnia się krótsze odcinki czasowe tzw. sesje w ramach których izby mogą zbierać się na posiedzenia plenarne, zaś w okresie międzysesyjnym nie ma możliwości zwołania posiedzenia izby chyba że zostanie zwołana tzw. sesja nadzwyczajna.

2. zasadzie permanencji – która polega na tym, że kadencja parlamentu ma z punktu widzenia funkcjonowania jego izb charakter jednolity czyli nie istnieje podział na okresy sesji i okresy międzysesyjne. W całym okresie kadencji przewodniczący izby lub jej prezydium może zwoływać posiedzenia (art. 109 ust.1) – obowiązuje w Polsce.

1. zasada dyskontynuacji prac parlamentu – z upływem kadencji Sejmu i Senatu wiąże się tzw. zasada dyskontynuacji prac parlamentarnych. Oznacza ona przerwanie materialnej ciągłości jego pracy. Wszelkie sprawy, wnioski i przedłożenia nie zakończone w Sejmie czy Senacie traktuje się jako ostatecznie załatwione w sensie nie dojścia do skutku. Nie są więc one w żadnej formie przekazywane nowemu parlamentowi. Istnieją jednak odstępstwa od tej zasady a obejmują one przejęcie przez Sejm następnej kadencji:

1. projektu ustawy wniesionego z inicjatywy obywatelskiej,

2. sprawozdania sejmowej komisji śledczej, którego nie zdążono rozpatrzyć na posiedzeniu sejmu,

3. nie zakończonego w Sejmie postępowania w przedmiocie pociągnięcia do odpowiedzialności konstytucyjnej,

4. nie zakończonego postępowania w sejmowej komisji ds. UE.

1. zasada jawności – art. 113 stwierdzając że posiedzenia Sejmu są jawne, wyraża zasadę jawności prac parlamentarnych. W odniesieniu do posiedzeń Sejmu i Senatu ma charakter zupełny tzn. obejmuje:

1. jawność i publiczność obrad rozumianą jako stworzenie możliwości bezpośredniej obserwacji przebiegu obrad przez publiczność i przez środki masowego przekazu,

2. dostępność dokumentów i materiałów stanowiących przedmiot bieżących obrad i prac Sejmu,

3. następcza dostępność do dokumentów i materiałów rejestrujących przebieg obrad i prac, zwłaszcza druków sejmowych i sprawozdań stenograficznych, które zawierają m.in. imienne wykazy głosowań. Sejm może jednak, jeżeli wymaga tego dobro państwa, postanowić o tajności obrad bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

1. zasada uchwalania ustaw zwykłą większością głosów – co do zasady Sejm podejmuje swoje ustawy zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (art. 120).

Zwykła większość – oznacza, że dla podjęcia ustawy musi paść więcej głosów „za” niż „przeciw”, natomiast głosy wstrzymujące się nie są brane pod uwagę.

Większość bezwzględna – oznacza ona, że liczba głosów „za” musi być większa od sumy głosów „przeciw” i głosów „wstrzymujących się”.

Większość kwalifikowana – oznacza, że liczba głosów „za” musi osiągnąć pewien ułamek ogólnej liczby głosujących, np. 2/3 lub 3/5.

1. zasada trzech czytań (rozpatrywania projektów ustaw w 3 czytaniach) - rozpatrzenie projektu ustawy przez Sejm odbywa się w trzech czytaniach (art. 119 ust. 1). Termin „czytanie” oznacza rozpatrzenie projektu ustawy na posiedzeniu plenarnym Sejmu. I czytanie obejmuje:

1. uzasadnienie projektu ustawy przez ustawodawcę

2. pytania posłów i odpowiedzi wnioskodawcy

3. debatę nad ogólnymi zasadami projektu

II czytanie obejmuje:

1. przedstawienie sprawozdania o projekcie

2. przeprowadzenie debaty oraz zgłaszanie poprawek i wniosków

III czytanie obejmuje:

1. przedstawienie stanowiska komisji lub posła sprawozdawcy wobec zgłoszonych poprawek i wniosków

2. głosowanie.

Organizacja wewnętrzna parlamentu

Powszechnie odróżnia się organy kierownicze i organy pomocnicze Sejmu i Senatu.

Organy kierownicze to:

1. Marszałek Sejmu / Senatu

2. Wicemarszałkowie

3. Prezydium Sejmu i Senatu (nie jest organem konstytucyjnym)

4. Konwent Seniorów

Organy pomocnicze to:

1. komisje sejmowe (stałe, nadzwyczajne, śledcze)

2. sekretarze sejmu.

wykład z dn.02/12/2012r.

Marszałek Sejmu – jako organ kierowniczy Sejmu (inne organy kierownicze i pomocnicze nie są tak istotne, z wyjątkiem jeszcze komisji sejmowych)

Działa na płaszczyźnie

1. konstytucyjnej – kompetencje z samej Konstytucji

2. ustawowej – kompetencje z ustaw

3. regulaminowej – kompetencje z regulaminu sejmu

Najbardziej nas interesują kompetencje konstytucyjne Marszałka Sejmu:

1. reprezentuje Sejm na zewnątrz

2. przewodniczy obradom Sejmu

3. strzeże praw Sejmu

4. zastępuje Prezydenta RP w razie wakatu na urzędzie

5. przesyłanie Prezydentowi RP ustawy do podpisu

6. skierowanie wniosku do TK o kontrolę konstytucyjności prawa – art. 191

7. może zarządzić natychmiastowe zwolnienie posła z zatrzymania/aresztowania - art. 105

8. może odmówić poddania pod głosowanie poprawki która nie była wcześniej przedmiotem prac komisji

9. może wystąpić o rozstrzygnięcie sporu kompetencyjnego do Trybunału Stanu

10. może wystąpić do Trybunału o stwierdzenie tymczasowej przeszkody w sprawowaniu funkcji Prezydenta RP

11. może przewodniczyć Zgromadzeniu Narodowemu

Komisje sejmowe

• wyspecjalizowany organ wewnętrzny sejmu

• skład:

  • tylko posłowie (każdy poseł musi być w jakiejś komisji) wybierani przez sejm na wniosek Prezydium po zaopiniowaniu kandydatur przez Konwent Seniorów

  • o przydziale posłów do komisji decydują kluby

• kompetencje:

  • rozpatrywanie i przygotowywanie spraw stanowiących przedmiot obrad sejmu

  • wyrażanie opinii w sprawach przekazanych przez sejm, marszałka lub prezydium

  • rodzaje komisji:

• stałe – przewiduje je regulamin (sejm ma obowiązek je utworzyć); istnieją przez całą kadencję; jest ich obecnie 25 (resortowe i funkcjonalne zwane problemowymi). Resortowa – komisja odpowiada zakresem spraw ministerstwu, resortu. Funkcjonalna, problemowa – to komisja np. regulaminowa i spraw poselskich, a zatem wszystkie inne tematy nie resortowe.

• nadzwyczajne – tworzone ad hoc, doraźnie przez sejm, który określa zakres spraw, cel, zasady i tryb działania (np. kodyfikacje)

  • zasada pełnej reprezentacji politycznej

Status prawny posła i senatora

1. charakter mandatu – historycznie był kiedyś mandat związany (poseł był przedstawicielem wyłącznie grupy osób które reprezentował). Obecnie mandat jest wolny, co oznacza, że każdy poseł jest przedstawicielem całego Narodu. W Polsce nie ma możliwości pozbawić (odwołać) mandatu posła lub senatora.

2. zasada incompatibilitas (niepołączalności) – ma dwa znaczenia:

1. niepołączalność w znaczeniu materialnym – zakaz podejmowania lub wykonywania działalności (gospodarczej) z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego i nabywania tego majątku (sankcją jest pozbawienie mandatu przez Trybunał Stanu na wniosek marszałka sejmu – art.107)

2. niepołączalność w znaczeniu formalnym – poseł nie może wykonywać pewnych obowiązków gdy jest posłem, jest zakaz łączenia funkcji posła z innymi funkcjami lub stanowiskami wskazanymi w konstytucji:

• nie można być posłem i senatorem jednocześnie,

• prezesem NIK, NBP, RPO, RPD, członkiem RPP, KRRiTV, ambasadorem, zatrudniony w Kancelarii Sejmu, Senatu, Prezydenta lub administracji rządowej (nie dotyczy członków RM i sekretarzy stanu w administracji rządowej)

• poseł / senator z pracą jako: sędzia, prokurator, urzędnik służby cywilnej, funkcjonariusz policji i służb ochrony państwa, czynny żołnierz

• ustawa może rozszerzać ten katalog

Niepołączalność rozumiana również jako niewybieralność – wykluczenie zdolności danej osoby do kandydowania w wyborach (brak biernego prawa wyborczego) i objęcia mandatu.

1. immunitet materialny – to jest wyłączenie karalności określonych czynów dokonywanych w ramach działalności wynikającej z mandatu; ma charakter bezwzględny (niewzruszalny) – nie ma możliwości jego uchylenia; ma charakter trwały (nie wygasa wraz z mandatem); czyn nie może prowadzić do naruszenia praw osób trzecich, wtedy poseł / senator podlega odpowiedzialności sądowej za zgodą izby

2. immunitet formalny –to jest ograniczenie możliwości prowadzenia postępowania karnego za czyny będące przestępstwem; nie obejmuje czynów objętych immunitetem materialnym; chodzi o wszelkie stadia postępowania karnego; obowiązuje od dnia ogłoszenia wyników wyborów; postępowanie wszczęte przed wyborem może być zawieszone uchwałą większością 3/5 ustawowej liczby członków danej izby; ma charakter względny (może być uchylony bezwzględną większością głosów); poseł / senator może się go zrzec; ma charakter nietrwały – chroni posła/senatora tylko w czasie trwania kadencji. Jeżeli przestępstwo zostało popełnione przez objęciem mandatu posła / senatora i postępowanie karne zostało wszczęte, to toczy się ono danej chyba że izba większością 3/5 zawiesi to postępowanie.

3. nietykalność osobista – zakaz zatrzymania lub aresztowania bez zgody izby (uchwała bezwzględną większością)

1. pozbawienia wolności osobistej przez organy stosujące przymus

2. zgodna na naruszenie nietykalności nie jest wymagana w razie ujęcia na gorącym uczynku, przy czym zatrzymanie musi być konieczne dla prawidłowego toku postępowania karnego

3. należy zawiadomić marszałka właściwej izby, który może zarządzić natychmiastowe zwolnienie posła / senatora

4. szerokie rozumienie „zatrzymania” – wszelkie formy ograniczenia wolności

1. inne prawa i obowiązki posła / senatora.

Funkcje immunitetu:

1. ochrona niezależności członków parlamentu i gwarancja swobody wykonywania mandatu (nie przywilej bezkarności)

2. ochrona niezależności autonomii parlamentu

wykład z dn.09/12/2012r.

Funkcja ustawodawcza parlamentu

Funkcje parlamentu są następujące:

1. ustrojodawcza – tworzenie podstaw ustroju w państwie, uchwalanie konstytucji lub zmian konstytucji

2. ustawodawcza,

3. kreacyjna

4. i kontrolna.

Funkcja ustawodawcza oznacza zasadę wyłączności parlamentu do stanowienia ustaw – żaden inny organ nie może stanowić aktów prawnych o randze ustawy, chyba że Konstytucja dopuszcza to w wyraźny sposób.

Tu także – analogiczne informacje co do procesu ustawodawczego – w trybie podstawowym.

Szczególne tryby ustawodawcze

Budżet – ustawa budżetowa

• wyłączna inicjatywa ustawodawcza przysługuje RM

• projekt składa się na 3 m-ce przed rozpoczęciem roku budżetowego (30 września)

• pierwsze czytanie odbywa się zawsze na posiedzeniu plenarnym

• w postępowaniu w Sejmie zasadnicze znaczenie ma Komisja Finansów Publicznych (ma pozycje uprzywilejowaną, ona zasadniczo wiele rzeczy opiniuje i w praktyce ma zdanie końcowe spośród innych komisji sejmowych)

• Senat ma 20 dni na zajęcie stanowiska względem ustawy budżetowej, może

  • przyjąć

  • zgłosić poprawki

  • milczeć

  • nie może podjąć uchwały o odrzuceniu ustawy

• Prezydent ma 7 dni na podjęcie decyzji co do ustawy, może:

  • podpisać

  • skierować do TK który rozstrzyga w ciągu 2 m-cy (jedyny przypadek kiedy TK ma termin do wydania orzeczenia – właśnie w odniesieniu do ustawy budżetowej po zasięgnięciu opinii RM)

  • nie może złożyć weta

Jeżeli w ciągu 4 m-cy od dnia złożenia projektu ustawy budżetowej do Sejmu ustawa nie zostanie przedstawiona Prezydentowi do podpisu – Prezydent MOŻE zarządzić skrócenie kadencji Sejmu.

Prezydent:

• podejmuje decyzję w tym zakresie w terminie 14 dni

• po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu i Marszałka Senatu

Tryb pilny ustawodawczy (ogólnie chodzi o przyspieszenie prac nad ustawą) art. 123

• klauzulę pilności może nadać tylko i wyłącznie RM i wyłącznie wobec własnych projektów ustaw

• tryb pilny nie może dotyczyć projektów ustaw: budżetowej, podatkowych, wyborczych, regulujących ustrój i właściwość władz publicznych, kodeksów

• Senat ma 14 dni na zajęcie stanowiska wobec ustawy

• Prezydent ma 7 dni na zajęcie stanowiska wobec ustawy

Inicjatywa ustawodawcza obywatelska

• utworzenie komitetu inicjatywy obywatelskiej – 15 osób wchodzi w skład komitetu

• zebranie 1000 podpisów osób popierających idee stworzenia i podjęcia określonej ustawy

• poinformowanie Marszałka Sejmu o utworzeniu komitetu, który przyjmuje takie zawiadomienie

• z chwilą przyjęcia zawiadomienia komitet uzyskuje osobowość prawną

• od tej chwili nie można zmienić projektu ustawy – ostatecznym momentem wprowadzania zmian do projektu jest chwila uzyskania osobowości prawnej przez komitet,

• zebranie 100.000 podpisów

• złożenie projektu do Marszałka Sejmu

• rozpatrywanie projektu nie podlega zasadzie dyskontynuacji

• ograniczenia

  • ustawa budżetowa oraz projekty bezpośrednio wyznaczające sytuację finansów publicznych

  • projekt zmiany Konstytucji

Tryb kodeksowy

• pierwsze czytanie projektu najwcześniej po 30 dniach (14 dniach dla nowelizacji) od doręczenia posłom projektu

• możliwość powołania komisji nadzwyczajnej, która może wystąpić z wnioskiem o przeprowadzenie debaty nad wybranymi zagadnieniami

• wnioskodawca ma wpływ na wybór 1/3 ekspertów w komisji nadzwyczajnej

• w razie zgłoszenia w drugim czytaniu poprawki projektu kieruje się ponownie do komisji nadzwyczajnej

Funkcja kontrolna parlamentu

Konstruktywne wotum nieufności

• jest to przede wszystkim kontrola Sejmu nad funkcjonowaniem Rady Ministrów

• jest wyrażane Radzie Ministrów

• wniosek musi podpisać 46 posłów

• wniosek musi zawierać nazwisko kandydata na nowego Prezesa RM (tym się wyraża konstruktywny charakter wotum nieufności)

• kierowany do rozpatrzenia na posiedzeniu plenarnym

• głosowanie nad tym wnioskiem może odbyć się najwcześniej po upływie 7 dni od dnia zgłoszenia

• wymagana większość ustawowej liczby posłów – art. 158 – co najmniej 231 głosów za wnioskiem

• w razie uchwalenia, Prezydent przyjmuje dymisję i powołuje nowego premiera i na jego wniosek nową RM (musi to zrobić)

• ponowny wniosek o wotum nieufności może być złożone najwcześniej za 3 m-ce, chyba że wystąpi z nim co najmniej 115 posłów

konstruktywne wotum nieufności	indywidualne wotum nieufności
jest to wniosek o odwołanie starego premiera i powołanie nowego, chociaż wotum jako takie wyrażane jest wobec całej RM	jest wyrażane członkowi RM
wniosek musi zawierać nazwisko kandydata na nowego Prezesa RM (tym się wyraża konstruktywny charakter wotum nieufności)	wniosek ten nie wymaga wskazania nowego kandydata na członka RM
wniosek musi podpisać 46 posłów	wniosek musi podpisać co najmniej 69 posłów
kierowany do rozpatrzenia na posiedzeniu plenarnym	wniosek trafia w pierwszej kolejności do właściwej komisji – odpowiadającej materii ministra
głosowanie nad tym wnioskiem może odbyć się najwcześniej po upływie 7 dni od dnia zgłoszenia	głosowanie nad tym wnioskiem może odbyć się najwcześniej po upływie 7 dni od dnia zgłoszenia
wymagana większość ustawowej liczby posłów – art. 158 – co najmniej 231 głosów za wnioskiem	wymagana większość ustawowej liczby posłów – art. 158 – co najmniej 231 głosów za wnioskiem
w razie uchwalenia, Prezydent przyjmuje dymisję i powołuje nowego premiera i na jego wniosek nową RM (musi to zrobić)	Prezydent odwołuje ministra któremu Sejm wyraził wotum nieufności – bez jednoczesnego powołania nowego (nie ma charakteru konstruktywności)
ponowny wniosek o wotum nieufności może być złożone najwcześniej za 3 m-ce, chyba że wystąpi z nim co najmniej 115 posłów	ponowny wniosek o wotum nieufności może być złożone najwcześniej za 3 m-ce, chyba że wystąpi z nim co najmniej 115 posłów

Absolutorium – art. 226

• jest to sprawozdanie z działania RM i wykonania budżetu państwa

• NIK się do tego sprawozdania ustosunkowuje

• Sejm podejmuje uchwałę czy udzielić, czy nie udzielić RM absolutorium z wykonania budżetu

• dziś nie ma skutków nieudzielenia absolutorium RM – kiedyś było to równoznaczne z odwołaniem RM; obecnie ma to zatem wyłącznie charakter polityczny co do wykonania budżetu

wykład z dn.16/12/2012r.

Komisja śledcza

• powoływane są przez Sejm bezwzględną większością głosów; nie ma możliwości aby komisję śledczą powołał Senat.

• jest instrumentem sprawowania funkcji kontrolnej przez Sejm

• za jej pomocą Sejm realizuje swoją funkcję kontrolną

• Sejm przeprowadza kontrolę wobec władzy wykonawczej – administracji rządowej i organów jej podległych

• jest powoływana do przeprowadzenia parlamentarnego śledztwa i do zbadania określonej sprawy (ma się nadawać do wyjaśnienia)

• w jej skład wchodzi do 11 posłów, ma odzwierciedlać polityczną reprezentację sejmu

• każda osoba wezwana ma obowiązek stawienia się przed komisją

• komisje mogą zwracać się do Prokuratora Generalnego o przeprowadzenie określonych czynności

• komisje przedstawiają Marszałkowi Sejmu sprawozdanie, które staje się przedmiotem debaty i nie podlega zasadzie dyskontynuacji prac,

• komisje mogą występować z wnioskiem o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej jeśli to zostanie ustalone w wyniku prac komisji śledczej

• pytając osoby stające przed komisją śledzą – co do faktów a nie co do sądów i opinii !.

Procedury interpelacyjne (m.in. art. 115 Konstytucji i wg regulaminu pracy Sejmu)

1. Pytania w sprawach bieżących

• zadawane ustnie na posiedzeniu Sejmu

• wymagają bezpośredniej odpowiedzi

• konieczność informowania o chęci ich zadania Marszałkowi Sejmu na 12 godzin przed posiedzeniem

• o ich przyjęciu decyduje Prezydium po zasięgnięciu opinii Konwentu (max. 11 pytań)

• nad pytaniem i odpowiedzią nie przeprowadza się debaty

• adresat ma 21 dni na udzielenie odpowiedzi

1. informacje bieżące

• wniosek może złożyć klub parlamentarny lub grupa co najmniej 15 posłów

• o przyjęci wniosku rozstrzygną Prezydium Sejmu po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów, w braku jednomyślności Konwentu sprawę rozstrzyga Sejm

• przedstawienie informacji odbywa się na posiedzeniu Sejmu i obejmuje wystąpienia wnioskodawcy i przedstawiciela Rady Ministrów; przeprowadza się debatę

1. interpelacje art. 192 i 193 regulaminu pracy Sejmu

• dotyczą spraw o zasadniczym znaczeniu związanych z polityką państwa

• składana na piśmie Marszałkowi Sejmu

• kierowane tylko do członków Rady Ministrów

• do interpelacji trzeba się odnieść w ciągu 21 dni i jest jeszcze „prawo dogrywki” – tylko raz można zadać dodatkowe pytanie, oczekiwać uzupełnienia pytania.

1. zapytania

• składane na piśmie w sprawach o charakterze jednostkowym dotyczących realizowanych przez Radę Ministrów zadań z zakresu polityki wewnętrznej i zewnętrznej oraz zadań publicznych administracji rządowej

• tryb taki sam jak dla interpelacji

Funkcja kreacyjna parlamentu

• polega na powoływaniu i odwoływaniu organów lub ich składu osobowego

• Prezydent - jako Zgromadzenie Narodowe uznanie trwałej niezdolności do sprawowania urzędu lub postawienie Prezydenta w stan oskarżenia przed TS

• Rada Ministrów - związana z funkcją kontrolną

• Ministrowie - związana z funkcją kontrolną

• TK - wszyscy członkowie wybierani przez Sejm, a odwołanie jest niemożliwe

• TS - wszyscy członkowie wybierani przez Sejm, przewodniczącym z urzędu PPSN

• prezes NIK - wybierany przez Sejm za zgodą Senatu

• RPO - wybierany przez Sejm za zgodą Senatu

• RPD - wybierany przez Sejm za zgodą Senatu

• KRRiTV - 2 wybieranych przez Sejm, 1 przez Senat

• prezes NBP - wybierany przez Sejm na wniosek Prezydenta RP

• RPP - po 1/3 składu przez Sejm i Senat

• Krajowa Rada Sądownictwa - 4 posłów wybranych przez Sejm i 2 senatorów wybranych przez Senat

Zgromadzenie narodowe

• kontrowersyjny charakter ustrojowy

  • odrębny organ

  • szczególna forma działania obu izb – wspólnie obradujące izby Sejmu i Senatu

  • nie działa cały czas – jest powoływany doraźnie

• organizacja wewnętrzna

  • przewodniczy Marszałek Sejmu (lub w jego zastępstwie Marszałek Senatu)

  • liczne kworum i większości do ogólnej liczby posłów i senatorów łącznie (560 osób)

• kompetencje

  • przyjęcie przysięgi od Prezydenta

  • stwierdzenie trwałej niezdolności Prezydenta do sprawowania urzędu (kryteria medyczne decydują) większością 2/3 ustawowej liczby członków Zgromadzenia narodowego (2/3 z 560)

  • postawienie Prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu na wniosek 140 członków Zgromadzenia narodowego; uchwałę o postawieniu w stan oskarżenia większością 2/3 ustawowej liczby członków Zgromadzenia narodowego (2/3 z 560),

  • wysłuchanie orędzia Prezydenta

  • możliwość uchwalenia własnego regulaminu

Władza wykonawcza

• jest dualistyczna, dwuczłonowa; składa się z: Prezydenta RP i Rady Ministrów.

• opowiada za realizację prawa

• najwyższą władzą w kraju jest Naród; politykę wewnętrzną i zagraniczną prowadzi Rada Ministrów z Prezesem RM na czele (ustrojowo RM ma silniejszą pozycję niż Prezydent RP)

Prezydent RP

• ustrojowo jest słaby; nie ma większych kompetencji w bieżącą politykę; co najwyżej czuwa, stoi na straży, reprezentuje, itp. – ingeruje wtedy, gdy to jest niezbędne

• ma 2 znaczące kompetencje: weto i skierowanie ustawy to TK; staje się bardzo istotny w czasie wolny (Naczelny Wódz)

• pozycja ustrojowa Prezydenta RP jest wyznaczana przez zasadę trójpodziału władz

Określenie tego urzędu jako jednego z członków władzy wykonawczej wyznacza następujące zasady:

• zasadę dualizmu – odrębne działalnie Prezydenta i rządu

• funkcja arbitralna – czuwanie nad konstytucyjną ciągłością państwa i interweniowanie w razie zakłócenia stosunków Sejm – Rada Ministrów

• wybór przez Naród

• kadencyjność – 5 lat z możliwością jednokrotnej reelekcji

• niezależność – brak odpowiedzialności politycznej (nie ma mechanizmu odwołania Prezydenta RP z jego urzędu z tytułu jego polityki; ponosi odpowiedzialność prawną oraz odpowiedzialność przed wyborcami – można na niego ponownie nie zagłosować)

• niepołączalność – niemożność pełnienia żadnych funkcji publicznych z wyjątkiem tych, które są związane ze sprawowaniem urzędu

• funkcje Prezydenta RP – zadania Prezydenta wyznacza art. 126 Konstytucji

  • funkcje się różnią od kompetencji; funkcje to cele i zadania które musi realizować przez cały czas pełnienia funkcji; każda kompetencja wymaga uzasadnienia w funkcji prezydenta – gdy tego nie ma, nie może on realizować kompetencji własnych dla innych celów niż wynikają z funkcji. Prezydent realizuje zadania (funkcje) w oparciu o kompetencje przewidziane w Konstytucji i ustawach.

  • jest najwyższym przedstawicielem RP i gwarantem ciągłości władzy państwowej (nie jest najwyższym przedstawicielem Narodu – wg konstytucji jest przedstawicielem państwa RP, uosabia państwo! co nie znaczy, że może najwięcej )

  • czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji

  • stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium

• wybory prezydenta – jest wybierany przez Naród w wyborach czteroprzymiotnikowych tj. są one:

  • powszechne – czynne (18 lat jako warunek głosowania na kandydata na prezydenta) i bierne (35 lat jako warunek kandydowania na urząd prezydenta) prawo wyborcze

  • równe – siła każdego głosu w wyborach jest taka sama

  • bezpośrednie – nie ma ciała pośredniego wybierającego Prezydenta RP

  • tajne – głosowanie jest tajne.

• organizacja wyborów prezydenta RP – nie jest istotna na egzaminie.

• opróżnienie urzędu prezydenta

1. przeszkody tymczasowe – art. 131 – jeżeli prezydent nie może przejściowo sprawować urzędu, zawiadamia o tym Marszałka Sejmu, który tymczasowo przejmuje obowiązki prezydenta. Gdy prezydent nie jest w stanie zawiadomić Marszałka Sejmu o niemożności sprawowania urzędu, wówczas o stwierdzeniu przeszkody w sprawowaniu urzędu przez prezydenta rozstrzyga Trybunał Konstytucyjny na wniosek Marszałka Sejmu. W razie uznania przejściowej niemożności sprawowania urzędu przez prezydenta, Trybunał Konstytucyjny powierza Marszałkowi Sejmu tymczasowe wykonywanie obowiązków prezydenta.

2. przeszkody trwałe – śmierć, zrzeczenie się funkcji przez prezydenta, trwała niezdolność do sprawowania funkcji z przyczyn zdrowotnych (stwierdza ją Zgromadzenie Narodowe większością konstytucyjnego składu 2/3), stwierdzenie nieważności wyboru prezydenta lub z innych przyczyn nieobjęcia urzędu po wyborze, złożenie urzędu orzeczeniem Trybunału Stanu, postawienie w stan oskarżenia większością 2/3 głosów.

Skutek opróżnienia – obowiązek zastąpienia prezydenta przez Marszałka Sejmu

Marszałek Sejmu wykonujący obowiązki prezydenta nie może zarządzić skrócenia kadencji sejmu ale pozostałe uprawnienia prezydenta przysługują mu tak jak prezydentowi.

• kontrasygnata – to współpodpis prezesa Rady Ministrów przy akcie wydawanym przez prezydenta. Prezydent gdy wykonuje swoje obowiązki dokonuje aktów urzędowych – podpisuje je. Akt urzędowy prezydenta wymaga dla swej ważności współpodpisu ze strony Prezesa RM. Kompetencja kontrasygnowana ogranicza swobodę prezydenta przez uzyskanie współpodpisu. Wyjątki (akty prezydenta zwolnione z obowiązku kontrasygnaty) to są tzw. prerogatywy prezydenta (art. 144 ust. 3 – wymienione szczegółowo):

1. stosunki prezydenta z parlamentem

2. powoływanie i odpowiedzialność rządu oraz ministrów

3. powoływanie organów państwowych

4. tradycyjne uprawnienia głowy państwa

Funkcje ustrojowe kontrasygnaty:

1. uzyskanie jej jest konieczną przesłanką ważności aktu prawnego

2. uzależnienie prezydenta od Prezesa RM

3. przejęcie przez premiera odpowiedzialności politycznej za ten akt

4. Prezes RM ma pełną swobodę w zakresie udzielenie kontrasygnaty

• kompetencje prezydenta względem poszczególnych władz (6 grup) temat często na egzaminie

1. relacje z parlamentem:

   1. parlament może pociągnąć prezydenta do odpowiedzialności konstytucyjnej

   2. uprawnienia prezydenta wobec parlamentu:

      1. organizacyjne – zarządzanie wyborów, zwoływanie pierwszych posiedzeń izb

      2. inicjacyjne – inicjatywa ustawodawcza, zarządzania referendum za zgodą Senatu

      3. hamujące – weto ustawodawcze, wniosek do TK w ramach kontroli prewencyjnej i następczej, rozwiązanie Sejmu w enumeratywnie wyliczonych przypadkach

      4. komunikujące – orędzie (wystąpienie na forum Sejmu, Senatu lub Zgromadzenia Narodowego komunikujące stanowisko w określonej sprawie). Orędzia nigdy nie czyni się przedmiotem debaty.

2. relacje z rządem:

   1. wyraźny rozdział kompetencji prezydenta i rządu

   2. prezydent nie dysponuje możliwościami wpływania na politykę rządu

   3. powoływanie RM

   4. dokonywanie zmian w składzie rządu na wniosek premiera

   5. brak środków egzekwowania odpowiedzialności rządu (jedynie wniosek do sejmu o pociągnięcie premiera lub ministra do odpowiedzialności konstytucyjnej)

   6. zwoływanie Rady Gabinetowej – to obrady Rady Ministrów pod przewodnictwem prezydenta w sprawach szczególnej wagi; Rada Gabinetowa nie ma kompetencji Rady Ministrów, ma charakter dyskusyjno, konsultacyjno, opiniujący.

3. relacje z władzą sądowniczą:

   1. z uwagi na niezależność sądów i niezawisłość sędziów prezydent NIE MA prawa wpływania na orzecznictwo

   2. prawo łaski (nie dotyczy skazanych przez Trybunał Stanu)

   3. kierowanie wniosków do TK

   4. uprawnienia organizacyjne

      1. powoływanie sędziów (z wyjątkiem TK i TS) na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa

      2. powołuje prezesa i w-ce prezesa TJ, Pierwszego prezesa SN, Prezesa NSA (spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne tych sądów)

      3. określa przeliczniki wynagrodzeniowe dla poszczególnych grup sędziów

4. stosunki międzynarodowe

   1. obowiązek współdziałania z premierem i ministrem spraw zewnętrznych

   2. grupy kompetencji w zakresie stosunków międzynarodowych

      1. reprezentowanie państwa w stosunkach zagranicznych – składanie wizyt i przyjmowanie delegacji, prowadzenie negocjacji, podpisywanie deklaracji

      2. podejmowanie decyzji personalnych – mianuje i odwołuj przedstawicieli RP, przyjmuje listy uwierzytelniające i akredytujące przedstawicieli dyplomatycznych

      3. ratyfikacja i wypowiadanie umów międzynarodowych

      4. postanawianie o stanie wojny – kompetencja zastępcza wobec Sejmu, gdy ten nie może zebrać się na posiedzenie.

5. stosunki w zakresie obronności i bezpieczeństwa państwa

   1. prezydent jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych

   2. w czasie pokoju zwierzchnictwo to sprawuje minister obrony narodowej

   3. prezydent:

      1. powołuje Radę Bezpieczeństwa Narodowego

      2. mianuje Szefa Sztabu Generalnego oraz dowódców sił zbrojnych

      3. nadaje pierwszy stopień oficerski i stopnie generalskie

      4. w sytuacji zagrożenia państwa:

         1. może w zastępstwie Sejmu wprowadzić stan wojny

         2. mianuje i odwołuje Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych

         3. może zarządzić całkowitą lub częściową mobilizację oraz użycie sił zbrojnych

         4. wprowadzanie stanu wojennego i stanu wyjątkowego

6. tradycyjne uprawnienia prezydenta – kompetencje, których nie da się powierzyć innemu organowi i jednocześnie nie niosą ze sobą treści politycznych, a są przejawem władzy państwowej:

   1. prawo łaski

   2. nadawanie obywatelstwa polskiego i wyrażenie zgody na zrzeczenie się go

   3. nadawanie orderów i odznaczeń

   4. działania pozaprawne związane z funkcją prezydenta jako reprezentanta państwa

7. działalność prawotwórcza prezydenta – stanowienie prawa:

   1. wydaje rozporządzenia z mocą ustawy, jeśli w okresie stanu wojennego Sejm nie może zebrać się na posiedzeniu (wymóg kontrasygnaty premiera i zatwierdzenia rozporządzenia przez Sejm)

   2. wydawanie aktów podustawowych:

      1. rozporządzenia – na podstawie szczegółowego upoważnienia ustawy i w celu jej wykonania

      2. zarządzenia – mają charakter wewnętrzny

      3. postanowienia – np. zarządzenie wyborów parlamentarnych

   3. możliwość wpływania na prawodawstwo:

      1. inicjatywa ustawodawcza

      2. weto ustawodawcze

      3. wniosek do TK w ramach kontroli prewencyjnej i następczej

      4. ratyfikacja umów międzynarodowych

8. postępowanie prezydenta przed Trybunałem Stanu

wykład z dn. 20/01/2013r.

Rada Ministrów

Nigdy nie jest tak, że nie ma rady ministrów, niezależnie od tego czy uda się, czy nie, powołać po wyborach nową RM.

Proces tworzenia rządu zaczyna się od dymisji RM; jeżeli nie pojawi się dymisja to nigdy nie będzie mowy o tworzeniu rządu.

Dymisja rządu to oświadczenie składane przez Prezesa RM o woli zakończenia funkcjonowania rządu. Adresatem tej dymisji jest Prezydent RP (art. 162).

Przypadki konstytucyjne w których Prezes RM składa dymisję:

1. zawsze składa na pierwszym posiedzeniu nowo wybranego sejmu

2. składa się w razie nieuzyskania wotum zaufania; brak zaufania dyskwalifikuje do sprawowania rządu

3. kiedy prezes RM musi – wyrażenie przez sejm konstruktywnego wotum nieufności (nie wyrażenie konstruktywnego wotum zaufania?)

4. kiedy prezes RM składa dymisję z zajmowanego stanowiska

Dymisja pociąga 2 skutki:

1. jak premier składa dymisję to do dymisji podają się również wszyscy wojewodowie jako przedstawiciele administracji rządowej w terenie

2. jeżeli premier składa dymisję to Prezydent RP /w przypadkach 1)-3) musi, w 4) może/ powierza Radzie Ministrów dalsze wykonywania obowiązków do czasu powołania nowego rządu

Schemat – tryb powoływania RM – ze strony Katedry

nie uczyć się terminów w schemacie - z tego dr Sułkowski zwolnił

Na schemacie – to co szare to Sejm; to co białe – to prezydent RP.

Różnica między II a III trybem – nie ma desygnacji, jest od razu powołanie.

Skład RM:

• RM jest organem kolegialnym; RM ma domniemanie kompetencji w sprawach nie zastrzeżonych do Prezydenta RP, prezesa RM

• mamy 2 rodzaje członków:

  • obligatoryjni – Prezes RM, ministrowie resortowi (właściwi działom administracji rządowej; tzw. ministrowie „z teką”)

  • nieobligatoryjni – wiceprezesi RM (mogą kierować ministerstwem ale nie muszą), ministrowie „bez teki” wypełniający zadania wyznaczone przez Prezesa RM, oraz Przewodniczący komitetów określonych w ustawach (np. Komitet Integracji Europejskie)

• Prezes RM – jest przewodniczącym RM, kieruje jej pracami, jest jej reprezentantem, koordynatorem prac; ma konstytucyjne uprawnienia jako prezes RM niezależne od RM jako takiej np.:

  • zawsze reprezentuje na zewnątrz, kieruje pracami, koordynuje te prace,

  • może wydawać rozporządzenia Prezesa RM

  • zapewnia wykonanie polityki RM

  • może wykonywać obowiązki ministra

• Minister „z teką” – pojęcie „ministra działowego” wywodzi się z ustawy o działach administracji – jest to członek obligatoryjny RM; ma podwójny charakter co oznacza, że jest organem kierującym ministerstwem (kieruje działem administracji) i wydaje rozporządzenia, a z drugiej strony jest zawsze organem administracyjnym (wg kpa) wydającym decyzje administracyjne

• Wiceprezes RM – funkcja bardziej reprezentacyjna, służąca wzmocnieniu tej pozycji w składzie RM; z reguły tą funkcję otrzymuje szef koalicyjnego ugrupowania; często tę funkcję otrzymuje minister finansów (także ze względów wzmocnienia jego pozycji w składzie RM); można łączyć tą funkcję z funkcją ministra.

• Minister „bez teki” to zupełnie inny typ ministra niż minister „z teką” ; nie ma on działu (nie kieruje) administracji rządowej; zadania ministra bez teki określa prezes RM; nie wydaje rozporządzeń; nie musi być organem administracji wydającym decyzje administracyjne; działa o tyle, o ile Prezes RM chce mieć takiego ministra w rządzie;

• Przewodniczący komitetów określonych w ustawach – musi istnieć jakaś ustawa, która tworzy Komitet (odpowiednik ministerstwa) na czele którego stawia przewodniczącego, i ten przewodniczący może być członkiem RM; ma kompetencje takie jak minister działowy (resortowy)

Działalność prawotwórcza RM

• gdy chodzi o akty prawa powszechnie obowiązującego to RM jako całość wydaje rozporządzenia, ale również robią to Prezes RM, ministrowie działowi i przewodniczący Komitetów

• konstytucja wskazuje jeszcze 2 akty prawa wewnętrznie obowiązującego

  • uchwały – wydaje Rada Ministrów (art.93) – zarządzenia mają charakter wewnętrzny; oddziałuje tylko na jednostki podległe, nie może być podstawą decyzji wobec obywateli; nie wymaga podstawy ustawowej i może być wydana na podstawie i w oparciu o samą konstytucję; muszą być zgodne z prawem powszechnie obowiązującym

  • zarządzenia – wydają poszczególni członkowie RM; mogą być wydawane tylko na podstawie ustawy; zarządzenia Prezesa RM i zarządzenia ministrów; także muszą być zgodne z prawem powszechnie obowiązującym

Krajowa Rada Sądownictwa

Ją się zawsze omawia z władzą sądowniczą, ale jest ona organem znajdującym się jak gdyby między władzami (nie kwalifikuje się do władzy sądowniczej aczkolwiek jest z tym typem władzy bardzo związana).

• organ kolegialny uplasowany między władzami którego zadaniem jest:

  • pośredniczenie w podejmowaniu przez egzekutywę i legislatywę decyzji dotyczących sądownictwa

  • reprezentowanie interesów władzy sądowniczej

  • ochrona niezależności sądów i niezawisłości sędziów

• skład:

  • 4 posłów i 2 senatorów powoływanych na 4 lata

  • Pierwszy Prezes SN, Prezes NSA – tzw. „wiryliści” co oznacza, że wchodzi w skład jakiegoś organu z urzędu

  • 15 sędziów sądów różnego szczebla: 2 z SN, 2 z NSA, 2 z sądów apelacyjnych, 8 z sądów okręgowych, 1 z sądu wojskowego; powoływani na 4 lata przez Zgromadzenie Ogólne tych sądów /znajomość szczegółów wchodzących w skład liczby 15 nie jest konieczna/

  • Minister Sprawiedliwości

  • osoba powołana przez Prezydenta RP

• kompetencje – do głównych należą:

  • ma stać na straży niezawisłości sądów i niezależności sędziów (to jest kompetencja wyprowadzona przez doktrynę)

  • przedstawianie kandydatów na sędziów Prezydentowi RP

  • kierowanie do Trybunału Konstytucyjnego wniosków o zbadanie aktów prawnych pod względem zgodności z konstytucją RP ale wyłącznie co do zarzutu godzenia w niezależność sędziów i niezawisłość sądów,

  • ma opiniować projekty aktów prawnych dotyczących niezawisłości sądów i niezależności sędziów.

wykład z dn. 24/02/2013r.

Władza sądownicza

Podstawowym jej zadaniem jest rozstrzyganie sporów między jednostkami, między jednostkami a państwem.

Wg zasady 3-podziału władzy, władza sądownicza jest taka sama, równorzędna jak władza ustawodawcza i wykonawcza. Jako jedyna z władz w Polsce władza sądownicza została określona w Konstytucji jako władza odrębna – art. 173.

Władza sądownicza składa się z sądów i trybunałów.

Cechy wspólne sądów i trybunałów:

1. zasada niezawisłości sędziowskiej

2. oparcie działalności na prawie

3. rozstrzyganie sporów prawnych

4. oparcie funkcjonowania na sformalizowanych procedurach akcentujących zasadę kontradyktoryjności (zawsze występują przed sądem dwie strony)

Funkcje władzy sądowniczej:

1. apolityczny czynnik równowagi

2. apolityczny gwarant wolności i praw człowieka

Wymiar sprawiedliwości – to działalność państwa polegająca na władczym rozstrzyganiu sporów o prawo (sądzenie), w których przynajmniej jedną stroną jest jednostka, albo podmiot podobny.

Sprawowanie wymiaru sprawiedliwości jest powierzone tylko sądom !!!

Katalog zamknięty rodzajów sądów (sądy wyjątkowe i tryb doraźny tylko w stanie wojny):

1. Sąd Najwyższy

2. sądy powszechne

3. sądy administracyjne

4. sądy wojskowe

Monopol sądów na sprawowanie wymiaru sprawiedliwości nie oznacza, że nie mogą istnieć pozasądowe instytucje załatwiania spraw i sporów (np. komisje arbitrów, komisje arbitrażowe, izby „arbitrażowe”), ale zawsze sądy muszą mieć pozycje nadrzędną, by móc zweryfikować ich legalność.

Struktura sądów powszechnych:

• właściwość generalna – domniemanie kompetencyjne we wszystkich sprawach, gdy przepisy nie precyzują do którego sądu należy się udać

• konstytucja – nakaz dwuinstancyjności

• prawo o ustroju sadów powszechnych – trójszczeblowy charakter:

  • sądy rejonowe – tworzone dla jednej lub kilku gmin, sady I instancji dla spraw karnych i cywilnych (wydziału: rodzinny, pracy, gospodarczy)

  • sądy okręgowe – jako sądy II instancji dla sądów rejonowych i jako I instancji dla spraw poważniejszych i skomplikowanych, wskazanych w ustawach (wydziały: cywilny, karny, penitencjarny, pracy, ubezpieczeń społecznych, gospodarczy, oraz SOKIK w Warszawie)

  • sądy apelacyjne – dla obszaru kilku okręgów sądowych, jako II instancja od sądów okręgowych (wydziały: cywilny, karny, pracy i ubezpieczeń społecznych)

  • sąd najwyższy – jest na szczycie tej struktury (nie jest sądem powszechnym!)

SOKIK – sąd ochrony konkurencji i konsumentów

Obok tej grupy sądów powszechnych, są inne sądy – tzw. sądy szczególne:

• usytuowane poza systemem sądów powszechnych

• obejmujące swoją właściwością określoną grupę spraw

• rodzaje sądów:

  • sądy wojskowe – garnizonowe, okręgowe, IW (izba wojskowa) Sądu Najwyższego,

  • sądy administracyjne – wojewódzkie i NSA

Sądy wojskowe:

• wojskowe sądy garnizonowe (I instancja)

• wojskowe sądy okręgowe:

  • jako II instancja dla sądów garnizonowych

  • jako I instancja dla określonych spraw (odwołanie do izby wojskowej SN)

• są to sądy karne dla przestępstw popełnionych przez żołnierzy w czynnej służbie oraz niektóre przestępstwa popełnione przez osoby cywilne (pracujące w wojsku)

Sądy administracyjne

• II instancja struktura ustanowiona w 2002r. – zgodnie z nakazem konstytucyjnym

• Wojewódzkie sądy administracyjne

• NSA

• sędziowie powoływani przez Prezydenta RP na wniosek KRS

• kognicja:

  • skargi na decyzje administracyjne, inne postanowienia wydane w postępowaniu administracyjnym, egzekucyjnym i zabezpieczającym, inne akty i czynności z zakresu administracji publicznej oraz skargi na bezczynność

  • skargi na akty prawa miejscowego samorządu i administracji terenowej oraz na inne akty organów samorządu podejmowanych w ramach administracji publicznej

  • spory o właściwość między organami samorządu i samorządowymi kolegiami odwoławczymi oraz spory kompetencyjne między samorządem a administracją publiczną

Naczelny Sąd Administracyjny:

• Prezes NSA – wybierany na 6 lat przez Prezydenta RP spośród 2 kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne

• Zgromadzenie Ogólne

• Kolegium

• dzieli się na izby:

  • Finansowa

  • Gospodarcza

  • Ogólnoadministracyjna

• sprawuje nadzór orzeczniczy:

  • skargi kasacyjne orzeczeń wojewódzkich sądów administracyjnych

  • zażalenia na postanowienia wojewódzkich sądów administracyjnych

  • w konkretnej sprawie

  • w procedurze abstrakcyjnej – skład 7 sędziów / cała izba / połączone izby / pełny skład NSA

Sąd Najwyższy:

• sprawuje nadzór orzeczniczy nad sądami powszechnymi i wojskowymi

  • rozpoznawanie środków odwoławczych

  • podejmowanie uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne budzące wątpliwości

    • w konkretnej sprawie

    • w procedurze abstrakcyjnej – skład 7 sedziów / cała izba / połączone izby / pełen skład SN

• wykonywanie innych obowiązków określonych w konstytucji i ustawach

  • orzekanie w sprawach ważności wyborów i referendów

  • opiniowanie projektów ustaw i innych aktów normatywnych

  • zadawanie pytań prawnych do TK

• dzieli się na izby: Cywilna, Karna, Wojskowa, Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych

• organy: Pierwszy Prezes SN (powoływane przez Prezydenta RP na 6-letnią kadencją spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne sędziów SN), Zgromadzenie Ogólne, Kolegium

Sędziowie – status prawny sędziego

• zasada niezawisłości – to niezależność od stron sporu i od organów państwa, korelatem niezawisłości jest obowiązek bezstronności, rozstrzygnięcie sędzia opiera wyłącznie na wiedzy, doświadczeniu, prawie

Gwarancje niezawisłości sędziego:

1. sposób powoływania – Prezydent RP na wniosek KRS

   • wymogi:

     • obywatelstwo polskie

     • pełnia praw cywilnych i obywatelskich

     • nieskazitelny charakter

     • tytuł magistra prawa

     • ukończone 29 lat

     • staż pracy wymagany do bycia sędzią SN i NSA: 10 lat

     • wymóg stażu i aplikacji nie dotyczy profesorów i doktorów habilitowanych zatrudnionych w placówkach naukowych

2. aspekt personalny

   • stabilizacja urzędu sędziego – ew. usunięcie z urzędu musi wynikać z orzeczenia sądowego

   • nieusuwalność

   • nieprzenoszalność – chyba, że się na to godzi albo przy reorganizacji sądów związanej z likwidacją sądu – art. 180 ust. 5

   • immunitet sędziowski – sędziowie mają tylko immunitet formalny, nie mają immunitetu materialnego

   • odpowiedzialność dyscyplinarna

   • niepołączalność

   • apolityczność

   • status materialny i zasady wynagradzania

3. aspekt merytoryczny

   • sędzia jest poddany jedynie wskazówkom sądów wyższych w ramach ustalonych procedur

   • podlega Konstytucji i ustawom

     • nie może sam badać konstytucyjności ustaw

     • nie podlega aktom podustawowym

Konstytucyjne zasady działania sądów:

1. zasada co najmniej dwuinstancyjności postępowania – każda sprawa z wyjątkami ma być przedmiotem rozpoznania dwa razy, a nie chodzi o to, że każda sprawa ma być przedmiotem orzeczenia takiego samego dwa razy; orzeczenia w instancji II może być inne; art. 176

2. zasada udziału obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości (ławnicy)

   • tylko sądy powszechne i wojskowe w I instancji

   • sprawy cywilne tylko dot. pracy, ubezpieczeń społecznych, rodzinne

   • wymogi: obywatelstwo polskie, ukończone 30 lat, zamieszkanie w danym miejscu przez minimum 1 rok, nieskazitelny charakter

   • wyłączenia: zatrudnieni w sądach i prokuraturach, policjanci, adwokaci, radcy prawni, duchowni, funkcjonariusze Służby Więziennej

   • kadencja: 4 lata (nieodwołalność)

   • wyznaczony do udziału w rozprawach przez 12 dni w roku

   • niezawiśli (trudno o gwarancję, gdyż są zatrudnieni poza sądem)

3. jawność rozprawy

   • dotyczy wszystkich sporów

   • ograniczenia możliwe ze względu na moralność, bezpieczeństwo, porządek publiczny, ochrona życia prywatnego stron lub inny ważny interes prawny

   • co do zasady każda rozprawa jest jawna; wyłączenia są określone

wykład z dn. 10/03/2013r.

1. główne zasady praworządnego (rzetelnego) procesu – jest tych zasad kilka, tak samo jak rodzajów procesów jest kilka (np. w procesie cywilnym spadkowym, alimentacyjnym, karnym – różne gwarancje są potrzebne). Zasadami tymi, procesowymi są:

1. prawo do sądu (art. 45 ust. 1) – najważniejsze procesowe prawo konstytucji – każdy z nas bez ograniczeń narodowościowych, politycznych itd. ma prawo do sądu:

• właściwego – to sąd merytorycznie najbardziej odpowiedni do rozpatrzenia sprawy; najlepszy właściwy to taki, który ma z założenia być najlepszym do rozpatrzenia danej sprawy

• niezależnego – sąd o swobodzie orzekania w oderwaniu od relacji z innymi organami państwa

• bezstronnego

• i niezawisłego

Prawo do sądu to:

• prawo dostępu do sądu, każdy ma mieć dostęp do sądu i państwo wg konstytucji zobowiązane jest to każdemu zagwarantować. W tym zakresie za niekonstytucyjne m.in. uznano formularze sądowe, na których trzeba było składać pisma procesowe, ze względu na to, że mało kto potrafił prawidłowo i zupełnie wypełnić formularz – w wyniku złych formularzy sądy odrzucały takie „pisma” ograniczając dostęp do sądu.

• prawo do sprawiedliwego, odpowiedniego ukształtowania procedury sądowej – reguł przeprowadzania postępowania przed sądem. Prawo to nie będzie urzeczywistnione jeżeli powód ma 14 dni na sporządzenie pisma, a pozwany odpowiedzi na to tylko 7 dni. Strony winny być równo traktowane w postępowaniu sądowym. Gdy jedna strona się wypowie – druga strona ma i musi mieć prawo do repliki (odniesienia się do wypowiedzi)

• prawo do uzyskania orzeczenia sądowego

• prawo dostępu do sądu którego ustrój odpowiada konstytucji – chodzi o sędziów i eliminację referendarzy

1. sąd jak wyżej ma obowiązek sprawiedliwie rozpoznać sprawę – zasada prawa do sprawiedliwego rozpoznania sprawy

2. prawo do obrony – art. 42 ust. 2

• jest wiązane najczęściej z postępowaniem karnym a w nim, dotyczy wszystkich etapów spraw karnych; każdy oskarżony ma prawo do swobodnie wybranej strategii obrony i zakaz samooskarżania się (państwo nie może prowadzić postępowania w taki sposób aby wymusić samooskarżanie się – nikt nie może być zmuszany do dostarczania dowodów przeciwko samemu sobie).

• w aspekcie formalnym prawo to wyraża prawo do posiadania obrońcy z wyboru lub z urzędu

• w aspekcie materialnym – możliwość występowania jako pełnoprawny uczestnik procesu (zasada kontradyktoryjności) oraz obowiązek zachowana wysokiego poziomu fachowego adwokatury

• do postępowań administracyjnych represyjnych wg Trybunału Konstytucyjnego „na dziś” nie stosuje się tak rozumianego prawa do obrony z Konstytucji (to się najprawdopodobniej zmieni w wyniku Trybunału Strasburskiego)

• nullum crimen sine lege / nullum poena sine lege – co nie jest zabronione jest dozwolone; nie ma przestępstwa bez ustawy; jest katalog kar i tylko takie kary można stosować

• domniemanie niewinności

• ochrona wolności i nietykalności osobistej

• zakaz tortur i nieludzkiego karania

Trybunał Konstytucyjny

Pozycja ustrojowa:

• to organ władzy sądowniczej

• nie jest sądem, mimo że ma sędziów co wraz z niezawisłością tych sędziów zbliża charakterem do sądu

• jego działalność to nie sprawowanie wymiaru sprawiedliwości

• jest odrębnym elementem władzy sądowniczej (art. 10 ust. 2)

• niezależny (choć i Sejm i prezydent mają pewne uprawnienia kreacyjne)

• w stosunku do innych organów sądowych nie istnieją żadne powiązania

• obowiązuje zasada niezawisłości

Skład TK:

• 15 sędziów powoływanych przez Sejm indywidualnie na 9 letnią kadencję

• spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą, a ustawa o TK doprecyzowuje, ich chodzi o osoby mające kwalifikacje do bycia sędzią SN lub NSA (czyli 10 lat praktyki) oraz profesorowie i doktorzy habilitowani

• procedura w Sejmie – wniosek może złożyć Prezydium lub min. 50 posłów – wybór bezwzględna większość przy ½ obecnych

Organy TK

1. Zgromadzenie ogólne – to wszyscy sędziowie TK (do prawomocności uchwał potrzebna obecność 10 osób)

Zadania:

1. coroczne omawianie działalności TK i problemów orzecznictwa

2. decyzje

1. Prezes TK

Obaj powoływani przez prezydenta.

Pozycja sędziego TK:

1. niezawisłość – wzmacnia ją zakaz reelekcji oraz prawo do powrotu na poprzednie / równoważne stanowisko lub przejścia w stan spoczynku,

2. nieusuwalność – złożenie z urzędu, gdy sędzia zostanie skazany prawomocnym wyrokiem sądu lub sąd dyscyplinarny złożony z sędziów TK złoży go z urzędu. Złożenie z urzędu także w razie śmierci, zrzeczenia się funkcji, orzeczenia komisji lekarskiej o trwałej niezdolności do pełnienia obowiązków. Wygaśniecie mandatu musi zostać potwierdzone przez ZO TK i dopiero potem Sejm może wybrać następnego sędziego,

3. immunitet – zgoda na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej / aresztowanie wyraża TK w pełnym składzie (2/3),

4. incompatibilitas – z innymi stanowiskami w aparacie państwowym oraz nakaz apolityczności,

5. sędziowie TK podlegają wyłącznie Konstytucji; to ich różni od sędziów sądów powszechnych, administracyjnych, którzy podlegają konstytucji i ustawom. Sędziowie TK nie podlegają ustawom bo są od tego, aby właśnie oceniać, czasem usuwać z obrotu prawnego te ustawy, wobec tego podlegają tylko Konstytucji RP.

6. postpowanie dyscyplinarne wobec sędziego TK prowadzi sam TK.

Funkcje TK (kompetencje TK):

• hierarchiczna kontrola norm (orzekanie o zgodności aktów normatywnych z aktami wyższego rzędu); nie orzeka o sprzeczności ustawy z ustawą, wyższości ustawy nad ustawą !

• orzekanie o skargach konstytucyjnych

• rozstrzyganie sporów kompetencyjnych

• orzekanie o zgodności z konstytucja celów i działalności partii politycznych

• rozstrzyganie o zaistnieniu tymczasowej przeszkody w sprawowaniu przez prezydenta urzędu

• sygnalizacja – postanowienia sygnalizacyjne

Funkcja kontroli norm przez TK

Istota funkcji - jest to kontrola hierarchicznej zgodności aktów niższego rzędu z aktami wyższego rzędu i w razie niezgodności usunięcie aktów niższego rzędu.

Przedmiot kontroli

art. 188

	przedmiot kontroli (czyli co?)	wzorzec kontroli (z czym?)
1	ustawy – wszystkie (budżetowa, ustawy ratyfikujące umowy międzynarodowe, kodeksy…; wątpliwości dot. ustaw o zmianie konstytucji ale można raczej uznać pod kątem dochowania procedury z art. 235)	zgodność z Konstytucją, z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi (których ratyfikacja obyła się za zgodą wyrażoną w ustawie lub w za zgodą z referendum)
2	umowy międzynarodowe (wszystkie! rodzaje umów międzynarodowych)	zgodność z Konstytucją
3	przepisy prawa wydane przez centralne organy państwa (organ centralny – to jeden na całe państwo, np. minister finansów, prezydent, GIODO, RPO; przepis prawa takiego organu jest rozumiany szeroko – najczęściej chodzi o rozporządzenia, ale były też kontrolowane uchwały sejmu)	zgodność z Konstytucją, z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi (z dużej, szczególnej i małej ratyfikacji) oraz z ustawami !

! Materialna koncepcja aktu normatywnego – akt materialny to każda regulacja, zawierająca w swej treści normy prawne (abstrakcyjne reguły postępowania, skierowane do generalnie określonego adresata) przy czym nie jest istotna nazwa nadana dla danego aktu. Przedmiot kontroli nie jest ograniczony do aktów zawierających źródła powszechnie obowiązującego prawa.

Dzięki temu, TK gdy akt normatywny spełnia takie kryteria, to bada konstytucyjność aktu – jest to rozszerzenie kompetencji TK.

Kryteria kontroli norm / aktów prawnych:

1. zgodność materialna – zgodność treściowa regulacji

2. zgodność proceduralna – dochowanie trybu

3. zgodność kompetencyjna – czy organ wydający akt miał do tego kompetencję, co jest szczególnie ważne przy badaniu rozporządzeń, do których konieczne jest trójszczegółowe upoważnienie ustawowe.

Rodzaje kontroli norm:

1. kontrola w systemie kontynentalnym (europejskim) i systemie common law

W systemie common law podnosi się zarzut przed sędzią, który od razu go rozstrzyga, jest to kontrola szybka ale rozproszona bo ilu sędziów, tyle może być rozstrzygnięć. Przepis niekonstytucyjny nie jest usuwany, tylko nie jest stosowany – sędzia go traktuje tak, jakby go nie było.

Przy kontroli kontynentalnej – podniesiony zarzut jest kierowany do wyspecjalizowanego organu sądu – trybunału konstytucyjnego, jest to kontrola długa, czekamy na odpowiedź trybunału ale jest mniejsze niebezpieczeństwo rozbieżności bo jeden organ powie jak coś rozumieć, a nie 14 sędziów w różnych miejscach. Przepis niekonstytucyjny jest usuwany z systemu prawnego, jest derogowany, wykreślany.

1. kontrola prewencyjna bądź kontrola następcza

Kontrolę prewencyjną uruchamia się przed podpisaniem aktu prawnego. W Polsce taką kontrolę może uruchomić tylko Prezydent RP względem ustaw przed podpisaniem (art. 122) lub względem umów międzynarodowych przed ratyfikacją (art. 133 ust. 2).

Kontrola następcza – to kontrola wobec aktów już podpisanych i ogłoszonych, ale niekoniecznie wobec aktów, które weszły już w życie (może być vacatio legis). Jest wiele różnych podmiotów uruchamiających tą kontrolę.

1. kontrola abstrakcyjna i kontrola konkretna

Kontrola konkretna to jest kontrola uruchamiana w związku ze ściśle określonym stanem faktycznym, w związku z konkretnym postępowaniem sądowym kończącym się lub zakończonym. Są 2 instrumenty tej kontroli: 1) skarga konstytucyjna, 2) pytanie prawne

Kontrola abstrakcyjna – to kontrola inicjowana bez związku z konkretną sprawą dlatego że problem ma charakter globalny, systemowy, powszechny.

Kontrolę abstrakcyjną może uruchomić w Polsce:

1. grupa podmiotów legitymowanych ogólnie:

Prezydent, Prezes RM, Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu

50 posłów i 30 senatorów

Prezesi: I prezes SN, prezes NSA, prezes NIK

Rzecznik Praw Obywatelskich i Prokurator Generalny

1. grupa podmiotów legitymowanych indywidualnie, szczególnie:

organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego (rada miasta, gminy, powiatu, sejmik województwa)

kościoły i związki wyznaniowe

Krajowa Rada Sądownictwa

ogólnokrajowe organy związków zawodowych,

ogólnokrajowe władze organizacji pracodawców,

ogólnokrajowe władze organizacji zawodowych.

wykład z dn. 07/04/2013r.

Podmioty legitymowane indywidualnie, szczególnie – ta szczególność podmiotów ww. mogą kwestionować akty normatywne wyłącznie w zakresie własnego działania. Art. 191 – mogą występować do TK jeśli akt normatywny dotyczy zakresu ich działania. Podmiot taki musi udowodnić że ma taką legitymację do kwestionowania aktu prawnego.

Kontrola abstrakcyjna jest oderwana od stanu faktycznego, niezależnie od konkretnej sprawy.

Kontrola konkretna – są jej 2 przykłady w polskim prawie:

1. pytanie prawne

2. skarga konstytucyjna

Zakres przedmiotowy kontroli konkretnej obejmuje tylko takie przepisy, które zostały zastosowane w stosunku do danego podmiotu (skarga konstytucyjna) albo mają zostać zastosowane przez dany organ (pytanie prawne).

Art. 193 - Każdy sąd może przedstawić Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem.

Pytanie prawne – są 3 przesłanki które łącznie warunkują dopuszczalność przedstawienia pytania prawnego TK:

1. podmiotowa – zgodnie z którą może to uczynić jedynie sąd, rozumiany jako państwowy organ władzy sądowniczej, oddzielony i niezależny od legislatywy i egzekutywy

2. przedmiotowa – w myśl której przedmiotem pytania prawnego może być wyłącznie ocena zgodności aktu normatywnego z Konstytucją i ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą. Tu może być każdy akt normatywny, nawet nie prawa powszechnie obowiązującego.

3. funkcjonalna – uzasadnia wystąpienie z pytaniem tylko wtedy, gdy od odpowiedzi na nie zależy rozstrzygnięcie konkretnej sprawy toczącej się (zawisłej) przed sądem.

Z okoliczności sprawy toczącej się przed sądem pytającym musi wynikać, że przepis prawa wobec którego sąd ma wątpliwości co do zgodności ze wskazanymi w pytaniu prawnym przepisami Konstytucji (lub innego hierarchicznie wyższego aktu normatywnego) znajdzie zastosowanie w sprawie rozstrzyganej przez sąd pytający. Wymaganie powiązania pytania prawnego z danym postępowaniem ma charakter bezwzględny. (zobacz tezę wyroku TK: P 20/04 z 7.11.2005r.)

Przedstawienie pytania prawnego jest możliwe od momentu wszczęcia postępowania sądowego aż do jego prawomocnego zakończenia. Strony postępowania sądowego nie mają wiążącego wpływu na to, czy sąd wystąpi do TK z pytaniem prawnym.

Wyrok TK stwierdzający zgodność z konstytucją – sąd musi zastosować akt normatywny.

Gdy wyrok TK stwierdzi niezgodność aktu z konstytucją – sąd nie stosuje wówczas takiego aktu normatywnego.

Gdy wyrok TK stanowi, że przepis jest niezgodny z konstytucją ale ze względów skutków wynikających z takiego wyroku TK przepis ma być jeszcze jakiś stosowany, to: sady powszechne stosują taki przepis do końca takiego okresu; sądy administracyjne przestają taki akt normatywny stosować.

Do czasu rozstrzygnięcia sprawy związanej z pytaniem prawnym przed TK, postępowania sądowe którego sprawa dotyczy ulega zawieszeniu.

Skarga konstytucyjna

• wąskie ujęcie skargi – skarga przeciwko normie, tzn. podstawą skargi może być tylko zarzut, że orzeczenie naruszające prawa / wolności zostało wydane na podstawie przepisu niezgodnego z Konstytucją (w Polsce ten model przyjęto) – art. 79

• szerokie ujęcie skargi – skarga przeciwko normie i orzeczeniu, tzn. podstawą skargi może być też zarzut, że samo orzeczenie zostało wydane w sposób naruszający konstytucję (np. przyjęcie niewłaściwej interpretacji, naruszenie praw proceduralnych)

• podmiotem skargi może być każdy, czyje konstytucyjne prawa i wolności zostały naruszone, więc przede wszystkim osoba fizyczna ( nie tylko obywatel), ale i osoby prawne, choć w tylko w zakresie w jakim są podmiotami konstytucyjnych praw i wolności

• przedmiotem skargi jest przepis dotyczący indywidualnej sprawy który zdaniem skarżącego narusza konstytucyjne wolności i prawa

• skarga musi w sposób konkretny wskazywać przepis naruszający

• podstawą skargi jest zrzut naruszenia konstytucyjnych wolności i praw a jedyny wyjątek dot. prawa do azylu lub statusu uchodźcy; należy wskazać sposób w jaki kwestionowany przepis narusza konstytucyjne wolności i prawa,

• inne konieczne przesłanki do wniesienia skargi

• naruszenie w wyniku orzeczenia sądu lub organu administracji publicznej

• orzeczenie musi być ostateczne (tzn. brak innego środka prawnego)

• wystarczy orzeczenie sądu II instancji, nie trzeba iść z kasacją do SN, aby móc wystąpić ze skargą konstytucyjną, bo kasacja jest nadzwyczajnym środkiem

• termin zawity 3 m0cy od doręczenia ostatecznego rozstrzygnięcia

• przymus adwokacji – musi być sporządzona przez adwokata/radcę prawnego, chyba, że skarżącym jest sędzia, prokurator, notariusz, doktor habilitowany lub profesor nauk prawa.

• 3kąt…..

Składy TK rozpoznającego sprawę ze skargi konstytucyjnej:

1. 3 osobowe – gdy kontrola dotyczy aktu podustawowego

2. 5

3. co najmniej 9 – pełny skład…

Skutki prawne orzeczenia TK:

1. skutki MARKO – skutki orzeczenia dla dalszego losu skontrolowanego aktu lub zawartej w nim normy

1. ma moc powszechnie obowiązującą

2. ostateczne ( nie ma odwołania )

3. podlegają ogłoszeniu tam, gdzie był ogłoszony zakwestionowany akt (zazwyczaj będzie to Dziennik Ustaw), a jeśli nie był ogłoszony to w Monitorze Polskim,

4. gdy akt uznany za zgodny to jako res iudicata nie może być zakwestionowany ponownie z tego samego powodu

5. gdy akt uznany za niezgodny to traci moc obowiązującą, ale konsekwencją niezgodności nie jest nieważność ex tunc (akt uznany za niezgodny nie uznaje się za nieważny od początku jego wejścia w życie, a dopiero od wyroku TK; sądy administracyjne przyjmują odmiennie, że taki akt uznany za niezgodny z konstytucją nie obowiązuje w zakresie zakwestionowanym od początku wejścia aktu prawnego w życie); nie ma jednolitości, czy wyrok TK wiąże od momentu ogłoszenia czy od momentu opublikowania – TK przyjmuje, że od momentu ogłoszenia niezależnie od publikacji;

6. TK może określić moment utraty mocy obowiązującej – zasadą jest dzień orzeczenia ale może to być inny termin:

   1. nie więcej niż 18 m-cy – w przypadku ustawy

   2. nie więcej niż 12 m-cy w przypadku innego aktu.

1. skutki MIKRO – skutki orzeczenia dla decyzji, orzeczeń i rozstrzygnięć podjętych w przeszłości na podstawie takiego aktu bądź normy

1. domniemywa się ważność podjętych wszystkich indywidualnych rozstrzygnięć zapadłych na podstawie tego aktu, a jedynie wprowadzona jest możliwość ich zakwestionowania,

2. w terminach określonych w przepisach na wniosek osoby, której orzeczenie dotyczy istnieje możliwość wznowienia postępowania,

3. problem „przywileju korzyści”.

Spory kompetencyjne – druga kompetencja TK:

• spór kompetencyjny to rozbieżność stanowisk co do zakresu kompetencji stron tego sporu

• spór istnieje między centralnymi konstytucyjnymi organami państwa (nie samorządu!)

• organ centralny to jeden organ na całe państwo

• spór istnieje między centralnymi konstytucyjnymi organami państwa:

  • charakter pozytywny – gdy dwa (więcej) organów uznaje się za właściwe do rozstrzygnięcia

  • charakter negatywny – gdy dwa (więcej) organów uznaje się za niewłaściwe do rozstrzygnięcia

• inicjatywa: prezydent, marszałek sejmu i senatu, prezes RM, pierwszy prezes SN, prezes NSA, prezes NIK – węższy zakres niż zakres podmiotów których spór ten może dotyczyć

• postępowanie przed pełnym składem TK (co najmniej 9 sędziów TK), rozstrzygnięcie w formie postanowienia, ogłaszanego w Monitorze Polskim

Orzekanie o zgodności z Konstytucją celów lub działalność partii politycznych

• jest to element zasady pluralizmu politycznego (jest to na egzaminie i z tego pyta!)

TRYBUNAŁ STANU

• odpowiedzialność konstytucyjna – odpowiedzialność za naruszenie prawa realizowana z inicjatywy parlamentu bądź prezydenta przed organem władzy sądowniczej

• Trybuna Stanu (TS) odrębny organ władzy sądowniczej, jednak nie jest sądem w rozumieniu art. 175 ust. 1 i nie sprawuje wymiaru sprawiedliwości

• skład TS: przewodniczący – z urzędu pierwszy prezes SN (wirylista); 2 z-ców + 16 członków wybieranych przez Sejm spoza grona posłów i senatorów na okres kadencji sejmu

• istnieje możliwość ponownego wyboru

• zastępcy przewodniczącego TS oraz co najmniej połowa członków TS powinni mieć kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego; reszta nie musi być prawnikami

Status prawny sędziego TS

• funkcja członka TS jest honorowa i nieodpłatna

• sędziowie podlegają tylko konstytucji i ustawom

• odwołanie sędziego: zrzeczenie się, trwała niezdolność do wykonywania czynności, skazanie prawomocnym wyrokiem sądu

• członek TS nie może bez uprzedniej zgody TS być pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Członek TS nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa, jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędna do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się przewodniczącego TS, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.

Przed TS odpowiada się delikt konstytucyjny (za wyjątkiem Prezydenta). Delikt konstytucyjny to:

1. czyn (działanie lub zaniechanie)

2. zawiniony

3. niebędący przestępstwem (delikt nie jest przestępstwem)

4. popełniony

   1. w zakresie urzędowania (jest zakres uprawnień i źle z nich skorzystano) lub

   2. w związku z zajmowanym stanowiskiem (wychodzi się poza swój urząd i wykonuje kompetencje nie wynikające z żadnego przepisu prawa)

kto	za co odpowiada przed TS	kto stawia w stan oskarżenia (kto uruchamia postępowanie)	kary
Prezydent	za przestępstwo i za delikt oraz za delikt który jest przestępstwem (nikt inny za przestępstwo nie trafi przed TS)	art. 145 ust. 2 konstytucji uchwałą Zgromadzenie Narodowe, podjętą większością co najmniej 2/3 członków Zgromadzenia (czyli nie tylu ilu przyjdzie tylko wszystkich). Wniosek w sprawie stawia 140 członków Zgromadzenia (np. 100 senatorów + 40 posłów)	za przestępstwo – kary z KK takie jak za przestępstwo Za inne niż przestępstwo: złożenie z urzędu, orzeczenie zakazu zajmowania stanowiska od 2 do 10 lat, utrata biernego i czynnego prawa wyborczego od 2 do 10 lat, odebranie orderów i odznaczeń i możliwości ich uzyskiwania na okres od 2 do 10 lat, TS może poprzestać na stwierdzeniu winy i odstąpić od kary
członkowie RM (wszyscy, obligatoryjni i fakultatywni)	za delikt który jest przestępstwem (gdy delikt i przestępstwo się skumulują) i za sam delikt	art. 156 konstytucji uchwałą Sejmu podjętą większością 3/5 ustawowej liczby posłów na wniosek Prezydenta, lub 115 posłów	za przestępstwo – kary z KK takie jak za przestępstwo Za inne niż przestępstwo: złożenie z urzędu, orzeczenie zakazu zajmowania stanowiska od 2 do 10 lat, utrata biernego i czynnego prawa wyborczego od 2 do 10 lat odebranie orderów i odznaczeń i możliwości ich uzyskiwania na okres od 2 do 10 lat, TS może poprzestać na stwierdzeniu winy i odstąpić od kary
Prezes NBP, członkowie KRRiTV, Prezes NIK, Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych	za sam delikt (za przestępstwo trafiają przed sąd, nie do TS)	art. 198 konstytucji Sejm uchwałą podjętą większością bezwzględną na wniosek prezydenta, 115 posłów, komisji śledczej (na mocy ustawy o komisji śledczej)	Za inne niż przestępstwo: złożenie z urzędu, orzeczenie zakazu zajmowania stanowiska od 2 do 10 lat, utrata biernego i czynnego prawa wyborczego od 2 do 10 lat, odebranie orderów i odznaczeń i możliwości ich uzyskiwania na okres od 2 do 10 lat, TS może poprzestać na stwierdzeniu winy i odstąpić od kary
posłowie i senatorowie	za naruszenie zasady incompatibilitas (art. 107 konstytucji)	Sejm względem posła Senat względem senatora większością bezwzględną na wniosek Marszałka Sejmu lub Marszałka Senatu (nie wiadomo, co w razie naruszenia zakazu art. 107 przez Marszałka Sejmu lub Marszałka Senatu)	pozbawienie mandatu – TYLKO

Delikt to jest czyn (działanie lub zaniechanie). Czyn to jest działanie lub zaniechanie zawinione, które to działanie lub zaniechanie zawinione polega na naruszeniu konstytucji lub ustaw. Delikt jest to czyn który nie jest przestępstwem ! popełniony w zakresie urzędowania lub w związku z zajmowanym stanowiskiem.

W zakresie urzędowania – działamy w zakresie swoich kompetencji (świadomość kompetencji co do zakresu swego działania).

W związku z zajmowanym stanowiskiem – działamy poza zakresem swoich kompetencji (nieświadomość braku kompetencji do danego działania).

Może więc być np. delikt w związku z zajmowanym stanowiskiem ale nie w zakresie urzędowania.

wykład z dn.21/04/2013r.

STANY NADZWYCZAJNE

tabelka ze stanami nadzwyczajnymi – załącznik (w materiałach ze strony katedry – patrz folder)