1. Chorał gregoriański

2. CHORAŁ GREGORIAŃSKI- liturgiczny jednogłosowy śpiew w kościele rzymskokatolickim. Nazwa pochodzi od papieża Grzegorza I (koniec VI w.), który miał śpiewy te zebrać i uporządkować. Melodie chorału stanowiły podstawę (cantus firmus) wielogłosowej muzyki średniowiecznej

3. Chorał gregoriański w XVII w. wyszedł z użycia, aby w XIX w. przeżyć renesans w Kościele rzymskokatolickim i w anglokatolickim skrzydle kościoła anglikańskiego. Chorał gregoriański był rozwijany, kodyfikowany, i notowany głównie w Frankońskich krajach zachodniej oraz centralnej Europy podczas IX i X wieku, z późniejszymi dodatkami i przekształceniami, ale niektóre teksty i melodie mają swoją genezę w wiekach jeszcze wcześniejszych. Pomimo, że popularna legenda łączy Papieża Grzegorza Wielkiego z wynalezieniem chorału gregoriańskiego, obecnie przyjmuje się, że śpiew noszący jego imię powstał z późniejszej karolińskiej syntezy rzymskiego i galijskiego chorału. Nawiązanie do Grzegorza Wielkiego było "chwytem marketingowym", który miał sprawić, by powstały rzekomo z boskiego natchnienia chorał stał się elementem liturgii praktykowanym w całym cesarstwie.

4. Chorały gregoriańskie oparte są na ośmiu skalach modalnych. Do typowych cech melodycznych chorałów gregoriańskich należą: incipit oraz kadencja, zastosowanie tonów recytacyjnych, wokół których skoncentrowane są inne dźwięki melodii, a także przeplatające się w procesie centonizacji teksty słowne motywów muzycznych tworzące grupy podobnych chorałów.

Melodie gregoriańskie zapisuje się stosując neumy, wczesną formę notacji muzycznej, która w XVI wieku dała początek współczesnej pięciolinii. Chorał gregoriański odegrał kluczową rolę w rozwoju polifonii.

5. Tradycyjnie śpiewały go chóry mężczyzn i chłopców w kościołach, a także kobiety i mężczyźni ze zgromadzeń zakonnych w kaplicach. Jest to muzyka rytu rzymskiego, wykonywana podczas Mszy oraz godzin kanonicznych w klasztorach. Chorał gregoriański, który zyskał miano oficjalnej muzyki liturgii chrześcijańskiej, przyczynił się do marginalizacji, a czasami nawet całkowitego wyparcia innych lokalnych tradycyjnych pieśni chrześcijańskiego Zachodu. Chociaż wykonywanie chorału gregoriańskiego nie jest w dalszym ciągu obowiązkowe, Kościół Rzymskokatolicki nadal oficjalnie uznaje go za muzykę najbardziej odpowiednią dla kultu religijnego. W XX wieku chorał gregoriański powrócił do łask zarówno w środowisku muzykologów, jak i ludzi świeckich.

6. Cechy chorału gregoriańskiego

• JEDNOGŁOSOWOŚĆ - śpiew chóru męskiego na jeden głos

• AMETRYCZNOŚĆ - brak określonego metrum i związanych z nimi taktów w utworze

• MELIZMATYCZNOŚĆ - wykonywanie kilku dźwięków na jednej sylabie

• A CAPPELLA

• TEKSTY w języku łacińskim

• TONALNOŚĆ oparta na 8 skalach modalnych, kościelnych; ścisła diatonika

• TEKSTY z Pisma Świętego

• ODPOWIEDNIA NOTACJA: litery, neumy, klucze

• CHARAKTER - spokojny, dostojny

• BRZMIENIE ascetyczne

7. Notacja

Chorał w późniejszym okresie swojego rozwoju był zapisywany za pomocą tzw. NOTACJI NEUMATYCZNEJ, która wykorzystywała specjalne znaki na oznaczenie poszczególnych dźwięków lub ich grup przypadających na jedną sylabę tekstu. We wczesnym stadium rozwoju europejskiego zapisu muzycznego neumy wyrażały tylko przybliżoną wysokość dźwięków, natomiast po reformie pisma muzycznego Guidona z Arezzo w XI w. określały już konkretne dźwięki.

Podstawowe znaczenie w chorale gregoriańskim miał tekst składający się z fragmentów Pisma Św. Muzyka miała pomagać tylko zrozumieniu tekstu. Ważne było ustalenie związku tekstu i muzyki. W związku z tym ustanowiono stosunek:

• SYLABICZNY - gdy na jedną sylabę tekstu przypadał jeden dźwięk

• NEUMATYCZNY - gdy na sylabę tekstu przypadało kilka dźwięków

• MELIZMATYCZNY - gdy na jedną sylabę tekstu przypadało od dwóch do kilkunastu nut

***Notacja muzyczna (inaczej pismo nutowe) jest symbolicznym językiem, za pomocą którego można zapisać wszystkie cechy dźwięków muzycznych, rytmiki, melodii, harmonii, dynamiki oraz artykulacji

****W skład notacji wchodzą:

• pięciolinia

• klucze

• znaki chromatyczne

• nuty i pauzy

• jednostka metryczna

• oznaczenia tempa

• oznaczenia dynamiki

• oznaczenia artykulacji

• frazowania

• i inne dotyczące sposobu wykonania utworu (np. znaki powtórzenia)

8. Rodzaje śpiewów

W chorale gregoriańskim wyróżnia się następujące rodzaje śpiewów:

• psalmodia – śpiewy proste, recytatywne, wykonywane solo, przez dwa chóry na przemian lub przez wszystkich wiernych, kończące się przeważnie doksologią.

• antyfona – utwory w zasadzie krótkie spełniające role refrenów do psalmów, z którymi zazwyczaj występują. Istniały antyfony rozbudowane melizmatycznie.

• responsoria – śpiewy melizmatyczne, rozbudowane w melodyce ornamentalnej lub krótkie i utwory w stylu swobodnym.

• 'ordinarium missae – śpiewy o charakterze recytacyjnym lub melizmatycznym, wykonywane przeważnie przez 2 chóry równe.

9. …

• hymny, tropy, sekwencje, versus, quasi-versus – formy zarówno oryginalne jak i adaptowane, wzięte niekiedy z innego repertuaru.

  • Hymn to jednogłosowa pieśń sławiąca Boga, o sylabicznej melodyce i budowie zwrotkowej.

  • Trop to wstawka nowego wierszowanego tekstu z melodią, umieszczonego pomiędzy tekstem liturgicznym.

  • Sekwencja to rodzaj wstawki z nowostworzonym tekstem podstawionego pod istniejące wcześniej melodie, będące bezsylabowymi dźwiękami melizmatu na słowie.

10. …

Niedawno odkryty został dramat liturgiczny Hildegardy von Bingen Ordo virtutum (Gra cnót) - moralitet. Cechuje się wyszukaną melodyką i ekspresyjnością. Wykorzystano tam instrumenty smyczkowe oraz dęte.

• concentus - charakteryzował się śpiewnym charakterem melodii bez względu na tekst słowny;

• lais - pieśni na cześć chrześcijańskich świętych;

• legendy - rymowane pieśni o świętych;

• ody - forma poezji religijnej; posiadały budowę zwrotkową, śpiewane były zawsze według jednej melodii , zwanej "hirmos".

11. Śpiewy mszalne

Części stałe mszy - ordinarium missae:

• Kyrie - tekst w języku greckim)

• Gloria

• Credo

• Sanctus - zawiera "Benedictus"

• Agnus Dei - dodane w XI wieku.

Części zmienne mszy - proprium missae:

• introitus - śpiew na rozpoczęcie

• graduale

• alleluja

• offertorium - śpiew na przygotowanie darów

• communio - śpiew na komunię

12. Śpiewy pomszalne

Officja (Nabożeństwa, liturgia godzin, godziny kanoniczne):

• Jutrznia (przed wschodem słońca, odprawiana jeszcze w nocy)

• Laudes (od laudare - chwalić o brzasku)

• Pryma (o wschodzie słońca)

• Tercja (o 9.00)

• Seksta (po południu)

• Nona (ok. 15.00)

• Nieszpory (o zachodzie słońca)

• Kompleta (przed udaniem się na spoczynek)

Głównym elementem tych nabożeństw są: psalmy, hymn, antyfony, responsoria

13. KONIEC

DZIĘKUJĘ ZA UWGĘ!!!