Instrumenty finansowe i ich klasyfikacja

Instrument finansowy[e1] jest to każdy kontrakt, który skutkuje powstaniem składnika aktywów finansowych u jednej jednostki i zobowiązania finansowego lub instrumentu kapitałowego u drugiej jednostki .

Instrumenty finansowe dzielimy na:

1) Z punktu widzenia przedmiotu praw i obowiązków:

a) Pierwotne – powodują powstanie praw i obowiązków majątkowych, a więc odpowiednio aktywów finansowych i zobowiązań finansowych, np. umowy kupna-sprzedaży, pożyczki, emisja akcji.

b) Pochodne – powodują powstanie praw i obowiązków, które skutkują przeniesieniem między stronami umowy dotyczącej danego instrumentu, ryzyka finansowego, nieodłącznie związanego daną zmienną, określaną mianem instrumentu podstawowego. Zmienną może być stopa procentowa, cena konkretnego dobra. (transakcje typu futures i forward).

2) Według pierwotnego terminu zapadalności (kryterium czasu):

a) Krótkoterminowe – okres do zapadalności: do 1 roku,

b) Średnioterminowe – okres do zapadalności: od 1 roku do 3 lat,

c) Długoterminowe – okres do zapadalności: powyżej 3 lat.

3) Ze względu na strukturę:

a) Proste – są składnikami zobowiązań finansowych lub kapitału własnego emitenta (zaciągnięte pożyczki, wyemitowane obligacje),

b) Złożone – to instrumenty finansowe, które zawierają składnik zarówno zobowiązań jak i kapitału własnego (obligacja zamienna na akcje wystawcy),

c) Hybrydowe – zawierają elementy pierwotne i pochodne. Kombinacją jest wbudowanie instrumentów pochodnych w instrumenty pierwotne (obligacje z opcją wcześniejszej spłaty).

d) Syntetyczne – są to zbiory pojedynczych instrumentów finansowych nabywanych i utrzymywanych przez jednostkę gospodarczą po to, aby imitowały cechy charakterystyczne innego instrumentu finansowego (długoterminowe zadłużenie np. zaciągnięty kredyt długoterminowy, o zmiennej stopie procentowej połączone ze swapem stóp procentowych)

Rodzaje instrumentów finansowych:

1) Obligacja skarbowa – papier wartościowy emitowany przez Skarb Państwa o określonym terminie wykupu, o stałym lub zmiennym oprocentowaniu

2) Akcje – papiery własnościowe łączące w sobie prawa o charakterze majątkowym i niemajątkowym, wynikające z uczestnictwa akcjonariusz a w spółce akcyjnej. Akcje mogą występować w dwóch formach:

a) Tradycyjnej, papierowej – w formie dokumentu papierowego

b) Niekonwencjonalnej, zdematerializowanej tzn. w formie zapisu komputerowego.

3) Certyfikaty inwestycyjne – instrumenty finansowe emitowane przez Fundusze Inwestycyjne, będące podmiotami prawnymi prowadzącymi działalność polegającą wyłącznie na lokowaniu zebranych środków w papiery wartościowe i inne prawa majątkowe.

4) Listy zastawne – emitowane przez banki hipoteczne mające formę akcyjną. Mogą występować w dwóch formach:

..a) Na podstawie kredytu zabezpieczonego przez Skarb Państwa, NBP, Wspólnotę Europejską itd.,

..b) Na podstawie wierzytelności banku hipotecznego z tytułu kredytów udzielonych wymienionym wyżej podmiotom.

Instrumenty własnościowe dają prawo dawcy kapitału do udziału w majątku emitenta. Są one dokumentem potwierdzającym własność kapitału zaangażowanego w działalność gospodarczą.

Instrumenty wierzytelnościowe mają charakter długu (pożyczki), czyli są świadectwem udostępnienia kapitału na ściśle określony czas – do momentu zapadalności. Oznacza to, iż w momencie zapadalności emitent musi zwrócić kapitał posiadaczowi instrumentu.