Finanse Publiczne – wykład 28/09/2014
Dr Kamila Bielawska
Egzamin – test wielokrotnego wyboru
Literatura:
Finanse publiczne, S. Owsiak (rozdziały 1, 2, 3, 9, 10, 11, 17, 21)
Polityka gospodarcza, Ćwikliński (rozdziały 4, 7, 8, 15)
Finanse Unii Europejskiej, Oręziak
------------------------------------------------------------------------------
Finanse publiczne, to publiczne zasoby pieniężne oraz operacyjne z tymi zasobami.
Przedmiotem zainteresowania finansów publicznych jako nauki ekonomicznej:
Zjawisko i procesy związane z tworzeniem i rozdysponowaniem funduszy publicznych
Wyjaśnienie treści ekonomicznej i społecznej funduszy publicznych
Badanie związków przyczynowo-skutkowych pomiędzy gromadzeniem i rozdysponowaniem funduszy publicznych a procesami gospodarowania procesami społecznymi i politycznymi.
Operacje publicznymi środkami pieniężnymi obejmują:
Gromadzenie dochodów i przychodów publicznych
Wydatkowanie środków publicznych
Finansowanie potrzeb pożyczkowych państwa
Zaciąganie zobowiązań angażując środki publiczne
Zarządzanie środkami publicznymi
Zarządzanie długiem publicznym
Czynniki wpływające na skalę ingerencji państwa w strefę społeczno-gospodarczą:
Doktryna (teoria) społeczno-ekonomiczna stosowana przez władze publiczne
Stopień rozwoju społeczno-ekonomicznego
Formy ingerencji państwa w strefę gospodarczą
Regulacja (stanowienie i egzekwowanie prawa)
Finansowanie dostępu do niektórych dóbr i usług (ludzie za to płacą w ramach pieniędzy publicznych)
„produkcja” – dostarczanie dóbr społecznych i publicznych przez przedmioty sektora finansów publicznych (np. muszą powstać szpitale, trzeba je umeblować, zatrudnić ludzi, płcić im wynagrodzenia itd.)
Dobro społeczne:
Są wytwarzane przez mechanizm społeczny
Nie blokuje dostępu biednym ludziom
Dobro publiczne:
Korzystanie przez jednostkę nie wyklucza innych z korzystania, zazwyczaj są bezpłatne lub częściowo odpłatne
Kategorie:
Państwo ingeruje w proces, by każdy miał dostęp (ochrona zdrowia, edukacja)
Wojsko straż pożarna
Argumenty na rzecz ingerencji państwa w gospodarkę:
Reakcja na niedoskonałości mechanizmu rynkowego:
Brak konkurencji
Występowanie efektów zewnętrznych
Istnienie braków informatycznych
Występowanie dóbr publicznych
Występowanie nierównowagi gospodarczej
Interwencjonizm wykraczający poza usuwanie niedoskonałości runku:
Redystrybucja dochodów (syndrom Janosika)
Finansowanie dóbr społecznych
Funkcje finansów publicznych wg R. Musgrave’a:
Alokacyjna:
Dostarczanie dóbr publicznych i społecznych albo proces, w którym wykorzystywanie zasobów (nie tylko pieniędzy ale grunty, nieruchomości, zasoby ludzkie) dzielone jest między dobra prywatne a publiczne i społeczne
Redystrybucyjna:
Dostosowanie podziału dochodu i majątku do zgodności z tym, co społeczeństwo uważa za słuszny czy sprawiedliwy stan podziału (instrumenty: podatki i transfery publiczne)
Stabilizacyjna:
Wykorzystywanie instrumentów fiskalnych do utrzymywania wysokiego stanu zatrudnienia, stabilność cen i właściwej stopy wzrostu gospodarczego z uwzględnieniem ich efektów dla bilansu płatniczego
Wydatki publiczne a wskaźniki rozwoju społecznego
Gospodarcza rola państwa w XXI wieku, V. Tanzi (2006) – jego wykres był na wykładzie
HDI (Human development index) – miernik rozwoju społeczno-gospodarczego; im wyższy, tym lepsza sytuacja (jakość życia). Średnia wartość wysokiego HDI wynosi 0,76, Polska ma 0,8.
Polityka finansowa
Polityka finansowa jest jednym z podstawowych instrumentów realizacji polityki gospodarczej, polega na określeniu celów, doborze metod i instrumentów realizacji tych celów w sferze finansów
Cele powinny być możliwe do osiągnięcia i wzajemnie niesprzeczne oraz kwantyfikowalne (konkretna wartość liczbowa)
Na politykę finansową składają się:
Polityka monetarna (pieniężna) – aktualny cel Polski, to wzrost cen na poziomie 2,5%
Fiskalna (budżetowa
Deflacja – proces w którym ceny spadają
Inflacja w 20014 roku wynosi 0,1
Polityka fiskalna a monetarna
Rząd prowadząc politykę fiskalną oddziałuje na politykę monetarną poprzez;
Wielkość deficytu sektora finansów publicznych i sposób jego finansowania
Wielkość dochodów i wydatków publicznych i ich strukturę
Regulowanie cen kontrolowanych
Wielkość i sposób wykorzystania wpływów z prywatyzacji
Konkurencyjność krajowych problemów na rynkach międzynarodowych
Wpływ na elastyczność rynku pracy
Polityka pieniężna oddziałowuje na politykę fiskalną poprzez:
Koszty obsługi długu publicznego
Skłonność do oszczędzania
Zdolność gospodarki do absorpcji krajowych oszczędności
Reguły fiskalne – trwałe ograniczenie polityki fiskalnej odzwierciedlone we wskaźnikach budżetowych, wskazujących na jej postępy (Kopts, Symansky 1998)
Podstawowe zasady tworzenia reguły fiskalnej
Dokładne określenie wskaźnika budżetowego, który obejmuje reguła, czyli np.. salda budżetowego (rzeczywiste lub strukturalne lub pierwotne) wydatków budżetowych (ogółem czy dochodu podatkowego), długu publicznego (brutto, netto)
Wprowadzenie wysokiej rangi prawnej reguły, poprzez jej zapisanie w konstytucji lub ustawie (np. o finansach publicznych) – gwarancja długoterminowego charakteru
Sposób ograniczenia agregatu budżetowego
Sformułowanie reguły w sposób prosty i zrozumiały, a także dla społeczeństwa
Sankcje za nieprzestrzeganie wyznaczają reguły i ich nieuchronność, egzekwowana przez niezależny od władz organ oraz dotkliwość kar
Wybór reguły spójnej z przyjętą średni- i długoterminową strategią finansową i gospodarczą kraju
Przyczyny stosowania reguł fiskalnych:
Problem tzw. opóźnień i niespójności polityki budżetowej w czasie
Zjawisko „skłonność do deficytu”
Potrzeba koordynacji polityk fiskalnych np. w ramach państw tworzących unię walutową
Reguły fiskalne
Salda budżetowe
Salda zadłużenia
Salda wydatków
Wybór reguły fiskalnej a cele polityki fiskalnej
Stabilizacja długu publicznego
Stabilizacja gospodarki
Wielkość sektora publicznego
Typ reguły fiskalnej | 1 | 2 | 3 |
---|---|---|---|
Saldo rzeczywiste | ++ | - | 0 |
Saldo pierwotne | + | - | 0 |
Saldo strukturalne | ++ | ++ | 0 |
Równowaga budżetowa w cyklu koniunkturalnym | ++ | +++ | 0 |
Relacja długu do PKB | +++ | - | - |
Wydatki | + | ++ | ++ |
Maksymalny poziom dochodów | - | - | ++ |
Minimalny poziom dochodów | + | + | - |
Ograniczenia dotyczące dochodów nadzwyczajnych | + | ++ | ++ |
Zagrożenia dla skuteczności reguł fiskalnych
„kreatywna księgowość”
Brak przejrzystości sektora finansów publicznych