Związki biologiczne czynne
Związki pierwotne (podstawowe) substancje występujące powszechnie w świecie roślinnym, pełnią funkcje energetyczna, budulcową i zapasową, należą tu mono i polisacharydy, tłuszcze, białka, kwasy nukleinowe, barwniki.
Związki wtórne(swoiste) powstały w wyniku wyspecjalizowanej przemiany materii charakterystyczne dla niektórych gatunków.
ŚLUZY- mieszanina różnych związków o charakterysty. Polisacharydów. Ciągliwe, koloidalne. Jako środki powlekające, ochronne, zmiękczające. Działanie miejscowe, nie wchłaniają się do przewodu pokarmowego. Występują w korzeniach, liściach prawoślazu, nasiona lnu, kozieradki, liście podbiału.
PEKTYNY- rozpuszczalne w wodzie, ze stężonymi roztworami sacharozy tworzą łatwo krzepnące koloidy. Jako środki powlekające w biegunce, stanach zapalnych przewodu pokarmowego.
TŁUSZCZE większość tłuszczów farmakologicznie nieczynne i stosowane jedynie jako środki rozmiękczające, lub jako dodatek do maści i plastrów.
WOSKI-lanolina- z wydzieliny gruczołów potowych i łojowych owiec, wykorzystywana jako podłoże do produkcji maści, kremów. Wosk pszczeli- do maści i kremów.
AMINOKWASY duże znaczenie biochemiczne, podstawowa rola w metabolizmie białkowym, środek tonizujący układ mięśniowy, niektóre w lecznictwie np. gliceryna jako środek tonizujący układ mięśniowy, kwas glutaminowy działa tonizująco.
BIAŁKA rola-budulcowa, rycyna środek trujący pochodzenia roślinnego. Specyficzne właściwości ma rycyna. Najbardziej trująca substancja, ale rozpuszcza się w oleju co umożliwia produkowanie nieszkodliwego oleju rycynowego.
KWASY ORGANICZNE- szeroko rozpowszechnione w świecie roślinnym, kwas askorbinowy- Wit C w procesach oksyderedukcyjnych, kwas mrówkowy- działa silnie bakteriobójczo( pokrzywa, igła jodły) kwas salicylowy przeciwbólowo, przeciwgorączkowo i przeciw reumatycznie (korzenie wierzby, topoli)
SUBSTANCJE WTÓRNE 100tyś metabolitów
ZWIĄZKI O CHARAKTERZE GLIKOZYDÓW właściwości bakteriobójcze i dezynfekujące (arbutyna, solicyna) korzenie wierzby, liście borówki, kwiaty wiązu.
FLAWONOIDY nadają barwę kwitom i owocom. Działanie farmakologiczne różne. Wzmacniają naczynia krwionośne, moczopędnie, naturalne przeciwutleniacze, przeciwzapalnie, przeciwalergicznie.
-ryfozyd z ziela ruty, gryki, kwiat bzu czarnego
-sylibina z owoców ostrogestu, w chorobach wątroby
-hyperozyd moczopędny z ziela dziurawca
-kwercetyna zmniejsza przepuszczalność naczyń krwionośnych, właściwości antyoksydacyjne, w cebuli, jabłkach herbacie, brokuły grejpfrut
ANTOCYJANY wpływ na przepuszczalność ścian naczyń krwionośnych przeciwzapalnie, przeciwutleniająco poprawiają krążenie w obrębie tęczówki oka. Występują w owocach bzu czarnego, czerwonych winogronach, kwiatach malwy czarnej i chabra bławatka.
KUMARYNY uszczelniają naczynia włosowate, rozszerzają naczynia krwionośne. W zielu nostrzyka żółtego, mierzanki wonnej kora kasztanowca.
KAREDENOLIDY działają na mięsień sercowy wzmacniają siłę skurczu, związki silnie trujące konwalia.
SAPONINY hemoliza krwi , przeciwzapalnie, działanie uszczelniająco na naczynia krwionośne wykrztuśnie, leczenie żylaków- kasztanowiec, wykrztuśnie korzeń żęńszenia pierwiosnek, ziele płoniczka
GLIKOZYDY ANTRACHINOWE(ANTRIZWIĄZKI) łagodnie lub silnie przeczyszczająco
OLEJKI GORYCZNE powstają na skutek enzymatycznego rozkładu glikozynolanów występują w roślinach z rodziny kapusiowatych nadając charakterystyczny zapach i smak: rzepa, kapusta, gorczyca, rzodkiewka. Silnie drażnią błony śluzowe i skórę wywołując przekrwienie bakteriostatycznie, fungistatycznie, przykład syntina w nasionach gorczycy czarnej.
ALKALOIDY związki pochodzenia naturalnego substancje azotowe o charakterze zasadowym, wykazujące działanie farmakologiczne. Wyjątek kolchicyna i kapsaicyna
Podział:
PROTOALKALOIDY:-efedryna- występuje w cisie pobudza mięśniówkę gładką oskrzeli, pobudza czynności serca stosowana między innymi w dychawicy oskrzelowej, pobudza układ nerwowy współczulny
-kapsaicyna w papryce środek powodujący przekrwienie skóry, w schorzeniach reumatycznych
- meskalina- w niektórych gatunkach kaktusów meksykańskich, odurza wywołuję wizje wzrokowe i słuchowe.
PSEUDOALKALOIDY- solanina w psiankowatych silnie trująca występuje w pędach ziemniaka, psianki czarnej pomidora.
-kalchicyna- w nasionach zimowitu jesiennego, silna trucizna. Poraża naczynia włosowate i powoduje zmiany genetyczne w leczeniu dny moczowej
ALKALOIDY PURYNOWE –kofeina nasiona krzewu kawowego
-teofilina w liściach herbaty
Teobromina nasiona kakaowca
ALKALOIDY POCHODNE PIRYDYNE I PIPERYDYNY –
-Konilina w pietraszniku plamistym wchłania się przez skórę i błony śluzowe, silny jad zwojowy powoduję porażenie ośrodka oddechowego i śmierć w wyniku uduszenia, dawka śmiertelna 0,1,0g
Nikotyna liście tytoniu
Lobelina występuje w lobeli rozdętej działa silnie pobudzająco na ośrodek oddechowy
ALKALOIDY CHINOLIZYDYNOWE zmniejsza wrażliwość nerwów ośrodkowych,
-spartelina w janowcu barwierskim środek przeciwarytmiczny
-lupalina wyst. W łubinie właściwości toksykologicznie
ALKALOIDY TROPANOWE
Atropina w psiankowatych poraża zakończenia nerwów przywspółczulnych lek rozkurczowy na mięśniówkę gładką w okulistyce może wywołać halucynację hamuję wydzielanie soku żołądkowego potu i śluzu
Skopolamina w bieluniu, lulku czarnym, działa uspokajająco wywołuje senność otępienie, przeciwwymiotna w chorobie lokomocyjnej
Kokaina w krzewie kokainowym środek miejscowo znieczulający w produkcji coca-coli
ALKALOIDY IZOCHINOLINOWE
Chelidonina w glistniku jaskółce ziele rozkurczowe na mięśnie gładkie w stanach zapalnych skurczowych przewodu pokarmowego
Morfina przeciwbólowo do krótkotrwałego podawania prowadzi do uzależnienia psychicznego i fizycznego
Kodeina papaweryna w mleku rozkurczająco na mięsnie gładkie, przeciwkaszlowo
ALKALOIDY INDOLOWE
Johimbina z kory drzewa johimba lekarska preparaty farmaceutyczne i afrodyzjaki
Strychnina z nasion gat. Kulczyb najbardziej toksyczna trucizna na szczury, w lecznictwie jako środek pobudzający
Ergotamina w sporyszu silny i długotrwały Skórcz mięsni gładkich w ginekologi w przypadkach krwawien porodowych i po poronieniach
ALKALOIDY CHINOLINOWE
Chinina z kory chinowca przeciwmalaryczna nadaje gorzki smak potrawom
GARBNIKIzw o charakterze polifenoli zdolność do tworzenia trwałych połączen z białkami, cierpki smak powodują aglutynację czerwonych krwinek przeciwzapalnie, ściągające zewnętrznie jako oklady i płukanki w stanach zapalnych skóry błon śluzowych oparzeniach odmrożeniach na biegunki, w leczeniu zatruć metalami ciężkimi i alkaloidami w korze dębu kłącza pięciornika wieżo wnika owoc BORÓWKI.
ZWIĄZKI GORYCZKOWE pobudzająco na wydzielanie śliny i soków trawiennych pobudzają apetyt wzmagają proces trawienia w bylicy piołunie chmielu
ŻYWICE nielotne mieszaniny zw terpenowych działanie przeczyszczające drażniące skórę głownie w gat drzew iglastych
BALSAMY ROZTWÓR ŻYWICY W OLEJKU ETERYCZNYM w leczeniu balsam peruwiański działa przeciwbakteryjnie przeciwpasożytniczo
OCHRONA GAT ROŚLIN ZIELARSKICH
Nadzór tereny lesne dyrektywa lasów państwowych, tereny użytkowe rolniczo nieużytki i inne odpowiednie urzędy administracji państwowej
Zbiór
-brzegi zbiornikow wodnych
-tereny podmokłe i bagienne oraz torfowiska
-łęgi nadrzeczne
-wilgotne łąki i murawy
-suche ugory i pastwiska
-miedze o pola uprawne
-nasypy skarpy rowy przy drogach
-parki ogrody
-lasy mieszane i iglaste
KWIATY JADALNE ok 80 gat można spożywać, kwiaty są surowcem niskokalorycznym
FLAWONOIDY –nasturcja większa dzięki obecności glikozydów nadaje potrawom ostry pikantny smak do sałatek
-hibiskus zawiera cyjanidyne, duza zawartośc Wit Ai E ma działanie antywirusowe i przeciw nowotworowo
-fiolek trobarwny apigenina
Bez czarny rutyna
Wiązówka błotna hiperozyd
Nagietek narcyza
FITOSTEROLE- spinosterol dynia
-tritereny nagietek
-karotenoidy nagietek, aksamitka
Kulinarne zastosowanie chryzantemy w Chinach i Japonii do zup sałatek przystawek, herbata
-ogórecznik w krajach śródziemnomorskich do sałatek sosów ozdoby
Przygotowanie usuwa się słupek, pręciki działki kielicha nie dotyczy to bratka fiołka wonnego i trójbarwnego, u goździka czy róży usuwa się niezabarwiony fragm. Płatka
W zależności od gatunków ścinamy:
-cały kwiatostan komosa strzałkowata z masłem i bułką
-wiązówka błotna daje delikatnego migdałowego smaku dżemom i musom owocowym
-bez czarny smażenie w cieście naleśnikowym
-pojedyńcze kwiatki –nasturcja do jaje potraw z serem
-bratek polny zanurzony w białku z cukrem do deserów
-stokrotki do sałatek i deserow
-dynia na surowo do sałatek. Na zupy, smażenie w cieście naleśnikowym
-płatki – róża do salatek i ciast, woda różaną aromatyzuje się napoje i słodycze
-nagietek do zup miesnych miękkiego sera ciast i słodkich wyrobów
ZASADY DOBREJ PRAKTYKI WYTWÓRCZEJ (GMP)
Maja między innymi na celu zapobieganie powst pomyłek błędów podczas wytwarzania leków. GMP zapewnia wysokiej jakości surowca wymaga aby surowce były skupowane od zatwierdzonych plantatorów
GLOBALGAP
System organizacji i technologii produkcyjnej który redukuje do minimum ujemne oddziaływanie rolnictwa na środ przyr. Zapewnia odpowiednią efektywność prod a jednocześnie sprzyja wyprodukowaniu surowca roślinnego najwyższej jakości zgadnie z wymaganiami odbiorcy. Proces produkcji powinien przebiegać tak aby niekorzystne czynniki wpływające na rośliny podczas uprawy, przetwarzania, i przechowywania ograniczyc do minimum. Zgodnie z tymi zasadami odbiorca surowca ma obowiązek przeszkolic plantatorów.
ZASADY
Wybór odpowiedniego mat rozmnożeniowego
Plantacja na glebach nieskażonych
Zabiegi agrotech odpowiednie dla poszczególnych gat. Roś
Nawozy organiczne nie mogą zawierać fekaliów ludzkich, powinny być dobrze przekompostowane nawozy mineralne w małych dawkach
System uprawy chroniący glebę
Integrowana ochrona roś: unikanie stosowanie pestycydów a jeśli się stosuje to w najmniejszych ilościach i z odnotowaniem w dokumentacji nie mogą być przekroczone normy zawartości pestycydów w rolnictwie
Zbiory surowca w najbardziej korzystnym terminie dla danego gat unikanie uszkodzeń materiału, zebrany surowiec zabezpieczony przed szkodnikami
Do osuszania przerobu i mrożenia surowiec powinien być dostarczany w jak najkrótszym czasie aby uniknąć zagrzania
Suszenie w profesjonalnych suszarniach z regulowaną temperaturą suszenia powinny być podawane w dokumentacji
Wysuszony surowiec pakowany jest w czyste i suche opakowania
Z surowcem nie mogą mieć kontaktu osoby z chorobami przenoszonymi droga pokarmową lub mające otwarte rany lub infekcje skórne
Plantator prowadzi ewidencje uprawy
W czasie wegetacji na plantacji są przeprowadzane kontrole urzędowe
Umowy miedzy producentem a odbiorcą w formie pisemnej wg miedzynarodowych i krajowych wymogów
Karty uprawy dołączone do każdej partii surowca
ROKITNIK ZWYCZAJNY ROŚLINA OZDOBNA, BARWNE OWOCE, SREBRZYSTE liście małe wymagania odporność
Roślina lecznicza surowiec-owoce bogate w Wit C, E, F, K, P mikroelementy kwas foliowy prowitamine A i D antocyjany fosfolipidy
Działanie wzmacniające odpornościowe przeciwbólowe na choroby żołądka reumatyczne przeziębienia
Rola kulinarna owoce na dżemy soki przeciery
Rola kosmetyczna maseczki opóźniające starzenie się jako jedyna roślina zawiera Wit B12
KMINEK ZWYCZAJNY roślina miododajna surowcem są owoce i olejek z nich owoce zawierają 2-7% olejku którego główne składniki to karwon Limonem karwel dihydroikarwon
Działanie wiatropędnie, rozkurczowo moczopędnie żółciopędnie żółciotwórczo przeciwpasozytniczo przeciwbakteryjnie przeciwgrzybicznie poprawia trawienie. Popularna przyprawa do ciężkostrawnych tłustych potraw mięs kiełbas grochu kapusty smażonych duszonych i pieczonych ryb, do wódek i likierów gatunkowych w kosmetyce dodatek do past do zębów i płynów do odkażania jamy ustnej, mydeł i płynów przeciwbakteryjnych kremów kosmetycznych.
KOPER WŁOSKI rodzina jedno lub wieloletnia, olejek eteryczny w całej rośliny najwięcej w owocach
Zastosowanie bóle wzdęcia i nieżyty żołądka wykrztuśnie w nieżycie gardła, krtani tchawicy spazmolitycznie wiatropędnie dezynfekująco na przewód pokarmowy pobudza laktację olejek stosowany zew bakterio i grzybobójczo do sałatek sosów pieczywa kiszenia.
KOPER OGRODOWY roślina miododajna, ziele ma ok 1,5% olejku prowit. A Wit B, C, D, E, K sole mineralne flawonoidy. Działanie odkażające rozkurczowe żółciopędne pobudzające laktacje poprawia przyswajanie pokarmów. Przyprawa do flaków sałatek, ziemniaków kiszonek herbata likiery syropy. Można zamrażać lub konserwować w soli wiatropędnie, wykrztuśnie, do zup, wędlin, tłustych dań ze strączkowa tych aromatyzowania smalcu i octu do kiszenia.
Olejek przy produkcji likieru.
WITAMINY-funkcja regulująca zapewniaja prawidłowe czynnośći kom.
WIT A zwiększa wydzielanie ciał odpornościowych, zapobiegają zakażeniom skóry, przewodu pokarmowego, dróg oddechowych, moczowych i rodnych. Wystepuję w żółtku marchwi natce pietruszki tranie wątróbce.
WIT Z GR B niedobór zaburzenia trawienia, przyswajanie składników B2 chroni przed zaćmą wpływ na prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego. B6 przed wypadaniem włosów zmianom skórnych wyst drożdże, kasza gryczana, otręby mięso indycze i wołowe wątróbka jajka
WIT C ułatwia przyswajanie żelaza zwiększa odporność jest antyoksydantem niezbędna do wytwarzania kolagenu wyst: owoce dzikiej rózy i aroni czarnej porzeczki ananas cytrusy chrzan papryka kalarepa brukselka
WIT D ułatwia wchłanianie wapnia, zapobiega osteoporozie wyst: ryby żółtka drożdże
WIT E przeciwutleniacz zapobiega miażdżycy chorobom nowotworowym procesom starzenia się bezpłodności wyst: liść pokrzywy i mięty, awokado, orzech laskowy, olej rzepakowy, słonecznikowy kukurydziany
Pierwiastki : -k ananas, banan
-Ca mleko, ser biały, nabiał żółtko brukselka
-Mg kakao, orzechy migdały kasza gryczana
-Fe natka pietruszki szpinak fasola groch nasiona dyni, słonecznika rodzynki chleb razowy wołowina cielęcina
-P mięso
-Zn ostrogi, otręby pszenne ryby
-Se czosnek, ryby
-Cr – drożdże pieprz czarny, ziemniaki w mundurkach
Olejki eteryczne zapachowe subst mieszanina zw org optycznie czynne kojące, hamują rozwój drobnoustrojów produkcja alkoholi.
Olejek lawendowy odstrasza insekty, zmniejsza napięcie mięśni gładkich tonizująco po urazie zapobiega tworzenie się blizn bóle głowy.
Olejek miętowy zespół jelita drażliwego, bóle głowy
Olejek cytrynowy wł antyseptyczne, niszczy drobnoustroje kosmetyka, aromaterapia
Olejek bazylikowy wl przeciwdepresyjne, uspokaja łagodzi emocje przeciwbólowe, kosmetyczne
Olejek paczulowy wl antybakteryjne, przeciwwirusowy, przeciwgorączkowy, kosmetyczne
Olejek cynamonowy wł rozgrzewające skł leków przeciwreumatycznych i na kurzajki przemysł farmaceutyczny kosmetyczny
Olejek cyprysowy zastosowanie aromaterapeutyczne, kosmetyczne, skóra z trądzikiem