POMOC SPOŁECZNA DLA RODZIN DOTKNIĘTYCH BEZROBOCIEM

Rodzina jest pojęciem bliskim każdemu z nas. Decydują o tym powody historyczne, społeczne jak i względy emocjonalne, ponieważ jest to najstarsza i najpowszechniejsza forma życia społecznego. Jednocześnie jest grupą związaną stosunkami małżeństwa, pokrewieństwa i rodzicielskimi, utrzymującą przy tym ciągłość biologiczną i kulturową społeczeństwa. Każdy z nas jest w sposób naturalny członkiem jakiejś rodziny, której najważniejszymi zadaniami są; utrzymanie ciągłości biologicznej i kulturowej społeczeństwa, realizowanie zadań kontrolnych i socjalizacyjnych, oraz zaspokajanie potrzeb bytowych i emocjonalnych (nieformalna organizacja życia rodzinnego, wspólnota miejsca zamieszkania, wspólny majątek, nazwisko oraz kultura duchowa- to czynniki sprzyjające tego typu związkom)

Zatem rodzina jest instytucją formalną, ( ponieważ istnieją przepisy i prawa regulujące jej działanie i funkcjonowanie) jak i społeczną, (gdyż życie rodzinne jest uregulowane według pewnych obowiązujących w danej kulturze- wzorów i norm, określone są role członków rodziny i wzory pokrewieństwa. „Rodzina ma swoje miejsce wśród innych społecznych instytucji- ekonomicznych, religijnych, politycznych i prawnych- i razem z nimi stanowi o trwałości społeczeństwa.”[1]

Procesy transformacji ustrojowej zachodzące w Polsce w latach 90- tych przyniosły dużo pozytywnych zmian gospodarczych i społecznych sprawiając, że życie rodzin uległo modernizacji, a zarazem spowodowały pogorszenie położenia ekonomicznego. Problemy współczesnej rodziny mają różnorakie podłoże np. nasilenie zjawisk patologicznych, alkoholizm, konflikty pokoleniowe między dziećmi a rodzicami czy ubóstwo. Zaś „Bezrobocie, niskie płace, wzrost kosztów utrzymania i kształcenia, wysoka cena dóbr tak podstawowych jak mieszkanie- wszystko to negatywnie wpływa na rodzinę, która często nie jest w stanie wypełnić swoich podstawowych funkcji.”[2]

Pojawienie się w rodzinie bezrobocia oznacza stratę czasem jedynego źródła dochodu stanowiącego podstawę egzystencji jak i prowadzi do utraty bezpieczeństwa socjalnego. Osoba nie pracująca nie jest w stanie utrzymać siebie i swojej rodziny, do tego nie może również zaspokoić podstawowych potrzeb swych domowników. Pogorszeniu ulega sytuacja materialna, finansowa i społeczna rodzin dotkniętych bezrobociem. By zrekompensować czymś utracony dochód zwiększa się liczba rodzin żyjących ze świadczeń społecznych, w tym- z zasiłków dla bezrobotnych oraz z zasiłków z pomocy społecznej. „Pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężenie trudnych sytuacji życiowych, których nie są w stanie one pokonać, wykorzystując własne środki, możliwości i uprawnienia”[3]. Zatem pomoc społeczna ma na celu zaspokojenie niezbędnych potrzeb życiowych osób i rodzin, umożliwienie im bytowania w warunkach odpowiadających godności człowieka, doprowadzenie do życiowego usamodzielnienia się i integracji ze środowiskiem oraz zapobieganie powstawaniu trudnych sytuacji życiowych.

Rodzaj, forma i rozmiar świadczeń uzależnione są od okoliczności uzasadniających udzielenie pomocy. Pomoc społeczną organizują organy administracji rządowej i samorządowej, współpracując z organizacjami społecznymi, związkami wyznaniowymi, stowarzyszeniami o charakterze charytatywnym, fundacjami oraz osobami fizycznymi.

Osoby, które nie mają żadnych źródeł utrzymania  lub dochód na osobę w rodzinie nie przekracza najniższej emerytury  mają prawo do świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej. Zatem „przez dochód rodziny rozumie się sumę miesięcznych dochodów osób w rodzinie uzyskanych w miesiącu poprzedzającym złożenie wniosku lub w przypadku utraty dochodu uzyskanego w miesiącu, w którym wniosek został złożony, bez względu na tytuł i źródło ich uzyskania- pomniejszoną o miesięczne obciążenie (…)”[4]. Pomocy finansowej udziela się przez pomoc społeczną w formie;

•         zasiłku stałego,

•         zasiłku stałego wyrównawczego,

•         zasiłku okresowego,

•         zasiłku celowego,

•      oraz renty socjalnej.

Dla realizacji zadań pomocy społecznej zleconych gminie tworzy się jednostki organizacyjne- ośrodki pomocy społecznej, które realizują również zadania własne gminy w zakresie pomocy społecznej. Również udzielana jest pomoc rodzinom i osobom bezrobotnym w postaci pracy socjalnej, poradnictwa specjalistycznego, a także w załatwianiu spraw urzędowych i innych spraw bytowych. Inną formą pomocy jest też; pomoc w znalezieniu pracy, w zdobyciu nowych kwalifikacji zawodowych jak i wsparcie moralne i psychiczne.

Dla wielu rodzin bezrobocie oznacza drastyczne obniżenie poziomu dochodów, przez co rośnie poziom spożycia alkoholu, pojawia się apatia, wzrasta liczba samobójstw i chorób psychicznych, częściej zdarzają się napięcia i konflikty. W naszym kraju jest brak psychicznego przygotowania do stanu bezrobocia. W znacznej mierze bezrobotni pozostawieni są sami sobie. System zasiłków może załatać budżet domowy, ale to jest tylko część problemu. Aby był jednak skuteczny, powinien być uzupełniony odpowiednim poradnictwem w zakresie prowadzenia małego biznesu. Pierwsze próby są już podejmowane, ważne by wyszły one z fazy eksperymentalnej. Nadal brakuje usług edukacyjnych wspierających, czy terapeutycznych, które nie dopuszczałyby lub łagodziły dysfunkcje w rodzinach w skutek bezrobocia. Ważnym elementem systemu pomocy społecznej jest stworzenie sieci usług wspierających, edukacyjnych lub korelacyjnych o mniej lub bardziej profesjonalnym charakterze, nastawionych na specyficzne problemy węższych kategorii rodzin wymagających pomocy.

Rodzina w kręgu oddziaływań instytucjonalnych według mnie w pewnym stopniu powinna liczyć na Kościół. Instytucja ta w opinii badanych autorytetów powinna być czynnie zainteresowana miejscowymi warunkami rodzin wymagających szczególnej pomocy, jak i objąć przewodnictwo w zakresie zabezpieczania specjalnych usług i warunków. Lepiej wypada w społecznej opinii działalność policji i jej wpływ na częstotliwość oraz efektywność podejmowanych lokalnych działań profilaktycznych. Natomiast praca Sądu opiera się na raportach niepełnych, nie oddających szczegółowych informacji na temat sytuacji rodziny. Do tego słabe jest zainteresowanie szkoły dziecięcym problemem. Program i postawy nauczycieli ignorują problem dostosowując każdego ucznia do tradycyjnego wzoru. „Przeprowadzone badania nad rodzinami wychowawczo dysfunkcjonalnymi oraz ich problemami ze środowiskową adaptacją wykazały, że 19,5% dzieci i młodzieży z nich pochodzących korzysta z różnego rodzaju form zajęciowych proponowanych przez inne niż szkoła placówki”[5]. Wspieranie dziecka z rodziny dysfunkcyjnej pod względem wychowawczym, to także wspieranie jego rodziny. Dlatego też postanowiono poszerzyć o pracowników służby zdrowia oraz członków wysoko dochodowych. Sporadyczne są przypadki przyczyniania się lekarzy pieniędzmi lub działalnością do pomocy poszczególnym instytucjom bądź jednostkom. Izolacja wobec problemów otaczającej nas rzeczywistości okazuje się dominującą cechą rodzin wysoko dochodowych i zadecydowała o negatywnej percepcji bezrobocia.

Szanse na wyjście rodziny z krytycznego impasu determinowanego jej społeczno- ekonomicznym statusem wydaje się być niechcianym efektem funkcjonowania instytucji. Brak dogłębnego rozeznania problemu oraz nieskuteczność działania powodują dyskwalifikację członków z rodzin bezrobotnych w starciu swych szans życiowych z aktualnymi możliwościami. Pojęcie „wsparcia społecznego” wyodrębnione w naukach socjologicznych określa więc reakcję środowiska na artykułowane przez jednostkę potrzeby. Jedynie obszarem rzeczywistej konfrontacji otoczenia z możliwościami i potrzebami rodzin bezrobotnych jest polityka społeczna, zmierzająca do stymulowania zatrudnienia i łagodzenia jego negatywnych skutków. Zatem na program przeciwdziałaniu bezrobociu składają się cztery wzajemnie powiązane i współzależne podsystemy; polityka makroekonomiczna sprzyjająca tworzeniu nowych miejsc pracy, aktywna polityka rynku pracy, efektywny system realizacji polityki przeciwdziałania bezrobociu oraz sprawne pośrednictwo pracy.

Uważam, iż pomimo otrzymywania świadczeń kompensacyjnych z pomocy społecznej, skutki bezrobocia w sferze psychospołecznej i ekonomicznej są dla wielu rodzin bardzo dotkliwe. Wydaje się, że celowe byłoby ukierunkowanie systemów pomocy społecznej  na bardziej konkretną pomoc rodzinom, które w wyniku bezrobocia potrzebują niezbędnego wsparcia finansowego jak i psychicznego. Obecny system pomocy i opieki okazuje się być jak na razie bezradny. Niedostatek ofert instytucjonalnego wspomagania rodzin w walce z bezrobociem, bezlitośnie obniża fasadowość regulacji społecznej rodziny.

Obniżenie poziomu życia, frustracja, poczucie krzywdy, izolacja społeczna, oraz wzrost konfliktów i zachowań patologicznych to typowe problemy rodzin dotkniętych bezrobociem

Czym są instytucje rynku pracy, czyli jak państwo pomaga bezrobotnym?

Pomoc bezrobotnym ewoluowała, nie jest to już tylko ewentualna wypłata świadczenia w wysokości - co tu dużo ukrywać - niezadowalającej. Ustawa o promocji zatrudnienia o instytucjach rynku pracy - jak sama nazwa wskazuje - stawia w pierwszym rzędzie tę tytułową promocję właśnie. Ustawodawca kładzie nacisk na aktywną pomoc bezrobotnym.

Jakie instytucje są instytucjami rynku pracy?

Sam ustawodawca wylicza, iż instytucje rynku pracy to:
1) publiczne służby zatrudnienia;
2) Ochotnicze Hufce Pracy;
3) agencje zatrudnienia;
4) instytucje szkoleniowe;
5) instytucje dialogu społecznego;
6) instytucje partnerstwa lokalnego.

Obecnie powiatowe urzędy pracy nie skupiają się już tylko na dotychczasowej rejestracji oraz wypłacaniu zasiłków. Motywem przewodnim ich działań ma być wsparcie osób bez zatrudnienia w zdobyciu lub odzyskaniu pracy.

Rejestracja bezrobotnych i poszukujących pracy następuje po przedstawieniu przez te osoby dokumentów niezbędnych do ustalenia ich statusu i uprawnień. Bezrobotni mają obowiązek zgłaszania się do właściwego powiatowego urzędu pracy w wyznaczonych terminach w celu potwierdzenia swojej gotowości do podjęcia pracy i uzyskania informacji o możliwościach zatrudnienia lub szkolenia.

Możliwa jest także taka sytuacja, w której starosta pozbawia statusu bezrobotnego bezrobotnego, który:

1. nie spełnia warunków niezbędnych do ustalenia statusu bezrobotnego,

2. otrzymał pożyczkę z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych lub instytucji z udziałem środków publicznych na podjęcie działalności pozarolniczej lub rolniczej;

3. odmówił bez uzasadnionej przyczyny przyjęcia propozycji odpowiedniego zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, wykonywania prac interwencyjnych lub robót publicznych albo udziału w szkoleniu, stażu, przygotowaniu zawodowym w miejscu pracy; pozbawienie statusu bezrobotnego następuje na okres 90 dni;

4. nie stawił się w powiatowym urzędzie pracy w wyznaczonym terminie i nie powiadomił w okresie do 5 dni o uzasadnionej przyczynie tego niestawiennictwa; pozbawienie statusu bezrobotnego następuje na okres 3 miesięcy od dnia niestawienia się w powiatowym urzędzie pracy;

5. odmówił poddania się badaniom lekarskim lub psychologicznym mającym na celu ustalenie zdolności do pracy; pozbawienie statusu bezrobotnego następuje na okres 3 miesięcy od dnia tej odmowy;

6. złożył wniosek o pozbawienie statusu bezrobotnego.

W sytuacji, gdy powiatowy urząd pracy prowadzący pośrednictwo pracy dla zarejestrowanych osób nie ma możliwości zapewnienia im odpowiedniego zatrudnienia ma obowiązek:

1. świadczyć usługę poradnictwa zawodowego;

2. umożliwić udział w zajęciach klubu pracy;

3. inicjować, organizować i finansować szkolenia bezrobotnych i innych uprawnionych osób oraz przyznawać i wypłacać dodatki szkoleniowe lub stypendia;

4. inicjować i dofinansowywać tworzenie dodatkowych miejsc pracy;

5. inicjować oraz finansować w zakresie określonym w ustawie inne instrumenty rynku pracy;

6. inicjować i realizować projekty lokalne;

7. przyznawać i wypłacać zasiłki i inne świadczenia z tytułu bezrobocia.

Jakie usługi na rynku pracy?

Sam ustawodawca określa, iż podstawowymi usługami rynku pracy są pośrednictwo pracy, usługi EURES, poradnictwo zawodowe i informacja zawodowa, pomoc w aktywnym poszukiwaniu pracy, organizacja szkoleń.

Pośrednictwo pracy

W pojęciu „pośrednictwo pracy” należałoby zawrzeć w szczególności udzielanie pomocy bezrobotnym i poszukującym pracy w uzyskaniu odpowiedniego zatrudnienia oraz pracodawcom w pozyskaniu pracowników o poszukiwanych kwalifikacjach zawodowych, pozyskiwanie ofert pracy, udzielanie pracodawcom informacji o kandydatach do pracy, w związku ze zgłoszoną ofertą pracy, informowanie bezrobotnych i poszukujących pracy oraz pracodawców o aktualnej sytuacji i przewidywanych zmianach na lokalnym rynku pracy, inicjowanie i organizowanie kontaktów bezrobotnych i poszukujących pracy z pracodawcami, współdziałanie powiatowych urzędów pracy w zakresie wymiany informacji o możliwościach uzyskania zatrudnienia i szkolenia na terenie ich działania, informowanie bezrobotnych o przysługujących im prawach i obowiązkach.

Dla doprecyzowania pojęcia „pośrednictwa pracy” warto przypomnieć, iż zgodnie z wolą ustawodawcy nie stanowi pośrednictwa pracy kierowanie za granicę do pracodawców zagranicznych własnych pracowników, jeżeli wynika to z umów międzynarodowych, których stroną jest RP, kierowanie za granicę do zatrudnienia polegającego na czasowym przyjęciu do rodziny w zamian za określone świadczenia w celu doskonalenia umiejętności językowych lub zawodowych, czyli tzw. au-pair.

Usługi te polegają na:

1. udzielaniu bezrobotnym i poszukującym pracy pomocy w uzyskaniu odpowiedniego zatrudnienia zgodnie z prawem swobodnego przepływu pracowników w UE,

2. udzielaniu pracodawcom pomocy w pozyskaniu pracowników o poszukiwanych kwalifikacjach zawodowych,

3. inicjowaniu i organizowaniu kontaktów bezrobotnych i poszukujących pracy z pracodawcami,

4. informowaniu o sytuacji na rynkach pracy, z uwzględnieniem występujących tam zawodów deficytowych i nadwyżkowych,

5. przeciwdziałaniu i zwalczaniu pojawiających się przeszkód w mobilności w dziedzinie zatrudnienia,

6. informowaniu pracowników publicznych służb zatrudnienia oraz związków zawodowych i organizacji pracodawców o usługach EURES;

7. inicjowaniu projektów o zasięgu międzynarodowym i zarządzaniu nimi.

Jest to nic innego jak udzielanie bezrobotnym i poszukującym pracy pomocy w wyborze odpowiedniego zawodu i miejsca zatrudnienia oraz pracodawcom w doborze kandydatów do pracy na stanowiska wymagające szczególnych predyspozycji psychofizycznych, w szczególności na:

1. udzielaniu informacji o zawodach, rynku pracy oraz możliwościach szkolenia i kształcenia,

2. udzielaniu porad z wykorzystaniem standaryzowanych metod ułatwiających wybór zawodu, zmianę kwalifikacji, podjęcie lub zmianę zatrudnienia, w tym badaniu zainteresowań i uzdolnień zawodowych,

3. kierowaniu na specjalistyczne badania psychologiczne i lekarskie umożliwiające wydawanie opinii o przydatności zawodowej do pracy i zawodu albo kierunku szkolenia,

4. inicjowaniu, organizowaniu i prowadzeniu grupowych porad zawodowych dla bezrobotnych i poszukujących pracy,

5. udzielaniu informacji i doradztwie pracodawcom w zakresie doboru kandydatów do pracy na stanowiska wymagające szczególnych predyspozycji psychofizycznych.

Poradnictwo zawodowe prowadzone przez powiatowe urzędy pracy oraz centra informacji i planowania kariery zawodowej wojewódzkich urzędów pracy jest realizowane zgodnie z szeregiem zasad - dostępności, dobrowolności, równości, swobody wyboru zawodu i miejsca zatrudnienia, bezpłatności, poufności i ochrony danych osobowych.

Poradnictwo zawodowe może być w formie porad indywidualnych i grupowych, z tym, że porady indywidualne mogą być poprzedzone specjalistycznymi badaniami lekarskimi i psychologicznymi, których koszty są finansowane z Funduszu Pracy. Jednak ich przeprowadzenie może nastąpić wyłącznie za zgodą bezrobotnego lub poszukującego pracy.
Pomoc w aktywnym poszukiwaniu pracy polega na przygotowywaniu bezrobotnych i poszukujących pracy do lepszego radzenia sobie w poszukiwaniu i podejmowaniu zatrudnienia, w szczególności przez:

1. uczestnictwo w szkoleniu z zakresu umiejętności poszukiwania pracy,

2. uczestnictwo w zajęciach aktywizacyjnych,

3. dostęp do informacji i elektronicznych baz danych służących uzyskaniu umiejętności poszukiwania pracy i samozatrudnienia.

Owym aktywnym poszukiwaniem pracy - pomocą w tym zakresie - zajmują się powiatowe urzędy pracy w ramach klubów pracy oraz przez centra informacji i planowania kariery zawodowej wojewódzkich urzędów pracy. Koszty utworzenia klubu pracy i prowadzonych w nim działań są finansowane ze środków przeznaczonych na funkcjonowanie powiatowego urzędu pracy oraz ze środków Funduszu Pracy w zakresie wyposażenia klubu pracy oraz kosztów prowadzenia zajęć przez osoby niebędące pracownikami powiatowego urzędu pracy.

Szkolenia

Szkolenia to działania, które inicjuje, organizuje i finansuje z Funduszu Pracy starosta. Są one przeznaczone dla bezrobotnych, osób pobierających rentę szkoleniową i żołnierzy rezerwy w celu zwiększenia ich szans na uzyskanie zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, podwyższenia kwalifikacji zawodowych lub zwiększenia aktywności zawodowej. W szczególności jednak są one skierowane do bezrobotnych w razie:

• braku kwalifikacji zawodowych,

• konieczności zmiany lub uzupełnienia kwalifikacji w związku z brakiem propozycji odpowiedniej pracy,

• utraty zdolności do wykonywania pracy w dotychczas wykonywanym zawodzie,

• braku umiejętności aktywnego poszukiwania pracy.

Starosta kieruje bezrobotnego, osobę pobierającą rentę szkoleniową i żołnierza rezerwy na wskazane przez niego szkolenie, jeżeli uprawdopodobni, że szkolenie to zapewni uzyskanie odpowiedniej pracy, koszt tego szkolenia nie przekroczy 200 % przeciętnego wynagrodzenia, a także jest spełniony przynajmniej jeden z powyższych warunków.

Bezrobotnemu w okresie odbywania szkolenia, na które został skierowany przez starostę, przysługuje dodatek szkoleniowy. Nie przysługuje wtedy, gdy w okresie odbywania szkolenia bezrobotnemu przysługuje z tego tytułu stypendium, dieta lub innego rodzaju świadczenie pieniężne w wysokości równej lub wyższej niż dodatek szkoleniowy. Wysokość dodatku szkoleniowego wynosi miesięcznie 20 % zasiłku dla bezrobotnych. Jednak osoba, która z własnej winy nie ukończyła szkolenia, jest obowiązana do zwrotu kosztów szkolenia, chyba że powodem nieukończenia szkolenia było podjęcie zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej.

Czy bezrobotny może liczyć na inną niż zasiłek o dodatek szkoleniowy pomoc finansową państwa?

Tak, gdyż starosta może, na wniosek bezrobotnego lub żołnierza rezerwy, udzielić pożyczki na sfinansowanie kosztów szkolenia do wysokości 400 % przeciętnego wynagrodzenia obowiązującego w dniu podpisania umowy pożyczki, w celu umożliwienia podjęcia zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej wymagających szczególnych kwalifikacji. Pożyczka ta jest nieoprocentowana, a okres jej spłaty nie może przekroczyć 18 miesięcy od ustalonego w umowie dnia zakończenia szkolenia. Oczywiście w przypadku wykorzystania pożyczki na cele inne niż określone w umowie, niepodjęcia lub nieukończenia szkolenia pożyczka podlega bezzwłocznemu zwrotowi w całości, wraz z odsetkami ustawowymi. Odsetki ustawowe ustala się także od kwoty pożyczki niespłaconej w terminie.

Pamiętaj, że:

• Pośrednictwo pracy na terenie RP lub pośrednictwo do pracy za granicą prowadzą powiatowe i wojewódzkie urzędy pracy, agencje pośrednictwa pracy i Ochotnicze Hufce Pracy,

• Pośrednictwo pracy opiera się na zasadach dostępności (dla poszukujących pracy oraz dla pracodawców), dobrowolności (wolne od przymusu korzystanie z usług pośrednictwa pracy przez poszukujących pracy), równości (obowiązek udzielania wszystkim poszukującym pracy pomocy w znalezieniu zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej bez względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, pochodzenie etniczne, narodowość, orientację seksualną, przekonania polityczne i wyznanie religijne lub przynależność związkową), jawności (każde wolne miejsce pracy zgłoszone do urzędu pracy jest podawane do wiadomości bezrobotnym i poszukującym pracy),

• Pracodawcy są obowiązani na bieżąco informować powiatowe urzędy pracy właściwe ze względu na siedzibę pracodawcy o wolnych miejscach zatrudnienia lub miejscach przygotowania zawodowego.