OSOBA PRACOWNIKA SOCJALNEGO
Dzień Pracownika socjalnego wypada 21 listopada.
„Pracownikiem socjalnym może być osoba, która ma odpowiednie kwalifikacje zawodowe, tzn. ukończyła szkołę pracowników socjalnych lub studia wyższe o kierunku: praca socjalna, polityka społeczna, resocjalizacja, socjologia, pedagogika, psychologia lub inne pokrewne (…) pracownikiem socjalnym może być również osoba z wyższym wykształceniem o kierunku niewymienionym, powyżej, jeśli ukończyła specjalizację z zakresu pomocy społecznej (…).
Świadome przebywanie drogi zawodowej; polegającej na pomaganiu innym, zakłada również realizowanie w toku pracy, w jakiejś mierze samego siebie. Jest to możliwe, gdy konkretnym działaniom (w tym przypadku - działaniom socjalnym) towarzyszy zrozumienie i uznanie reguł postępowania pracownika socjalnego w kontakcie z klientem pomocy socjalnej, z jego rodziną czy partnerem instytucjonalnym. Chodzi przy tym zwłaszcza o właściwe interpretowanie zasad, wynikających z naczelnych i uniwersalnych wartości ogólnoludzkich w połączeniu ze specyficznymi wartościami pracy socjalnej.
Zgodnie z zapisem w ustawie praca socjalna oznacza: „działalność zawodową skierowaną na pomoc osobą i rodziną we wzmacnianiu i odzyskaniu zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie, oraz na tworzeniu warunków sprzyjających temu celowi” (2.). Teoria praktyki polskiej pracy socjalnej wiązana jest zazwyczaj z nazwiskiem H. Radlińskiej, która pracę socjalna określiła, jako pracę społeczną, natomiast określenie społeczny oznacza równocześnie cel i sposób osiągania celu.
W praktycznej działalności zawodowej pracownik socjalny powinien przyczyniać się do realizacji przynajmniej jednego z następujących szczegółowych celów pracy socjalnej, a mianowicie:
1. Zapewnienia podstawowych warunków życia tym, którzy są ich pozbawieni - cel ratowniczy;
2. Zaspokajanie potrzeb, które nie mogą być realizowane samodzielnie w ramach innych instytucji - cel kompensacyjny;
3. Minimalizowanie negatywnego wpływu tych czynników, które nie mogą być zmniejszone lub usunięte - cel protekcyjny;
4. Osiągnięcie bardziej satysfakcjonującego poziomu i jakości życia poprzez wspomaganie w rozwiązywaniu problemów, w pokonywaniu trudności - cel promocyjny;
5. Wzmacnianie zdolności grup i społeczności lokalnych do samodzielnego rozwoju i rozwiązywanie własnych problemów;
6. Efektywne organizowanie zróżnicowanych form pomocy, oraz zarządzania nimi;
Wymienione powyżej cele realizowane są w codziennej działalności zawodowej pracownika socjalnego, wyrażone są one w podejmowaniu takich zadań, jak:
+ Dokonywanie analizy i oceny zjawisk rodzących zapotrzebowanie na świadczenia pomocy społecznej;
+ Udzielanie informacji, wskazówek i pomoc w zakresie rozwiązywania spraw życiowych jednostką i grupą, tego potrzebującym;
+Pobudzanie aktywności społecznej i inspirowanie zadań samopomocowych;
+ Współuczestniczenie w inspirowaniu, opracowywaniu, wdrażaniu oraz rozwijaniu programów społecznych;
Ujawnianie, analizowanie i interpretowanie potrzeb oraz problemów społecznych mających wpływ na kształtowanie właściwych stosunków międzyludzkich;
Współpraca z innymi profesjonalistami, instytucjami i organizacjami mającymi na celu doskonalenie istniejących już rozwiązań w dziedzinie pracy socjalnej;
+Uczestniczenie w różnego rodzaju formach doskonalenia i dokształcania podnoszących poziom kwalifikacji zawodowych;
+ Inicjowanie nowych form udzielania pomocy;
+ Inicjowanie oraz uczestniczenie w badaniach problemów społecznych (diagnoza potrzeb.
Szczegółowe zadania, do których zobligowany jest pracownik socjalny zostały zapisane w Dziale I (rozdział 2) Ustawy o pomocy społecznej. Ustawa różnicuje również zadania własne i zlecone, adekwatnie do struktury organizacyjnej pomocy społecznej.
Niezależnie od formalno - teoretycznego sposobu ujmowania zadań pracy socjalnej, bardzo ciekawie wydaje się przedstawienie zadań, które powinny być realizowane w codziennej pracy zawodowej przez przedstawicieli naszego zawodu. Poniżej chciałbym przedstawić w sposób wybiórczy pierwszorzędowe zadania, których realizacja konieczna jest w codziennej praktyce pomocowej:
Bardzo dobra znajomość terenu działania, oraz znajomość problemów i potrzeb jednostek, rodzin i grup społecznych;
Wśród umiejętności, jakimi powinien posługiwać się pracownik socjalny wymienić należy: umiejętności funkcjonalne i instrumentalne.
Umiejętności funkcjonalne, tzn.:
- Bezinteresowność i uczciwość;
- Poszanowanie godności drugiego człowieka;
- Postawa niesienia pomocy;
- Zdolność do samokontroli;
- Krytyczna ocena swojego postępowania;
- Komunikatywność;
- Empatia;
- Obiektywizm.
Do umiejętności instrumentalnych zaliczyć można:
- Obowiązkowość;
- Wewnętrzna dyscyplinę;
- Zdecydowanie i konsekwentność;
- Prawdomówność;
- Odpowiedzialność;
- Kulturę osobistą i takt;
- Dyskrecje;
- Zdolności organizatorskie.
Adekwatnie do realizowanych zadań każdy pracownik socjalny powinien opanować następujące umiejętności:
+ Umiejętności metodyczne.
+ Umiejętności społeczne.
+ Umiejętności stosowania prawa.
+ Umiejętności wskazywania właściwych instytucji, w których kompetencji leżą problemy związane z pomocą społeczną.
+ Umiejętności menedżerskie.
+ Umiejętności podejmowania decyzji i szybkiej interwencji socjalnej.
+ Umiejętności stosowania wiedzy naukowej w praktyce.
+ Umiejętnosć wykorzystania zdobyczy techniki podczas wykonywania pracy socjalnej.
Podstawowym narzędziem pracownika socjalnego jest - ON SAM, pracuje, bowiem opierając się głównie na własnych zasobach. Brak oczekiwanych efektów pracy jest, w głównej mierze skutkiem jego działania.
W pracy socjalnej, pracownik - obok własnych umiejętności - ma do dyspozycji zaplecze instytucjonalne i odpowiednie środki działania. Jednak trafny wybór strategii działania, z wykorzystaniem odpowiedniego zaplecza instytucjonalnego, leży w gestii pracownika socjalnego.
Aby pracownik socjalny mógł sprawnie wykonywać swój fach, aby, co więcej - osiągał przy tym satysfakcję osobista i działał ku zadowoleniu innych, winien nie tylko posiadać wartości moralne i etyczne, ale także powinien je realizować w codziennej pracy.
Zawód pracownika socjalnego wymaga, jak się wydaje, kierowania się stałymi wartościami i przestrzegania ich. Kwestia ta jest tym bardziej istotna, ponieważ niejako z definicji pracownik w praktyce zawodowej często spotyka się z zaprzeczeniem wszelkich zasad życia społecznego i zaprzeczeniem podstawowych wartości ogólnoludzkich, powinien być, bowiem zawsze tam, gdzie źle się dzieje.
Brak jasnych wartości, niechęć lub nieumiejętność ich przestrzegania w tych sytuacjach jest równie niebezpieczne dla klientów, jak i dla samego pracownika.
Pracownikiem socjalnym nie może być osoba chłodna, niezaangażowana i wykazująca brak zainteresowania. By przekonać klienta musi okazywać życzliwość (zrozumienie jego sytuacji), ciepło oraz swoje aktywne zainteresowanie i zaangażowanie w sytuację klienta.
Podsumowując podstawowe cechy pracownika socjalnego, to ciepło, sprawność działania, wrażliwość, dar przekonywania, empatia,świadomość, wiedza, praktyczne nastawienie i autentyczność. Na ogół przyjmuje się, że w pracy pracownika socjalnego należy być przede wszystkim sobą. Każdy pracownik socjalny jest niepowtarzalnym człowiekiem, który czerpie dużo z własnego JA, co stanowi bardzo ważny element jego funkcjonowania, wynika z tego, że rozwijanie pewności siebie jest celowe i uzasadnione. Praca socjalna, to zajęcie twórcze i gdy pracownik socjalny opanuje już wszystkie umiejętności, artyzm staje się niedozwolonym czynnikiem.
ŻRÓDŁO:
+Ustawa o pomocy społecznej z dnia 29 listopada 1990r.
+ D. Rybaczyńska, B. Olszak - Krzyżanowski, „Aksjologia pracy socjalnej”, Wyd. ŚLĄSK 1999r.
+ K. Wódź, „Praca socjalna w środowisku zamieszkania”, Wyd. ŚLĄSK 1998r.
+ red. J. Kwaśniewski, „Praca socjalna - pomoc społeczna” Wyd. ŚLĄSK 1998 r.
1