Filozofia 10-05-2011
Immanuel Kant: chce połączyć obydwie : dowartościujące zmysły i dowartościujące rozum. Główne dzieła „Krytyka władzy”. Według Kanta dotychczasowa filozofia, a zwłaszcza metafizyka nie wykazuje żadnego postępu. Główną przyczyną tego jest fałszywe przekonanie, na którym się opiera, mówiące iż zasadniczą rolę w procesie poznania odgrywa poznawany przedmiot. Podmiot poznający zajmuje postawę bierną(odczytuje, odpoznaje rzeczywistość). Według Kanta trzeba tę zasadę zmienić, trzeba odwrócić postrzeganie ludzkiego poznania. To właśnie poznający podmiot kształtuje, dostosowuje do siebie poznawany przedmiot. Poznając rzeczy poznajemy w nich właściwie tylko to, co sami w nie włożyliśmy. Nie tworzymy rzeczywistości, ale w sposób aktywny wpływamy na jej obraz, który się w nas znajduje. Te zmianę perspektywy sam kant określił jako przewrót kopernikański. Mamy więc przewrót kopernikański Kanta, przy czym nie ma on nic wspólnego z astronomią. Dotyczy tylko i wyłącznie teorii poznania, chodzi o sposób postrzegania tego jak człowiek poznaje. To odwrócenie perspektywy miałoby być takie uzdrawiające, miałoby przynieść metafizyce konkretne owoce; takie owoce osiągają inne nauki szczególnie nauki przyrodnicze i nauki matematyczne. Dlatego, że w tych naukach występują szczególne sądy, czyli zdania posiadające pewną wiedzę . Immanuel kant dokonał takiego podziału wszystkich sądów na:
Analityczne: nie wnoszą do naszego poznania nowych treści; są analizą treści już znanych, np. Kawaler, to mężczyzna nieżonaty.
Syntetyczne: dostarczają nowej wiedzy czy ubogacają naszą wiedzę, np. 5=2+3
Apriori: wypowiadane bez odwołania się do doświadczenia, nie oparte na doświadczeniu
aposteriori: wynik pewnego doświadczenia
Ideałem wiedzy będzie taka wiedza, której sądy będą sądami syntetycznymi Apriori; będą powiększać zasób informacji a jednocześnie będą sądami koniecznymi bez względu na doświadczenie, będą sądami kategorycznymi. Tego typu sądy występują w naukach matematycznych i w przyrodoznawstwie. Sądy metafizyki nie są sądami syntetycznymi apriori. Kant analizując proces ludzkiego poznania stara się wskazać na pewne uwarunkowania ostateczne, fundamentalne czy inaczej transcendentalne, które zagwarantują postęp, umożliwią postęp naszej wiedzy.
Proces poznania według Kanta:
Rzeczywistość nie jest do końca i ostatecznie poznawalna. Nie mamy dostępu do rzeczy samej w sobie. Jednak ta rzecz istnieje i jest ona źródłem materiału wrażeniowego, który dociera do naszych zmysłów. Ten chaotyczny materiał wrażeniowy, chmura wrażeń odbierany jest przez formy naszej zmysłowości. Te formy to przestrzeń i czas. Przestrzeń i czas nie pochodzą z doświadczenia, nie są zawarte w tym materiale wrażeniowym, ale tkwią w nas samych, jako formy idealne. Cokolwiek więc postrzegamy zawsze postrzegamy czasowo i przestrzennie. Czas i przestrzeń jest w nas, nie są czymś odrębnym poza nami. I każdy z ludzi posiada takie same formy przestrzeni i czasu; dzięki temu nasze poznanie nie jest czysto subiektywne, czyli nie jest tak, że każdy z nas zupełnie inaczej postrzega rzeczy. Jeśli patrzymy na rzeczywistość, to obraz jest bardzo podobnie. Te formy zmysłowości pozwalają budować pewne sądy spostrzegawcze, ale nie wystarczają jeszcze do rozwijania wiedzy o świecie. Do tego potrzebna jest jeszcze inna władza, dlatego Kant wyróżnia na dalszym etapie naszego poznania rozsądek, który funkcjonuje dzięki licznym kategoriom(kategorie rozsądku). Te kategorie wychwytują związki pomiędzy wrażeniami, nadają tym chaotycznym wrażeniom, czy też tym sądom spostrzegawczym pewną jedność. Kategorii rozsądku według Kanta 12. Najważniejsze z nich to:
substancja
przyczynowość
relacja
dzięki kategoriom rozsądku możemy formułować sądy doświadczalne, empiryczne, ale to jeszcze nie jest pełna wiedza. Czynnikami, które do wszystkich zjawisk wnoszą jedność są idee rozumu, tzw. idee regulacyjne. Są to:
idea jedności podmiotu, która zakłada istnienie duszy jako centrum, jako ośrodka jednoczącego różne zjawiska wewnątrz człowieka
idea jedności przedmiotu: pozwala ujmować zjawiska, jako coś ze sobą powiązanego , tworzące jeden wspólny obraz
idea jedności wszystkich możliwych przedmiotów w ogóle: pozwalająca dostrzegać cały kosmos, wszechświat poza mną, jako coś jednego- zakładają istnienie Boga, który obejmuje swoim działaniem wszystkie możliwe przedmioty
Te idee są tylko pewnymi regułami, służą one postępowi wiedzy. Dusza, wszechświat i Bóg stanowiły podstawowe przedmioty metafizyki; ponieważ dusza, wszechświat i Bóg to tylko według Kanta pewne regulatywne czy regulujące efekty idei, dlatego metafizyka była czy jest nauką pozorną, nierzeczywistą. Nie jesteśmy w stanie stwierdzić czy któreś z nich istnieje. W ten sposób Kant odrzuca wszelkie dowody na istnienie Boga i istnienie czegokolwiek innego, aby było pewne musi się opierać na doświadczeniu.
Ważnym działem w filozofii Kanta jest też etyka, czyli filozofia praktyczna. Kant szuka odpowiedzi na pytanie, co jest ostatecznie i bezwzględnie dobre. Jakie jest i jak jest możliwe postępowanie wartościowe moralnie. Dla Kanta podstawowym kryterium moralności jest dobra wola. Moralne jest tylko to, co czynione jest z dobrej woli. Bez względu na osobiste dobro, bez względu na jakiekolwiek wyższe cele dobra wola jest tylko wtedy, gdy człowiek spełnia obowiązek, który odczuwa i potrafi odczytać w sobie. Dobre i moralne czyny, to te, które wypływają z wewnętrznego nakazu. Ten wewnętrzny nakaz nazywa Kant kategorycznym imperatywem. To jest to prawo moralne wewnątrz człowieka, którym Kant mówi. Ten imperatyw jest formułowany kilka krotnie, ale można go określić jako taką zasadę: postępuj według takiej zasady, co do której chciałbyś, aby wszyscy się nią kierowali, aby wszyscy ją stosowali w swoim życiu. Tak sformułowana postawa moralności każe naszemu myślicielowi znowuż przyjąć pewne praktyczne postulaty rozumu. Nakaz moralny jest sensowny tylko wtedy, gdy człowiek jest wolny. Tak więc pierwszym postulatem praktycznym będzie wolność człowieka. Drugim postulatem jest nieśmiertelność ludzkiej duszy. Trzecim istnienie Boga. Gdyby nie było przekonania o nieśmiertelności o ludzkiej duszy, to nie byłoby postępu moralnego. Gdyby nie było przekonania o istnieniu Boga nie byłoby ostatecznej instancji, która ocenia ludzkie czyny. Tak więc, Bóg, nieśmiertelność duszy, wolność wynikają z przyjętego systemu Kanta moralności. Jego filozofia charakteryzuje się dużym subiektywizmem, formalizmem i nie wyzwala się też ze sceptycyzmu. Ostatecznie nie wiemy jaka jest rzeczywistość. System Kanta przez swoją obszerność, przez charakter bardzo analityczny i krytyczny odcisnął ogromne piętno na nowożytnej filozofii. Żadne z filozofów XIX wieku nie przysłonił doktryny Kanta.
Formy zmysłowości, kategorie rozsądku, idee, jakie są praktyczne postulaty rozumu łącznie z kategorycznym imperatywem- EGZAMIN
Georg Wilhelm Hegel:
1770-1831 żył Georg Wilhelm Hegel, niemiecki filozof. Podstawową cechą myśli Hegla jest historyzm, czyli historyczne myślenie na temat rzeczywistości. Autor „Historii filozofii”. Prekursor filozofii dziejów, czyli historiozofii. Mówi on o dualizmie bytu. Ten dualizm wyraża się w dostrzeganiu świata rzeczy i świata myśli. Według Hegla jest to dualizm fikcyjny. Istnieje bowiem tylko jeden rodzaj rzeczywistości i jest nią myśl, albo duch. Jest to pewien rodzaj monizmu spirytualistyczny. Wszystko inne wywodzi się z myśli. Wywodzi się w procesie ewolucji. Myśl ma charakter logiczny, dlatego cały byt, cała rzeczywistość ma nature logiczną. Myśl jest czymś ogólnym, dlatego całą rzeczywistość charakteryzuje ogólność. To, co jednostkowe jest wtórne w stosunku do ogólnej myśli czy ogólnego ducha, do myśli absolutnej i ducha absolutnego. Absolutem jest dla Hegla byt brany w całości. Rzeczywistość ujęta całościową jest absolutną myślą, absolutnym duchem. Jednostki są tylko jakimś wtórnym elementem tej absolutnej myśli, etapami. W których ta myśl się przejawia, realizuje, urzeczywistnia. Utożsamiając myśl z bytem Hegel doszedł do wniosku, że prawa logiczne rządzą nie tylko światem pojęć, ale również światem rzeczy. Tym co my nazywamy rzeczami, a ostatecznie jest formą ducha, bo wszystko według Hegla jest z ducha. To prawo logiki, to przede wszystkim prawo dialektyki; ono rządzi rzeczywistością. Każdemu prawdziwemu twierdzeniu odpowiada nie mniej prawdziwe przeczenie. Każdej tezie odpowiada antyteza. Z tej konfrontacji tezy i antytezy rodzi się synteza, ale jako kolejne twierdzenie ta synteza od razu staje się pewną tezą, wobec której już pojawia się antyteza, itd. … to jest to prawo urzeczywistniania się życia absolutnego ducha, który myśli, siebie. Teoria bytu u Hegla ma więc charakter triadyczno- dialektyczny. Rzeczywistość rozwija się w trój rytmie, który wyznaczany jest pojawianiem się kolejnych sprzeczności. Duch absolutny realizuje się, urzeczywistnia w wielu wymiarach, np. człowiek jako jednostka, to duch subiektywny. Jest więc jakaś indywidualność. Indywidualność jest czymś niedoskonałym, tak więc człowiek jako duch subiektywny stanowi tezę, antytezą wobec jednostkowego człowieka jest duch obiektywny w różnych formach, te formy, to formy życia społecznego, jakiś kolektyw, jakaś zbiorowość(państwo, prawo, moralność). Syntezą jest duch absolutny czyli absolut(Bóg). inną formą czy takim obszarem urzeczywistniania się ducha jest sztuka. W sztuce objawia się najniższy duch absolutny. Antytezą wobec sztuki jest religia. Wyższy poziom ducha absolutnego. Najwyższym objawem, a więc syntezą staje się filozofia. Najwyższy szczebel rozwoju społecznego stanowi natomiast państwo. Idea państwa jest niezwykle ważna dla Hegla. Kształtuje się ona w losach różnych narodów. Wyróżnia 4 okresy rozwoju:
cywilizacji wschodnich: okres dziecięcy
cywilizacji greckiej: chłopięcy
rzymski: męski
germański: starczy
A w dziejach religii również dostrzega postęp najpierw wskazując na religię wschodu, później Żydów, Greków i Rzymian, a potem na chrześcijaństwo, które jest dla niego religią absolutną prawdy, wolności i ducha. Takie cechy przypisywał Hegel chrześcijaństwu w jego pierwotnej formie, z biegiem czasu powiada, że chrześcijaństwo odeszło od najwłaściwszej formy, uległo alienacji, wyobcowaniu, a żywa wiara przerodziła si e w skostniałe instytucje. Antytezą dla takiego chrześcijaństwa była reformacja, a więc jakaś próba powrotu do tej formy pierwotnej. A reformacja stanowiła prolog dla rewolucji francuskiej. Forma naturalnej religii, forma ubóstwienia państwa, wolności, równości, braterstwa. Zgodnie z tą heglowską zasadą, z ewolucyjnym dialektycznym rozwojem wszelkie formy, w których na danym etapie urzeczywistnia się duch ulegają degradacji, rozpadowi, objawiają swoją niedoskonałość, a ich miejsce zajmują kolejne, doskonalsze. Jednak i one ulegają ewolucji. Nic nie jest stałe, bezwzględne i nic nie jest na zawsze. Dlatego zadanie filozofii może być zrealizowane tylko na gruncie historii filozofii, gdzie poszczególne doktryny, systemy filozoficzne następujące po sobie nie są tylko przypadkowo pojawiającymi się etapami, ale są koniecznymi, rozumnymi formami życia absolutnego. W tak rozumianej filozofii dziejów jednostki nie mają wielkiej wartości, liczy się rozwój, rozwój ducha. Liczy się ukryty sens wydarzeń, jakiś wewnętrzny rytm historii i cel ku któremu wszystko zmierza. Jest więc system ten ujęciem całościowym, ujęciem historycznym i ujęciem ewolucyjnym losów człowieka, społeczności, świata, całej rzeczywistości.