99. Założenia polskiej polityki regionalnej po 1989r.

• Pod kątem polityki zagranicznej.

Po wydarzeniach 1989r. Polska uniezależniła się od wpływów ZSRR i zaczęła podejmować własne kroki na arenie międzynarodowej. Jej działania skierowane były w dwóch kierunkach: pierwszy to zawieranie stosunków bilateralnych z państwami w celu uregulowania swojej pozycji i potwierdzenia istniejących granic, a drugi, dotyczący kwestii polityki regionalnej to regulacje międzynarodowe oraz podejmowanie współpracy w Europie Środkowej, tworzenie struktur nowego regionalizmu.

** Europa Środkowa sensu stricto to: Polska, Czechosłowacja i Węgry; a sensu largo to wymienione kraje + Rumunia, Bułgaria, Jugosławia, republiki bałtyckie, Białorus, Ukraina
Wizja ABC: Adriatyk, Bałtyk i M. Czarne

Regionalizm. Wg Kuźniara

To właśnie Polska, Czechosłowacja i Węgry (a właściwie ich środowiska opozycji demokratycznej) odczuwały wspólnotę losu i potrzebę współdziałania. Pierwsze spotkanie przywódców tych państw odbyło się w 1990r, jednak ze względu na różnice między państwami nie przyniosło ono rezultatów. Po okresie samodzielności i szybkiego rozwoju to właśnie te trzy państwa wysunęły się na czoło Eu. Środkowej podążając w tych samych kierunkach polityki zagranicznej. Na przełomie lat 1990/91 doszło do rozmów o likwidacji Układu Warszawskiego i RWPG, a na początku 1991 do historycznego spotkania przywódców tych państw w Budapeszcie i Wyszehradzie, gdzie podpisano „deklarację współpracy w dążeniu do integracji europejskiej”. Oprócz tego uzgodniono współpracę w ramach trójkąta zwłaszcza w sferze kontaktów międzyludzkich i pozarządowych, trans granicznych i międzyregionalnych, gospodarczych, kulturalnych i infrastruktury transportowo-komunikacyjnej.

Od lutego ugrupowanie nazwano Trójkątem Wyszehradzkim. Po 1992r kiedy Polska zaczęła wyrażać ambicje integracyjne wobec unii i kreować się na regionalnego przywódcę, po rozpadzie Czechosłowacji i wobec niechęciV. Klausa i V. Meciara do zacieśnienia integracji doszło do stagnacji w trójkącie.

Mimo tego doszło do wzmożenia kontaktów w innych dziedzinach, i tak w II 1993roku powołano Euroregion Karpacki w Debreczynie, a także na uwagę zasługuję zacieśnienie współpracy pomiędzy resortami obrony państw trójkąta. Sukcesywnie spadało też znaczenie grupy, ale doszło do powstania Środkowoeuropejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (CEFTA).

Działania te miały na celu geopolityczne wyodrębnienie Europy Środkowej.

• KIERUNEK BAŁTYCKI

W 1990 doszło do spotkania szefów ośmiu państw z regionu. Spodziewano się podjęcia współpracy w infrastrukturalnej, ekologicznej i samorządowej. Tą polsko-szwedzką inicjatywę przejęli Niemcy i Duńczycy, którzy doprowadzili do spotkania w Kopenhadze, podczas którego wyrażono zgodę na utworzenie Rady Państw Morza Bałtyckiego (III 1992).

• WSPÓŁPRACA ŚRODKOWOEUROPEJSKA

W VII 1991r. Polska uzyskała członkowstwo w Heksagonale (późniejsze Quadragonale i Pentagonale). Miała ona na celu skupienie wszystkich państw europejskich i zamazanie granic dzielących Europę. Zarówno w RPMB jak i w tej organizacji Polska należała do jednej z najaktywniejszych stolic członkowskich i stale nalegała na poszerzanie składu ugrupowania, które stało się przez to mniej efektywne. Ostatecznie przybrało nazwę Inicjatywy Środkowoeuropejskiej. W obliczu wojny w Jugosławii i jej rozbicia nie doszło do konkretnych jej postanowień i działań.

Działania te miały na celu wyodrębnienie obszaru Europy Środkowej jako obszaru niezależnego, nie poddanego wpływom ZSRR, a także takiego, którego nie postrzegałoby jako naturalnej strefy wpływów rosyjskich.

STOSUNKI BILATERALNE

Jako element polityki zagranicznej były niezmiernie ważne. W 1991 podczas krakowskiego szczytu Trójkąta Wyszehradzkiego podpisano układy z Czechosłowacją i Węgrami. Po rozpadzie Czechosłowacji, mimo nienajlepszych kontaktów politycznych z Czechami kontynuowano współpracę w innych dziedzinach, aż w końcu Czesi docenili obliczalność polityki polskiej, którą wcześniej doceniono na Zachodzie. Problem ze Słowacją polegał na tym, że Meciar opowiedział się za współpracą z Rosją, a nie Brukselą. Jednak gdy przegrał on wybory doszło do zacieśnienia współpracy i udzielania pomocy Słowacji w celu ułatwienia jej wejścia do struktur UE.

Bardziej problematyczne okazało się ułożenie stosunków z państwami wschodnimi: Rosją, Białorusią i Ukrainą. Te dwa ostatnie kraje, mimo licznych prób Polski do „wciągnięcia” ich do polityki Zachodniej, pozostały w strefie rosyjskich wpływów i nie doszło do zacieśnienia z nimi współpracy na poziomie regionalnym.

• Pod kątem polityki wewnętrznej.

Wraz z przemianami społeczno ustrojowymi doszło do przejścia od państwa autorytarnego do demokratycznego. Spośród wielu reform, znaczenie w sensie regionalnym miała reforma administracyjna, która spowodowała przesunięcie kompetencji z organów administracji rządowej i specjalnej do nowotworzonych regionów. Zmieniono podział samorządu terytorialnego z dwustopniowego na trójstopniowy: gmina- powiat- województwo. Ułatwiało to pracę rządu dzięki przeniesieniu części odpowiedzialności na szczebel regionalny i lokalny. Zanim do tego doszło podejmowano liczne próby wprowadzenia odpowiednich zmian.

Mimo wielu ustaw dotyczących administracji publicznej, tylko ta z 1990r – reforma gminna przyniosła oczekiwane efekty. Zahamowanie wszelkich reform nastąpiło w latach 1994-1997 ze względu na „podział łupów”, czyli przejmowanie stanowisk politycznych i administracyjnych przy rosnących praktykach klientelizmu. Praktyki te prowadziły do odtwarzania zależności samorządu od biurokracji rządowej.

Lata 1996-1997. Zmiany organizacji i funkcjonowania rządu. Przygotowywane od 1992roku zasady dotyczące m.in. podziału funkcji między sferę obsługi procesów zarządzania a sferę wykonywania zadań administracyjnych państwa odłożono do realizacji aż do 1999r. Mimo założeń w konstytucji również nie uregulowano tych kwestii, a pojawiające się w niej nieścisłości natury prawnej przyniosły kolejne problemy.

Reforma ustrojowa 1998-2000. W 1998 przeprowadzono reformę administracji publicznej, o której już wcześniej wspomniałam. Funkcje władzy publicznej podzielono między trzy segmenty: samorząd lokalny (w gminach wiejskich i miejskich oraz w powiatach), odpowiedzialny za zaspokajanie zbiorowych potrzeb miejscowej społeczności; samorząd regionalny (w województwach) odpowiedzialny za politykę rozwoju regionalnego oraz rząd i administrację rządową (centralną i terenową) odpowiedzialne za sprawy ogólnopaństwowe oraz przestrzeganie prawa i nadzór w tym zakresie nad samorządem (wojewodowie).
Reforma ta wywołała zmiany w różnych dziedzinach, m.in. w policji, straży pożarnej, oświacie czy systemie pomocy społecznej, które znalazły się w zdecentralizowanym systemie.
W 2000r przyjęto ustawę o zasadach rozwoju regionalnego, która uzupełniała wcześniejsze postanowienia.

ZNACZENIE ZMIAN:

• Reforma podziału terytorialnego porządkuje organizację państwową i dostosowuje ją do funkcji terytorialnych. Stworzono też warunki do budowy więzi lokalnych i wzrostu roli małych i średnich miast jako aktywnych ośrodków zdolnych do kreowania rozwoju regionalnego.

• Zasady i struktury zarządzania uległy gruntownej regionalizacji. System stał się przejrzysty, a administrację i wydatki publiczne oparto na obywatelskiej kontroli. Zasada zespolenia organizacyjnego mówiąca o odpowiedzialności ogólnej nadała wojewodzie (w województwie) a staroście (w powiecie) obowiązek zapewnienia zbiorowego bezpieczeństwa publicznego. Umacnia to w wymiarze wewnętrznym państwo, zwłaszcza w sytuacjach kryzysowych.

• Reforma decentralizacyjna oprócz gminnej, przekała samorządom terytorialnym odpowiedzialność publiczno-prawną i uprawnienia w wielu dziedzinach należących wcześniej do władz rządowych. W powiecie liczne służby podlegają kontroli obywatelskiej.

Zaprowadzone zmiany doprowadziły do modernizacji sektora publicznego, zwiększając sprawność administracji i usług publicznych, zwiększenia przejrzystości administracji i efektywności wydatkowania środków publicznych oraz podwyższenia jakości obsługi obywateli i poczucia ich bezpieczeństwa. Ma się to przyczynić do odbudowy tożsamości lokalnej i więzi lokalnych oraz stworzenia podstaw dla rozwoju regionalnego i międzynarodowej współpracy w tym zakresie.