JOANNA HOBOT,

Poststrukturalne kierunki badawcze w szkolnej praktyce polonistycznej, czyli o związkach teorii literatury i metodyki

• Co się dzieje w nauce o literaturze polskiej? – odpowiedź Henryka Markiewicza, który wyróżnił kilka strategii:

  • Nastawienie opisowo-analityczne na morfologię obrazów literackich

  • Wykrywanie intertekstualnych związków, wytwarzających napięcie semantyczne między różnymi utworami

  • Poszukiwania hermeneutyczne

• Niebezpieczeństwa zagrażające tradycyjnym szkolnym interpretacjom:

  • Szablonowość,

  • Stereotypowość

  • Kierownicza rola nauczyciela

• Dążenie do budowania całościowych, uporządkowanych interpretacji prowadziło do uprzywilejowania strukturalizmu jako metody dostarczającej praktycznych narzędzi; dzieło jako wysoko zorganizowana struktura

• Odkrycie jednej wymowy utworu wydawało się niezbędne do zrealizowania celów poznawczych

• Postulat dochowania wierności tekstom literackim, otwartym na wielość odczytań

ZWIĄZKI TEORII LITERATURY I MEOTDYKI:

• Przejawem odejścia domeny strukturalistycznej jest pojawiający się w podręcznikach (głównie do gimnazjum) układ problemowy, pozwalający prześledzić dzieje poszczególnych motywów i związki semantyczne zachodzące pomiędzy odległymi od siebie w czasie utworami

• Autorzy podręczników – praktycy szkolny pragną ukazać uczniom koncepcje kultury rozumianej jako dialog przeszłości i teraźniejszości

• Niektórzy metodycy twierdzą, iż rozbudowanie w podręcznikach i programach kontekstów współczesnych odbywa się kosztem klasyki, która sama z kolei staje się dla ucznia jedynie intertekstem, utworów najnowszych

• Uczniowie boją się wybierać na maturze interpretacje tekstów współczesnych; obawa przed „nieprawidłową” interpretacją – to konsekwencja odkrywania sensów całościowych i obiektywnych oraz niezgoda „szkoły” na odczytania fragmentaryczne i zsubiektywizowane

• Lekarstwem może by zwiększenie liczby tekstów współczesnych, a to pociąga za sobą zaznajomienie uczniów z nowymi strategiami badawczymi, najodpowiedniejszymi do odczytań tekstów współczesnych

• Uczeń powinien stać się odbiorcą sztuki ponowoczesnej, która preferuje struktury otwarte, podejmuje grę z konwencjami, łamie podziały na to, co wysokie i niskie itd.

• Przeciwnicy obawiają się z kolei, że nie będą potrafili przekazać uczniom jasnych wskazówek postępowania badawczego, przez co nie będą mogli uchronić uczniów przed skojarzeniami przypadkowymi

• Henryk Markiewicz zarzuca zafascynowanym nowymi strategiami nadmierny prezentyzm oraz subiektywizm, narzucanie literaturze roli służebnej

• Uczniowie chętniej mówią o swoich przeżyciach i doznaniach związanych z literaturą

• Dobry nauczyciel - hermeneuta jest w stanie wpoić uczniom otwarcie się nie tylko na własne przeżycia, ale i na sygnały płynące z działa

• Zarzut zbyt dowolnego zestawiania utworów, nie uwzględniającego artystycznych różnic – np. zestawianie bohaterów z kultury wysokiej, ludowej i masowej (Henryk Markiewicz)

SYNCHRONIA I DIACHRONIA:

• Synchronia widoczna w podręczniku Między tekstami – za punkt wyjścia przyjmują teksty współczesne

• Teksty oraz zadania maja pomóc uczniom w prześledzeniu dziejów motywów literackich, ich roli w minionej epoce oraz ich modyfikacji współczesnych – celem jest poszukiwanie nowej formuły prezentacji tradycji

• Obok arcydzieł są teksty współczesne do nich nawiązujące (Barwy epok)

INTERTEKSTUALNOŚC I DEKONSTRUKCJA – SZANSE I ZAGROŻENIA:

• Obawa, iż dominacja perspektywy synchronicznej prowadzić może do usunięcia w cień arcydzieła, które staje się dla uczniów mniej istotne od współczesnych nawiązań

• Postulat do odwoływania się do zawężonego zrozumienia intertekstualności oraz uwzględnienie tylko tych utworów współczesnych, dla których ary działa są prototekstami, uczestniczącymi w ich genezie i oddziałującymi na ich kształt

OBRONA ŻARLIWOŚCI:

• Rezygnacja ze scalających uogólnień może być zagrożeniem dla polonistyki szkolnej

• Zgoda na fragmentaryczność, wieloznaczność interpretacji może oznaczać akceptację chaosu sensów i wartości oraz rezygnacje nauczyciela z roli przewodnika i mentora – a to prowadzi do dezorientacji ucznia

• Jeden paradygmat nie może zmonopolizować nauki o literaturze

POSTSTRUKTURALIZM „ZA” I „PRZECIW” – RAZ JESZCZE:

• Zalety strukturalizmu według Stanisława Bortnowskiego:

  • Uświadomienie uczniom literackości literatury,

  • Kształcenie umiejętności dostrzegania w dziele struktury, czyli znaczącej całości,

  • Uczenie rzetelniej pracy z tekstem,

  • Odpowiedzialność za słowo,

  • Precyzyjność myślenia

• Wady strukturalizmu według Stanisława Bortnowskiego:

  • Sztuczność terminologiczna,

  • Zbiurokratyzowanie języka,

  • Przewaga rozważań o regułach sensu nad samym sensem,

  • Deprecjonowanie historii literatury,

  • Sponiewieranie autora

• Zalety intertekstualności, dekonstrukcji oraz hermeneutyki – wcielają w życie idee integracji