1. Definicje i pojęcia komunikowania
Komunikacja – podstawowy termin komunikologii. W badaniach nad komunikologią wyróżnia się:
· Nurt europejski – nastawiony na historię; opisywanie zjawisk ujętych w ramy czasowe
· Nurt amerykański – nastawiony na aktualność, teraźniejszość; to, co dzieje się dzisiaj na naszych oczach
Samo pojęcie komunikacja jest tłumaczone na wiele sposobów.Komunikacją społeczną zajmują się wszyscy. W końcu komunikujemy się. Stąd wielość definicji. Cummunicare – (łac.: czynić wspólnym, wymieniać się, naradzać, udzielać informacji) – Jednak do komunikologii słowo przeszło nie z łaciny, a z języka angielskiego. W znaczeniu podkreśla się wymianę myśli między ludźmi, którzy dzięki tej wymianie tworzą jakąś wspólnotę. Jeden z ważniejszych badaczy polskich – Tomasz Goban-Klas, bazując na badaniach amerykańskich wylicza szereg definicji komunikowania.
· Amerykanie (którymi był Goban zafascynowany) mówią, że komunikowanie to transmisja – przekaz informacji w bardzo szerokim znaczeniu.
· Komunikowanie to rozumienie – proces dzięki któremu rozumiemy innych, a inni nas rozumieją
· Komunikowanie jako oddziaływanie – wszelkie sposoby za pośrednictwem których ludzie na siebie oddziaływują
· Komunikowanie jako łączenie – podkreśla się aspekt komunikowania dzięki któremu ludzie tworzą wspólnotę dzięki komunikacji
· Komunikowanie jako interakcja – chodzi o uczestnika komunikacji, który dzięki komunikowaniu wykonują jakiś ruch
· Komunikowanie jako wymiana – ludzie wymieniają między sobą wrażenia, spostrzeżenia, pragnienia, znaczenia
· Komunikowanie jako składnik procesu społecznego – taki rodzaj komunikowania, które przekazuje normy, obyczaje, obowiązujące w jakiejś grupie społecznej.
Np. relacja rząd – społeczeństwo. Rząd przekazuje społeczeństwu zasady działania.
Ostatecznie można powiedzieć, że Komunikowanie to proces szeroko rozumianej informacji, umożliwiającej poznanie innych ludzi, ich kultury oraz poznanie samego siebie. Dzięki komunikowaniu rodzą się więzi między uczestnikami owego procesu, którzy mogą dzielić się przeżyciami, doświadczeniami, pragnieniami. Mechanizm podtrzymujący trwanie danej wspólnoty. Komunikowanie to także interakcja, czyli wzajemne oddziaływanie na siebie uczestników procesu.
.
2. Rozumienie terminu „medium” (język, systemy znaków, kody, nośniki sygnałów, instytucje tworzące przekazy)
W procesie komunikowania ważny jest środek komunikacji – medium informacji. Takim medium może być:
· System znaków – wyróżniamy tu mowę, gesty, mimikę, sygnalizację świetlną, znaki drogowe, alfabet Breile’a(?),
· Instrumenty powielające, transmitujące i umożliwiające odbiór komunikatu – radioodbiornik, telewizor, radiostacja, telefon, komputer
· Instytucje, tworzące komunikaty – radio, telewizja, prasy (jako instytucje)
· Nośniki sygnałów – papier, fale radiowe, płyta CD/DVD, pendrive
· Internet łączy w sobie wszystkie rodzaje mediów – jest to system znaków, to instytucje portali, instrumenty do odbioru, informacje utrwalone na serwerach.
Maciej Mrozowski wyróżnia 3 kategorie mediów:
1. Środki wyrażania – różne rodzaje ludzkiego zachowania – gesty, mowę, mimikę
2. Środki rejestracji – od rylca, przez ołówek, pióro, aż do komputera – służą utrwalaniu zachowań człowieka
3. Środki transmisji – instrumenty, które pozwalają przesyłać i powielać utrwalone zachowania ludzkie.
3. Główne modele komunikowania masowego i ich warianty
Jan L. Bordewijk i Ben van Kaam wyróżniają 4 wzory komunikacji w dobie najnowszych mediów:
1. Allokucja – informacja/komunikaty rozchodzą się jednocześnie od centrum do wielu peryferyjnych odbiorców. Przypomina to modele komunikowania masowego (zwłaszcza w modelu transmisji, w którym mamy jednego nadawcę i wielu odbiorców)
2. Wymiana – jednostki komunikują się między sobą, pomijając centrum; samodzielnie wybierają partnerów do komunikowania, czas oraz miejsce komunikacji (przypomina komunikowanie interpersonalne). W Internecie sami wybieramy sobie osobę, z którą się komunikujemy, czas, miejsce. Nie możemy w Internecie dotknąć partnera, ale to może się zmieni – odczuwanie bodźców dotykowych...
3. Konsultacja – jednostka poszukuje informacji w centralnym zbiorze informacji. Poszukuje ich np. u nadawcy instytucjonalnego. Przy komunikowaniu masowym podkreślano, że nadawca zbiorowy/jednostkowy przekazuje komunikat do biernego odbiorcy (tak było w modelu propagandy). Tu mamy odbiorcę aktywnego. To np. odbiorca, idący do biblioteki, która jest nadawcą informacji. Nawet jeśli zwrócimy się o pomoc do bibliotekarza, to stoi on na czele instytucji.
4. Rejestracja – centrum otrzymuje informację od jednostki. Ten wzór jest przeciwieństwem konsultacji. Np. dostrzegamy lukę w zbiorach biblioteki, mówimy bibliotece, by to zdobyła. I biblioteka tego szuka i kupuje (tak działają np. biblioteki cyfrowe). Informacja wychodzi więc od nas (nadawcy) i dochodzi do centrali (w tym wypadku odbiorcy)
Są jeszcze warianty tych wzorów. Wszystkie modele posiadają elementy ogólne. Mają nadawcę, odbiorcę, przekaz, środek komunikacji (medium) i skutek (zamierzone oraz osiągnięte cele komunikacji)
Model procesu komunikowania – najprostszy to Nadawca – Komunikat – Odbiorca. Model ten był długo rozbudowywany. Dokładano kontekst, kod, kanał, pośrednika komunikacji. Jako społeczeństwo informacyjne lub społeczeństwo wiedzy ciągle posługujemy się komunikacją masową (telewizją, radiem). Funkcjonuje ciągle film, kino. Od początku XX w. badacze zaczęli konstruować schematy komunikowania masowego, kolejni badacze je rozbudowywali. Goban-Klas : 4 podstawowe modele komunikowania masowego:
1.Model Tansmisji
Komunikacja to przekaz informacji od nadawcy do odbiorcy. Uwzględnia się podstawowe elementy (nadawca, komunikat, odbiorca). Każdy z tych elementów był rozbudowywany. Badacze patrzeli na to z różnych punktów widzenia. Pierwsze, te z lat 30 i 40, traktowaly jednostke jako mechanizm na który media wpływały bezpośrednio, wywołując silny efekt zgodny z zamierzeniem nadawców.Lata 50 i 60 to modele mówiące o pośrednim wpływie środków przekazu – wprowadzono lidera opinii jako pośrednika. Potem przypisano medią role jednego z czynników oddziałujących na odbiorcę.Współcześni badacze komunikowania masowego odrzucili te modele, ale sposób postrzegania mediów jako jednego z czynników oddziałującego na odbiorcę pozostał w społeczeństwie
Warianty:
Model wszechmocy propagandy:
Wariant ten stosowany jest do dziś. Powstał na podstawie obserwacji działania propagandy hitlerowskiej w latach ’30 XX w. Zakładał określony model człowieka i społeczeństwa związany z teoriami Freuda, Younga, behawioralne (człowiek działa zgodnie ze swoimi popędami, realizując swoje potrzeby)Twórcy komunikatów byli doskonale zorientowani w psychologii ludzi podczas kryzysu ekonomicznego. Model wszechmocy propagandy w zmodyfikowanym kształcie jest stosowany w marketingu politycznym. Nawet obecny jest w reklamach. Odwołują się do potrzeb, zainteresowań i instynktów. Napoje energetyczne, obuwie sportowe odwołuje się (muzyką, ubiorem) do zainteresowań młodych ludzi, bo to młodzi ludzie są targetem reklamy.
Wariant aktu perswazyjnego.
Powstał w latach ’40 XX w. Twórcą modelu jest Karol Lasswell. Wariant ten akcentuje w akcie komunikacyjnym cel, jaki sobie zakłada nadawca komunikatu do osiągnięcia. Model mówi nam to, ze na skutek ma wpływ nie tylko treść komunikatu, ale też to, za pomocą jakiego medium został przekazany.
Wariant przekazu sygnałów
Model Christophera Schannon’a powstały w 2 poł. lat ’40 XX w. Najbardziej wzorcowy dla postrzegania komunikacji jako przekazywania określonych treści od nadawcy do odbiorcy. Przekaz przekształcany jest przez nadajnik. Sygnał musi być dopasowany do kanału, w jakim będzie szedł do adresata. Tak działa radio. Ludzie tworzący audycje ð przetworzenie komunikatu na fale radiowe przez nadajnik ð fale radiowe to kanał ð odbiornik radiowy odbiera sygnał ð tak trafia nam do ucha. Źródło zakłóceń (szum) powoduje, że przekaz ze źródła informacji dociera do adresata nie dokładnie tak jak został nadany. Zniekształcono komunikat.
2. Model typologiczny
Powstał w 2. poł. lat ’40 XX w. Kurt Lewin. Wprowadził pojęcie przepływu wiadomości. Uważał, że jest nierównomierny i niecałkowity, a reguluje go seria barier, które są kontrolowane przez jednostki lub instytucje – odźwiernych, przepuszczających pewne informacje, a inne zatrzymując. Mówi o selekcjonerach, którzy decydują o tym, co dotrze ostatecznie do adresata. To tak jakby śluzy, tamujące lub puszczające rzekę informacji, decydujące
o tym co i w jakim tempie dotrze do morza (adresata) Są odpowiedni ludzie, decydujący o tym, jak mają wyglądać wydziały, ale nie docierają do nas dokumenty podpisywane na radzie wydziałów. Selekcjonerzy nie dali nam, studentom, do tego dostępu.
Wariant dwustopniowego przesyłu informacji i opinii
Powstał w poł. ’50 XX w. Twórca: Paul Lazarsfeld. Model ten zakłada, że treść rozpowszechniana przez środki masowego przekazu nie zawsze dociera do odbiorców w takiej formie, w jakiej zostały stworzone, gdyż na swojej drodze przechodzi przez tzw. Przywódców opinii podobnie do wariantu typologicznego. Przywódca opinii to ten, kto przekazuje dalej komunikat – to powiedzmy sprawozdawca, który zmodyfikował nieco informację.
3. Model socjologiczny
Model skupia się na twórcy i odbiorcy. Stworzony pod koniec lat ’50 przez Johna i Matyldę Riley’ów.
Nadawca nie jest w 100% samodzielny. Nie tworzy w 100% tego, co chciał przekazać. Nadawca zawsze funkcjonuje w jakiejś strukturze społecznej – rodzinie, zawodzie, religii. Np. katolik wychowany w rodzinie katolickiej. Inaczej będzie konstruować komunikat o aborcji niż osoba niewierząca. Inaczej będzie odbierać taki przekaz katolik; inaczej osoba niewierząca. Inaczej my, Polacy odbieramy działania Eriki Stainbach, inaczej odbierają jej
komunikaty Amerykanie, którzy mają zupełnie inną historię. Na treść komunikatu ma duży wpływ to, w jakiej grupie funkcjonuje nadawca i w jakiej grupie funkcjonuje odbiorca. Komunikat nie przebiega linearnie od nadawcy do odbiorcy, gdyż to, jak nadawca tworzy komunikat, zależy od sygnałów, jakie wysyła odbiorca. Nadawca respektuje oczekiwania odbiorcy.
4. Model selekcji
Stworzony w 2. poł. lat ’50. Podkreśla się rolę dziennikarza (komunikatora, który łączy społeczeństwo i który występuje w modelu jako element spajający – tą część społeczeństwa, która chwilowo jest nadawcą i tą, która chwilowo jest odbiorcą. Dziennikarz realizuje funkcję selekcjonera. Selekcja ta następuje zgodnie z oczekiwaniami odbiorców. Komunikowanie masowe uważa się za proces samoregulujący się. Ale jest to dyskusyjne. Bo telewizja nie spełnia naszych oczekiwań. A w latach ’50 tak się uważało. Że spełnia się w 100% oczekiwania odbiorców. No bo i wszyscy ludzie są tacy sami.
5.Model sprzężenia zwrotnego
Powstał w połowie lat 60. Odzwierciedla wzajemny wpływ w komunikowaniu nadawcy i odbiorcy. Nadawca spełnia oczekiwania odbiorcy i na odwrót.
6.Model analityczny
Rozbudowuje czynniki, wpływające na nadawcę i na odbiorcę. Wskazuje na elementy, decydujące o kształcie komunikatu. Są to: Osobowość nadawcy, obraz własny, miejsce N w grupie społecznej (np. zawodowej), miejsce N w szerszej grupie społecznej, presja opinii publicznej. Po stronie odbiorcy też można te elementy wymienić. Wszystkie one wpływają na N, na O i na odbiór komunikatu. Na sam komunikat wpływa: presja przekaźnika (wybór medium, tworzywa dla komunikatu – nie zawsze ma na to nadawca wpływ).
7.Model wspólnoty doświadczeń
Stworzony przez Wilbura Schramm’a stanowi modyfikację Schannon’a. Wprowadza pojęcie wspólnoty doświadczeń (postaw, idei, symboli), powielanych przez N i O, a które warunkują efektywność komunikowania. Łatwiej jest buddyście dogadać się z buddystą niż z faszystą. Wspólnota poglądów jest gwarancją pełnego aktu komunikacji. Część wspólna to sygnał.
8. Model systemowy:
Komunikowanie masowe dekoduje się przy uwzględnieniu społeczeństwa amerykańskiego z początku lat ’70. Na sposób komunikowania się społeczeństwa wpływają instytucje takie jak oficjalne agencje kontroli (CIA, FBI), zrzeszenia gromadzące twórców komunikatów (dziennikarze), agencje reklamowe, instytucje badające rynek (nawet czasopisma nie próbują kreować poglądów i kultury czytelniczej bez dokładnych badań rynku) i wiele innych (finansiści, ciało ustawodawcze, uwagi publiczności, oczekiwania, gusty).
Wariant mozaiki kulturowej
Odnosi się głównie do komunikatów treści kulturowych (lat ’60). Model kultury przypomina mozaikę wartości – to efekt działania mediów. Media są selekcjonerami przepływu informacji z pamięci zbiorowej (tradycja). To, co media nam przesieją z pamięci zbiorowej, to mamy w komunikacji społecznej.
Model społeczno kulturowy
Andre Tudor, 1970. Wskazuje na dwa uwarunkowania procesu komunikowania:
§ Struktura społeczna (społeczne usytuowanie N i O). Określa sytuację i miejsce przekaźnika
§ Kultura (orientacja, oczekiwania poznawcze, wartościujące, estetyczne po stronie N i O). Określa język przekaźnika.
Model rozszerzania doświadczeń
Rozwija wariant Schannona i Schramma i wprowadza element uczenia się do analizy komunikowania. Wskazuje się, że elementem wpływającym na tworzenie komunikatu, jest nauka.
9.Model Ekspresyjny (rytualny)
Komunikację traktuje się jako uczestnictwo we wspólnocie, opartej na podzielaniu tych smaych uczuć i doświadczeń. Kładzie nacisk na satysfakcję N i O, a nie na cel instrumentalny, Komunikowanie ma charakter dekoratywny, a nie utylitarny (użytkowy). Dużą rolę odgrywają symbole. Trudno ustalić, jaką funkcję pełni N, a jaką O – zamieniają się miejscami w trakcie komunikowania. To najczęściej rytualne sytuacje. Np. msza – niby nie zakłada wyciągania korzyści utylitarnych. Trudno powiedzieć, kto jest N, a kto O. Dużą rolę odgrywa symbolika, wspólne odczuwanie aktu komunikacyjnego.
10.Model rozgłosu
Komunikowanie traktuje się jako poszukiwanie emocji. Zakłada się, że komunikacja trwa tylko w czasie teraźniejszym. Model nie zakłada przesyłu jakiejś informacji – jest oparty na samych emocjach. Nawet nie opiera się o wspólnotę idei czy wspólne rozumienie symboli. Komunikacja jest czymś ulotnym. Podkreśla element rozrywki.
11. Model recepcji (kodowania i dekodowania przekazu)
Podkreśla odmienność informacji tego samego przekazu przez wielu odbiorców. Różni odbiorcy różnie odbierają te same treści. Powstał poprzez rozwój semiotyki. Punkt ciężkości ustawiony jest nie na N lub O, a na samą recepcję
12,Model percepcji
Przypomina budowę łańcuszkową. Zrywa z linearnością schematu. Ogniwa:
§ Instytucja, osoba tworząca komunikat
§ Postrzeganie wydarzenia
§ Reakcja na wydarzenia
§ Sytuacja w której się to dizeje
§ Wybór środków wyrazu
§ Wybór materiałów (medium, przekaźnika)
§ Kontekst
§ Przekaz treści
§ Efekt
Model dynamiczny, nielinearny, można zastosować w różnych formach komunikowania. Komunikowanie jest zjawiskiem czysto psychologicznym, ma charakter łańcuchowo-rozszczepiający się.Model łączy przekaz z rzeczywistością, jest w stanie nas poinformować o znaczeniu komunikatu, komunikowanie to jedność percepcji lub recepcji i komunikującego lub czynnika kontroli.Występują dwa kierunki analizy: horyzontalny i wertykalny.Poziom horyzontalny – wydarzenie(W) inicjuje komunikację i jest postrzegane przez N (maszyna np. kamera lub osoba). N selekcjonuje wydarzenie W i postrzega W’.Poziom wertykalny – stosunki między formą a treścią przekazu są dynamiczne i interaktywne. Przekaz nigdy nie jest identyczny z percepcją W’.
Model komunikacji sieciowej
4. Początki prasoznawstwa, media research
Media masowego komunikowania:
· Książka drukowana (nie wszyscy badacze to uwzględniają, gdyż książka w dużych ilościach występuje wtedy co czasopismo. Do tego dochodzi obowiązek powszechnej edukacji (XVIII/XIX))
· Czasopisma
· Kino i film (film był pierwszym rodzajem przemysłu kultury – pierwszym źródłem wielkich zysków branży medialnej). To medium bardzo demokratyczne, pokazy filmowe były stosunkowo niskie, więc społeczeństwo się mieszało.
· Radio i telewizja (wykorzystywano środki przekazu eksploatowane przez wcześniejsze media – film, muzyka-radio, słowo-czasopisma)
· Internet (ma cechy medium masowego, acz różni się od starych mediów masowych
Badania, koncentrujące się na badaniu masowym, dotyczą prasy. Wskazuje się na wiek XVII (Caspar von Stieler: prasa niemiecka w 1695). O początkach badań nad prasą można mówić w wieku XIX. Karl Bittler, wykładający w Bazylei o socjologii prasy. Polacy nie byli w tych badaniach opóźnieni.Stanisław Czarnocki pisał o rozwoju czasopism. W Lipsku powstaje placówka naukowo-badawcza, zajmująca się problemami k...