Temat: Pojęcie i istota gospodarki komunalnej.

GOSPODARKA KOMUNALNA – zespół urządzeń i instytucji zaspokajających potrzeby wynikające z faktu zamieszkania ludzi na określonych terenach tj. zapotrzebowanie w wodę, źródła energii, kanalizacja i oczyszczalnie, drogi lokalne, oświetlenie, ochrona przeciwpożarowa, a także gospodarka zasobem mieszkaniowym. (C. Kosikowski)

ZADANIA GMINY ZWIĄZANE Z GOSPODARKĄ KOMUNALNĄ:

• gospodarka i zaopatrzenie w wodę

• gospodarka nieruchomościami gminnymi

• zaopatrzenie w energię oraz gaz

• lokalny transport zbiorowy

• utrzymanie i modernizacja dróg

• unieszkodliwienie odpadów

ZADANIA POWIATU ZWIĄZANE Z GOSPODARKĄ KOMUNALNĄ:

• gospodarka nieruchomościami

• transport zbiorowy i drogi

• gospodarka wodna

GŁÓWNE ZADANIA WOJEWÓDZTWA:

• utrzymanie infrastruktury drogowej

• zapotrzebowanie przestrzenne

• promowanie regionu, pozyskanie inwestycji

PODSTAWA PRAWNA Ustawa z dnia 20.12.1996r. o gospodarce komunalnej:

Gospodarka komunalna jest to działalność polegająca na wykonywaniu przez jednostki samorządu terytorialnego zadań własnych w celu zaspokojenia potrzeb wspólnoty samorządowej.

CECHY USŁUG GOSPODARKI KOMUNALNEJ:

• ciągłość, dostępność i powszechność świadczenia

• ukierunkowanie na zaspokojenie potrzeb publicznych

• konieczność istnienia odpowiedniej infrastruktury technicznej

• wysoka kapitałochłonność cyklu inwestycyjnego

• jednoczesność produkcji, dostawy i konsumpcji

• znaczne zróżnicowanie zapotrzebowania w czasie

• wysoki stopień nieelastyczności popytu względem ceny

MODEL NIEMIECKI:

• gmina jest właścicielem zarówno infrastruktury komunalnej jak i jej operatora

• funkcjonuje w Holandii, Belgii, Stanach Zjednoczonych

• w Polsce wykorzystywany przez przedsiębiorstwa wodno - kanalizacyjne (95%), ciepłownicze (80%) oraz gospodarujące odpadami (30%)

Skutki modelu niemieckiego:

• ograniczenie samodzielności działania operatora

• wpływ polityki na jego funkcjonowanie

• gmina podejmuje decyzje o polityce cen (niskie ceny usługi)

• gmina podejmuje decyzje o inwestycjach

MODEL BRYTYJSKI:

• właścicielem infrastruktury i jej operatorem jest podmiot prywatny

• funkcjonuje w branży komunikacji miejskiej, oczyszczania miasta oraz spółkach ciepłowniczych po prywatyzacji

Skutki modelu brytyjskiego:

• gmina nie ma zagwarantowanej kontroli nad daną sferą gospodarki komunalnej

• przedsiębiorstwo – posiadacz i operator sieci - dąży do efektywności ekonomicznej, swobodnie kształtuje politykę cen i inwestycji

• występuje wzrost znaczenia branżowego organu regulacyjnego (np. Urząd Regulacji Energetyki) – konieczność długoterminowego wzrostu taryf

• gmina nie ponosi kosztów związanych z dostosowaniem jakości usług do wymogów zewnętrznych

MODEL FRANCUSKI:

• gmina jest właścicielem infrastruktury komunalnej, operatorem jest podmiot zewnętrzny wybrany w drodze przetargu

• stosowany w gospodarce wodno – ściekowej, ochronie zdrowia, szkolnictwie

Skutki modelu francuskiego:

• gmina wydzierżawia majątek lub przekazuje go do administrowania

• kontrakt zawierany na okres 10-30lat

• zadania operatora: eksploatacja sieci, doradztwo w zakresie polityki w danej sferze usług komunalnych, nadzorowanie inwestycji

• zadania gminy: określenie taryf, kształtowanie polityki rozwoju infrastruktury, finansowanie inwestycji

• formy modelu francuskiego: dzierżawa, kontrakty menadżerskie, koncesja

MODEL POLSKI: zakazuje generalnie prowadzenia komercyjnej działalności gospodarczej ST, choć daje możliwości dość szerokiego jej prowadzenia w niektórych, określonych w ustawodawstwie przepisach. Podąża w kierunkach modelu francuskiego.

PRYWATYZACJA GOSPODARKI KOMUNALNEJ i tworzenia jej nowego modelu obciąża administrację samorządową.

SAMORZĄD TERYTORIALNY staje się organizatorem, koordynatorem i regulatorem działalności o charakterze gospodarczym.

Temat: Organizacja gospodarki komunalnej.

1. Formy organizacyjno – prawne realizacji zadań z zakresu gospodarki komunalnej.

2. Partnerstwo Publiczno – Prywatne (PPP) – spółki BOT.

Ustawa o gospodarce komunalnej dopuszcza swobodę wyboru sposobu wykonywania zadań z zakresu gospodarki komunalnej.

Formy organizacyjno – prawne:

• fundacje

• stowarzyszenia

• spółdzielnie

• PPP (Partnerstwo Publiczno – Prawne)

• spółki kapitałowe

• jednostki organizacyjne sektora publicznego

Formy organizacyjno – prawne prowadzenia gospodarki komunalnej:

1. Niesamoistne – nie wyodrębnione ze struktur jednostek samorządu terytorialnego:

• zakłady budżetowe

• jednostki budżetowe

• gospodarstwa pomocnicze

• środki specjalne

1. Samoistne – podmioty nie związane ze strukturą organizacyjną samorządu terytorialnego:

• spółki prawa handlowego

• stowarzyszenia

• fundacje

• spółdzielnie

W prawie UE występuje termin : przedsiębiorstwo lokalne.

Preferowane przez ustawę o gospodarce komunalnej formy organizacyjno – prawne:

• zakłady budżetowe

• spółki prawa handlowego

Inne formy organizacyjno – prawne:

1.Związki komunalne:

• mogą go zawierać co najmniej dwie gminy lub powiaty

• stanowi nowy podmiot prawny

• cechy: celowość, racjonalność, odpowiedni obszar działalności

• np. gospodarka energią cieplną, odpadami

• np. ZGOK

Porozumienie komunalne:

• nie powstaje odrębny podmiot

• różni się od związku komunalnego sposobem realizacji

• mieniem zarządza wytypowana gmina, a pozostałe partycypują w kosztach

• projekt: spalarni śmieci pod Olsztynem – 5gminy

Układ zarządczo – własnościowy zarządzania gospodarką komunalną. Relacje : zarządzanie – własność:

Zarządzanie Własność	Publiczne	Publiczno - prywatne	Prywatne
Prywatna	Leasing komunalny	Gminne gwarancje dla inwestorów	Sektor prywatny BOO
Publiczno – prywatna	Obligacje gminne	Joint – ventures	Częściowa sprzedaż
Publiczna	Zakłady budżetowe	Stowarzyszenia mieszkańców	BOT

Zakłady budżetowe – własność gminy

Stowarzyszenia mieszkańców – np. zarządzanie szkołą

BOT – określony czas zarządzania infrastrukturą

Obligacje gminne – publiczne zarządzanie

Częściowa sprzedaż – prywatyzacja

Joint ventures – spółki ST z partnerem prywatnym

PPP (Partnerstwo Publiczno – Prywatne) – jest formą długoterminowej współpracy sektora prywatnego i publicznego przy przedsięwzięciach mających na celu realizację zadań publicznych – często z zakresu gospodarki komunalnej.

Główny cel PPP – celem współpracy jest osiągnięcie obopólnych korzyści zarówno w wymiarze celów społecznych jak i komercyjnych danego przedsięwzięcia.

Regulacje prawne PPP:

• ustawa o partnerstwie publiczno prywatnym 19.12.2008r.

• ustawa o koncesjach na roboty budowlane lub usługi 9.01.2009r.

Założenia nowej ustawy o PPP:

1.stworzenie umowy ramowej

2.swoboda zawieranych umów

3.odformalizowanie partnerstwa:

• zasilenie konieczności przeprowadzenia analiz

• rezygnacja z precyzowania kategorii ryzyka

Mechanizm PPP:

• w modelu PPP partner prywatny odpowiedzialny jest za dostarczenie określonej usługi, a nie jedynie aktywów

• bierze udział w finansowaniu, realizacji i eksploatacji projektu przez określony, z reguły długi czas (np. 20-30lat) w zamian otrzymuje zwrot z zaangażowanego kapitału

• przychodami partnera prywatnego są regularne płatności

• otrzymywane na sprzedaż usług na dane dobro (inwestycję) lub od partnera publicznego, w wysokości określonej w momencie zawarcia umowy PPP

• są to opłaty za dostępność usług lub za użytkowanie infrastruktury albo za obydwa te elementy

• partner prywatny musi liczyć się z możliwością pomniejszenia ustalonych kwot, gdyby okazało się, że jakość usługi nie odpowiada założeniom

• pozwala na realizację projektu bez konieczności ponoszenia kosztów przez sektor publiczny

• umożliwia wykonywanie projektów mimo braku środków publicznych w chwili podejmowania decyzji o ich realizacji

• przydatne jest doświadczenie partnera prywatnego na etapie zarządzania projektem budowy podobnych obiektów jak i ich zarządzania

• umiejętne wykorzystanie PPP może być jednym z narzędzi szerzej rozumianej modernizacji samorządów

Modele partnerstwa publiczno – prywatnego:

• BOT – buduj, eksploatuj i przekaż

• DBFO – projektuj, buduj, finansuj, eksploatuj

• BOO – buduj, eksploatuj, przejmij na własność

Inne modele współpracy w oparciu o partnerstwo publiczno – prywatne:

• BT- buduj, przekaż natychmiast

• DBO – projektuj, buduj, eksploatuj

• BOR – buduj, eksploatuj, odnawiaj koncesje

• MOT – modernizuj, posiadaj / eksploatuj i przekaż

• BLT lub BRT – buduj, najmuj lub dzierżaw i przekaż

Model BOT:

• BOT (Build, Operate, Transfer)

• udział inwestora prywatnego obejmuje budowę i eksploatację inwestycji przez określony czas, a następnie przekazanie jej władzom publicznym

• inwestycja jest finansowana ze środków prywatnych

• prawnym właścicielem inwestycji jest podmiot publiczny

• model quasi – francuski : inwestor buduje obiekt infrastrukturalny, w zamian otrzymuje do eksploatacji całą infrastrukturę

• BOT jest zbliżony do koncesji – wykorzystuje się go głównie do nowych inwestycji

Spółka BOT:

• Inwestorzy

• Samorząd

• spółka eksploracyjna

• wykonawcy

• użytkownicy

• ubezpieczyciele

• kredytodawcy

Uczestnicy modelu BOT:

• BOT – spółka specjalnego przeznaczenia – zadaniem jest przeprowadzenie projektu. Po osiągnięciu celu spółka ta może przestać istnieć. BOT jest przeważnie spółką kapitałową

• inwestorzy – wnoszą do niej kapitał własny, a także doświadczenie niezbędne do realizacji projektu

• kredytodawcy – np. banki, firmy leasingowe, inwestorzy

• ubezpieczyciele – np. doradcy, ubezpieczyciele, gwaranci

• wykonawcy – podmioty, które uczestniczą w planowaniu, budowie i dostarczeniu majątku trwałego niezbędnego do rozpoczęcia działalności operacyjnej projektu. Zadaniem jest nadzorowanie rozruchu tych obiektów i szkolenie pracowników zatrudnionych przy obsłudze projektów

• spółka eksploatacyjna – operator, są zaliczani do uczestników projektu pod warunkiem zawarcia umów z BOT

• użytkownicy – zagwarantowanie popytu na określonym poziomie jest o tyle ważne, że kredytodawcy i sponsorzy opierają swoje oceny zdolności kredytowej projektu na prognozowanych przepływach pieniężnych

Relacje inwestor - BOT :

1. kapitał zaangażowany w projekt

2. dywidendy od pożyczonego kapitału

Relacje kredytodawcy – ubezpieczyciela BOT:

1. kredyt udzielany dla spółki BOT

2. obsługa zadłużenia – spłata kredytu

3. opłata ubezpieczeniowa projektu - składka

4. wypłata odszkodowania w przypadku nieprzewidzianego zdarzenia

Relacje spółka eksploatacyjna BOT:

1. wpłata kapitału – udziałowiec

2. koszty eksploatacji

3. wypłata dywidendy

4. opłata za infrastrukturę

Relacje wykonawcy projektu BOT:

1. wpłata kapitału – udziałowiec

2. koszty budowy

3. wypłata dywidendy

Korzyści dla sektora prywatnego:

• stabilny, długotrwały kontrakt

• należności od rocznego budżetu sektora

• elastyczność w ustaleniu specyfikacji produktu końcowego lub usługi

• bodźce do osiągania dobrych wyników i dostarczanie usług wysokich jakości

• możliwość generowania dodatkowych przychodów od stron trzecich (np. zarządzania budynkiem)

• okazja do wykorzystania komercyjnego innowacji

Wady PPP:

• wyższy koszt kapitału dla sektora prywatnego, który musi być zrekompensowany przez uzyskanie oszczędności dzięki właściwie przeprowadzonemu przetargowi na realizację projektu oraz większej wydajności sektora prywatnego

• ograniczenie elastyczności finansowej sektora publicznego w wyniku długoterminowych zobowiązań wobec spółki SPV

• bardziej złożony kosztowny oraz czasochłonny proces wdrażania koncepcji PPP. Realizacja tego procesu wymaga zaangażowania odpowiednich środków ze strony publicznej jak i prywatnej.

Gospodarka komunalna:

• energetyka cieplna – model ESCO

• gospodarka mieszkaniowa

• wycena korzyści inwestycji drogowych

Luka infrastrukturalna – bariera w rozwoju gmin

Luka między Europą Zachodnią a Polską:

• urządzenia sieciowe z działu gospodarki wodnej – wodociągi i kanalizacja : 13lat

• urządzenia oczyszczalni ścieków: 9lat

• gospodarka odpadami : 32lata

• ciepłownictwo komunalne: 45lat

• drogi lokalne i komunikacja miejska: 40lat

Do zadań własnych gminy należy planowanie i organizacja zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwo gazowe na obszarze gminy.

Gmina realizuje te zadania zgodnie z założeniem polityki energetycznej państwa i miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego.

Charakterystyka sektora EC w Polsce:

• 16 000km sieci cieplnych (40% posiada nowoczesne izolacje)

• 763 przedsiębiorstwa energetyki cieplnej

• 2 200źródeł wytwarzania ciepła – kotłownie lokalne

• główne paliwo- węgiel kamienny

• lider na rynku SPEC S. A. Warszawa

• duża tendencja sprzedaży przez gminy części udziałów w spółkach EC

Rynek EC:

Dominującymi grupami kapitałowymi inwestującymi w branżę ciepłowniczą w Polsce są firmy francuskie i niemieckie. Do najaktywniejszych zaliczyć można :

• Envia MEAG – Niemcy

• SNET – Francja

• EDF – Francja

• Dalkia – Francja

• Stadwerke Leipzig GmbH – Niemcy

• Vattenfall – Szwecja

• Enea – Polska

• PGEJ – Polska

Podstawowym dokumentem prawnym regulującym funkcjonowanie przedsiębiorstw ciepłowniczych w Polsce jest:

Ustawa Prawo Energetyczne 10.04.1997r.

Celem ustawy jest tworzenie warunków do zrównoważonego rozwoju kraju, zapewnia bezpieczeństwo energetyczne, oszczędne i racjonalne użytkowanie paliw i energii, rozwój konkurencji, przeciwdziałanie negatywnym skutkom naturalnych monopoli.

Wnioski: wykreowany przez przepisy ustawy system regulacji przedsiębiorstw przyczynił się między innymi do sukcesywnego porządkowania ewidencji i kalkulacji kosztów dla każdego rozwoju działalności i dla wyodrębnionych grup odbiorców.

Model ESCO – spółka mająca na celu obniżenie kosztów energii cieplnej.

Skrót „ESCO” – oznacza firmę oferującą kompleksowe usługi eksperckie w zakresie energetyki gwarantującą potencjalnym klientom oszczędności energii i zmniejszenie ponoszonych z jej tytułu kosztów.

Idea działalności ESCO – spółka ESCO inwestuje swoje środki finansowe w majątek klienta poprzez wykonanie inwestycji związanych z obniżeniem zużycia i / lub kosztu wytworzenia energii. Działanie to jest zawsze poparte audytami energetycznymi zawierającymi analizę optymalizującą zalecane środki techniczne dla ograniczenia zużycia energii.

Po przeprowadzeniu prac modernizacyjnych rzeczywiste koszty energii ulegają obniżeniu w stosunku do stanu sprzed modernizacji.

Klient znów zobowiązuje się do ponoszenia ich na niezmienionym poziomie przez określony okres czasu (okres zwrotu nakładów). Jego długość zależy od parametrów techniczno – ekonomicznych poszczególnych projektów, a w szczególności od relacji pomiędzy poniesionymi nakładami, a wielkością uzyskanych oszczędności.

W trakcie przygotowań do projektu, firma ESCO stara się znaleźć odpowiedź na pytanie:

Jak wysokie byłyby koszty ponoszone z tytułu wytwarzania i / lub zakupu energii, gdyby nie wykonano projektu modernizacyjnego?

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA UZYSKANE EFEKTY:

1. Czynniki zależne od klienta (niezależne od ESCO):

• wykonanie modernizacyjne, usprawnienia, jakość prac

• wdrażanie zmiany organizacyjne

• automatyzacja

1. Czynniki zależne od klienta (niezależne od ESCO):

• prawidłowa eksploatacja obiektu

• rozbudowa i przebudowa obiektu

• zmiana funkcji użytkowych budynku, intensywność eksploatacji

• dalsza termomodernizacja

1. Czynniki niezależne od stron przedsięwzięcia:

• warunki atmosferyczne

• inflacja cen nośników energii

Lp.	Forma organizacyjno - prawna	Ilość	Udział w rynku sprzedaży ciepła
1	Jednostki samorządowe – zakłady budżetowe	50	0,8%
2	Spółki akcyjne	136	59,4%
3	Spółki z o. o.	381	38,5%
4	Spółdzielnie mieszkaniowe	10	0,1%
5	Przedsiębiorstwa państwowe	5	0,8%
6	Inne	83	0,4%

Energia odnawialna – przed przystąpieniem do realizacji projektu należy przeprowadzić dokładne badania warunków wiatrowych można zastosować dane z najbliższej stacji metero -logicznej lotniska lub innego źródła, jeżeli są to pomiary wiarygodne.

Polityka energetyczna:

• 10.01.2007 r. Komisja Europejska przedstawiła pakiet działań w obszarze energii i zmian klimatu stanowiący podstawę polityki energetycznej dla Europy.

• główne strategiczne założenia to 20%, redukcja emisji gazów

Zasoby mieszkaniowe:

• wskaźnik niedoborów mieszkaniowych 2011

• Polska 339 mieszkań na 1000 mieszkańców

• UE 465 mieszkań n a 1000 mieszkańców

TBS:

Spółki z o. o.	365
Spółka akcyjna	11
Spółdzielnia osób prawnych	6
Razem:	382

Czym jest TBS?

• samodzielny podmiot gospodarczy

• posiada osobowość prawną

• budowanie mieszkań

• nabywanie mieszkań

• eksploatacja mieszkań

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia: 26.10.1995 o niektórych formach popierania budownictwa mieszkaniowego

• Ustawa z dnia: 02.07.1994 o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych

System budownictwa TBS- owskiego:

1. Krajowy Fundusz Mieszkaniowy (obustronne) -Kredytowanie niekomercyjne i spłacanie

2. Partycypacji (do inwestora)- Wkład partycypanta

3. Udziałowcy – współwłaściciele (do inwestora)- Kapitał własny inwestora wniesiony przez współwłaścicieli

4. Gmina (do inwestora)- Zatwierdzenie wysokości czynszu przez radę gminy

5. Najemca (do inwestora)- Czynsz płacony przez najemców

Podsystem realizacyjny (obustronnie)

Wycena efektów uzyskanych z inwestycji w infrastrukturę drogową.

Zależności między efektami rozwoju infrastruktury drogowej:

CHARAKTERYSTYKA EFEKTÓW:

1.Koszt i czas przejazdu:

• w wyniku wzrostu prędkości przejazdu

• w wyniku zmniejszenia odległości

• wzrost obrotowości majątku i wydajności pracowników

• zaoszczędzony czas można przeznaczyć na inne biznesy

• spadek kosztów wypadków drogowych, napraw

Czas to pieniądz – do kwalifikacji zaoszczędzonego czasu w wyniku budowy lub modernizacji infrastruktury drogowej służy wskaźnik:

VTTS – value of Ravel time savings

Wskaźnik standaryzowany w Wielkiej Brytanii, Holandii, Kanadzie, USA.

Wycena czasu: skrócenie przejazdu drogą o 1 godzinę:

• w godzinach 7:00 – 15:00 = 100% krajowej / regionalnej/ gminnej stawki godzinowej

• w godzinach 15:00 – 7:00 = 50% krajowej/ regionalnej/ gminnej stawki godzinowej

Np. 12zł/godz.

Przykład:

1. Oszczędności kosztów eksploatacyjnych na odcinku 4,2km

Jednorazowa oszczędność = 25% * 8l / 100km * 4zł/l * 4,2km= koszt eksploatacyjny pojazdów 0,33zł/ pojazd.

Dzienna oszczędność kosztów eksploatacji pojazdów = 0,33zł / pojazd * 10 000pojazdów / dobę = 3 300zł / dobę.

Roczna oszczędność kosztów eksploatacji pojazdów = 3 300zł /dobę * 365dni = 1 204 500zł/rok

1. Oszczędności kosztów czasu na odcinku 4,2km

Jednorazowa oszczędność czasu przejazdu 1 osoby = (4,2km / 50km / h )* (4,2km / 80km / h) = 1minuta 53 sekundy (0,0315 h)

Dzienna oszczędność czasu przejazdu kierowców i pasażerów zawodowych = 0,0315h /przejazd * 2 500 pojazdów /dobę = 78,75h /dobę

Roczna oszczędność czasu przejazdu kierowców i pasażerów zawodowych = 78,75h /dobę * 241dni = 18 979h / rok

Wartość rocznej oszczędności czasu przejazdu kierowców i pasażerów zawodowych = 18 979h * 10,93zł / h = 207 437

1. Oszczędność kosztów wypadków drogowych

Wartość rocznego kosztu wypadków drogowych = 0,144zł/os/km * 16 375osób/dobę * 4,2km * 365 dni = 3 614 814zł/rok

Przy średnim koszcie wypadku drogowego na poziomie 0,144zł/os/km

Wartość rocznej oszczędności kosztów w wypadków drogowych = 1/3 * 3 614 814/rok = 1 204 938 zł/rok

2.Przesunięcia międzygałęziowe:

• wzrost popytu na doinwestowaną infrastrukturę drogową

• wzrost popytu na przewozy daną infrastrukturą drogową

• przemieszczanie się firm bliżej infrastruktury drogowej

• zmiany w strukturze gospodarczej gmin

• wzrost produkcyjności firm

• wzrost efektów zewnętrznych

3.Produkcyjność firm:

• zmiany międzygałęziowe mają wpływ na poprawę produkcyjności

• wzrost produkcyjności firm zlokalizowanych przy infrastrukturze drogowej

• wzrost wyników ekonomicznych

• wzrost popytu na dobra i usługi

• wzrost inwestycji

4.Wzrost dostępności komunikacyjnej:

• wzrost atrakcyjności wokół drogi

• wzrost konkurencyjności miejsca

• poprawa lokalizacji

• wzrost miejsc pracy

• wzrost liczby podmiotów gospodarczych

5.Rozmieszczenie przestrzenne firm i gospodarstw domowych:

• wzrost liczby firm

• wzrost liczby pracowników

• wzrost liczby gospodarstw domowych

• zmiany w strukturze gospodarczej

6.Wzrost dochodu gminy:

• wzrost produkcyjności firm i zmiany w zatrudnieniu mają wpływ na dochód gminy

• wzrost dochodów z podatku PIT, CIT

• wzrost dochodów z tytułu podatku od nieruchomości

• wzrost dochodów z opłat

• spadek wydatków na cele socjalne

7.Efekty zewnętrzne:

• hałas

• zanieczyszczenie środowiska

• emisja do powietrza szkodliwych substancji

• wzrost bezpieczeństwa – spadek ilości wypadków