EKONOMIA ROZOWOJU
10.10.2011
Cechy państw rozwijających się:
Niski poziom PKB per capita
Przeludnienie – sprzyja rozwojowi gospodarczemu (dużo taniej, produktywnej siły roboczej)
Wysokie bezrobocie – podwójnie niekorzystne, niskie dochody budżetowe, problem socjalne (nie możliwość wsparcia ze strony państwa); mimo braku roli opiekuńczej ze strony państwa wysokie bezrobocie (niezgodne z klasyczną ekonomią)
Niski poziom oświaty
Niski poziom dostępu do opieki zdrowotnej
Słabo rozwinięta infrastruktura
Niski udział wysokich technologii – brak pieniędzy lub zakup przestarzałych technologii
Oparcie gospodarki na rolnictwie
Warunki rozwoju dla krajów słabo rozwiniętych
Zdolności mieszkańców do zaspakajania potrzeb egzystencjalnych
Powszechny dostęp do zatrudnienia
Ograniczenie analfabetyzmu i podnoszenie kwalifikacji
Demokratyzacja
Uniezależnienie ekonomiczne i polityczne od innych państwa
Determinanty zmian polityki rozwoju krajów biednych:
Silne zróżnicowanie warunków rozwojowych w stosunku do krajów zamożnych
Niska skutecznośćdotychczasowej polityki
Błędne założenia przy realizacji dotychczasowej polityki
Pozorna rozbieżność interesów
Teorie rozwoju:
24.10.11
Podstawy ekonomii rozwoju w koncepcji liberalnej
Konsensus Waszyngtoński (J. Williamson) – była to prywatna propozycja autora, nie został przez nikogo podpisany. Jest nie mniej bardzo ważny bo wpisał się w kanon polityki państw rozwijających się. Był wzorowany na koncepcjach neoklasycznych:
Deregulacja rynku
Prywatyzacja (najważniejszy element wobec państw Europy środkowo-wschodniej)
Ochrona własności prywatnej (wcześniej nie była uregulowana prawnie, ale bardziej obyczajowo, nieformalnie)
Dyscyplina fiskalna (konieczny warunek rozwoju, inaczej > inflacja, wzrost cen > brak przewidywalności)
Uwolnienie stóp procentowych (rynek samo-regulujący poziom inflacji za pośrednictwem samoregulującego się poziomu stóp procentowych, a więc ilość pieniądza na rynku; ograniczenie interwencjonistycznej roli instytucji państwowych)
Reforma podatkowa (skuteczny system podatkowy: prymat podatków pośrednich nad bezpośrednimi; proste, zrozumiałe, jednolite, neutralne podatki bezpośrednie - liniowy)
Niska inflacja (jeden z kluczowych elementów; optymalna inflacja 1,5-4,5%; zbyt niska – deflacja, dużo bardziej negatywna niż wysoka inflacja; od około 5% inflacja dużo trudniejsza do kontroli, grozi przejściem do już nie korzystnej inflacji kilkunastoprocentowej)
Reforma walutowa (ani całkowicie sztywna ani elastyczna waluta; fleksyjna polityka walutowa, opierająca się na konkurencyjności głównych partnerów handlowych)
Rezygnacja z subsydiów rządowych
Liberalizacja handlu (otwieranie rynków własnych na zagranicę, ale i zagranicy na nasze; zwykle realizowana stopniowo; w Polsce szokowe, w ciągu 6 miesięcy, co wiązało się z dużymi kosztami, pogłębieniem recesji)
Warunki dynamicznego rozwoju krajów biednych wg szkoły liberalnej
Otwarcie gospodarki na zewnątrz
Likwidacja barier Bezpośrednich Inwestycji Zagranicznych (przede wszystkim prawnych)
Poparcie społeczne reform – demokratyzacja
Niezależność banku centralnego – stojącego na straży możliwie niskiego poziomu inflacji
Stworzenie stabilnego systemu fiskalnego – zdolnego do efektywnego ściągania podatków
Niezależne, suwerenne sądownictwo
Budowa agencji promujących rozwój określonych branż gospodarczych, najważniejszych dla danego państwa (Agencja Rynku Rolnego w Polsce??); Zagrożenia nadużyć przez władzę
Zwiększyć nakłady na edukacje, zwłaszcza na poziomie podstawowym i średnim - zdolnego do kreacji wyedukowanego, świadomego społeczeństwa, zdolnego do zdobywania kwalifikacji pożądanych na rynku
Decyzje konsensusu waszyngtońskiego na pewno stanowiły zasady na podstawie których rozwijały się od lat 80-tych UE i WB
Gospodarka amerykańska w XIX wieku byłą gospodarką w pełni wolnorynkową – wolny rynek może powodować skupianiu się kapitału w wąskich rękach. Brak narzuconych zasad, regulacji w gospodarce wolnorynkowej bez interwencji państw może sam przez się doprowadzać do liberalizmu kapitalistycznego (np. oligopolistyczna i droga służba zdrowia w USA).
W dwudziestoleciu międzywojennym, rozwój kredytów indywidualnych bardzo napędził koniunkturę w tym szczególnie handel akcjami. Aż do momentu dosięgnięcia końca zdolności kredytowej i załamania się „sztucznie” napędzonej koniunktury i wielkiego kryzysu ekonomicznego.
Ortodoksyjna Teoria Finansów - kryzys to zjawisko przejściowe, które wywołuje zbieg okoliczności powodujący chwilowy brak zapotrzebowania rynku na podaż. Zjawisko to jest stałym elementem rynku i nikt nie powinien starać się go wykluczyć. Zgodnie z tym zdaniem, kryzys pełni pozytywną rolę, oczyszczając rynek z niewydolnych elementów. Poza tym gospodarka po każdym kryzysie, osiąga jeszcze wyższy poziom rozwoju
W okresie depresji pojawiają się tzw. Automatyczne stabilizatory rynku, „niewidzialna ręka rynku”, która potrafi skutecznie pobudzić rynek do ponownego wzrostu (np. zwiększony popyt innej gospodarki, obniżenie stóp procentowych przez banki). Tymczasem w czasie Wielkiego Kryzysu, to nie zadziałało. Wynikało to ich zdaniem zbiegiem negatywnych okoliczności, bańka spekulacyjna (zawyżone ceny akcji, ceny produktów, zawyżony poziom produkcji)
W efekcie przedsiębiorstwa tną koszty, najpierw kosztem pracowników w celu utrzymania się na rynku. Niestety spadek ceny produktu już nie działa, bo robią to wszyscy, a poza tym koniunktura gwałtownie spada, z nią popyt. Zamiast wyjść z tej sytuacji kryzys się pogłębia (przykład – cięcia w Grecji).
Wtedy nie istniał też system opieki społecznej (poza Niemcami i Anglią), co spowodowało, że kryzys znacznie bardziej niż dziś dotknął obywateli.
Obywatele nie byli w stanie już spłacać swych zdecydowanie nadmiernie wysokich kredytów. W efekcie najpierw upadały słabsze banki, lecz później w wyniku paniki-masowych wypłat depozytów również silniejsze.
Prezydent Hoover, jako radykał nie chciał jakiejkolwiek interwencji. Zmieniło się to diametralnie po wyborze na prezydenta Roosevelta, którego program „New Deal”, zapoczątkował nową erę interwencjonizmu państwowego. Spowodował wzrost udziału wydatków publicznych o ok. 30%. Większość pań. rozwiniętych naśladując USA przekroczyły wkrótce 50 % udziału wydatków publicz.
W latach 60-tych/70-tych aż do 90-tych nastąpiła korekta, czyli obniżenia udziału tych wydatków publicznych w wydatkach państwa (Reagan, Thatcher)
Program „New Deal”, przyczyna kryzysu to niedostateczny poziom popytu, którego rynek nie jest w stanie samemu podnieść, rolę tego kreatora miało przyjąć państwo. Pieniądze na ten cel wzięto po raz pierwszych z pożyczki publicznej. Celem inwestycji państwowych było stworzenie miejsc pracy oraz infrastruktury. Dlatego objęły one infrastrukturalne obroty publiczne. To dało zatrudnienie, w efekcie obniżyło koszty opieki socjalnej, zwiększyło wpływy z podatków i w końcu poziom konsumpcji.
Wprowadzono subwencje dla rolnictwa, które miały wspierać regiony o nisko rozwiniętej agrokulturze (subwencje wydawały się tańsze, niż ewentualne koszty wsparcia socjalnego)
Wprowadzono przepisy demonopolizujące gospodarkę, co spowodowało spadek cen i wzrost popytu (społeczna komisja handlu).
Wprowadzono nową ustawę o bankach. Po pierwsze banki zostało zobowiązane do utrzymywania rezerw finansowych na określonym, minimalnym poziomie. Po drugie udzielono rządowi prawa udzielania gwarancji depozytów bankowych. Po trzecie banki zostały zobowiązane do udzielania swoim klientom informacji na temat kondycji banku.
Stworzono komisję, która miała stwarzać kategorie, na podstawie których ustalano czy dane firmy mogą wejść na giełdę.
Wprowadzono pakiet ustaw socjalnych oraz podstawy systemu emerytalnego, które zwiększyły poziom zabezpieczenia, szczególnie najuboższych grup społecznych i zwiększało poziom popytu.
W efekcie tych wszystkich działań, następowało powolne wychodzenie z kryzysu i rozwój gospodarczy,
28.11.11
Kontynuacja – Amerykański model rozwoju
Od Roosevelta USA jak państwa europejskie realizował ideę państwa dobrobytu
Przyniosło to określone korzyści: m.in. bardzo ograniczył skrajne ubóstwo
Ale i negatywne: powiększanie deficytu budżetowego i długu publicznego
W latach 50-tych USA utrzymywało relatywnie imponujące tempo wzrostu na poziomie 4,5 %
Jednocześnie utrzymywano inflację na prawidłowym poziomie 1,3 % (1-3 % dobra)
Bezrobocie - 4%
Wzrost płac realnych o 18 %
Średni roczny wzrostu wydajności pracy o 4 %
Dominowała polityka oparta o Krzywą Philipsa – odwrotna relacja bezrobocie – inflacja
(Globalny trend powiększania się bezrobocia w państwach rozwiniętych)
Okres prosperity trwał do kryzysu lat 70-tych
Szok naftowy – w ciągu 5 lat cena ropy naftowej wzrosła 8-krotnie.
W związku z czym nastąpił gwałtowny wzrost cen produkcji, co spowodowało wzrost cen produktów finalnych i ostatecznie wzrost inflacji.
W celu jej stłamszenia rząd zdecydował się na cięcia budżetowe, podniesienia stóp procentowych które doprowadziły do zmniejszenia inflacji ale i spowolnienie gospodarcze oraz wzrost bezrobocia???
Nienaturalny wzrost cen (przez wzrost cen ropy) był wyższy niż wzrost dochodów to prowadziło do spadku popytu, produkcji, spowolnienia gospodarczego i znowu bezrobocia.
Okazało się że krzywa Philipsa „nie działa” nastąpił jednoczesny wzrost inflacji i bezrobocia – Stagflacja
USA na płaszczyźnie ekonomicznej ostro wyhamowało
Kryzys rozprzestrzenił się na inne kraje.
Wzrosło zadłużenie krajów dłużników, szczególnie najbiedniejszych.
W czas hossy nie doceniano negatywnych wpływów Interwencjonizmu państwowego. Dopiero ten kryzys spowodował, że zaczęto dostrzegać, iż przyczyną kryzysu poza szokiem naftowym może być sam system – interwencjonistyczny.
Jego słabości:
- przenikanie wzajemne biznesu i polityki (korupcja – przeciwnicy lobbowanie)
- sprzyjanie monopolizacji gospodarki, wielkim korporacją (zawyżone ceny, ograniczona konkurencja)
- sprzyjanie powstawania w społeczeństwie „syndromu wyuczonej bezradności” (nieumiejętność i „niechęć radzenia sobie w gospodarce rynkowej)
- powiązanie polityki, przemysłu i wojska
Zwrot nastąpił wraz z wstąpieniem Reagana na urząd prezydenta – Reagan-mania
Polityka neoklasyczna, neokonserwatywna, monetarystyczna, zrywająca z interwencjonizmem państwowym.
2 cele:
- powrót do wolnego rynku
- przywrócenie odpowiedzialności jednostki za swój los
Realizacja miała odbywać się w ramach kilku zasada, część została wprowadzona w czasie drugiej kadencji:
Zasada redukcji podatków - szczególnie względem korporacji, prawdziwe, szokowe cięcie, które spowodowało wzrost produkcji ; ale także osób fizycznych, sprzyjając też w pewnym stopniu rozwojowi poprzez wzrost inwestycji. Bez wątpienia ta polityka odniosła sukces
Zasada zrównoważonego budżetu – w tym okresie osiągniętobardzo wysoki deficyt budżetowy, handlowy i publiczny. Mimo to i dążenia do poprawy tej sytuacji Reagan w porównaniu do Thatcher nie ograniczył tak bezwzględnie deficytu budżetowego, co prawdopodobnie uchroniło USA przed takim jak na wyspach spowolnieniu gospodarczym. Zasada ta nie została zrealizowana, ale być może okazało się to pozytywne.
Redukcji państwa opiekuńczego – cięcia socjalne na poziomie federalnym, co zwiększyło presję, aktywność na poziomie stanowym. W powiązaniu z negatywnymi skutkami kryzysu zamiast redukcji wydatków nastąpił paradoksalnie niewielki wzrost wydatków socjalnych (ale w Europie o wiele wyższy)
Deregulacji gospodarki –energetyka, transport. W bardzo krótkim okresie odniósł bardzo duży sukces, rzeczywiście dokonał deregulacji w wymienionych obszarach, tj. doprowadził do prawdziwej rynkowej konkurencji (w odróżnieniu od Europy. W bankowości jednak deregulacja, tj. pozbawienie go wszelkiego nadzoru stała się pierwszym czynnikiem sprawczym decydującym o współczesnym kryzysie
Dekodyfikacji prawa pracowniczego
09.01.12
Model Szwedzki (Nordycki)
Szwecja – państwo dobrobytu/socjalne. Państwo o dużej powierzchni, słabo zaludnione.
Cechą polityki gospodarczej Szwecji jest systematyczność w dążeniu do osiągniecia określonych celów. Było to możliwe gdyż przez 70 lat w XX wieku rządzili w niej socjal-demokraci (z krótkimi przerwami).
Pierwszym zasadniczym celem tej partii jest budowa państwa socjalistycznego, ale w sposób rozumiany inaczej niż w państwach bloku wschodniego. Mowa tu o socjalizmie funkcjonalnym, przekazie dóbr w ręce publiczne w sposób demokratyczny, oddolny nie narzucony, wymuszony i odgórny. Uznawali oni, iż polaryzacja dochodowa jest negatywna dla demokracji, gdyż tworzy nierówność w społeczeństwie w dostępie do dóbr, faworyzuje zdecydowanie bogatych. Uznawali iż demokracja to równość obywateli.
Sektor państwowy który miałby być trzonem tego modelu jest jednak stosunkowo mały. Za to dużo bardziej niż w innych państwach rozwinięta jest kontrola państwa nad sektorem prywatnym oraz kontrola ze strony instytucji, organizacji społecznych (np. Rada Rynku Pracy). Kontrola opiera się na 3 krokach
Próba osiągnięcia porozumienia
Negocjacje w ramach grup reprezentujących określonych ludzi (???)
Przyjęcie określonych rozwiązań przez parlament
Jest to możliwie wyłącznie w społeczeństwie prawdziwie obywatelskim.
Działania na rzecz przekazywania własności i gospodarczych prerogatyw państwa poszczególnym społecznością. (?)
Elementy systemu:
I Solidarystyczny System Płac.
Utworzony w procesie negocjacji system płac oparty na idei, taka sama płaca za taką samą pracę. Zakłada widełki określające poziom płacy na danym stanowisku, niezależnie od kondycji korporacji.
Efekty tego modelu płac
Korzystne:
- w okresie dekoniunktury gospodarczej bardzo ciężko było pracodawcy obniżyć płace, bez konsultacji z partnerem
- sztywność rynku pracy, zabezpieczenie istniejących miejsc pracy
Wydawało by się, iż uniemożliwia to pracodawcy działanie racjonalnie ekonomiczne, wcale jednak nie musi tak być. Pracodawca nie mogąc podjąć najłatwiejszej w okresie kryzysu drogi obniżania płac i zwolnień powodujących pogłębienie się kryzysu, jest zmuszony szukać rozwiązań trudniejszych ale i dużo lepszych (nowych technologii, rynków zbytu itp.) oraz korzystniejszych dla gospodarki.
Ujemne:
Nadreprezentacja w związkach zawodowych najczęściej reprezentujących w negocjacjach stronę pracowników osób nisko wykształconych (których jest w Szwecji stosunkowo nie wiele). Powoduje to nadmierne wyrównywanie, egalitaryzację płac, co odbija się: w niższym stopniu motywacji, systematycznym, masowym drenażu mózgów .
Ten nadmierny egalitaryzm pogłębia głęboko progresywny system podatkowy.
II Działania państwa na rzecz utrzymania zatrudnienia
Każda działalność państwa musi uwzględniać ich działania, wpływ na rynek pracy. Lepiej dokształcać dotychczasowych pracowników, niż szukać nowych. Duży nacisk związany z tym kładziony na ciągłą, darmową edukację.
III Uspołecznienie środków produkcji
Przekazanie własności w ręce pracowników. Spowodowało konflikt w okresie krótkookresowym w obszarze zarządzania przedsiębiorstwami, na płaszczyźnie związków zawodowych, które zaczęły jednocześnie reprezentować interesy właścicieli i pracowników (inwestycje, praca).
IV Rozbudowany system socjalny
Dający duże wsparcie finansowe a jednocześnie wymuszający ciągłą aktywność zawodową, bądź dążenie do niej
W ostatnim okresie nastąpiło odejście od określonych projektów, pewne zatrzymanie tego procesu socjalizacji gospodarki, m.in.:
- odejście od bardzo dużego wsparcia finansowego imigrantów; większe obostrzenia w płaszczyźnie imigracji
- stworzenie ograniczonego sektora ubezpieczeń prywatnych (2%, u nas było 9%)
Niemcy – Społeczna Gospodarka Rynkowa
Przyczyny powstania:
Początków niemieckiej społecznej gospodarki rynkowej można szukać już u Bismarcka. Społeczeństwo oczekiwało już wtedy zabezpieczeń społecznych.
Z drugiej strony wpływ miała myśl kościoła.
Kolejnym czynnikiem jest reakcja na faszyzm (faszyzm powstał głównie na bazie dysproporcji społecznych).
Czwarty element to reakcja na system komunistyczny rozwijający w sąsiednim NRD. Ochrona przed jeszcze bezpośrednio po II wojnie światowej silnym ruchem komunistycznym
Wprowadzenie
Ludwik Erhard (liberał)
Liberalizacja, deregulacja gospodarki ale stopniowa (poza denominacją)
Selektywna kontrola gospodarki
Duży nacisk na opiekę socjalną
- Denominacja marki… na markę niemiecką. Stłamszenie inflacji
- Traktowanie specjalnie środowiska mieszkaniowego, jako nowego koła napędowego (zaangażowanie bezpośrednie państwa, mieszkania komunalne)
„Kwadrat’:
Stałe ceny
Pełne zatrudnienie (nie powyżej 5%)
Zrównoważony bilans
Polityka trwałej systematycznej stymulacji gosp. (szczególnie w procesie recesji: wprowadzanie do rynku pieniądza, deficyt budżetowy)
Rada do sprawowania finansów – później BC
- wzrost znaczenia związków zawodowych i jej członków (co trzeci pracownik)
- przyznanie pracownikom prawa do informacji o przedsiębiorstwie (cele, plany, aktualna polityka)
- powszechność zakładania rad zakładowych (już od 5 pracowników), a bez zgody rady zakładowej nie można zwolnić pracownika ; zmienione przez Schroedera
- w radzie nadzorczej połowa pracowników
- system tworzenia certyfikatów, gwarancja jakości produktów (renoma niemieckich produktów); 10 % produktów ich nie posiadała
- wyrównywanie płac…
- bezrobocie bez problemu do kryzysu lat 70-tych. Po połączeniu kolejna fala
- dlatego Schroeder podjął reformy deregulacyjne (do tej pory tylko umowa o pracę; 68% płacy płaca minimalna!)
Dalsze reformy:
- poprawa relacji demograficznych poprzez politykę prorodzinną
- przesunięcie wieku emerytalnego do 68 lat
Merkel:
Z jednej strony chcąc nie stracić poparcia nie chce wzmacniać finansowo zbyt mocno UE, z drugiej jednej strony jest to nieuniknione aby naprawdę pobudzić gospodarkę i wyjść z kryzysu
Chile
Specyficzny kształt państwa wpływa na olbrzymią rolę transportu.
Do II wojny światowej Chile należało do państw z jednym z najmniej spolaryzowanych społeczeństw.
Wynikało to przede wszystkim z:
- pozostawienia w rękach państwa przemysłu wydobywczego
- proces nacjonalizacji rolnictwa
Budowa społecznej gospodarki rynkowej ponad miary (lewackich partii politycznych).
Polityka chadecji:
- kontrola nad bankami
- państwo przejęło kontrolę w handlu zagranicznym
- podjęto nacjonalizację górnictwa bez odszkodowań
- w ramach transportu wprowadzono konkurencję?
W efekcie:
– sankcje międzynarodowe, cofnięcie kredytów zagranicznych, zaczęto stosować embarga itp.
- strajk firm transportowych