168.Tezyczka poporodowa- paresis puerperalis
Jest to bezgorączkowe schorzenie występujące najczęściej po 3-8 wycieleniach (u krów w wieku 5-10lat)zwykle dobrze odżywionych, wysokomlecznych przetrzymywanych stale w oborze. Schorzenie pojawia się przeważnie po lekkich porodach w ciągu 12-24h, a jedynie niekiedy może wystąpić na krótko przed porodem lub w trakcie jego przebiegu.
Przyczyny: Są dwie grupy czynników: usposabiające oraz czynniki wyzwalające objawy chorobowe.
Czynniki usposabiające: wszystkie właściwości konstytucjonalne bydła pożądane w hodowli tzn. wysoka mleczność, normalny przebieg ciąży ,lekki poród, terminowe odejście wód płodowych, stanowią dla dobrze odżywionych krów niebezpieczeństwo wystąpienia tężyczki. Również intensywne żywienie zwłaszcza pod koniec ciąży głownie paszami bogatymi w azot oraz rozregulowanie czynności układu neurohormonalnego bądź też duża podatność na wywołane przez poród i rozpoczynająca się laktację stresy.
Czynniki wyzwalające: niedobory żywieniowe, powodujące zmianę stosunku ilościowego soli mineralnych zwłaszcza wapnia, fosforu i magnezu krwi co z kolei wywołuje stan zbliżony do narkozy. Nie wyklucza się także dziedzicznej skłonności do schorzenia, gdyż kompleksowe zaburzenia regulacyjne przemawiają za niezdolnością adaptacyjną do ogromnych wymogów, jakie stawia przed organizmem wysoka wydajność mleczna.
Do niedawna sądzono że schorzenie rozwija się pod wpływem spadku poziomu wapnia i wzrostu poziomu magnezu- dziś stwierdzono ze w niektórych przypadkach porażenia poporodowego poziom wapnia utrzymuje się w normie lub nawet przewyższa ją, natomiast spada we krwi zawartość fosforu przy jednoczesnym braku zmiany w poziomie magnezu.
Objawy: chore zwierzę przestaje nagle jeść ,nie przeżuwa i przejawia poważny spadek lub zupełne ustanie produkcji mleka. Niekiedy na początku schorzenia występuje niepokój i podniecenie zwierzęcia, lękliwe spojrzenie, przestępowanie z nogi na nogę, kręcenie się ,drżenie mięśni, kładzenie się i wstawanie, bądź wspieranie się na żłobie i zgrzytanie zębami .Po mniej lub bardziej wyraźnym okresie podniecenia, rozwija się powoli stan porażenny, który rozpoczyna się od zadu i postępuje ku przodowi. W lekkim przebiegu schorzenia krowa stoi niepewnie ,opierając się bokiem o ścianę lub sąsiadujące z nią zwierze, chwieje się na zadzie ,a po położeniu się wstaje z trudem. Stan taki może utrzymywać się nawet przez kilka dni niekiedy ulega samowyleczeniu. Zwykle jednak już po upływie kilku godzin dochodzi do całkowitej utraty świadomości oraz porażenia mięśni, które stopniowo się nasila. Początkowo chora krowa leży na mostku z wygiętą w kształcie litery S szyją i opartą o podłogę śluzawicą bądź przyłożoną do klatki piersiowej głową, w późniejszym okresie kładzie się na boku z wyprostowanymi kończynami i odrzucona ku tyłowi głową. Zwierzę nie reaguje na wołanie ,brzęk wiader, bicie lub ukłucie igłą, powieki są całkowicie lub do polowy zamknięte, a źrenice nie reagują na światło. Porażeniu ulegają również mięśnie krtani i języka, który wypada często z na w pół otwartej jamy ustnej. Oddechy ulegają zwolnieniu i pogłębieniu ,a wskutek porażenia wiotkiego krtani rzężące. dołącza się do tego bezwład przedżołądków i jelit oraz pęcherza moczowego, co prowadzi do zatrzymania moczu i kału oraz wzdęć a porażony odbyt jest niekiedy ziejący. Skóra na całym ciele zwierzęcia jest zimna ,a temperatura wewnętrzna początkowo utrzymuje się w granicach normy, natomiast przy objawach śpiączkowych spada do 36-370 C lub nawet poniżej. Gruczoł mlekowy
jest pusty i wiotki, chore zaś zwierze traci świadomość.
Rokowanie: jedynie w sporadycznych przypadkach następuje samowyleczenie, zwykle natomiast rokowanie pogarsza się w miarę trwania stanu chorobowego ,przy czym w okresie śpiączki śmierć następuje niepostrzeżenie już po upływie 24-48 godzin u około 50% zwierząt. Leczenie zmniejsza liczbę przypadków śmiertelnych do 5%.
Rozpoznanie: W diagnozie różnicowej w grę wchodzi: śpiączka po ataku tężyczkowym lub wywołana zakażeniem ogólnym, śpiączka wątrobową, agonią po zatruciach i urazach czaszki, skrwawieniach wewnętrznych, procesy chorobowe mózgowia i rdzenia przedłużonego oraz porażeniem prądem elektrycznym.
Powikłania stanowić mogą zachłystowe zapalenia płuc będące następstwem porażenia mięsni gardła, wyschnięcie rogówki, złamanie kości oraz zmiażdżenia wymienia.
Leczenie: polega na dożylnym lub domięśniowym podawaniu roztworów soli wapnia ,fosforu i magnezu.
Zapobieganie: Główną rolę odgrywa prawidłowe żywienie krów zwłaszcza w drugiej połowie ciąży uwzględnieniem mieszanek mineralnych i pasz bogatych w sole fosforu który nie dopuszcza do nadmiernego wydalania wapnia z organizmu samicy oraz witaminy D3,regulującej przyswajanie tych pierwiastków. Poza tym u krów wysokomlecznych pierwsze i to niezupełne zdojenie siary, zawierającej duże ilości soli wapnia powinno nastąpić dopiero po upływie około 8 godzin od urodzenia cielęcia.
Zapotrzebowanie fizjologiczne Ca i P w g(krowa o masie 600kg)
Ca (g) P (g)
zapotrzebowanie bytowe 22 (36) 17 (27) w okresie ciąży 34 (53-61) 26 (34-37) produkcja 1 kg mleka 2-3 (3,8-5,0) 1,7-2,4 Zapotrzebowanie dzienne krowy na wapń a/ w okresie ciąży około 34 g b/ w okresie laktacji dla wydajności 25 l mleka 72-97 g c/ w okresie laktacji dla wydajności 40 l mleka 102-142 g Wielkość i efektywność przyswajania oraz mobilizacji Ca z rezerw organizmu:
Około 50-60% wapnia z przyjętej paszy przyswajane jest w jelitach przeżuwaczy Czynniki wpływające na ograniczenie przyswajania: -- -zaburzenia w funkcjonowaniu przewodu pokarmoweg(nagłe zmiany paszy, stany zapalne, atonia ..) --duża zawartość słabo przyswajalnych związków Ca - -nieprawidłowy stosunek Ca : P (niedobór P) -zasadowy odczyn diety (dieta kationowa) -niedobór i zaburzenia przemiany wit. D
Uwarunkowania rasowe, osobnicze i środowiskowe: -Rasy o wysokiej wydajności mlecznej (Jersey,HF..) -Wiek (większa zdolność do dużego i szybkiego uruchamiania produkcji mleka oraz większe zmiany w narządach miąższowych, najczęściej chorują krowy między 5-10 rokiem życia) -Poziom estrogenów (osłabienie apetytu - predysponuje do występowania choroby w późniejszym okresie) -Tereny o obniżonej zawartości magnezu - stany chronicznej hipomagnezemii Objawy kliniczne porażenia porodowego Niespecyficzne objawy zwiastunowe Charakterystyczne objawy dla nasilających się zmian klinicznych: - postać z pobudzeniem - postać śpiączkowa
Objawy zwiastunowe
-osłabiony apetyt lub jego całkowity brak
-posmutnienie lub apatia
-ochłodzenie powierzchownych partii ciała
-obniżona lub brak wydajności mlecznej (w przypadku wystąpienia porodu)
postać z pobudzeniem: -podwyższone parametry ogólne -potrząsanie głową -zgrzytanie zębami -ślinienie -sztywność kończyn -sztywność pęcin i wiosłujące ruchy naprzemienne kończyn -słabo widoczne skurcze wybranych partii włókien mięśniowych
Rozpoznanie : Wywiad, badanie kliniczne.
Badania biochemiczne:
poziom wapnia osocza krwi obniżony do wartości poniżej1,5 mmol/l (norma:
2,2- 2,6 mmol/l lub 9,0-10,5 mg%)
poziom frakcji zjonizowanej wapnia osocza krwi nie ulega zasadniczym
zmianom, wykazując często wyższe wartości w stosunku do krów zdrowych
(powyżej 50%)
poziom magnezu osocza krwi mieści się w dolnych granicach uznawanych
norm (norm: 0,72-1,34 mmol/l lub 1,8-3,2 mg% )
poziom frakcji zjonizowanej magnezu osocza w jego puli całkowitej wykazuje
niskie wartości (poniżej 70%)
poziom fosforu nieorganicznego w osoczu krwi obniżony poniżej 1,0 mmol/l
(norma 1,29 - 3,06 mmol/l (4,0 - 9,5 mg%))
postać śpiączkowa :
a)postać z umiarkowanymi objawami klinicznymi:
-parametry ogólne w normie lub ulegają niewielkiemu podwyższeniu (o różnej jakości) -zwierzę przyjmuje pozycję leżącą na mostku, najczęściej z głową zarzuconą na bok klatki piersiowej -źrenice rozszerzone z obniżoną wrażliwością na promienie świetlne -zatrzymanie motoryki żwacza, defekacji i oddawania moczu
b/ zaawansowana postać śpiączki:
-parametry ogólne: tętno i akcja serca słabo wyczuwalna, oddechy arytmiczne -krowa przeważnie znajduje się w pozycji leżącej na boku -występuje wzdęcie żwacza lub charakterystyczny zapach treści, która niekiedy ulegając regurgitacji, przyczyniać się może do zachłystowych zmian w układzie oddechowym -brak defekacji i oddawania moczu (te funkcje szybko się pojawiają po prawidłowym postępowaniu leczniczym)
Rozpoznanie
Badania biochemiczne: -poziom wapnia osocza krwi obniżony zawsze do wartości poniżej1,5 mmol/l
(norma: 2,2- 2,6 mmol/l )
poziom frakcji zjonizowanej wapnia osocza krwi nie przekracza 50% puli
wapnia całkowitego osocza krwi
poziom magnezu całkowitego osocza krwi przekracza górne wartości norm
fizjologicznych (norma: 0,72-1,34 mmol/l )
poziom frakcji zjonizowanej magnezu osocza krwi w jego puli całkowitej
przekracza wartości fizjologiczne, i stanowił w badaniach własnych powyżej
wartości 80%
poziom fosforu nieorganicznego w osoczu krwi obniżony poniżej 1,0 mmol/l
(norma 1,29 - 3,06 mmol/l )
Leczenie:
A) Postać z objawami pobudzenia i wstępnymi objawami niespecyficznymi: 1. Preparaty wapniowe, wapniowo-magnezowe i wapniowo-magnezowo -fosforowe podawane drogą parenteralną: - zawartość Ca winna wynosić od 8 do 12 g, - zawartość Mg winna nie przekraczać 4 g w podawanej dawce, 2. Witamina D3: 0,5 -1 miliona jednostek na 45 kg m.c. 3. Roztwory glukozy 10-40% (0,25-0,5 g/ kg w.c.) 4. Preparaty regulujące wydolność układu krążenia B) postać śpiączkowa: -preparaty wapnia (najskuteczniejsze w postaci szybko dysocjującej) podawane drogą dożylną (15-20 g) (5-10 g s.c. - dodatkowo) -preparaty fosforowe podawane drogą domięśniową -wit. D3 podawana drogą domięśniową -preparaty regulujące wydolność układu krążenia