WPŁYW CHOROBY NA FUNKCJONOWANIE RODZINY
Zmiany w rodzinie pod wpływem choroby. Jest to temat szeroki, dlatego chciałbym w moim wystąpieniu streścić problemy z jakimi spotykają się rodziny osób chorych, także zmiany jakie chory wprowadza do życia rodzinnego. Zakres badania tych zmian można wyprowadzić z ustaleń socjologii medycyny, dowodzących że choroba powoduje zmianę społecznego funkcjonowania człowieka.
Choroba człowieka powoduje iż człowiek ten ogranicza swoją aktywność zarówno zawodową jak i społeczną. Zawieszenie działalności zawodowej nazywane jest absencją chorobową. Absencja chorobowa powoduje zredukowanie dochodów osoby chorej co prowadzi do obniżenia dochodów całej rodziny co warunkuje poziom jej egzystencji. Choroba członka rodziny powoduje także wydatki, które wynikają z leczenie, czyli np. z zakupu leków, wizyty i dojazdu lekarza.
Choroba to także ograniczenie ról społecznych w rodzinie. Mało rozpoznane są zmiany, jakie zachodzą w rodzinie w związku z tym, że człowiek chory zmniejsza swą aktywność w życiu rodzinnym, natomiast wzrasta jego zapotrzebowanie na dodatkowe świadczenia, niezbędne staje się zastąpienie osoby chorej w jej codziennych obowiązkach domowych.
W pracy będę podawał przykłady z przeprowadzonych badań w różnych rodzinach. Pierwsze badanie dotyczyło zmian w rodzinach osób z chorobą nowotworową, drugie funkcjonowania rodzin niepełnych (matka z dzieckiem) w sytuacji jednego z jej członków. Dla celów porównawczych posłużono się wynikami badań nad rodzinami osób chorych na tzw. Choroba psychosomatyczne czyli choroby układu krążenia, chorobę wrzodową żołądka i dwunastnicy.
1.Choroba a ograniczenie aktywności zawodowej.
Istnieje taka grupa osób, dla których wyrzeczenie się normalnie pełnionych ról i zadań życiowych na rzecz przyjęcia roli chorego, stanowi pewien problem. W rodzinach kobiet samotnie wychowujących dzieci odstąpienie od zwolnienia jest dosyć częste. Takie zachowania tych kobiet są podyktowane represyjnym działaniem wobec osób „na zwolnieniu” odbieraniem np. premii motywacyjnej. Matka, która ze względu na stan zdrowia nie czuje się na siłach, aby pójść do pracy, a jednocześnie nie chce ponieść „kary” za chorowanie, często sięga po urlop wypoczynkowy. W sytuacji choroby badane matki w 41% pozostawiają chore dziecko w domu i idą do pracy.
W rodzinach obowiązują funkcje, na które choroba ma pośredni lub bezpośredni wpływ. Te funkcje to: funkcja zarobkowo-produkcyjna, konsumpcyjna, opiekuńczo-pielęgnacyjna, emocjonalna, kontrolna, kulturalno-towarzyska, religijna.
Jeżeli chodzi o funkcje zarobkowo-produkcyjną to chorzy z chorobą nowotworową są zmuszeni do poważnego leczenia, co jest powodem zmiany dochodów rodziny. Wzrost wydatków w tych rodzinach objął dużą większość badanych rodzin, jest to spowodowane drogim leczeniem, dojazdami do szpitalów. W rodzinach niepełnych wzrost wydatków zanotowano w mniej niż połowie rodzin, co jest spowodowane nie przerywaniem pracy przez chore matki, a także tańsze i krótsze leczenie niż w wypadku choroby nowotworowej.
2.Funkcja konsumpcyjna.
W funkcji konsumpcyjnej w obliczu choroby następuje ograniczenie sprawności i wydolności osoby chorej w wykonaniu codziennych czynności. W rodzinie niepełnej polega to na obniżeniu standardu higieny mieszkania, zmniejsza się także standard odżywienia (przygotowywanie posiłków). W większości rodzin z grupy choroby nowotworowej, czynności odnoszące się do funkcji konsumpcyjnej nie ulegają ograniczeniu, więcej, w nielicznych przypadkach ulegają wzrostowi. W tych rodzinach zależy też kto choruje. W przypadku choroby kobiety ograniczenie porządków domowych jest znaczne, natomiast w przypadku choroby mężczyzny ograniczenie porządków jest bardzo znikome. Podsumowując rodzina niepełna w obliczu choroby jest mniej zaradna niż rodzina z chorym z chorobą nowotworową.
3.Funkcja opiekuńczo-pielęgnacyjna.
Funkcja ta opisuje zmiany w dbaniu o zdrowie dzieci, a także pielęgnacje i opiekę sprawowana nad nimi. Sytuacja choroby powoduje, że funkcja ta nabiera szczególnego znaczenia. Choroba stawia przed rodziną zadanie wspomagania osoby chorej, a także konieczność wzmocnienia wysiłku w celu utrzymania zdrowia osób zdrowych. Czynności opiekuńczo-pielęgnacyjne nasilają się w rodzinach chorych na nowotwór, ponieważ osoby z tej rodziny boją się aby nie zapaść na podobną chorobę. W rodzinach niepełnych czynności opiekuńczo-pielęgnacyjne ulegają ograniczeniu z przyczyny że matka jest chora i musi zadbać także o siebie, i może trochę w mniejszym stopniu o dziecko.
4.Funkcja emocjonalna
Funkcja emocjonalna przedstawia np. staranie się o wieź i miłość w rodzinie, czy też unikanie konfliktów rodzinnych. Podejmowanie starań o miłość i unikanie konfliktów wzrosło we wszystkich rodzinach (nie licząc paru rodzin w których spadła, a także rodzin w których jest chory z chorobą psychosomatyczną) zarówno w niepełnych jak i w chorobach nowotworowych, co dowodzi że w obliczu choroby rodzina potrafi zacieśnić stosunki między sobą i wspierać się aż do wyzdrowienia. Ogólnie rzecz biorąc, w sytuacji choroby zarówno rodzinach niepełnych, jak i w rodzinach z chorobą nowotworową, wyraźna jest tendencja do wzmocnienia funkcji emocjonalnej.
5.Funkcja kontrolna.
Funkcja ta polega na kontrolowaniu zachowań dzieci i rozmowy z nimi. W zakresie funkcji kontrolnej trzy badane grupy rodzin charakteryzują się odmiennymi tendencjami wzrostu i ograniczenia czynności. W rodzinie niepełnej kontrolowanie zachowań dzieci i rozmowę z nimi ogranicza prawie połowa matek, a to ze względu na swoją chorobę. W sytuacji choroby nowotworowej funkcja ta ulega i ograniczeniu i wzrostowi, jednak większość to ograniczenie. Zarówno ograniczenie jak i wzrost czynności uzyskane jest dzięki przejęciu obowiązków przez współmałżonka. W chorobie psychosomatycznej następuje raczej wzrost tej funkcji.
6. Funkcja kulturalno-towarzyska
Właśnie w tej funkcji nastąpił największy poziom niekorzystnych zmian. Funkcja ta opisuje uczestnictwo w życiu kulturalnym i kontakty rodzinno-towarzyskie. W chorobie nowotworowej następuje częstszy spadek przy chorobie kobiety niż mężczyzny, co może świadczyć o fakcie że to kobiety jest głównym ogniwem jeżeli chodzi o kulturę czy jakieś spotkania towarzyskie. W rodzinach niepełnych również następuje ograniczenie tej funkcji co ma związek z chorobą matki, której trudno umawiać się na jakieś spotkania, czy gdzieś wychodzić, np. do teatru. W rodzinach z chorobą psychosomatyczną następuje ograniczenie i nieznaczny wzrost tej funkcji.
7.Funkcja religijna.
Funkcja ta opisuje zmiany w modlitwie i rozmowach na temat wiary. Jak się okazuje w sytuacji wysokiego zagrożenia życia jakim jest choroba nowotworowa ponad połowa badanych stwierdziła, że zaczęła się częściej modlić i rozmawiać na temat wiary. Jest to spowodowane szukaniem ratunku u kogoś kto mógłby nam pomóc, a także słabym przekonaniem o skuteczności leczenia. Odwrotna jest tendencja w rodzinach niepełnych Poza trzema rodzinami w których wzrosła częstotliwość modlitw, w jednej czwartej rodzin ograniczono zainteresowanie katechezą dzieci i sprawami wiary.