Dojrzałość płciowa
Zwierzęta gospodarskie osiągają dojrzałość płciową, kiedy są zdolne do wytwarzania i uwalniania pełnowartościowych gamet. Samce są zdolne do ejakulacji pełnowartościowego nasienia, a u samic występuje pierwsza w życiu ruja i jajeczkowanie. Zadaniem układu rozrodczego samca jest wytwarzanie plemników wprowadzenie ich do dróg rodnych samicy. Narządy rozrodcze dojrzałych płciowo samców zwierząt gospodarskich składają się z:parzystych jąder, leżących w worku mosznowym, najądrzy, nasieniowodów, gruczołów płciowych i narządu kopulacyjnego-prącia, przez które przebiega cewka moczowa ostatni odcinek dróg wyprowadzających. Do końcowego odcinka nasieniowodu uchodzi parzysty dodatkowy gruczoł płciowy pęcherzykowy. Pozostałe gruczoły płciowe dodatkowe: krokowy i parzysty gruczoł opuszkowo-cewkowy uchodzi do cewki moczowej.
Miejscem wytwarzania plemników są kanaliki nasienne jądra. Proces przekształcenia się pierwotnej komórki rozrodczej męskiej nazywa się spermatogenezą. Plemniki są przesuwane do nasieniowodów przez spontaniczne skurcze przewodu najądrzy. Podczas ejakulacji plemniki zostają zmieszane z wydzieliną gruczołów płciowych dodatkowych i są wydalane do dróg rodnych samicy. Wydzielina gruczołów dodatkowych nazywa się plazmą nasienia, a plemniki razem z plazmą nasieniem(spermą) Nasienie pochodzące z jednego wytrysku nazywa się ejakulatem. Głównym składnikiem nasienia jest woda, pozostałe to cukry, białka. W regulacji procesów rozrodczych odgrywają układy humoralny i nerwowy oraz czynniki środowiska.
Samice dojrzałe płciowo
Ruja narastający we krwi, w miarę zaawansowania rozwoju pęcherzyka jajnikowego, poziom estrogenów powoduje stopniowe przygotowanie organizmu samicy, a szczególnie narządów rozrodczych, do aktu kopulacji, zapłodnienia i ciąży. Estrogeny powodują:wzrost ukrwienia narządów rodnych, rozplem i wzrost komórek błony mięśniowej macicy, oraz rozbudowę i uczynnienie gruczołów błony śluzowej macicy. Objawami rui jest silne pobudzenie nerwowe, niepokój, poszukiwanie samca, a więc wzmożona ruchliwość i zwiększona wrażliwość na feromony samca. U zwierząt domowych czas trwania rui waha się od kilku godzin(krowa) do dwóch tygodni (klacz). Owulacja to pęknięcie ściany pęcherzyka i wyrzucenie oocytu z pęcherzyka do jajowodu. Po owulacji na jajniku powstaje ciałko żółte gruczoł wydzielania wewnętrznego którego wydzielina jest zapewnieniem warunków do rozwoju zarodka jego implantacji i utrzymania ciąży. Ciałko żółte wytwarza hormon progesteron. Cykl płciowy
Pełne przygotowanie dorosłej samicy do rozrodu manifestuje się wystąpieniem rui. U krowy i lochy ruja występuje cyklicznie, wielokrotnie w ciągu roku w przybliżeniu co trzy tygodnie. Okres między jedną a następną rują nazywa się cyklem płciowym. Do zwierząt sezonowo poliestralnych należą: klacz, owca, koza, kotka. Suki w zależności od rasy są monoestralne lub diestralne jeden lub dwa cykle w roku.
Kopulacja to zespól odruchów do wprowadzenia nasienia do dróg rodnych samicy. Odruchy płciowe są reakcjami wrodzonymi. Hormonami warunkującymi zachowanie seksualne u samca są androgeny. Wydzielane przez męską gonadę hormony uwrażliwiają ośrodki nerwowe samca pochodzące z organizmu samicy w czasie rui.
Zapłodnienie czyli połączenie się komórki jajowej z plemnikami jest początkiem rozwoju zarodka i oznacza rozpoczęcie nowego życia. Następstwem zapłodnienia jest powstanie zygoty.. W czasie rozwoju zarodka, obok rozwijającej się tarczki zarodkowej, z której powstaje ciało zarodka, rozwijają się o wiele intensywniej narządy pomocnicze-błony płodowe.. Ich zadaniem jest zapewnienie łączności między zarodkiem a matką czyli stworzenie warunków do zaspokojenia przyszłych potrzeb energetycznych i budulcowych nowo tworzonego organizmu. U wszystkich gatunków ssaków istnieją cztery błony płodowe rozwijające się w następującej kolejności: pęcherzyk żółtkowy, owodnia, kosmówka, omocznia. Są one częścią płodową łożyska, która łącznie z błoną śluzową macicy tworzy łożysko. Pęcherzyk żółtkowy jest narządem o bardzo krótkim okresie czynności, w jego ścianach wytwarzają się pierwsze krwinki im naczynia krwionośne. Owodnia okrywa tarczkę zarodkową od strony grzbietowej. Zamkniętą przestrzeń wypełnia płyn owodniowy wytworzony przez komórki nabłonka i naczynia krwionośne.
Kosmówka najbardziej zewnętrzna nawiązuje bezpośredni kontakt z błoną śluzową macicy. Powierzchnię kosmówki pokrywają wypukłości zwane kosmkami. Zagłębiają się one w błonie śluzowej macicy. U klaczy i świni kosmki pokrywają cała powierzchnię kosmówki. Łożysko o tak ułożonych kosmkach nazywane jest łożyskiem rozproszonym. U przeżuwaczy kosmki występują w skupiskach, tworząc tzw. liścienie, a łożysko o tak ułożonych kosmkach nazywa się liścieniowatym. Liścienie spotykają się z brodawkami macicy, które są pokryte błoną śluzową i mają liczne zagłębienia. Każdy liścień połączony kosmkami z brodawką maciczną tworzy łożyszcze. U zwierząt mięsożernych kosmki skupione są w taki sposób, że tworzą szeroki pas otaczający kosmówkę. Łożysko takie nazwane jest popręgowym.
Omocznia jest silnie rozwinięta u krowy, owcy, świni, psa i kota. Omocznię wypełnia płyn omoczniowy. Omocznia łączy się z kosmówką i dzięki temu doprowadza do niej sieć naczyń krwionośnych które tworzą się w jej ścianie. Tętnice pępkowe, żyła pępkowa, naczynia krwionośne żółtkowe, przewód żółtkowy i szypuła omoczni tworzą sznur pępkowy.
Łożysko
Kontakt zarodka z matką zależny jest od budowy łożyska. Następuje tu zawsze przybliżenie krwi płodu do krwi matki, nigdy jej zmieszanie.
Poród jest skomplikowanym procesem fizjologicznym, podczas którego następuje wydalenie płodu i łożyska z organizmu matki. Porodowi towarzyszą następujące procesy fizjologiczne:
1.zakończenie dojrzałości płodu
2.charakterystyczne zachowanie samicy, niepokój, niepobieranie pokarmu
3.rozpoczęcie i występowanie skurczów macicy
4.otwarcie kanału rodnego
5.wydalenie płodu
6.wydalenie łożyska
7.zapoczątkowanie laktacji
Wszystkie te procesy są kontrolowane z niezwykłą precyzją przez układy hormonalny i nerwowy samicy. Ostatnią fazą porodu jest wydalenie łożyska.W kilka minut po wyparciu płodu pojawiają się ponownie skurcze macicy, w wyniku których dochodzi do wydalenia łożyska i rozpoczęcia zwijania się macicy. Po wydaleniu łożyska rozpoczyna się okres połogu, który trwa tak długo, aż narządy rozrodcze powrócą dom normalnego, nieciążowego stanu.
Dojrzałość somatyczna-zakończenie procesu wzrostu