Temat 19: Liryka Powstania Listopadowego i „poetyka listopadowa”.
Ćwiczenia: (wprowadzenie)
Tematycznie związana z patriotyzmem. Poezja polska romantyczna kładła nacisk na jedność słowa i czynu, aktywną postawę Polaków. Wymagało się jedności autora z tym co pisze - miał aktywnie działać na rzecz niepodległości. Utwory te mają związek z twórczością okresu oświecenia. Literatura miała mieć wpływ na budowę społeczeństwa antyfeudalnego, obywatelskiego. Powstało `zbiorowe my' objęte nowożytnym sensem. W obrębie sytuacji porozbiorowej literatura ma cechę obowiązku patriotycznego, ukierunkowana jest na zbiorowe potrzeby i obowiązki. Nie ma tu czasu na rozwój indywidualny bohaterów. Formy bardzo zgrzebne, operujące jednym motywem, pisane pospiesznie, uwarunkowane chwilą, związane z silnymi emocjami.
Maria Janion (z książki Reduta)
Romantyczna teoria literatury uzyskuje pełny wyraz: najwartościowsze ma być pisarstwo płynące z serca i duszy, a ich nie może zabraknąć tym, którzy podjęli walkę kierując się miłością do ojczyzny. Na równi traktuje się władanie piórem (pisanie będąc natchnionym miłością do ojczyzny) i bronią. Poeci powstania listopadowego w taki właśnie sposób omawiali okoliczności, wśród których powstały ich utwory. Powstały piosenki skomponowane przy ogniskach obozowych, wśród szczęku broni. Często poeci podawali miejsce postoju podczas wojny 1830-31 jako miejsce powstania wiersza. Poezja powstania listopadowego przedstawia obraz w pełni ukształtowanej, dojrzałej poetyki tyrtejskiej. Miała ona swe ulubione symbole jak np. wzbijającego się w słoneczne błękity białego orła czy pożegnanie żołnierza z ukochaną (tu raczej motyw niż symbol). Przede wszystkim ujawnia stale `obraz autora' - poety jako żołnierza, którego czyn był najwyższą poezją. Takie było podejście poetów, którzy wzięli udział w powstaniu listopadowym: Goszczyński, Gosławski, Garczyński. Każdy z tych `poetów-żołnierzy' potępiał moralnie tych twórców, którzy nie spełniali wymagań przypisanych prze dogmat tyrtejski (czyli potępiano tych poetów, którzy tworzyli poezję tyrtejską, zagrzewającą do walki, ale sami byli bierni wobec wydarzeń listopadowych). Potępiano między innymi Słowackiego czy Mickiewicza za to, że wyjechali za granicę w czasie powstania.
Maurycy Gosławski: Do Adama Mickiewicza bawiącego w Rzymie podczas wojny narodowej.
Odległość między Rzymem a Warszawą staje się rzeczywista i symboliczna. W rzeczywistości autor Konrada Wallenroda, w tym dziele mowa o sile pieśni ojczystej (motto utworu w Pieśni wajdeloty) , nie spieszy się do powstania. Przebywa w Rzymie, w którym stoją martwe posągi, miasto niewarte jest wielkości współczesnej Polski. (Należy pamiętać, że tak odbierano poetów, którzy wyjeżdżali za granicę podczas powstania, ale nie zawsze była to tchórzowska ucieczka przed wojną. Była to opinia właśnie poetów-żołnierzy)
Wincenty Pol: Śpiew z mogiły.
Sytuacja polityczna i ekonomiczna po powstaniu listopadowym - klęska. Kraj opuszczony został przez politycznych popleczników. Pojawia się problem etyczno - patriotyczny : ginąć, czy budować. Świadkiem powstania i spustoszenia jest `jakieś ptaszę polne' Równowaga życia zostanie przywrócona wraz z odzyskaniem niepodległości - bez niej nie ma tworzenia. Wysiłek moralny to nieracjonalna postawa, ale należy go wykonać aby przywrócić ziemi właściwy obraz życia. Symbolika. Grób: grób ojczyzny - mówiono, że po klęsce powstania ojczyzna spoczywa w grobie a wraz z nią mieszkańcy jej ziemi. Należy tu myśleć zgodnie z założeniami religii - ojczyzna oczekuje zmartwychwstania. Grób nie jest końcem, cierpienie jest motywacją. Śpiew z mogiły to motyw ludowy, historyczny, kur chana, Osjana, ludowych pieśniarzy , którzy siadają przy grobie i śpiewają pieśni o ojczyźnie. (Żeby nie było tak miło teraz przytoczę wypowiedź proesora, o tym że nie jest to wiersz symboliczny :P) Utwór ma sens retoryczny: wiersz podważa sens walki. Nieosiągnięcie celu powoduje załamanie, pesymizm. „ Nie jest to jednak formuła symboliczna, utwór wymaga pewnej determinacji i dookreślenia”.