podwojny system sadownictwa USA

1. Sądownictwo federalne

1.1. Rodzaje sądów federalnych

System sądów federalnych ma układ hierarchiczny. Trzy główne szczeble sądowe uporządkowane według kolejności apelacji to: sądy dystryktowe USA (District Court), sądy apelacyjne USA(U.S. Court of Appeal), Sąd Najwyższy USA. Sędziowie sprawują swoją funkcję dopóki mogą ją należycie wykonywać (good behaviour), nominowani są na stanowisko w trzech etapach. Pierwszy z nich polega na nominacji prezydenta (nomination), następnie kandydat zatwierdzany jest przez Senat (confirmation), ostatnim etapem jest złożenie przysięgi i delegacja sędziego (commissioning).

Sprawa objęta jurysdykcją federalną w pierwszej kolejności rozpoznawana jest przez sędziego sądu dystryktowego. Od jego wyroku przysługuje odwołanie do sądu apelacyjnego, a w ostateczności do Sądu Najwyższego. Obecnie w USA istnieje 94 takich sądów, przy czym w każdym stanie musi znajdować się przynajmniej jeden. Sądy dystryktowe znajdują się również na terytoriach zależnych np. Puerto Rico, Guam, Wyspy Dziewicze, Mariany Północne. Jeden sąd dystryktowy może mieć siedzibę w kilku miejscach, w ramach jednego dystryktu. W jego skład powinno wchodzić przynajmniej dwóch sędziów, którzy mogą orzekać w składzie jednoosobowym. Natomiast w przypadku, kiedy obywatel skarży się na okręgi wyborcze orzekają w składzie trzyosobowym. Sędziowie dystryktowi rozpatrują sprawy cywilne i karne w pierwszej instancji. Orzekają oni, jeśli jest to możliwe przy współudziale ławy przysięgłych. Większość obywateli uczestniczących w procesach federalnych ma kontakt wyłącznie z sądami federalnymi.

Sądy dystryktowe rozpatrują sprawy dotyczące naruszeń federalnego prawa karnego, np. porwań, handlu narkotykami, zabójstw, oszust walutowych, czy też napadów rabunkowych. Trzeba jednakże zaznaczyć, iż większość pracy sędziów zajmują zagadnienia prawa cywilnego w tym m.in. prawa obywatelskie, bankructwa, spory między stanami, przepisy administracyjne czy też podatki.

Federalny system sądów apelacyjnych składa się natomiast z 13 sądów, w tym z 12 sądów obejmujących kilka dystryktów, a nawet stanów, tymczasem trzynasty stanowi połączenie sądu apelacyjnego, sądu do spraw ceł i patentów oraz wydziału sądu ds. odszkodowań będący sądem dla Dystryktu Kolumbia. Obecnie w Stanach Zjednoczonych funkcję federalnych sędziów apelacyjnych pełni 179 osób. Warto zaznaczyć, iż liczba sędziów w danym sądzie apelacyjnym jest różna, wynosi ona od 6 (w Bostonie) do 30 ( w San Francisco). Sądy te rozpatrują głównie odwołania od decyzji sądów dystryktowych znajdujących się w ich okręgu. Wyroki sędziów są wiążące dla sądów dystryktowych, ale nie dla innych federalnych sądów apelacyjnych. Okazuje się, że większość wyroków wydawanych przez sądy apelacyjne ma charakter końcowy przy czym tworzą one precedensy dla przyszłych spraw o podobnych charakterze. W związku z tym możemy wywnioskować, iż najważniejszymi twórcami polityki sądowej są sądy apelacyjne, jednakże nie mają one ostatecznego umocowania, ponieważ ich decyzje mogą być podważone przez Sąd Najwyższy USA.

Na szczycie trójinstancyjnej hierarchii sądownictwa federalnego znajduje się Sąd Najwyższy. Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej jest jedynym sądem wymienionym w Konstytucji USA. Nie jest on podzielony na izby czy wydziały. Warto podkreślić, iż konstytucja nie precyzuje liczby sędziów wchodzących w skład Sądu Najwyższego. Obecnie składa się on z 8 sędziów oraz Prezesa Sądu Najwyższego (od 1869 r. ), wspomaganych przez pomocników (law clerks). Sędziom przydziela się przynajmniej jeden z 12 federalnych sądów administracyjnych w celu wizytacji. Prezydent mianuje sędziów, co jest zatwierdzane przez Senat. Możemy zaliczyć to do najważniejszych wyborów prezydenta, gdyż prezydenci dążą do obsadzania wolnego stanowiska poprzez „sowich”. Prezes Sądu Najwyższego pełni głównie funkcje administracyjne, przewodniczy jawnym rozprawom i zamkniętym obradom. Wyznacza również kto sporządza uzasadnienie do wydanej decyzji. Kiedy wynik jest remisowy to właśnie on decyduje (pierwszy pośród równych). W dodatku przewodniczy on Senatowi kiedy prezydent zostaje postawiony w impeachment. Mianowany jest przez prezydenta oraz zatwierdzanych przez Senat. Jest trzecią najważniejszą osobą w USA po prezydencie i wiceprezydencie.

Sąd Najwyższy pełni przede wszystkim funkcję sądu apelacyjnego i rozpatruje sprawy wypływające z sądów federalnych i stanowych. Co więcej jest władny dokonać rewizji wszystkich działań podejmowanych przez egzekutywę i legislatywę oraz ustaw uchwalonych przez poszczególne szczeble władzy (przy czym muszą być one zakwestionowane w drodze postępowania sądowego), a w przypadku niezgodności z Konstytucją lub prawem federalnym może ogłosić je za sprzeczne z ustawą zasadniczą. Uprawnienie to nazywamy judicial review, które po raz pierwszy zostało wykorzystane przez Sąd Najwyższy w 1803 r. przez sędziego Marshalla w sprawie Marbury vs. Madison, wówczas uznano za sprzeczną z Konstytucją ustawę Act of Judiciary z 1789r. Powyższe uprawnienie nie wynika z zapisów ustawy zasadniczej. Od roku 1790 do 2000 za niekonstytucyjne uznano ok. 130 ustaw federalnych, a w przypadku ustaw lokalnych i stanowych liczba ta była dziesięć razy większa. Postanowienia Sądu Najwyższego może unieważnić przede wszystkim sam Sąd Najwyższy oraz poprawka konstytucyjna.

Ponadto istnieją sądy specjalne, orzekające w ściśle określonych kategoriach spraw. Działają one poza zwykłą strukturą sądów, jednak również w ich przypadku sądem ostatniej instancji jest Sąd Najwyższy USA. Obecnie są to: Sąd Stanów Zjednoczonych ds. bankructw, Sąd Podatkowy Stanów Zjednoczonych, Sąd Stanów Zjednoczonych ds. Handlu Międzynarodowego, Sąd Stanów Zjednoczonych ds. Roszczeń Federalnych, Sąd Stanów Zjednoczonych ds. Inwigilacji Obcych Wywiadów, Sąd Stanów Zjednoczonych ds. Deportacji Terrorystów Obcokrajowców, Sąd Apelacyjny Stanów Zjednoczonych ds. Roszczeń Weteranów,Sąd Apelacyjny Stanów Zjednoczonych dla Sił Zbrojnych i sądy wojskowe niższej rangi, Sąd Apelacyjny Stanów Zjednoczonych dla Okręgu Federalnego, Sąd Odwoławczy Stanów Zjednoczonych ds. Inwigilacji Obcych Wywiadów.

1.2. Jurysdykcja sądów federalnych

Sądy federalne mają jurysdykcję w przypadku kiedy stan (kilka stanów) pozywa drugi stan (kilka stanów) jednak nie w indywidualnej sprawie swojego obywatela, a także obywatelami tego samego stanu dochodzącymi praw do ziemi będącej przedmiotem nadań przez różne stany. W dodatku Stany Zjednoczone reprezentowane przez rząd federalny mogą pozywać stan w sądzie federalnym. Orzeczenia sądów stanowych mogą podlegać kontroli apelacyjnej Sądu Najwyższego, poza tym urzędnicy stanowi mogą być pozywani w sądach federalnych w celu powstrzymania od naruszenia prawa federalnego. Do jurysdykcji sądów federalnych należą sprawy wynikające z Konstytucji, prawa federalnego, traktatów międzynarodowych, których sygnatariuszem są USA. Nie jest jednak jasne co należy rozumieć pod pojęciem „wynikające z prawa federalnego”. W tej kwestii warto wspomnieć o ważnym orzeczeniem Sądu Najwyższego z 1824 r. ws. Osborn v. Bank of U.S., gdzie sąd orzekł, iż jurysdykcja federalna istnieje jeżeli prawo federalne jest potencjalnym elementem sprawy. W dodatku jurysdykcja federalna istnieje jeżeli zastosowanie prawa federalnego jest niezbędne do wytoczenia powództwa(udowadnia powód) oraz jeżeli prawo federalne tworzy podstawę roszczenia. Do spraw federalnych nie mogą natomiast należeć sprawy dotyczące prawa rodzinnego, spadkowego oraz spraw opartych wyłącznie na prawie stanowym.

Warto podkreślić, iż ustawy szczegółowe mogą przewidywać jurysdykcję sądów federalnych w przypadku spraw administracyjnych, patentowych, upadłościowych, antymonopolowych, handlowych, znaków towarowych, poczty.

Do właściwości sądów federalnych należy również wydawania nakazów (writ) niezbędnych do wykonania jurysdykcji. Należą do nich nakaz podjęcia określonego zadania (writ of mandamus), zakaz wykonania określonego działania (writ of prohibition), nakaz ws. karnych, których celem jest naprawienie podstawowych błędów w procesie (coram nobis) oraz writ of habeas corpus. Sądy federalne nie mają możliwości weryfikacji (poza Sądem Najwyższym) orzeczeń sądów stanowych. Wyjątkiem od tego są habeas corpus, które pozwala sędziom federalnym na rozpatrywanie stanowych i federalnych wyroków skazujących na pozbawienie wolności. Wniosek składa się w sądzie federalnym właściwym na miejsce zamieszkanie. Władze w tej materii mają wszystkie sądy federalne. W tym wypadku muszą jednak wystąpić odpowiednie przesłanki, a mianowicie osoba została skazana na pozbawienie wolności, wyczerpano drogę odwoławczą, a w dodatku należy powołać się na naruszenie Konstytucji, prawa federalnego, traktatu.

Sądy federalne mają także jurysdykcję międzystanową. Sądy dystryktowe mają jurysdykcję we wszystkich sprawach cywilnych jeżeli wartość przekracza 75 tys.$, a spór toczy się między obywatelami różnych stanów bądź między obywatelem jednego stanu, a państwem, podmiotem obcym. Jest to jurysdykcja konkurująca, sądy federalne rozstrzygając spory wynikające z prawa stanowionego muszą opierać się na tym prawie i jego precedensach.

2. Właściwość pierwotna Sądu Najwyższego

Artykuł III Konstytucji wyznacza właściwość pierwotną Federalnego Sądu Najwyższego. Działa on jako sąd pierwszej i ostatniej instancji- original jurisdiction w sprawach gdzie stroną jest ambasador jako pozywany lub pozywający oraz w sytuacji kiedy inni przedstawiciele dyplomatyczni czy też członkowie ich rodzin, czy służba pozywają/ są pozywani, bądź kiedy stan pozywa obywateli innego stanu bądź innego kraju oraz kiedy stan pozywa inne stan oraz stan pozywa/ jest pozywany przez federację. Katalog ten jest zamknięty. Zgodnie z nim Kongres nie ma podstaw do tworzenia dalszej właściwości pierwotnej Sądu Najwyższego. Sąd Najwyższy pozwolił jednak, aby niższe sądy zajmowały się częścią właściwości pierwotnej przez co właściwość pierwotną możemy podzielić na wyłączną (exlusive) i konkurencyjną (concurrent). W przypadku właściwości wyłącznej tylko Sąd Najwyższy może rozstrzygać spory między dwoma stanami oraz spory przeciwko dyplomatom innych krajów. Właściwość pierwotna konkurencyjna polega natomiast na tym, że Sąd Najwyższy dzieli się prawem do rozstrzygania z sądami dystryktowymi.

3. Sądownictwo stanowe

Sądownictwo na szczeblu stanowym składa się z 50 niezależnych od siebie systemów, które nie są podporządkowane sądom federalnym. W USA istnieje domniemanie kompetencji na rzecz sądów stanowych. To właśnie one przez to, że znajdują się najbliżej obywateli rozpatrują większość spraw. Większość spraw karnych i cywilnych, np. kradzieże, zabójstwa, napady, rozwody, spory majątkowe rozpatrywana jest w ramach systemu stanowego. W przypadku, gdy sprawa dotyczy kilku stanów liczy się kwestia najważniejszego wydarzenia, przeprowadza się analizę, która ma wyłonić stan, który najlepiej zabezpieczy prawa pokrzywdzonego.

Każdy stan ma własny system prawa karnego i cywilnego, ustawy, więziennictwo, policję, sądy oraz stowarzyszenia prawników. System sądowniczy i prawy w większości stanów jest podobny, nieznaczne różnice dotyczą głównie struktury i nazewnictwa sądowego, kar za zabójstwo oraz wieku uprawniającego do zawarcia małżeństwa, zakupu alkoholu, otrzymania prawa jazdy.

Struktura sądów stanowych jest zróżnicowana, są one przynajmniej dwuinstancyjne, jednak aż 11 stanów nie ma sądów apelacyjnych (Rhode Island, Maine, Montana, Nevada). Sądy pierwszej instancji możemy podzielić na sądy o generalnej jurysdykcji jak i limitowanej (podatkowe, rodzinne, itd.) W ich skład wchodzą urzędnicy bądź sędziowie pokoju(nie musi być prawnikiem, powoływany na ok. 2 lata).

Sądy stanowe pierwszej instancji posiadające bardziej ogólną jurysdykcję. W zależności od stanów wyróżniamy tutaj sądy okręgowe, sądy hrabstw, sądy municypalne, które rozpatrują sprawy cywilne i karne, sądy dla nieletnich i sądy rodzinne, które rozstrzygają w sprawach rodzinnych, dot. nieletnich i ich przestępczości, sądy do spraw testamentowych.

Większość spraw karnych i niektórych cywilnych odbywają się przy udziale ławy przysięgłych. ¾ stanów posiada sądy specjalnej instancji apelacyjnej, które rozpatrują apelacje od sądów niższej instancji. Sądem najwyższej instancji jest Stanowy Sąd Najwyższy (Maryland, New York- sądy najwyższe faktycznie nazywają się Court of Appeals), który rozpatruje apelacje cywilne i karne od orzeczeń sądowych niższej instancji, może on również kontrolować działalność agend administracyjnych. W kwestiach dotyczących ustawy zasadniczej i kraju od rozstrzygnięć tego sądu przysługują apelacje do Sądu Najwyższego USA, a w niektórych sprawach karnych do federalnych sądów dystryktowych.

Sędziowie stanowi powoływani są w różny sposób, w tym poprzez wybory powszechne, a także plan merytoryczny, który polega na weryfikacji kandydata przez komisje kwalifikacyjne powoływane przez gubernatora z grona prawników (Kalifornia, Floryda). Sędziów może wybierać również legislatura stanowa, a także gubernator, przy czym kandydat musi zostać zatwierdzony przez legislatury stanowe (New Jersey). Sędziowie stanowi powoływani są na kadencję trwającą do 3 do 15 lat, przy czym nie muszą mieć wykształcenia prawniczego. Sędziowie mogą być również odwoływani w różny sposób tj. poprzez impeachment, odwołanie w drodze recall, komisje dyscyplinarne oraz legislatury stanowe, które zobowiązują gubernatora do działania.

Sądy lokalne są natomiast sądami są sądami stanowymi najniższej instancji o ograniczonej jurysdykcji. Rozpatrują drobne sprawy cywilne i karne (wykroczenia), często niepodlegające apelacji i nie mogą mieć ławy przysięgłych. Są one rozmaicie nazywane, w zależności od lokalizacji i charakteru sprawy. Do tej grupy należą sądy policyjne (police courts), sądy miejskie, które występują w większych miastach oraz instytucja sędziego pokoju.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
wspolczesne systemy ekonomiczne USA
20 podwojny system prawa amerykanskiego
systemy polityczne państw, SYSTEM POLITYCZNY USA
SYSTEM PARTYJNY USA, studia
Systemy Ekonomiczne - USA, materiały z zajęć WSPiZ, systemy ekonomiczne
systemy partyjne USA, Współczesne systemy polityczne
System sadownictwa w Polsce
SYSTEM PARTYJNY USA PREZENTACJA
System polityczny USA- konw. II, Politologia i Dziennikarstwo
System podatkowy USA
PODWÓJNY SYSTEM ALARMOWY GARAŻU
praca na Kapińskiego - System Sadownictwa, postępowanie administracyjne
Systemy partyjne w USA

więcej podobnych podstron