1. Co to jest polityka. Koncepcje polityki.

• Polityka - pojęcie wieloznaczne.

• Mówiąc o polityce - mamy na myśli władze, pewne konkretne zjawiska z którymi możemy się bezpośrednie zetknąć.

• Różne polityki - w ich ramach realizuje się określone cele i zadania.

• Przedmiot - zachowania o charakterze władczym, to są konkretne działania, które podejmujemy w ramach pewnego stosunku, który łączy rządzących z podporządkowanymi. Polityka jest określonym działaniem ludzkim, zawsze to będzie działanie człowieka, którego celem jest osiągnięcie określonego celu poprzez narzucenie własnej woli przy użyciu odpowiednich metod.

• Narzucenie własnej woli następuje przy pomocy działań o charakterze kompromisowym, czyli rezygnacja z części własnych interesów aby zrealizować te które uważa się za priorytetowe.

• Człowiek polityczny – człowiek układny, kompromisowy, łatwy w kontakcie.

• „polityka to zespół działań podejmowanych przez określone podmioty w celu narzucenia swojej woli i osiągnięcia określonych celów.”

• Dwa stanowiska – jedno to, że polityka ściśle się wiąże z państwem, co oznacza, ze polityka powstaje dopiero wówczas gdy istnieje państwo oraz drugi pogląd, zgodnie z którym takiej zależności nie ma.

• Polityka w skali macro np. uchwalenie ustawy – i tu jest brak relacji pomiędzy podmiotami i polityka w skali mikro np. stosunki face to face – czyli bezpośredni kontakt.

Koncepcje polityki

Arystoteles

• Człowiek jest istotą społeczną ,żyje wśród ludzi, a to wymusza organizacje, struktury, podział ról. Państwo traktuje jako rzecz wspólną i dlatego powinno być przedmiotem wspólnej troski.

• Twórca pojęcia dobra wspólnego - ludzie są sobie równi. Każda Polis (państwo-miasto) było dobrem wspólnym. Ludzie mają różny potencjał umysłowy, różne możliwości intelektualne, a także różne możliwości materialne dlatego kto ma ich więcej powinien w większym stopniu pracować na rzecz dobra wspólnego i ponosić większą odpowiedzialność.

• Państwo jest rzeczą wspólną, każdy ma obowiązki wobec państwa ale one są wyznaczone możliwościami, a z możliwości wynika zakres odpowiedzialności.

• Jako pierwszy napisał że odpowiedzialność jest cechą władzy.

• Uważał, że system może ulec degeneracji jeżeli ludzie są do siebie wrogo nastawieni.

Św. Tomasz z Akwinu

• Swoją koncepcje polityki opierał na Arystotelowskiej koncepcji „ dobra wspólnego.

• Uważał że władza po to istnieje ażeby dobro wspólne realizować.

• Zadaniem władzy jest ułatwienie człowiekowi drogi do zbawienia.

• Władza pochodzi od Boga, ale atrybut boskości może utracić, jeżeli sprzeniewierzy się zasadom boskim, wtedy można odmówić jej posłuszeństwa.

• Obarczył władzę troską o zbawienie człowieka oraz przyjmował, że władza jest służba na rzecz ludzi.

Oświecenie

• Zrywa się z rozumieniem władzy pochodzącej od Boga.

• Władza i polityka stają w roli podmiotu który ma rozstrzygać o wyborze chronionych interesów.

• Weber traktował politykę jako działanie podejmowane w celu ochrony interesów różnych grup społecznych, dążył do odideologizowania polityki, oraz uznania że polityka polega jedynie na pragmatycznym działaniu – pojawia się umiejętność kompromisowego działania.

Marksistowska koncepcja polityki

• Wykonywanie władzy i polityka są ściśle związane z powstaniem instytucji państwa.

• Władza polityczna jest genetycznie związana z własnością środków produkcji.

• Nie można mieć władzy, nie mając własnych środków produkcji.

• Warunkiem powstania państwa jest rozwój sił wytwórczych.

• Państwo i władza mają charakter klasowy dlatego, że stoją na straży interesów określonej grupy społecznej czyli klasy.

• Społeczeństwo dzieli się dychotomicznie.

Koncepcja nauki społecznej kościoła

• Fundamentalnym pojęciem do którego odwołuje się nauka społeczna kościoła jest też idea dobra wspólnego.

• Jan XXIII w encyklice „mater et magistra” stwierdził, że dobro wspólne obejmuje sumę tych warunków życia społecznego, w jakich ludzie mogą pełniej i szybciej osiągnąć swoja doskonałość” - a więc rozwój duchowy i materialny, a władza istnieje po to by te dobra realizować.

• Powstaje wariant zasady pomocniczości – jeżeli jednostka sama nie potrafi sobie pomóc, a druga zasada to samorządność , która jest fundamentem demokratycznego państwa.

2. Koncepcje rozumienia społeczeństwa obywatelskiego.

Obywatelskość - zespół wartości, który uważa się za podstawowy dla wspólnoty narodowej i państwa.

Koncepcje tego pojęcia

• Są to różnego rodzaju organizacje z wyłączeniem państwa - bo jest oczywista sprzeczność interesów pomiędzy państwem jako instytucją a jednostką, państwo narzuca swoją wolę regulując wiele kwestii powoduje ograniczenie wolności człowieka i to z istoty rzeczy prowadzi do nierównowagi w stosunkach z państwem, jesteśmy w sytuacji podmiotu podporządkowanego

• Społeczeństwo i państwo mogą wspólnie tworzyć tzw. Społeczeństwo obywatelskie.

Idea społeczeństwa obywatelskiego to dążenie do zachowania wolności człowieka ale jednocześnie dążenie do ochrony państwa i zapewnienia jego rozwoju.

Koncepcja społeczeństwa obywatelskiego rozwinęła się

• z przedstawionego przez Jean-Jacques Rousseau pojęcia samostanowienia. Początkowo samostanowienie rozumiano jako ograniczenie suwerenności władztwa państwowego i rozszerzenie suwerenności władztwa publicznego. W tym przypadku w miejsce „umowy o władzę” pojawia się umowa społeczna., o wszystkim decyduje wola ludu, który jednoczy i godzi każdego i wszystkich w sytuacji, kiedy każdy o wszystkich i wszyscy o każdym postanawiają to samo. Punktem wyjścia do wszelkich rozważań o społeczeństwie obywatelskim jest samorealizujący się człowiek, autonomiczny, akceptujący, a także szukający aprobaty u innych. Bierze on udział w działalności ekonomicznej, kulturalnej, domowej, stowarzyszeniowej i każdej innej, która rodzi się i rozwija w społecznościach lokalnych. Te z kolei są źródłem tego rodzaju inicjatyw, nie ograniczanych naciskami władzy o charakterze państwowym. Odwrotnie jest, gdy państwo nie stwarza ram prawnych dla tego rodzaju działalności.

• Koncepcja społeczeństwa obywatelskiego pojawia się w wersji nowożytnej – bo, jak niemal wszystkie idee i modele organizacji życia społecznego, można ją odnaleźć w XVII i XVIII-wiecznej angielskiej myśli społecznej, która stworzyła jej fundamenty. Najwybitniejsi reprezentanci tej koncepcji to John Locke (1632-1704), a następnie David Hume (1711-1776). Początkowo społeczeństwo obywatelskie – w rozumieniu tych, którzy je stworzyli i posługiwali się nim – było pojęciem zarówno postulatywnym, jak i opisowym, prezentowało ideały społeczeństwa, które właśnie powstawało w tamtych czasach w Anglii. W ówczesnym ujęciu społeczeństwo obywatelskie było przeciwstawiane społeczeństwu naturalnemu. Człowiek – argumentował Locke – należy do ustanowionego przez Boga porządku natury, ale również do innego, który powstaje w wyniku umowy społecznej, a na tym porządku właśnie wspiera się społeczeństwo obywatelskie.

• W następnych stuleciach koncepcję tę rozwijano, ale i znacznie modyfikowano. W wieku XIX czynił to przede wszystkim Georg Wilhelm Friedrich Hegel (1770-1831) – filozof niemiecki, a na początku dwudziestego stulecia Włoch Antonio Gramsci (1891-1937). Ich rozważania, znacznie różniące się między sobą, miały już wyraźnie postulatywny i normatywny charakter. Dotyczyły przede wszystkim tego, jak powinno społeczeństwo być zorganizowane, a nie jakie jest w rzeczywistości. W systemie heglowskim społeczeństwo obywatelskie stanowiło jeden z trzech elementów systemu społecznego: elementem pierwszym, opartym na podstawach etycznych, była wspólnota narodowa; drugim, odwołującym się do rozumu – państwo; trzecim zaś właśnie społeczeństwo obywatelskie, które przedstawił jako sieć współzależności związanych z rynkiem. Gramsci także wyróżnił trzy, lecz inne, elementy systemu społecznego: gospodarkę, państwo oraz społeczeństwo obywatelskie, które w jego koncepcji miało realizować się w życiu społecznym, politycznym i kulturalnym, stanowiąc zaporę dla dominacji burżuazji.

• W latach następnych idea społeczeństwa obywatelskiego jakby zamiera. Popularność zdobywają natomiast, z jednej strony, idea społeczeństwa demokratycznego, z drugiej zaś – koncepcje i idee jej przeciwstawne: społeczeństw totalitarnych, w wersjach komunistycznej i faszystowskiej.

• W latach czterdziestych XX wieku wybitny filozof angielski Karl Popper sformułował z kolei koncepcję „społeczeństwa otwartego” – jako zakwestionowanie zasad, które przyświecają społeczeństwom totalitarnym, zamkniętym na jakikolwiek dopływ idei sprzecznych z „oficjalną” doktryną, odrzucających racjonalizm i nieskrępowaną przez jedną partię wymianę poglądów.

• Dyskusja o społeczeństwie powraca w latach siedemdziesiątych XX wieku w związku z procesami społecznymi, ekonomicznymi i politycznymi zachodzącymi w Europie Środkowej i Wschodniej, przede wszystkim zaś rosnącą w niej tendencją do uwolnienia się od presji ustroju komunistycznego.

3.Typy pojęcia społeczeństwa obywatelskiego.

• Jest to pewna forma zorganizowania społeczeństwa, której cechą podstawową jest tworzenie organizacji reprezentującej potrzeby i interesy różnych grup społecznych.

• Powstawanie tych organizacji musi odbywać się w warunkach pełnej wolności – chodzi o wolność od państwa.

• Aktywność państwa w tej dziedzinie nie przynosi nigdy pozytywnego skutku. Wolność od państwa oznacza brak nacisków państwa w powstawaniu tych organizacji.

• Organizacje społeczne są wynikiem pluralizmu społecznego, tzn. na bazie zróżnicowania społecznego tworzą się różne organizacje. Im bardziej społeczeństwo jest zróżnicowane i świadome tych różnic, tym więcej będzie powstawało organizacji społecznych. W praktyce oznacza to, że konsekwencją jest trudność w ustaleniu wspólnego stanowiska, ponieważ przy dużym zróżnicowaniu bardzo trudno jest ustalić kompromis. Oznacza to, że nie ma możliwości działania w sposób sprawny i skuteczny i następuje rozbicie (np. parlamentu). Takie zjawiska są negatywne. Nadmierny pluralizm w praktyce oznacza niezdolność do podejmowania decyzji i podejmowania kompromisów na wysokim poziomie ogólności, nie można podejmować decyzji bo nie ma porozumienia.

• Pluralizm jest zjawiskiem realnie istniejącym, ale musi być utrzymywany w pewnych granicach.

Przykładowymi przejawami społeczeństwa obywatelskiego są:

• aktywność społeczna

• organizacje pozarządowe

• samorządność

• wolontariat

• współpraca dla dobra wspólnoty

• trwały i zrównoważony rozwój

Społeczeństwo obywatelskie - rodzaj społeczeństwa demokratycznego, w którym obywatele świadomie uczestniczą w życiu publicznym, są aktywni i odpowiedzialni oraz posiadają zdolność samoorganizacji.

Starożytność

Arystoteles w dziele Polityka twierdził, że rozwój społeczeństw zmierza do powstania państwa, jako najwyższej formy istnienia społeczeństw. Mówił też, że człowiek jest z natury stworzony do życia w państwie.

Oświecenie

Jan Jakub Rousseau i Imanuel Kant uważali, że jednostka łatwiej rozwija się uczestnicząc w życiu publicznym niż prywatnym.

John Locke i Georg Hegel twierdzili, iż społeczeństwa nie są zależne od instytucji państwa, a interesy jednostki mogą być realizowane tylko dzięki obywatelskiej współpracy. Społeczeństwo powinno mieć warunki aby działać swobodnie w ramach istniejącego systemu praw. Według Hegla liczy się współdziałanie wszystkich obywateli.

XIX wiek

Alexis de Tocqueville podkreślał dużą role stowarzyszeń obywatelskich, które są "szkołą demokracji", ponieważ to w tych organizacjach obywatele mogą nabywać doświadczeń samoorganizacji i wolności.

Współcześnie

Społeczeństwa obywatelskie w dzisiejszej formie zaczęły kształtować się na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych kiedy to rozpadał się system tzw. demokracji ludowej (społeczeństwo zamknięte). Powstały na gruncie walki opozycji z władzą komunistyczną.

4.Społeczeństwo pluralistyczne, a społeczeństwo obywatelskie (porównanie)

Społeczeństwo obywatelskie

• Społeczeństwo charakteryzujące się aktywnością i zdolnością do samoorganizacji oraz określania i osiągania wyznaczonych celów bez impulsu ze strony władzy państwowej.

• Społeczeństwo obywatelskie potrafi działać niezależnie od instytucji państwowych. Niezależność nie musi oznaczać rywalizacji społeczeństwa z władzą, która występuje zazwyczaj w państwach, w których ustrój polityczny jest sprzeczny z wolą większości obywateli.

• Podstawową cechą społeczeństwa obywatelskiego jest świadomość jego członków potrzeb wspólnoty oraz dążenie do ich zaspokajania, czyli zainteresowanie sprawami społeczeństwa (społeczności) oraz poczucie odpowiedzialności za jego dobro.

• Jest to zasada ustrojowa zawarta w konstytucji. Nie jest wyrażona bezpośrednio.

• Punktem wyjścia dla tworzenia się społeczeństwa obywatelskiego jest uznanie pluralizmu w każdej możliwej płaszczyźnie (ideologii, światopoglądu, organizacji, które powołujemy). Pluralizm powoduje, że zaczynamy widzieć różnice, może doprowadzić do nadmiernego zróżnicowania ujawniającego się następnie w zbyt rozdrobnionej strukturze organizacji reprezentujących interesy.

• Naturalna potrzebą człowieka jest ochrona jego interesów, które się dokonuje w pierwszej kolejności przez ich uświadomienie, a następnie przez zaangażowanie. Czyli powołujemy organizacje.

• Musimy pamiętać, że człowiek jest wolny. Państwo jest zobowiązane szanować wolność i chronić ja przez odpowiedni system powoływania organizacji społecznych.

• Za najbardziej demokratyczny system demokratyzacji uznajemy rejestracyjny, dlatego że ogranicza kontrolę państwa do minimum i dotyczy ona legalności. Może tworzyć organizacje, które będą niezależne od państwa.

• Ostatecznie o wszystkim decydują przepisy materialne (wyznaczają granicę swobody).

• Pluralizm może doprowadzić do daleko idącego rozdrobnienia, powodując, że organizacje stają się mało skuteczne, bo jest ich zbyt dużo, nie są reprezentatywne, jako takie nie są partnerami dla państwa.

Społeczeństwo pluralistyczne

• Organizacje społeczne są wynikiem pluralizmu społecznego, tzn. na bazie zróżnicowania społecznego tworzą sie różne organizacje. Im bardziej społeczeństwo jest zróżnicowane i świadome tych różnic, tym więcej będzie powstawało organizacji społecznych.

• Oznacza to ze konsekwencją jest trudność w ustaleniu wspólnego stanowiska, ponieważ przy dużym zróżnicowaniu bardzo trudno jest ustalić kompromis. oznacza to, że nie ma możliwości działania w sposób sprawny i skuteczny i następuje rozbicie (np. Parlamentu).Takie zjawiska są negatywne.

• Nadmierny pluralizm oznacza niezdolność do podejmowania decyzji podejmowania kompromisów na wysokim poziomie ogólności, nie można podejmować decyzji bo nie ma porozumienia.

• Taka sytuacja jest charakterystyczna dla rządów koalicyjnych. Trudno zawrzeć i utrzymać porozumieniem, gdy jest zbyt wielu partnerów. Rząd koalicyjny, który ma więcej niż trzy partie przestaje być skuteczny.

• Pluralizm jest zjawiskiem realnie istniejącym, ale musi być utrzymywany w pewnych granicach.

Pluralizm polityczny

• W państwach demokratycznych jedna z zasad funkcjonowania parlamentarnych systemów partyjnych, polegająca na istnieniu dwóch lub więcej partii politycznych reprezentujących różne programy i orientacje, walczących o zdobycie władzy w państwie. Oznacza wolność funkcjonowania wielu organizacji w państwie. Istotnym wskaźnikiem pluralizmu jest zatem legalność i swoboda działania opozycji politycznej.

• Zasada ta zakłada wolność tworzenia partii politycznych i równorzędną rywalizację różnych ugrupowań bez stwarzania prawnie uprzywilejowanej pozycji dla jednej z nich. Przyznanie jednej partii roli kierowniczej, przewodniej jest sprzeczne z zasadą pluralizmu politycznego. Systemy partyjne w krajach, których ustrojem jest demokracja parlamentarna, funkcjonują w oparciu o trzy podstawowe zasady: pluralizmu politycznego, wolnej gry sił politycznych oraz legalnej opozycji.

• Zasada pluralizmu politycznego wywodzi się z idei wolności jednostki oraz równości wszystkich obywateli w suwerennym i zróżnicowanym społeczeństwie demokratycznym.

Pluralizm społeczny

• Sytuacja w funkcjonowaniu państwa lub innej organizacji, gdy różne grupy mają prawo wyrażać swoje interesy, w tym zwłaszcza mieć udział w sprawowaniu władzy.

• Zakłada poszanowanie zróżnicowań społecznych i kulturowych i uznanie równości poglądów.

• Pluralizm kulturowy dotyczy świadomego wysiłku grup mniejszościowych celem podtrzymania własnej etniczności. Mniejszość jednocześnie pracuje na uzyskanie politycznego i ekonomicznego wpływu w społeczeństwie dominującym.

• Pluralizm jest kategorią trwałego występowania kilku kategorii kulturowych w społeczeństwie, z połączeniem z akceptacją ze strony grupy większościowej oraz równością grup mniejszościowych.

5.Samoograniczenie jako warunek społeczeństwa obywatelskiego.

• Społeczeństwo obywatelskie, które tworzy się wyłącznie o zasadę pluralizmu musi jeszcze dochodząc do pewnego stopnia dojrzałości uwzględnić racjonalność samoograniczając się. Musi nastąpić samoograniczenie.

• Samoorganizowanie jest wynikiem pluralizmu. Wielość organizacji, która może być następstwem bardzo rozbudowanego pluralizmu i konieczność samoograniczenia się, która jest wynikiem poczucia obywatelskości., której się społeczność uczy Tzn. uznania, że istnieją wartości nadrzędne, które mogą wymuszać na mnie rezygnację z moich indywidualnych celów. Indywidualnych moich i mojej grupy.

• Osiąga się taki etap rozwoju po pewnym procesie trudnych zmian. Dobrze zorganizowania struktura społeczna pozwala współdziałać z aparatem państwa. Oddziaływać na treść podejmowanych decyzji, skutecznie walczyć o własne interesy. Nie da się nauczyć obywatelskości, samoograniczenia bez ćwiczeń, bez udziału w procesie tworzenia struktury interesu.

• Zrozumienie idei społeczeństwa obywatelskiego jest fundamentem współczesnego państwa a więc swoboda tworzenia organizacji a więc samoorganizowanie się, obywatelskość czyli poczucie pewnych obowiązków, które każdy z nas ma wobec wspólnoty, w której żyje i wobec państwa i w efekcie samoograniczenie się.

• Ono dot. poczucia obowiązku szukania rozwiązań kompromisowych.

6. Weberowska koncepcja władzy politycznej.

• Weber traktował politykę jako działanie podejmowane w celu ochrony interesów różnych grup społecznych i szczegółowo przedstawił je w swojej koncepcji władzy politycznej.

• Skłaniał się zdecydowanie w kierunku uznania kompromisu jako metody działania politycznego.

• Władza to rodzaj stosunku społecznego i jak to określił weber aktu wolicjonalnego , tzn. aktu wynikającego z władczej woli uczestników.

• Cecha immanentna tego stosunku czyli taka której nie można pominąć, która jest wpisana w treść istoty rzeczy jest konflikt. Władza ma zatem charakter konfliktowy. Wyeksponowane przez Webera konfliktowego charakteru władzy powoduje tez określenie innych cech władzy: przymusu i przemocy. Weber przyjmował że władza ma prawo zastosować przymus oraz przemoc ale powinny być one legalne. Jednocześnie twierdził że przymus i przemoc powinny być rozwiązaniem ostatecznym.

• Dla ukształtowania się władzy mogą mieć wpływ źródła o charakterze socjologicznym, a wiec tych, które kształtują samo zjawisko a nie konkretna władze jako instytucje.

• Możemy mówić o źródłach legitymizacji władzy., wtedy kiedy mamy na myśl podporządkowanie się konkretnej władzy.

• Był twórcą pojęcia legitymizacji władzy

• W Weberowskiej teorii polityki analiza zależności między władzą (aspekt polityczny) a jej legitymacją (aspekt wartościujący) uzyskała podstawowe znaczenie.

• Podstawową cechą państwa jest „legitymowane użycie siły”.

• Władza jest zdolna do urzeczywistnienia swoich celów, gdy rządzeni traktują stosunki panowania jako „wiążące”.

Każde panowanie może być legitymowane przez różnorodne czynniki:

1. afektywne (uczuciowe oddanie),

2. racjonalno-aksjologiczne (wiarą w to, że władza i panowanie są nakazem i środkiem realizacji określonych wartości etycznych),

3. interesy (oczekiwanie na zaspokojenie określonych potrzeb).

Teorię legitymizacji oparł na trzech rodzajach prawomocnego panowania:

1. władzy tradycyjnej,

2. władzy charyzmatycznej,

3. władzy legalnej.

• Wraz z koncepcją legitymizacji władzy opartej na prawomocności wprowadził pojęcie wiary legitymizacyjnej bez której legitymizacja władzy nie miałaby sensu.

• Wiara ta przejawia się tym, że jest pewna forma wewnętrznego przekonania, posłuszeństwa, wewnętrznej zgody na sprawowanie takiej a nie innej władzy.

6. Trzy typy prawomocnego panowania.

Max Weber teorię legitymizacji oparł na trzech rodzajach prawomocnego panowania:

1. władzy tradycyjnej,

2. władzy charyzmatycznej,

3. władzy legalnej.

Władza tradycyjna

• Opiera się na przekonaniu rządzonych, że władza jest ważna lub prawomocna.

• Zakres władzy panującego wyznaczony jest przez tradycję.

• Prawomocność w tym typie panowania zagwarantowana jest nie tylko przez tradycję ale i określoną organizację społeczeństwa. Np. władza przechodzi z pokolenia na pokoleniem z ojca na syna.

• Typem panowania tradycyjnego jest władza patriarchalna, czyli taka która opiera się na stosunkach mających charakter wspólnoty.

• W zależności od zakresu władzy, jej ograniczeń czy związanej z tym pozycji aparatu władzy Weber wyróżnił dwa warianty panowania tradycyjnego: patrymonializm i feudalizm. W patrymonializmie występuje całkowita zależność sługi od pana. Natomiast feudalizm charakteryzuje się większą sferą autonomii dla szerszych grup społecznych.

Władza charyzmatyczna

• Opiera się na charyzmie przywódcy.

• Odnosi się do sytuacji kryzysowych, ale pojawia się także w trwałych systemach panowania.

• Zmiana warunków społecznych powoduje, że przywództwo to, które jest niestabilne a zarazem nadzwyczajne, wraz z zanikiem misji, do której zostało powołane, może stracić poparcie rządzonych.

• Charyzma jest zjawiskiem powracającym, ludzie korzystający z niej zdobywali bowiem przywództwo we wszystkich warunkach historycznych. np. J. Piłsudski

Władza legalna

• Rezultat stopniowego rozwoju państwa i społeczeństwa.

• Wynika z przekonania, że prawomocną przesłanką do jej sprawowania jest legalne jej ustanowienie tzn: zgodne z procedurą uznawaną za ważną i obowiązującą.

• Panowanie legalne i tradycyjne Weber uważał za trwałe i zaspokajające zwykłe i codzienne potrzeby społeczeństwa.

7. Współczesna koncepcja prawomocnego panowania.

• Mamy 3 typy prawomocnego panowania tradycyjny, charyzmatyczny i racjonalny.

• Te trzy typy wyjaśniają dlaczego władza skutecznie rządzi.

• Panowanie jest urzeczywistnieniem władzy.

• Weber zakładał, że są to typy idealne tzn., że w rzeczywistości w tej czystej postaci nie występują nigdy, ale nie mówił żeby jednocześnie stosować dwa.

• Współcześnie typy się mieszają, w rzeczywistości politycznej ze względu na stopień skomplikowania legitymizacja następuje poprzez kombinacje różnych typów. Np. W Wielkiej Brytanii i innych monarchiach, mamy dwa typy zastosowane, racjonalny i tradycyjny.

• Te dwa systemy wzajemnie się wzmacniają. Monarcha wzmacnia system konstytucyjny a ten umożliwia także monarsze oddziaływanie.

• Innym przykładem może być Hiszpania w 1978 r konstytucyjni restauruje się monarchię, a przecież 50 lat istniała republika. Aby ochronić byt państwa i jedność narodu dlatego zdecydowano się na monarchę.

• Przykładem może być także Francja – Prezydent de Gol ogromne znaczenie miał jego autorytet charyzmatycznego przywódcy.

• Taka różnorodność i takie odejście od modelu Weberowskiego wynika z wielowymiarowości władzy. Władza jest wielowymiarowa i nie da się jej w sposób prosty i jednoznaczny uporządkować

8 Na czy polega społeczna akceptacja porządku konstytucyjnego (tj. porządku władzy politycznej)?

• Pojęcie, które obejmuje elementy poza formalne.

• Z kampanii wyborczej przeciwstawienie – Polska liberalna – Polska solidarna. To jest pewna koncepcja dotycząca porządku konstytucyjnego – czy ta droga liberalna jest wybrana czy solidarna.

• Takie przeciwstawienie sobie dwóch skrajnych rozwiązań i pytanie o akceptacje.

• Podział jest zawsze dychotomiczny, nie ma żadnych niuansów.

• Zderzenie dwóch modeli. W rzeczywistości wcale to tak nie wygląda. Ale w propozycji dla wyborców jest tak dychotomicznie i antagonistycznie ustawione. W doskonały sposób spełnia oczekiwania społeczne, które nie są werbalizowane w sposób jasny zupełnie. Samo społeczeństwo nie potrafi wypowiedzieć tego zdecydowanie.

• To jest pewna sugestia polityczna dla ustalenia co w ramach porządku konstytucyjnego będzie społecznie akceptowane. Czy taki model, czy inny.

• Wyraźne ukierunkowanie na materialny aspekt porządku konstytucyjnego i to jest cecha charakterystyczna wszystkich systemów politycznych.

• Począwszy od połowy XIX w. tendencją jest - ukierunkowanie oceny działania władzy w ramach istniejącego porządku konstytucyjnego na zaspakajanie materialnych potrzeb człowieka.

• To jest zasadniczy wyznacznik, zasadnicze kryterium uwzględniane przy ocenie władzy. Dla reguł, które stanowią podstawę porządku prawnego systemu, formułuje się postulat realizacji potrzeb materialnych.

Musimy się odwołać do koncepcji funkcji państwa, które rozwijały się stopniowo, ewolucyjnie. Dziś możemy wyróżnić 2 koncepcje:

1. państwa opiekuńczego,

2. państwa liberalnej demokracji

• Wypełnia ono zadanie podmiotu, który ma zabezpieczyć wysoki poziom życia materialnego ludzi. To jest zasadnicze kryterium uwzględniane przy ocenie władzy. W ostatnich 150-200 latach ta koncepcja rozwijała się bardzo wyraźnie – Wielka Brytania, Szwecja, Niemcy. Kryterium legitymującym władzę obok legalności jest właśnie ocena skuteczności władzy ze względu na jej zdolność do zaspokajania potrzeb materialnych. I to stanowi kryterium oceny władzy. Proces ten rozpoczął się od poł. XIX w.

• Pośrednio troszczy się o byt człowieka, w inny sposób określa zadania, które mają do tego celu prowadzić. Żadna władza nie może odejść od tzw. pokoju społecznego

10. Znaczenie autorytetu politycznego i co jest jego źródłem.

• Władza ma mieć autorytet.

• Jeżeli mówimy o suwerenie i że suwerenem jest naród to kształtujemy w ten sposób pojęcie autorytetu politycznego w sensie doktrynalnym.

• Źródłem autorytetu politycznego jest zasada suwerenności narodu.

• Zasada ta ma charakter powszechny i uniwersalny.

• Autorytet wynikający z zasady suwerenności może okazać się niewystarczający, w przypadkach kiedy działania władzy powodują dewaluacje jej autorytetu.

• Jeżeli władza traci autorytet dany przez naród, w następnych wyborach naród przekazuje autorytet w ręce innych przedstawicieli. Autorytet nie jest czymś danym raz na zawsze.

• W trakcie wykonywania władzy może się okazać że gdzieś został on zatracony. W odczuciu społecznym władza traci autorytet, bo on nie jest wartością raz na zawsze przypisaną władzy. Władza podlega ocenie. W świetle działań jej może się okazać że potencja tego autorytetu się różniła. Tego nie da się uchwycić poprzez żadną regułę prawną. wszystko będzie wynikało z oceny, z badań opinii publicznej (oceny wyników wyborczych, frekwencji, aktywności społecznej nie tylko w sferze bezpośrednio dotyczącej wyborów ale także w dziedzinie aktywność dotyczącej życia publicznego (więc w liczbie organizacji powoływanej przez społeczeństwo z jego inicjatywy na różnych szczeblach).

Analiza autorytetu władzy w kontekście zasady suwerenności narodu (jako źródła).

Źródło autorytetu władzy w Polsce - to tylko zasada suwerenności narodu, nie ma innego źródła z którego władza czerpie. (konstytucja wyraża to w sposób jednoznaczny).

11. Czy w Polsce nastąpił kryzys legitymizacji władzy.

Legitymizacja

• Dotyczy podstawy zgody na posłuszeństwo wobec władzy, zgody na decyzje władzy, czyli kwestia bardzo ważna bo rozstrzygająca o ostatecznym kształcie stosunków pomiędzy władzą a rządzonymi. Od tego zależy jak te relacje będą się układać i jakie formy sprawowania władzy trzeba wprowadzać, żeby egzekwować decyzje.

• Wybory są formą legitymizowania władzy. Wybory kończą pewien okres oceny będący podstawą albo do ponownego legitymizowania dotychczasowej władzy, albo odmowy tej legitymizacji.

• Przy drastycznie i szybko spadającej frekwencji wyborczej może dojść do poziomu delegitymizacji systemu ogóle. To znaczy może dojść do sytuacji w której nie wiadomo jak rządzić. Udział w wyborach potwierdza pozytywny stosunek do systemu, pozwala władzę legitymizować. Jeżeli nie uczestniczę w wyborach to odrzucam system. Przy wyraźnie spadającym udziale społecznym w wyborach stanowi to z całą pewnością co najmniej sygnał o negatywnych konsekwencjach w zjawisku delegitymizacji systemu (dot. Współczesnej polski).

Przypadek społeczeństw postkomunistycznych

• Teza o kryzysie legitymizacji została sformułowana w odniesieniu do społeczeństw zachodnich.

• Wydawałoby się, że w krajach Europy Środkowowschodniej nie powinna ona znajdować zastosowania, jeżeli wziąć pod uwagę, że upadek systemu komunistycznego zakończył kilkudziesięcioletni okres deficytu uznania dla władzy.

• Jednak perspektywa rosnącego deficytu legitymizacji stała się obecna i u nas, mimo ustanowienia demokracji za przyzwoleniem większości rządzonych.

Przyczyny:

1. Słabość elit - charakterystyczną cechą świadomości społecznej w krajach postkomunistycznych jest brak zaufania do polityków. Siły wyrastające z byłej opozycji antykomunistycznej od początku spotykały się z zarzutem braku kompetencji. Z kolei rządy partii postkomunistycznych, oskarżane są o odtwarzanie układów z poprzedniego systemu. Reprezentantom obu tych opcji przypisuje się karierowiczostwo, cynizm i to, że nie potrafią przedłożyć racji stanu nad partykularne interesy własnego obozu. Jednym z mankamentów tworzących się demokracji jest to, iż liderom brakuje charyzmy, a politykom profesjonalnego etosu.

2. Brak zaufania do instytucji państwowych - w świadomości społecznej nie stały się one – tak jak powinny – instrumentem porozumiewania się z władzą. W odczuciu przeciętnego obywatela organy władzy nie funkcjonują dla niego, ale dla potrzeb ludzi, którzy nimi kierują. Aparat rządzenia dalej pozostaje poza kontrolą społeczną, co nie umacnia jego prawomocności w oczach statystycznego mieszkańca.

3. Żywiołowe działania - brak rozgraniczenia kompetencji różnych sfer – co w szczególności dotyczy ciał przedstawicielskich, władzy wykonawczej i sądów – brak przejrzystości systemu podatkowego, częste zmiany przepisów prawnych dotyczących własności, dowolność w dziedzinie prywatyzacji przedsiębiorstw oraz wszystkie inne przejawy braku reguł, które pogłębiają wrażenie chaosu. Luki te stwarzają pole dla korupcji, zastępowania litery prawa przez lokalne układy i interesy koterii oraz kształtowania się przekonań, że nie istnieje zintegrowany system norm, obowiązujący wszystkich – zaczynając od premiera, kończąc na szeregowej klienteli systemu.

12. Zasada suwerenności jako źródło legitymizacji.

Art. 4 Konstytucji :

• Władza zwierzchnia RP należy do Narodu.

• Naród sprawuje władzę poprzez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio.

• Obecnie Konstytucja traktuje naród - twórcę państwowości, podmiot władzy - w sensie politycznym jako zbiorowość bezpośrednio decydującą o swoich sprawach bądź wykorzystującą do tego swoich przedstawicieli, a także jako twórcę organów państwowych.

• Według TK treść zasady suwerenności narodu stanowi "uznanie woli Narodu jako jedynego źródła władzy i sposobu legitymowania sprawowania władzy. Oznacza to, że źródłem władzy w Rzeczypospolitej Polskiej nie może być jednostka, grupa społeczna ani organizacja".

• W tym ujęciu naród to grupa ludzi złączona ze sobą w sensie politycznym, odrębna od innych, świadoma tego i działająca zgodnie z tą świadomością.

• Konstytucja, formułując zasadę suwerenności Narodu, przewiduje, że władzę Naród sprawuje przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio.

• Naród za pośrednictwem swoich przedstawicieli lub bezpośrednio decyduje w swoich sprawach oraz jest twórcą prawa i organów państwowych, legitymizując ich działalność.

• Sprawuje on władzę także wtedy, gdy w jej stosowaniu, realizacji posługuje się organami państwowymi (parlamentem, sądami, rządem).

• Głównym źródłem legitymizacji jest zasada suwerenności.

• Monarchia spełnia role czynnika wspomagającego skuteczne działania tej zasady.

• Istnieją takie rozwiązania ustrojowe, które będą zasadę suwerenności narodu jako źródło legitymizacji ograniczać. Np. rada wojskowa WRONA z okresu wojennego, lub Rada Rewolucji Portugalii.

• Takie Rady nie maja umocowania w Zasadzie suwerenności narodu, nie wspomagają władzy.

13. Uzupełniające źródła legitymizacji władzy.

Możemy dokonać pewnej kwalifikacji, klasyfikacji źródeł władzy i mówić o :

• Źródłach o charakterze socjologicznym – a więc tych, które kształtują samo zjawisko, a nie konkretną władzę jako instytucję.

• Źródłach legitymizacji władzy - wtedy kiedy mamy na myśl podporządkowanie się konkretnej władzy.

• Władzy ekonomicznej - która może być źródłem władzy politycznej. Weber wskazywał władzę ekonomiczną jako jedno ze źródeł władzy politycznej. Środki ekonomiczne ułatwiają dostęp do życia publicznego i zwalniają z obowiązku troski o byt własny i innych podmiotów. Daje możliwość łatwiejszych kontaktów z rządzonymi i wyborcami. To jest po prostu jeden z instrumentów, który ułatwia pozyskanie poparcia, kontaktów, możliwości prowadzenia działalności propagandowej. W tym sensie władza ekonomiczna ma spore znaczenie. Natomiast ona nie ma zależności genetycznej, nie istnieje ta zależność pomiędzy władza ekonomiczną a władzą polityczną jak twierdził Weber.

• Weber odwoływał się do bardzo wielu czynników o charakterze socjologicznym i psychologicznym. Traktując je, jako źródła władzy.

• Zwracał uwagę na to, że człowiek jest istotą, która chce wykonywać władzę dla samej przyjemności wykonywania władzy.

• Człowiek jest istotą rządną władzy. O możliwości pozyskania władzy mówimy także wtedy, kiedy osobę cechuje swoista charyzma, zdolność narzucania swojej woli przez umiejętność perswazji, przez umiejętność wpływu na drugi podmiot.

• Możemy zatem odwołać się do pewnych cech osobowościowych człowieka, które umożliwiają, ułatwiają zdobycie władzy. Obok tych cech możemy wymienić: wiedzę, doświadczenie, wykształcenie - to są także źródła władzy.

• Te pierwsze, osobowościowe występują bardzo wyraźnie wówczas gdy oceniamy rankingi popularności polityków, bardzo często kryteria klasyfikowane w takich rankingach są pozamerytoryczne, wiążą się z cechami osobowościowymi, ze zdolnością nawiązywania kontaktów, komunikatywnością. Te wszystkie cechy dotyczące jednostki odgrywają istotną rolę jako źródło władzy, bo potem one wywołują skutek w postaci wyboru do Parlamentu, wyboru na Prezydenta i także w wyborach lokalnych. Możemy także odwołać się tu do cech przywódczych jednostki, do jej zdolności narzucania swojej woli. Weber mówił, że sama władza może być źródłem szacunku, prestiżu, poważania, autorytetu.

14. Konsekwencje wielowymiarowości władzy.

• Władza jest wielowymiarowa, bo jeden czynnik nie jest wystarczający aby ustalić kryteria zgody na władzę. Jest wiele płaszczyzn oglądu władzy. Nie wystarczy stwierdzić, że władza została legalnie wybrana.

• Jeżeli na władzę patrzymy tak jak to zrobił Weber to widzimy tylko jeden element, a mianowicie zastanawiamy się na tym w jaki sposób podmiot doszedł do władzy, co jest źródłem tego, że ma ona władzę. To może być urodzenie, tradycja, wybory. To może być szczególna cecha np. bohaterstwo na wojnie, patriotyzm itd. - i to jest cecha tego modelu charyzmatycznego. Ale patrzymy na to zagadnienie tylko z punktu widzenia jednego elementu.

• Natomiast wykonywanie władzy w praktyce wygląda jednak inaczej. Nie możemy się ograniczyć tylko do pytania w jaki sposób władzę się uzyskuje, co jest bezpośrednio źródłem władzy, powołania konkretnej osoby na stanowisko władzy.

• Na ten złożony charakter władzy, na tą jej wielowymiarowość zwrócił uwagę Dawid Beetham on jako pierwszy jednoznacznie wskazał, że władzę musimy postrzegać w sposób wielowątkowy. W przeciwnym razie nie będziemy potrafili oddać jej pełnej charakterystyki.

• Takie spojrzenie na władzę daje nam możliwość widzenia różnych cennych zakresów bo uwzględnia się wszystkie elementy, np.:

• zgodność z ustalonymi regułami,

• uznanie tych reguł za usprawiedliwione (przy czym musimy tutaj zaznaczyć, że dokonują tego zarówno rządzący jak i rządzeni. Jedna i druga strona uznaje reguły za usprawiedliwione).

• istnieją przejawy akceptacji określonych stosunków władzy ze strony podporządkowanych

• W ten sposób przyjmujemy trzy pewne założenia (przesłanki), które stanowią punkt wyjścia dla charakterystyki relacji pomiędzy władzą a rządzonymi.

15. Parlamentarny a korporacyjny model reprezentacji interesów.

Każdy interes powoduje podział. Zatem tworzą się grupy interesów. Dotyczy to również interesów politycznych. Interesy mogą się nakładać, bo ci sami ludzie, którzy maja pewne interesy polityczne, mogą mieć też inne interesy, np. zawodowe, ekonomiczne, religijne. Wszystkie organizacje mają określone cele i powodują, że należymy do różnych grup ze względu na różne kryteria.

• Reprezentacja interesów będzie dobrze funkcjonować, gdy będą dobrze realizowane interesy.

• Interesy muszą być widziane w perspektywie dobra wspólnego.

• Podstawowe znaczenie w polityce ma kompromis.

• W demokracji rozumianej jako gra interesów (konflikt), ogranicza się o wykonywanie władzy tylko do aspektu troski o interes bez dodatkowych elementów jak solidaryzm, dobro wspólne, wspólny interes. Powinniśmy odrzucić koncepcję systemu polegającą na zagarnięciu jak najwięcej dla siebie. Istnieją wartości nadrzędne (dobro wspólne), któremu należy poświęcić trochę od siebie. Konieczność łączenia poszukiwania kompromisu pomiędzy interesami różnymi.

• W tradycyjnym systemie politycznym był wyraźny podział na to co jest polityczne a co nie. Dziś tak nie jest.

• Interesy powinny być reprezentowane w różny sposób przez organizacje i na różnych poziomach – od najniższego szczebla (mniejszego od gminy).

• Partie polityczne reprezentują interesy polityczne, a grupy interesów reprezentują pozostałe interesy.

• Reprezentacja interesów jest podzielona na system parlamentarny i korporacyjny.

Model Parlamentarny - interesy reprezentują partie dążąc do zdobycia i utrzymania władzy.

Cechy to:

• pluralizm – stan faktyczny, wielość struktur, wielość organizacji mających równe interesy

• wolność tworzenia partii politycznych – one opierają się na wolności, to konsekwencja pluralizmu, nie da się go bez tego realizować

• wolność przynależności partyjnej – nie ma przymusu udziału w którejkolwiek z nich

• konkurencyjność – podstawa w tym systemie, wymaga alternatywności wyborów, system musi być konkurencyjny

• wolna gra sił politycznych – swoboda działania tych organizacji reprezentujących interesy w granicach przewidzianych prawem (klauzule zaporowe ograniczają tę wolną grę sił politycznych, eliminując najsłabsze podmioty, co powoduje konflikt)

• konflikt – jest elementem nieunikniony, nie można go pominąć.

Negatywne cechy:

• pluralizm może być nadmierny – poza pluralizmem nic już nie istnieje, bo nie ma ograniczenia np. klauzule zaporowe

• wolność tworzenia partii może prowadzić do nadmiernej ich liczby, co prowadzi do chaosu.

• nadmierna konkurencyjność

• upolitycznienie interesów,

• konflikt trudny do merytorycznego rozstrzygnięcia,

• przewlekłość procedury,

• niestabilność.

System parlamentarny dobrze funkcjonuje, gdy parlament jest silny, a ten jest silny, gdy partie są dobrze zorganizowane. Partie natomiast są zorganizowane, gdy społeczeństwo jest zorganizowane. Zatem wszystko zależy od tego co dzieje się w społeczeństwie.

Model korporacyjny

• nie ma wolności tworzenia organizacji

• przymus organizacyjny

• przymus przynależności (trzeba należeć do organizacji)

• interesy są reprezentowane na zasadzie wyłączności, przez ściśle określone podmioty.

• wyłączenie określonych interesów z zakresu reprezentacji parlamentarnej

• obligatoryjna przynależność do korporacji

• zakaz działania więcej niż jednej korporacji w danej branży

• rozstrzyganie problemów w ramach porozumienia.

• Interesy korporacyjne wyłączone są z parlamentarnego modelu.

• Niektóre interesy na zasadzie wyłączności reprezentowane są przez system korporacyjny.

• Jedna organizacja na zasadzie wyłączności te interesy reprezentuje np. związki zawodowe.

• Cechy pozytywne: sprawność działania, racjonalność i odpolitycznienie

• Cechy negatywne: ogranicza wolność, ogranicza możliwość wyboru, brak konkurencyjności, ograniczenie wolności zrzeszania się, czyli czy występuje.

• W rozwoju korporacjonizmu pomaga państwo, tzn. wzmacnia jego pozycje ponieważ państwo jest podmiotem mediującym, to jest mediator.

• Państwo jest podmiotem który pośredniczy w ustalaniu porozumienia, przy czym państwo nie może być podmiotem własności, w przypadku gdy jest właścicielem nie może prowadzić mediacji.

• Zrzeszenia korporacyjne sięgają średniowiecza. Powrót do korporacji następuje po I wojnie światowej słabszy politycznie. Pojawia się tendencja antypartyjna i na tym gruncie pojawia się myśl o stworzeniu systemu korporacyjnego jako konkurencje parlamentaryzmu. Punktem wyjścia jest początkowe zanegowanie systemu parlamentarnego. Następnie występuje ograniczenie partii politycznych, ponieważ są kłótliwe i mało zorganizowane.

• Dla Polski nie jest to rozwiązanie, bo jest sporo grup interesu.

16. Cechy partii politycznych (grup interesu)

Cechy:

1. organizacja

2. ideologia

3. program

4. cel polegający na dążeniu do zdobycia i utrzymania władzy

STRUKTURA - może być bardzo luźna (partie amerykańskie), aż po struktury bardzo sformalizowane.

• W Europie po II wojnie światowej zauważa się wyraźną tendencję do konstytucjonalizowania partii. Uważa się że nadmierna ingerencja państwa w struktury partii jest nie dobra.

• Typowym problemem partii politycznej jest kwestia demokratyczności działania pomiędzy partia a jej klubem parlamentarnym, relacje pomiędzy członkami a przywódcą partii. Konfliktów tych nie można regulować przepisami.

• Minimum organizacyjne to stworzenie takiej struktury aby można było ustalić role i funkcje pełnione przez członków.

• W Polsce kontrolę na statutami i działalnością partii pełni TK.

4 elementy cechujące partie polityczną

Organizacja

• Nie ma ustalonych reguł w organizacji partii.

• Polega na wyodrębnieniu ich ról lub funkcji.

• Pełna swoboda organizowania się.

• Ważne aby działalność partii była skuteczna

Cel lub funkcja

• Celem każdej partii jest dążenie i utrzymanie władzy. Aby osiągnąć ten cel, niezbędna jest kasa.

• W myśl Art. 11 ust.1 Konstytucji „(…) Partie polityczne zrzeszają się (…) w celu wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki partii” .

Ideologia

• Partie wyrastają z określonych ideologii.

• Reprezentują one interesy pewnych grup społecznych i im dalej cofamy się tym bardziej widać ścisły związek określonych grup społecznych z określonymi partiami.

• Ideologia realizowana jest poprzez program partii. Zawsze istniały różnice pomiędzy ideologiami, np. zdecydowanie liberalna, zdecydowanie robotnicza czyli lewicowa.

• Im bardziej zacierają się różnice społeczne i ekonomiczne tym mniej wyraźne są także różnice ideologiczne. To jest proces tzw. konwergencji. Mimo konwergencji to jednak te związki z ideologią są nadal żywe.

• Partie w dalszym ciągu są powiązane z różnego typu ideologiami.

• Ideologia nadal budzi emocje to jest zawsze najbardziej zapalny punkt ideologia i finanse.

Program

• Każda partia ma program.

• Rozróżniamy głównie 2 rodzaje programów:

Program wyborczy:

W postaci haseł wyborczych np. „liberalizm a solidaryzm” Ustawiony konfrontacyjnie. Jest tak skonstruowany, aby był przygotowany dla najmniej przygotowanych odbiorców. Ten program musi być podany w odpowiednim „opakowaniu”, musi wywołać określone emocje- hasłowo, skrótowo, populistycznie. Granica takiego programu wyborczego jest wyznaczona etyką i moralnością (etyka kapitalizmu), bowiem nie skonstruuje się realnej demokracji bez etyki.

Na czas kadencji

Wszystkie nasze partie mają takie programy. Właściwie nie ma żadnej okazji by z tym programem można byłoby się zapoznać, bo nie ma tekstu pisanego (ulotek). Te programy są krótkie. Bardzo rzadko można mówić o planach partyjnych na dłuższy okres niż kadencja.

Programy zależne od okoliczności, warunków działania

Partie tworzą koalicje. Tworząc koalicje partie muszą dokonywać jakiś cięć programowych. Musi dojść do kompromisu. I tą granicę stanowi zachowanie tożsamości. Ustępstwa nie mogą być tak daleko idące, że naruszają tożsamość państw, ten jej ideologiczny obraz. Jeżeli podstawowym hasłem programu partii, programu wyborczego jest budowa IV Rzeczpospolitej, to włączenie Leppera do władzy dowodzi istotnego problemu. Obawa o utratę tożsamości, o sprzeniewierzenie ideowych. To jest ta granica, której przy kompromisie przekroczyć nie można.

17. Funkcje partii politycznych (z uwzględnieniem sytuacji w Polsce - umotywowana ocena własna).

3 funkcje partii:

1. Funkcja kształtowania postaw i opinii politycznych

2. Funkcja wyborcza

3. Funkcja rządzenia

Funkcja kształtowania postaw i opinii politycznych

Partia kształtuje postawy i opinie polityczne. Nie tylko partie kształtują świadomość ale także pozyskują informacje tej drugiej strony. To także wyborcy pokazują partii swoje potrzeby, swoje oczekiwania. Wyborcy maja swoja wizję

I Funkcja dzieli się na 2 płaszczyzny:

a) artykulacja interesów

b) reprezentacja interesów

ad a)

• Trzeba ustalić jakie są interesy. Partie przedstawiają pewna ofertę tego co one proponują. Oferta dot. M.in. rozwiązań gosp.. socjalnych, ustrojowych. Oparta jest o ideologie. Przedstawiana jest w różnych formach, np. publikacjach prasowych.

• Jest to oddziaływanie na świadomość i podświadomość. Kształtuje opinię.

• Oferta składana jest pewnym określonym adresatom, którzy przyjmują ją ze zrozumieniem i akceptacją. Wymaga to rozpoznania tego adresata (wiek, wykształcenie, status społeczny). Musimy wiedzieć jakie są oczekiwania tych adresatów i mówić do nich zrozumiałym językiem.

• Obie grupy (grupy społeczne i partie) współdziałają i kształtują swoje opinie.

• Trzeba pamiętać, że podstawą działania musi być etyka!

• Wykorzystuje się różne środki do pozyskiwania informacji o grupach społecznych np.

• kontakt osobisty,

• umiejętność nawiązywania kontaktów(jazdy po kraju)

• środki przekazu(własne, partyjne)

• udział w imprezach, spotkaniach

ad b)

Płaszczyzna reprezentacji interesów ma 2 wizje:

• wizje partyjną.

• wizje społeczną

• Partia reprezentuje interesy wąskiej grupy. W artykulacji ustalamy jakie to są interesy, jak widzi to partia, a jak adresat (wyborcy). Dialog społeczny jest niezbędny. Niezbędne jest wypracowanie kompromisu. Partie reprezentują postawy grup społecznych, ich interesy. Oferta musi być kompromisowa, taka aby mogła być przyjęta. Musi być zachowana tożsamość.

• Konieczność monitorowania stopnia poparcia stabilnego elektoratu. Partie powinny tą funkcję sprawować permanentnie, bo władze wykonuje się w dialogu społecznym.

• Formuła współcześnie wykonywanej władzy to jest współpraca. Struktura społeczna jest rozwarstwiona, co wyrażone jest przez określone grupy społeczne, reprezentujące pewne postawy wobec rzeczywistości (np. Samoobrona- repr. Środowisko wiejskie i miejskie), więc konieczne jest wypracowanie kompromisu.

Funkcja wyborcza

Umocowanie tymczasowe. O samych wyborach decydują przepisy prawa. Rozróżniamy wybory: parlamentarne, prezydenckie i jeszcze wybory lokalne. W wyborach lokalnych koalicje lokalne powinny mieć największe szanse, natomiast w wyborach parlamentarnych odwrotnie.

Jeśli chodzi o funkcje wyborczą to rozgraniczamy:

• wybory do organów jednoosobowych

• wybory do organów kolegialnych

• wybory do organów jednoosobowych - przykład we Francji – nie partia desygnuje, ale kandydat sam się desygnuje. Prezydent nie jest związany z opcją polityczną, ale reguły na to nie ma. Może być zgłoszony przez partie jak i indywidualnie. Prezydentowi opracowują program różnie. Jeśli prezydent ma silną władzę, to jego wpływ na politykę powinien być duży i wtedy udział w programowaniu się zwiększa. Prezydent jest odpowiedzialny przed historią. Oczekiwania wobec prezydenta są znaczne

• wybory do organów kolegialnych – kandydaci wpisywani są na listy: albo wieloosobowe, albo jest to jeden kandydat, albo jeden mandat.

Funkcja rządzenia

W ramach tej funkcji rozróżniamy:

1. Rządzenie sensu stricte

2. Działalność opozycyjną

Ad 1

Obejmuje 2 aspekty:

a) opracowanie programu rządowego

b) powołanie rządu

Program rządowy to jest zupełnie co innego niż program partyjny. Na dodatek rząd może być jedno i wielopartyjny. Generalnie przyjmujemy, że jeśli jest więcej niż 3 partie to właściwie rząd nie jest w stanie reformatorsko działać. On wykonuje bieżące czynności ale ten mniejszościowy też wykonuje. Mogą mieć wpływ działacze partyjni. Program rządu zależy od składu. Musi istnieć porozumienie, które jest podstawa rządzenia. Autorem najczęściej reprezentant partii najsilniejszej. W przypadku jednej partii to ona ma wkład w program rządowy. Program rządowy to program polityczny i jest podstawa rozliczenia.

Ad 2

Opozycja jest warunkiem istnienia systemu demokratycznego. Minimum demokratyczności systemu to zgoda partii co do tego, że opozycji się nie likwiduje. Bez opozycji nie ma żadnej możliwości działania. W Wlk. Brytanii są porozumienia pomiędzy liderem opozycji, liderem izby. To jest zinstytucjonalizowane, gwarantowane („oposition day”). Istnieją też formy rządzenia tzw. koncyliacyjne (model w Szwajcarii), gdzie jest duża współpraca miedzy rządem a opozycja. Jest to rezygnacja z konkurencyjności. Cechą czasów współczesnych jest dążenie do porozumienia, do zacierania różnic pomiędzy opozycja a partią rządzącą. W niektórych zakresach polityki konieczny jest szeroki konsensus. Mianowicie w polityce zagranicznej i polityce obronnej.

18. Znaczenie społeczne i polityczne partii politycznych i grup interesu ( + Polska jw.).

• Partii nie powołuje się aby wpływała tylko, żeby tą władzę miała. To jest zasadnicza różnica bo wpływ na władzę mogą wywierać różne podmioty nawet mogą one nie mieć politycznego charakteru.

• Mogą to być grupy interesu, związki zawodowe różnego rodzaju inne organizacje, które np. wpływają na kształt rozstrzygnięć prawnych.

• Wykonywanie władzy musi być zorganizowane. Ale żeby władzę wykonywać to trzeba mieć poparcie od dołu. Takie poparcie właśnie dają tzw. grupy interesów.

• Relacja pomiędzy grupami interesów a partiami może być różna. Ale powiązania są i to bardzo istotne.

• Grupy interesów realizują te interesy poprzez wpływanie na decyzje. One chronią interesy swych członków. Same we władzy nie uczestniczą. Im jest potrzebny podmiot, np. partia, która w tej władzy będzie uczestniczyć i będzie chronić interesów takiego podmiotu albo będzie kładła bezpośredni nacisk na ośrodek decyzyjny różnych szczebli.

• Organizacje mają charakter ogólnokrajowy, ogólnopaństwowy mogą być lokalne, regionalne.

• Oddziałują na ośrodki decyzyjne względnie mogą oddziaływać na partie chcąc uzyskać decyzje o określonej treści dot. to grup interesów o charakterze ekonomicznym, bo to jest grupa podstawowa.

• Partie polityczne to organizacje, które dążą do zdobycia i utrzymania władzy. Natomiast grupy interesu są powoływane i działają w celu realizacji interesów grupowych.

• Grupy interesu nie dążą do zdobycia władzy. Grupy interesu mogą działać na wszystkich szczeblach władzy: centralnej, lokalnej, regionalnej.

• Dla społeczeństwa taka relacja miedzy partiami a grupami interesu ma olbrzymie znaczenie, bowiem poprzez wybory powszechne wyborcy pokazują partii swoje potrzeby, swoje oczekiwania, swoje możliwości. Ponadto partie kształtują świadomość, ale także pozyskują informacje tej drugiej strony.

• W relacji tych dwóch podmiotów kształtuje się władza.

19. Pojęcie systemu partyjnego – ocena sytuacji w Polsce. Zasady finansowania partii politycznych.

• W wąskim znaczeniu - układ organizacyjnych i funkcjonalnych powiązań ukształtowanych w procesie rywalizacji międzypartyjnej, które decydują o wyłonieniu mniej lub bardziej stabilnych wzorów zachowań towarzyszących procesowi alternacji piastunów władzy publicznej. W tym ujęciu system partyjny jest tworzony przez jedynie partie mające wpływ na pośrednie lub bezpośrednie uczestnictwo w procesach rządzenia.

• W ujęciu szerszym - zakłada dodanie do powyżej reprezentowanego stanowiska wszystkich innych partii działających na danej arenie politycznej.

• W ujęciu najszerszym - przez system partyjny definiuje się nie tylko partie ale również formalne i nieformalne grupy interesu, ich instytucjonalną reprezentację (np. związki zawodowe) oraz całokształt relacji pomiędzy nimi i funkcji pełnionych wobec otoczenia.

Typy systemów partyjnych (kryterium ilościowe, jakościowe i mieszane):

Z uwagi na liczbę partii przejawiającą działalność w życiu publicznym.

• Jednopartyjne – państwa totalitarne i autorytarne, faszystowskie i pokolonialne, np. Koreańska Republika Demokratyczna

• Dwupartyjne – duże partie spośród wszystkich, mają realne szanse na zdobycie władzy, system wyborczy większościowy, np. GB, jednomandatowe okręgi wyborcze

• Wielopartyjny – np. Włochy, Belgia – mają wpływ czynniki instytucjonalne, wielkość podziałów socjopolitycznych, konfliktowość elit politycznych, system finansowania partii z budżetu państwa.

Z uwagi na szansę zdobycia władzy i uczestniczenia w jej sprawowaniu.

• Dominującej partii – gdy jedna zajmuje dominującą pozycję, np. Instytucjonalno – Rewolucyjna Partia Meksyku (od lat 30 do 1999)

• Kooperacja partii – wszystkie partie liczące się podejmują współpracę, np. Szwajcaria tworzenie permanentnej koalicji (od 1959 Partia radykalno – demokratyczna, chadecja)

• Dwublokowy – wiele partii skupia się wokół dwóch rywalizujących ze sobą bloków, np. Francja V Republiki: dominacja partii socjalistycznej vs. partia gauillowska

• Rozbicia – brak jest większości mającej przewagi nad innymi, np. Holandia

Z uwagi na konkurencyjność partii.

• Oparty na uzgodnieniach – konsensusy, koalicje, np. Szwajcaria, Austria

• Konkurencyjny – np. Polska

Partie polityczne w Polsce mogą być finansowane zarówno ze źródeł prywatnych jak i budżetowych.

• Trzy generalne sposoby pozyskiwania środków przez partie zakładają:

1. finansowanie prywatne (spadki, zapisy, darowizny- od osób fizycznych, składki członkowskie i dochody z majątku)

2. kredyty bankowe

3. źródła publiczne.

• Finansowanie z budżetu państwa spełnia funkcję stabilizującą, gdyż zapewnia partiom środki na egzystencję i realizację celów. (wyłącznie dla partii efektywnych - istnieją dwa progi efektywności partii w systemie politycznych: pierwszym jest posiadanie reprezentacji parlamentarnej drugim przekroczenie progu reprezentacji wynoszącego 3% poparcia w wyborach dla partii politycznych, bądź 6% dla koalicji wyborczych).

W ramach kategorii źródeł publicznych, które mogą uczestniczyć w finansowaniu partii wyróżnić można:

1. finansowanie bezpośrednie - w postaci subwencji na działalność statutową (przysługuje partiom, które uzyskały w wyborach 3%, lub koalicją w przypadku poparcie 6%), oraz dotacji podmiotowej (która jest wypłacana tym partiom i komitetom wyborczym, które w wyborach parlamentarnych obsadziły przynajmniej 1 mandat)

2. finansowanie pośrednie - w zakresie bezpłatnego dostępu do mediów, finansowania klubów parlamentarnych

20. Siła grup interesu.

• Grupy nacisku (lobby), jako ciała pośredniczące tym różnią się od partii politycznych, że nie dążą do zdobycia i utrzymania władzy w państwie, a celem ich działań jest jedynie wywieranie wpływów na decyzyjne ośrodki władzy w państwie.

• Funkcjonowanie grup nacisku charakteryzuje pluralistyczne oraz policentryczne systemy polityczne, tzn. systemy, w których współistnieją różne instytucjonalne podmioty reprezentujące odmienne interesy grupowe oraz funkcjonuje wiele ośrodków podejmowania decyzji.

• Prestiż grup nacisku związany jest z celami działania oraz zasobami reprezentującymi grupę. Istnieją słabe ekonomicznie grupy nacisku, często też mające stosunkowo niedużą liczbę zorganizowanych członków, które cieszą się wysokim prestiżem społecznym (np. grupy nacisku organizujące akcje humanitarne).

Charakter grup nacisku jest bardzo różny. Zalicza się do nich:

• Grupy kapitałowe, które bronią interesów np. producentów rolnych,

• Grupy środowiskowe, które bronią interesów określonych środowisk np. lekarzy,

• Grupy etniczne, które bronią interesów mniejszości etnicznych

Siła oddziaływania grup nacisku zależy od wielu czynników. Jednak podstawowe znaczenie mają:

• Finansowe zasoby grup nacisku,

• Reprezentatywność,

• Liczba członków.

21. Charakterystyka programów wyborczych w Polsce.

Program wyborczy - szczególny rodzaj programu politycznego, uchwalany przez kompetentne organy struktury zamierzającej wziąć udział w wyborach (np. zjazd partii politycznej, zebranie komitetu wyborczego kandydata na prezydenta).

W programie wyborczym zawarte są:

• oceny aktualnej sytuacji wewnętrznej kraju i problematyki międzynarodowej,

• informacje o planowanych przedsięwzięciach po wygranych wyborach,

• celach politycznych, społecznych i gospodarczych oraz sposobach ich osiągnięcia.

W programie wyborczym występują 2 elementy:

1. emocjonalny - ma zjednać jak najszersze grono potencjalnych zwolenników z wszystkich środowisk społecznych (głoszone są np. hasła typu – demokracja, sprawiedliwość, równość);

2. racjonalny - odwołujący się do intelektu, zdrowego rozsądku wyborców, ich oczekiwań wynikających z bieżących potrzeb społecznych i gospodarczych (np. dokończymy prywatyzację, przeprowadzimy reformę szkolnictwa i samorządu terytorialnego).

• Podczas wyborów na jednoosobowe stanowiska państwowe lub samorządowe (np. wybory prezydenckich), w programach wyborczych oprócz podstawowych celów i zamierzeń kandydata, eksponuje się jego cechy i walory osobiste np. kompetencję, doświadczenie polityczne, prawdomówność, zdolność do podejmowania trafnych decyzji itp.

• Program wyborczy powinien być swoistym kontraktem pomiędzy wyborcami i wybieranymi – wyborcy mają ocenić realizację celów obiecywanych im przez polityków. W praktyce często używany jest tylko przy okazji wyborów, jako sposób na zwiększenie poparcia, by w procesie rządzenia zastąpionym być przez mniej popularne społecznie posunięcia.

22. Czy w Polsce istnieją elity polityczne? – jakiego typu. (trzeba konkretnie uzasadnić).

Elita polityczna – grupa ludzi z możliwością wykonywania władzy lub oddziaływania na władzę w sposób bezpośredni.

• Oddziaływanie to polega na tym, że poglądy elity są przez władzę stosowane.

• Nie trzeba być politykiem by należeć do elity politycznej.

• Liczba frakcji w systemie ma znaczenie dla spoistości elity i zdolności do skutecznego działania.

Trzy podstawowe typy elit w demokracji:

1. ELITA SFRAGMENTARYZOWANA

• minimalny stopień wewnętrznej integracji

• niewielki zakres normatywnego konsensusu

• sieć komunikacji i wzajemnego oddziaływania nie wiąże frakcji

• brak zgody dot. reguł gry politycznej

• proces polityczny traktowany jako wojna

• gwałtowna walka o dominację

• konsekwencją niestabilność systemu politycznego

1. ELITA ZINTEGROWANIA NORMATYWNEGO

• relatywnie wysoki stopień integracji i konsensusu

• sieć powiązań komunikacyjnych i integracyjnych obejmuje prawie wszystkie frakcje

• żadna frakcja nie dominuje

• większość frakcji ma wpływ na decyzje

• polityka jako przetarg i gra

• frakcje zgodne co do reguł i wartości

• konsensus manifestuje się w ograniczonej konkurencji

• minimalizowanie kwestii wybuchowych w trakcie konkurencji

• minimalizuje się koszty pol. przegranych

• system polityczny jest stabilny

1. ELITA ZINTEGROWANA IDEOLOGCZNIE

• strukturalna integracja wydaje się b. silna

• powiązania kom. i oddział. wiąże wszystkie podgrupy elit

• powiązania podgrup elit są scentralizowane i kontrolowane

• konsensus jest bardzo sztywny

• system rządów jest stabilny

• brak konkurencji sprawia, że kryteria demokracji proceduralnej nie są spełnione

ELITA MONOLITYCZNA- zasadniczo jednorodna. Nie dopuszcza się do podziału na frakcję. Może być podzielona np. w PRLu była podzielona na kilka partii, a ideologia była jedna. Symbolika w życiu ludzkim jest bardzo ważna, tworzy wartości, które oddziaływają na wszystkich.

PROCES ZBLIŻANIA ELIT - proces przeobrażeń prowadzących do powstania DEMOKRACJI SKONSOLIDOWANEJ

• Można stwierdzić że w Polsce mamy do czynienia z brakiem porozumienia elit. Wydaje się że w chwili obecnej byłoby nieporozumieniem powiedzieć że osiągnęliśmy etap demokracji skonsolidowanej, tzn. że istnieje porozumienie pomiędzy elitami.

• To rozumienie powinno obejmować 2 elementy:

• porozumienie co do norm, na których system się opiera i tu porozumienie jest

• relacji pomiędzy frakcjami elity

W Polsce relatywnie dużo frakcji nie ma, a pomimo tego nie są one zdolne do tworzenia porozumień trwałych. Pomiędzy nimi są różnice tak daleko idące ze tego porozumienia zawrzeć się nie da. I to powinno prowadzić nas do wniosku ze osiągnęliśmy etap demokracji nieskonsolidowanej.

23. Hiszpański sposób przekształceń demokratycznych.

• W latach 30tych XX wieku monarcha hiszpańska została obalona, powołano republikę, która jednak po prawie 50latach zmieniono i powołano ponownie monarchię.

• Monarchia hiszpańska pojawiła się jako organ konstytucyjny, nie uosabiający suwerenności.

• Monarchia kojarzyła się z określoną formą ustrojową i ściśle określonym miejscem monarchy we władzy.

• Monarcha jest usytuowany na poziomie organu państwowego, o bardzo ograniczonych kompetencjach. Działanie monarchy możliwe jest właściwie tylko poprzez jego autorytet, gdy jest to podmiot o bardzo wysokim autorytecie, to jego znaczenie może znacznie wzrosnąć.

• Przy tak ograniczonym zakresie kompetencji musza zaistnieć określone warunki, które pozwolą działać monarsze (np. zagrożenie wewnętrzne, przewroty) wówczas monarcha może w sposób aktywny podjąć jakieś działania, ale musi być podatny grunt polityczny.

• Nie ma gwarancji skuteczności tych działań ale punktem wyjścia jest jego autorytet.

• Monarchia hiszpańska nie powstała przypadkowo, na zasadzie środka zaradczego. Te zmiany które nastąpiły na koniec lat 70 tych XX wieku i zakończyły się uchwaleniem konstytucji były wynikiem wprowadzenia w życie przemyślanych koncepcji wprowadzenia władzy po śmierci gen Franco. Te zmiany były przygotowywane już od lat 50-ych, Juan Carlos był w tym celu odpowiednio kształcony (kontakty w armii) cała ta zmiana była przemyślana i wykonywana przez kilkanaście lat.

24. Typologia demokracji.

• Demokracja to rządy ludu.

• Zgodnie z koncepcja amerykańskiego socjologa Roerta Dahla musimy odwołać się do aspektów formalnych a konkretnie proceduralnych.

• Dahle scharakteryzował demokracje odwołując się do sposobów przeprowadzania wyborów.

• Skonstruował typ idealny demokracji proceduralnej. Cechy:

1. Rządy wynikają z wolnych wyborów

2. Wybory są oparte o autentyczna rywalizacje

3. Wybory są otwarte

Typy demokracji przedstawione przez Dahla:

1. Pseudodemokracja.

2. Demokracja ograniczona

3. Demokracja nieskonsolidowana.

4. Demokracja skonsolidowana.

• Te typy są to rozwiązania o charakterze idealnym.

• W rzeczywistości w takim dokładnym kształcie nie występują, natomiast są pomocne w weryfikowaniu rzeczywistości ponieważ do tych wzorców przykładamy zjawiska faktycznie istniejące i dokonujemy porównań.

1. Pseudodemokracja - charakteryzuje systemy niedemokratyczne. Często charakteryzują się jedną ideologią państwową, narzucaną. W takim systemie nie ma konkurencji bo to jest system jednopartyjny. Jedna frakcja elity politycznej narzuca swoją władzę pozostałym. W pseudodemokraci nie ma wolnych wyborów, ani nie ma wyborów opartych o jakąkolwiek rywalizację. Przykładem pseudo demokracji może być np. Polska Ludowa.

2. Demokracja skonsolidowana - jest najdoskonalszym typem demokracji.

1. Demokracja ograniczona - to typ demokracji historycznie pierwotny, ponieważ tylko niewielka część społeczeństwa ma prawa wyborcze. W Wielkiej Brytanii w XIX w. to około 2-3 % społeczeństwa które ma prawa wyborcze. W demokracji ograniczonej nie istnieje zasada powszechności prawa wyborczego. Prawo wyborcze jest ograniczone do bardzo niewielkiej ilości ludzi.

2. Demokracja nieskonsolidowana - spełnia wszystkie wymogi proceduralne ale brak jest porozumienia elit a to powoduje skutek w postaci częstych zmian rządu, niestabilną demokracje.

• 3 ostatnie typy maja innych charakter niż pierwsza, mogą one wystąpić w ścisłym ze sobą związku a mianowicie mogą wzajemnie wynikać z siebie, bo demokracja ograniczona nieskonsolidowana i skonsolidowana w pewnych przypadkach mogą wynikać jedna z drugiej.

25. Charakterystyka wzorów relacji występujących między administracją publiczną a grupami interesu.

I. Legalne powiązania administracji publicznej z grupami interesu

W części systemów politycznych działalność rozmaitych grup interesu nie tylko uznawana jest za oczywisty składnik życia politycznego lecz co więcej legalną i oficjalnie akceptowaną formą uczestnictwa w procesach kształtowania ważnych decyzji politycznych (Niemcy, kraje Skandynawskie, Holandia):

1. Korporatyzm - skrajna wersja prawomocności powiązań polegająca na tym, że liczba grup interesu dopuszczonych do udziału w kształtowaniu biegu spraw publicznych jest nader ograniczona, a ich reprezentanci są na rozmaite sposoby włączeni w struktury administracji publicznej. Grupy te wyposażone są uprawnienia do reprezentowania określonych interesów. To koncepcja dotycząca przede wszystkim sposobów podejmowania decyzji w sprawie gospodarki. Przedmiotem analizy są tu formy udziału central związkowych, organizacji, pracodawców i administracji publicznej w negocjacjach dotyczących takich kwestii jak wysokość cen, płac i zysków w gospodarce. W korporatystycznych formach kształtowania polityki dominującą rolę odgrywają przemysłowe grupy interesu.

   1. Korporatyzm Społeczny - prywatne grupy interesu mają większy w stosunku do administracji publicznej i innych instytucji władzy politycznej wpływ na bieg spraw publicznych.

   2. Korporatyzm Państwowy - głos decydujący należy do państwa i jego instytucji a nie do grup interesu.

2. Obligatoryjne konsultacje - takie powiązanie grup interesu z administracją publiczną, które nakłada na administrację obowiązek konsultowania projektów nowych regulacji prawnych z właściwymi grupami interesu oraz uwzględnienia formułowanych przez nie opinii i informacji. Jedną z instytucji tego typu stosowaną w Szwecji i Norwegii jest tzw. ,,remiss pation”. Instytucja ma charakter formalny i polega na przekazywaniu administracji publicznej oficjalnych dokumentów przygotowanych przez grupy interesu.

3. Udział grup interesu w realizacji zadań administracji publicznej - administracja publiczna posługuje się grupami interesu w rozwiązywaniu ważnych problemów życia zbiorowego. Grupy interesu są wyspecjalizowanymi agencjami realizującymi część zadań administracji, tych które mieszczą się w obszarach ich zainteresowania i merytorycznych kompetencji. Administracja sprawuje tylko pośrednią, polityczną kontrolę. Dopuszcza grupy interesu do realizacji zadań gdyż jest to rozwiązanie tańsze i bardziej efektywne.

4. Instytucjonalne grupy nacisku - są to ważne społeczne, czy polityczne instytucje usiłujące wpłynąć na bieg spraw publicznych. Przykładami grup tego rodzaju są kościoły, wojsko i administracja publiczna. Instytucjonalne grupy nacisku mają legalny dostęp do procesów podejmowania decyzji w sprawach publicznych, zaś grupy interesu muszą o to pracowicie zabiegać.

5. Układy i społeczności - grupy interesu zawiązują koalicję z politykami i grupami o zbliżonych interesach w celu wywarcia wpływu na administrację publiczną. W sieciach tych mogą uczestniczyć też organizacje publiczne usiłujące ukształtować bieg spraw publicznych.

2. Klientelizm

Taki rodzaj relacji między grupami interesu a administracją publiczną, w którym a.p. uznaje określone grupy nacisku za naturalnych i oczywistych reprezentantów interesów skoncentrowanych w określonych dziedzinach życia zbiorowego i niekwestionowanych współuczestników zarządzania sprawami publicznymi w tych sektorach. Ten typ relacji charakteryzuje się tym, że jedna z grup jest uznawana przez administrację publiczną za prawomocną reprezentację określonych interesów, ale nie dotyczy to wszystkich grup. Administracja arbitralnie wybiera sobie reprezentację zbiorowych interesów w odpowiedniej dziedzinie życia. Klientelizm to taki wzór relacji między administracją publiczną a grupami nacisku, który opiera się w dużej mierze na wzajemnej zależności obu partnerów.

2. Parantelizm

Termin służący wskazaniu na silne powiązania między określonymi grupami nacisku i administracją publiczną lub rządzącą partią polityczną. Tego typu powiązania a.p. i grup interesu są najbardziej charakterystyczne dla społeczeństw preindustrialnych. Inną cechą parantelizmu jest pośredni charakter związków między a.p. i grupami interesu. Ogniwo pośrednie stanowi partia hegemonistyczna z którą grupy interesu muszą nawiązać bliskie kontakty jeśli tylko chcą uczestniczyć w zarządzaniu sprawami publicznymi (ZSRR, część Ameryki Łacińskiej). Jest to taki model stosunków między a.p. i grupami interesu, który sprzyja dążeniom jednej dominującej ,, monopartii” politycznej do kontrolowania jak największych obszarów życia zbiorowego.

2. Wpływy Nieprawomocne

• Jest to takie powiązanie a.p. i grup interesu w którym wzajemne oddziaływania biurokratów ludzi reprezentujących zróżnicowane interesy zbiorowe wykraczają poza działalność politycznie ,,normalną’’.

• Wpływy nieprawomocne mówią, że ani system polityczny ani administracja publiczna nie uznają pewnych grup nacisku za prawomocną reprezentację określonych interesów zbiorowych, nie mieszczą się w regułach zarządzania sprawami publicznymi.

• Nieprawomocne grupy interesu nie rezygnują z prób wpływania na decyzje podejmowane w sprawach politycznych nawet jeśli wiedzą, że ich skuteczność jest niewielka.

• Są tego 2 przyczyny:

1. Na skutek zbiegu okoliczności mogą uzyskać określone korzyści,

2. Stosują się do uporu swoich

26. Wpływy nieprawomocne i ich znaczenie.

• Jest to takie powiązanie a.p. i grup interesu w którym wzajemne oddziaływania biurokratów ludzi reprezentujących zróżnicowane interesy zbiorowe wykraczają poza działalność politycznie ,,normalną’’.

• Wpływy nieprawomocne mówią, że ani system polityczny ani administracja publiczna nie uznają pewnych grup nacisku za prawomocną reprezentację określonych interesów zbiorowych, nie mieszczą się w regułach zarządzania sprawami publicznymi.

• Nieprawomocne grupy interesu nie rezygnują z prób wpływania na decyzje podejmowane w sprawach politycznych nawet jeśli wiedzą, że ich skuteczność jest niewielka.

• Są tego 2 przyczyny:

1. Na skutek zbiegu okoliczności mogą uzyskać określone korzyści,

2. Stosują się do uporu swoich członków

27. Administracja publiczna a proces rządzenia.

• Nawet w mniej skrajnych wariantach procesu legitymizacji ważne jest, aby pamiętać, że administracja publiczna jest tym elementem struktury w państwie, który znajduje się pomiędzy władzą publiczną a społeczeństwem.

• Pracownicy administracji niższego szczebla są w stałym kontakcie ze społeczeństwem i odpowiadają za większość decyzji, które mają rzeczywisty wpływ na życie obywateli.

• Administracja publiczna i jej pracownicy mają szereg uprawnień i obowiązków delegowanych właśnie do nich. Mają one bardziej podstawowe znaczenie w procesie tworzenia polityki, niż można by oczekiwać od formalnego opisu uprawnień bardziej demokratycznie wybieranych instytucji w obrębie sektora publicznego.

• Wzajemne relacje pomiędzy państwem a społeczeństwem są bardzo istotne z punktu widzenia kształtowania polityki publicznej i wdrażania jej w życie. Poza tym, co wpływa także na zaufanie obywateli do państwa, ważne jest, w jaki sposób funkcjonariusze publiczni traktują obywateli. Jeśli urzędnicy państwowi traktują swoich „klientów” w sposób stereotypowy, hierarchiczny, z dystansu, to wówczas na ogół relacje pomiędzy państwem a społeczeństwem nie będą rozwijały się pozytywnie. Jeśli jednak kontakty pomiędzy społecznością a urzędnikami państwowymi są bardziej otwarte i demokratyczne, wówczas te wartości mogą wzmocnić sprawowanie władzy.

• Znaczenie administracji publicznej w procesie rządzenia jest niepodważalne, co z kolei rodzi pytanie, jaką rolę będzie odgrywać administracja publiczna i w jaki sposób będzie określona rola poszczególnych urzędników w konkretnym systemie politycznym.

• Do pewnego stopnia zadania urzędnika publicznego są ogólne i wiążą się z wdrażaniem programów społecznych oraz świadczeniem usług dla ludności. Ta ogólna charakterystyka zawodu urzędnika nie uchwyca jednak w odpowiedni sposób możliwości, przy użyciu których urzędnicy mogliby bezpośrednio zaangażować się w proces tworzenia polityki.

• Do pewnego stopnia oni sami określają swoją rolę w procesie rządzenia, ale niektóre z definicji pochodzą z samej tradycji służby cywilnej i rządu. Nawet najbardziej energiczny decydent w administracji może nie odnieść sukcesu, jeżeli system nie uzna go za odpowiedniego do pełnienia funkcji urzędnika państwowego.

• Jednym z najistotniejszych elementów kształtujących rolę urzędników państwowych jest kulturowy podział między prawem i zarządzaniem w administracji publicznej a poszczególnymi urzędnikami.

• Kontynentalna tradycja administracji publicznej kładzie szczególny nacisk na fakt, że prawo stanowi podstawową praktykę dla urzędników oraz że to właśnie ta praktyka precyzuje ich role. Prawnicy ci skłaniają się ku klasycznej roli weberowskiego modelu biurokraty. Jednak z drugiej strony, przyjęcie koncepcji menedżera publicznego w krajach anglosaskich, a także w pewnym stopniu w krajach skandynawskich, skłania administratorów do aktywnego uczestnictwa w procesach politycznych.

• Na zadania administracji publicznej ma wpływ także jej struktura oraz struktura systemu politycznego. Dla zrozumienia zasad funkcjonowania administracji publicznej należy pojąć, jak skonstruowana jest ścieżka kariery zawodowej oraz w jaki sposób indywidualne osoby są wybierane do pracy w administracji. Niezbędne jest także zrozumienie natury i charakteru organu wykonawczego, który ma świadczyć usługi publiczne. Potrzeba rozważenia tych czynników uwidacznia, w jakim zakresie administracja publiczna jest osadzona w środowisku politycznym oraz pokazuje, w jakim stopniu spełnia ona podstawowe zadania w zakresie zarządzania społeczeństwem.

28. Polityczne strategie biurokratów i ich charakterystyka.

• Ważne tu jest założenie o apolityczności administracji, czyli separacji obu sfer, które ułatwia społeczną akceptację decyzji (często wysuwanych przez polityków), które są kontrowersyjne.

• Zwiększa swobodę ich działania, pozwala na „firmowanie” niepopularnych decyzji polityków przez administrację, która nie odpowiada przed elektoratem.

Typologia aktywności politycznej administracji

Biurokracja państwowa a instytucje polityczne.

Relacje administracji i władzy politycznej przypominają sytuacje grup nacisku wobec biurokracji w wariancie klientelizmu lub relacji formalnie uprawomocnionych. Jednak dla biurokracji uzyskanie dostępu do procesów decyzyjnych na wyższym szczeblu jest łatwiejsze, ponieważ sami politycy delegują w jej szeregi swoich przedstawicieli, żeby pozyskać wpływy i kierować jej działaniami.

Zasoby instytucji biurokratycznych

• Informacja i wiedza, stanowiąca domenę administracji, którą udostępnia ona rządowi

• Możliwości decyzyjne

• Poparcie społeczne

• Ideologie, niepodatne na głosy z zewnątrz

• Trwałość i stabilność

• Uprawomocnienie (wybory)

• Fundusze, dotacje z budżetu

• Prawo do definiowania zakresu autonomii instytucji biurokratycznych

• Reprezentowanie opinii publicznej

Polityczne strategie biurokracji

1. Planowanie

2. Wpływ na konstruowanie budżetu

3. Ciało doradcze względem władzy politycznej

1. Planowanie - potrzebne i usprawiedliwione działanie, wynika to z korzyści jakie płyną z wykorzystania systematycznej wiedzy w wielu dziedzinach życia zbiorowego i w wysiłkach na rzecz długookresowej poprawy sytuacji społecznej i gospodarczej. Dążenie do posługiwania się planowaniem polega na wyłączeniu pewnych aspektów zarządzania sprawami publicznymi z obszarów politycznej debaty przenieść je do obszaru „racjonalnego„ procesu decyzyjnego. Planowanie jest potężną bronią w rekach biurokratów, którzy walczą o wpływy zarządzania sprawami publicznymi oznacza to, że procesy regulacji gospodarki narodowej lub innych ważnych dziedzin życia zbiorowego poddane zostaną ich kontroli.

2. Kształtowanie budżetu – administracja publiczna posiada informacje na temat bieżących spraw publicznych tam tez powinno szukać się właściwych rozwiązań i wskazówek.

3. Rola doradców - odwołanie się do opinii ciał doradczych. Urzędnicy maja znaczny wpływ na funkcjonowanie organów doradczych, które często w sposób znaczący kształtują decyzje w ważnych sprawach publicznych. Rady czy komitety doradcze usiłują uwzględnić opinie grup interesu ale również oczekiwania administracji publicznej. Siła administracji polega na jej specjalistycznych kompetencjach i monopolizowaniu informacjami o stanie spraw publicznych- opiera się na tych zasobach, którymi rzadko dysponują instytucje polityczne.

Strategie instytucji politycznych – narzędzia kontroli procesu politycznego i budżetu

1. Instytucje kontroli budżetu – mają na celu efektywną kontrolę wydatków publicznych

2. Dyferencjacja organizacyjna – tworzenie nowych instytucji kontroli budżetowej

3. Niezależny personel i niezależne źródła informacji – broń przeciwko biurokracji

4. Polityka personalna – politycy mogą ustalać skład personalny administracji, jednak zasadniczo urzędnicy dłużej pozostają na swoich stanowiskach niż politycy, co daje im możliwość długotrwałego planowania

5. Partia – określa ramy polityczne i ideologiczne biurokracji, posiada szerokie możliwości kontroli i korekt programów biurokracji.

6. Wojsko – może służyć do dyscyplinowania biurokracji

29. Udział „biurokratów” w procesie rządzenia. Służba cywilna a proces rządzenia.

• Gdy Administracja publiczna wchodzi w relacje z parlamentarzystami np. premierem, prezydentem czy też przewodniczącym Sądu Najwyższego często ma wrażenie że jest takim uczestnikiem sprawowania władzy któremu brak jest uprawomocnienia konstytucyjnego. Jeśli administracja publiczna chce aby jej decyzje zostały uprawomocnione musi o to skutecznie zabiegać. Musi również odnosić sukcesy w zapewnieniu sobie zasobów koniecznych do zachowania ciągłości zarządzania sprawami publicznymi.

• Instytucje polityczne dzielą się władzą konstytucyjną z administracją i tylko w wyjątkowych sytuacjach dążą do tego aby ograniczyć jej wpływy. Instytucje polityczne nie mogą delegować swoich uprawnień biurokratą nawet gdyby chciały jednak często godzą się na ustępstwa po to aby sprawnie zarządzać sprawami zbiorowymi.

• Administracja publiczna jest tym uczestnikiem procesów zarządzania sprawami publicznymi, który posiada niezbędne informacje i doświadczenie.

• Ponieważ administracja publiczna dysponuje zasobami bez których skuteczne rządzenie staje się niezbyt możliwe to staje się ona takim uczestnikiem procesów podejmowania ważnych decyzji w sprawach publicznych z którym trzeba się liczyć nawet kosztem konstytucyjnych prerogatyw.

• Relacje władzy między administracją publiczną a instytucjami przedstawicielskimi kształtują się podczas drobnych procesów politycznych i często są niezauważalne przez opinię publiczną.

• Wg opinii publicznej to politycy podejmują kluczowe decyzje dotyczące zadań administracji publicznej. Opinia publiczna rzadko rejestruje przebieg rozgrywek między administracją publiczną a instytucjami przedstawicielskimi jednak są one codziennością i przyczyniają się do lepszego zarządzania sprawami publicznymi.

• Skuteczne zarządzanie sprawami publicznymi niezależnie czy jest ono w kompetencjach organów przedstawicielskich czy też biurokratów wymaga dysponowania rozmaitymi zasobami i umiejętnościami.

Zakres upolitycznienia struktur administracji

• Administracja publiczna jest powołana do realizacji celów rządu.

• „Miękka” wersja ideologii biurokratycznej - założenia tkwiące w realizowanym przez nią programie czy w zasadach jej bieżącego funkcjonowania. Zwierzchnicy polityczni rozmaitych urzędów administracji publicznej niezmiennie wypowiadają się o jawnej czy ukrytej niechęci urzędników i o swoistych, biurokratycznych punktach widzenia na najwłaściwszy sposób zarządzania sprawami publicznymi, które ograniczały skuteczność wprowadzanych reform.

• „Twarda” wersja ideologii biurokratycznej - urzędnicy mają interes w utrzymaniu dotychczasowych rutyn oraz wyznaczają nowe priorytety w zarządzaniu sprawami publicznymi. Pamiętać należy o tym że urzędnik zwykle dłużej piastuje swój urząd aniżeli jego polityczny zwierzchnik.

• Wysoko wykwalifikowani specjaliści ulokowani w administracji publicznej stają się źródłem nowych koncepcji i nowych form zarządzania sprawami publicznymi. Nie tylko dysponują odpowiednią wiedzą, lecz biorą także pod uwagę interesy organizacji z którymi są związani.

• Bywa tak, że pomysły musza długo czekać na sprzyjający klimat polityczny.

• W Stanach Zjednoczonych czy w Szwecji, kraje w których agencje administracji federalnej czy stanowionej są w dużej mierze samodzielne i muszą współzawodniczyć między sobą o dostęp do publicznych zasobów dzięki czemu będą aktywnie wspierały swoje koncepcje zarządzania sprawami publicznymi aniżeli organizacje publiczne funkcjonujące w ramach scentralizowanego systemu administracyjnego i poddanego wysokiej kontroli Ministra Skarbu np. Wielka Brytania.

• W krajach skandynawskich pracownicy administracji publicznej są rekrutowani przez poszczególne ministerstwa.

• Zwykle uważa się, że decyzje polityczne podejmowane są przez polityków a administracja publiczna ma jedynie je wykonywać. Oddalając się od centrów władzy organizacyjnej i zagłębiając w świat codziennej praktyki urzędnicy coraz szybciej tracą wsparcie polityczne i stają się bardziej podatni na lokalne wpływy.

• Konieczność uzyskania lokalnego poparcia politycznego dla projektów rządu centralnego oznacza, że ostateczną postać trzeba wynegocjować z ludźmi, którzy będą je realizowali.

• Np. we Francji kraju uchodzącym za bardziej scentralizowany implementacja znacznej części decyzji podjętych w Paryżu należy w znacznej mierze do władz samorządowych i członków społeczności lokalnych.

• Politycy stworzyli wiele mechanizmów służących kontroli działań podejmowanych przez administracje publiczną. Gabinety ministralne powoływane we Francji czy też w Belgii politycy kierują poszczególnymi resortami. Podobną rolę pełni w Wielkiej Brytanii Central Policy Review Staff. Kontrolowaniu administracji publicznej służy także stosowane coraz częściej, obsadzanie jej kluczowych stanowisk przez ludzi o niekwestionowanej lojalności politycznej.

30. Dobro wspólne w koncepcjach polityki.

Pojęcie dobra wspólnego - wywodzi się bezpośrednio z dorobku myśli chrześcijańskiej i ma swoje korzenie w nauce społecznej Kościoła katolickiego. Twórcy Konstytucji, choć wywodzą wiele wartości i pojęć z tradycji rzymskokatolickiej, to jednak w pełni aprobują także inne źródła fundamentalnych zasad życia w społeczeństwie obywatelskim.

Koncepcja dobra wspólnego jest przedmiotem zainteresowania jednej z najważniejszych konstytucji papieskich, w tym dokumentu zatytułowanego "Gaudium et spes". Wspomniana wyżej konstytucja została wydana podczas obrad Soboru Watykańskiego II. Autor "Gaudium et spes" definiuje dobro wspólne w następujący sposób: "ogół warunków życia społecznego, jakie, bądź zrzeszeniom, bądź poszczególnym członkom społeczeństwa, pozwalają osiągnąć pełniej i łatwiej własną doskonałość".

Wśród zasadniczych elementów dobra wspólnego należy wymienić:

1. Poszanowanie osoby, rozumiane jako: umożliwianie jednostce korzystania ze swobód naturalnych, niezbędnych do rozwoju powołania ludzkiego, prawo do postępowania według słusznej normy własnego sumienia, prawo do ochrony życia prywatnego i prawo do sprawiedliwej wolności, także w dziedzinie religijnej.

2. Dobrobyt rozumiany jako - rozwój dóbr duchowych i ziemskich potrzebnych społeczności. Władza powinna zapewnić każdemu to, czego potrzebuje on do prowadzenia życia godnego i ludzkiego (wyżywienie, odzież, opieka zdrowotna, praca i wychowanie).

3. Pokój rozumiany jako - trwały, bezpieczny i sprawiedliwy porządek. Władza publiczna jest zobowiązana do zapewnienia stanu bezpieczeństwa społeczności i jej członków. Stwarza to podstawy prawa do słusznej obrony osobistej i zbiorowej (kolektywnej).

• Dobro wspólne jest zawsze ukierunkowane na rozwój osoby.

• Każdy powinien troszczyć się o budowanie i wspieranie instytucji poprawiających warunki życia w zorganizowanym społeczeństwie.

• Państwo jest zobowiązane do obrony i popierania dobra wspólnego jako najwyższej wartości cechującej współczesne społeczeństwo obywatelskie.

• Uprawnione są te wszystkie ustroje, które dążą do realizacji dobra wspólnego.

• Wszyscy obywatele mają obowiązek współprzyczyniać się do zachowania dobra wspólnego.

• Na poszczególnych podmiotach społeczeństwa spoczywa odpowiedzialność za to, aby dobro wspólne nie zostało podzielone pomiędzy np. rywalizujące partie polityczne, czy pomiędzy grupy kierujące się wyłącznie interesem własnym, korporacyjnym branżowych, czy lokalnym.

• Pod pojęciem wspólnego dobra należy rozumieć nadrzędność społeczności nad jednostką, poddanie wspólnoty ludzkiej prawom ponadpozytywnym i ścisły związek między polityką i moralnością.

• Idea dobra wspólnego od zawsze łączyła cele polityczne z wartościami etycznymi i miała formalne konotacje z teorią umowy społecznej (doktryną kontraktualizmu).

• Współcześnie mamy do czynienia z zastępowaniem dobra wspólnego polityką kształtującą stosunki interpersonalne i relacje na poziomie obywatel - organ władzy publicznej.

• Dzisiaj kładzie się nacisk na poszanowanie wolności i równości jednostek w państwie i na poziomie międzynarodowym, oraz na perspektywę pokoju zarówno w wymiarze krajowym, europejskim, jak i światowym. Współczesna ideologia państwowa każe łączyć ideę dobra wspólnego z koncepcją natury ludzkiej i potrzeb człowieka jako istoty społecznej.

• Dobro wspólne należy odróżniać od dobra cząstkowego, rozumianego jako interes partykularny (indywidualny, grupowy, lokalny, branżowy, partyjny, czy związkowy).

• Dobro wspólne nigdy nie powinno być konkurencją dla dobra jednostkowego

Kryterium dobra wspólnego wyznacza granice:

1. Legalnego działania wszystkich organów władzy publicznej i wszystkich pracowników urzędów instytucji politycznych i społecznych,

2. Akceptowanego konstytucyjnie działania wszystkich podmiotów społecznych i politycznych sprawujących władzę publiczną w państwie i wszystkich śródków masowego przekazu.

31. Pojęcie i cechy lobbingu.

• Lobbing występuje w języku polityki i jest spostrzegany negatywnie (kojarzony z korupcją )

• Jest przestępstwem, gdy narusza kanony prawidłowego działania

• Pojawił się po raz I. w USA XIX w. (ustawa z 1943r. o działalności lobbingowej).

Działalność lobbingowa odnosi się do - każdej osoby, która sama albo za pośrednictwem jakiegokolwiek agenta lub pracownika w jakikolwiek sposób bezpośrednio lub pośrednio ubiega się, gromadzi lub przyjmuje jakiekolwiek sumy pieniędzy lub jakiekolwiek inne przedmioty wartościowe, które mogą być użyte przede wszystkim na pomoc w osiągnięciu wymienionych poniżej celów.

Lobbing – oddziaływanie grup interesów na organy adm. i na władzę ustawodawczą.

Przedmiot lobbingu: informacja dająca możliwość poszukiwania środków.

POLSKA ustawa z 2005r. o działalności lobbingowej

• Działalnością lobbingową - jest każde działanie prowadzone metodami prawnie dozwolonymi zmierzające do wywarcia wpływu na organy władzy publicznej w procesie stanowienia prawa. Brak jakichkolwiek ograniczeń za wyjątkiem legalności.

• Zawodowa działalność lobbingowa – zarobkowa działalność lobbingowa prowadzona na rzecz osób trzecich w celu uwzględnienia w procesie stanowienia prawa interesów tych osób. Wykonywana przez: przedsiębiorcę, os. fizyczną niebędącą przeds. na podstawie umowy cywilnoprawnej. Może być wykonywana po uzyskaniu wpisu do rejestru

• Opracowanie projektu rozporządzenia – wysłuchanie publiczne dot. tego projektu i w nim może wziąć udział każdy zainteresowany podmiot, które zgłosił swoje uczestnictwo na 3 dni przed dniem wysłuchania publicznego.

• Oddziaływanie grup interesu na organy władzy ustawodawczej i administracje czyli lobbing teoretycznie może dotyczyć zarówno władzy ustawodawczej jak i wykonawczej przy czym w Polsce dotyczy tylko władzy ustawodawczej w procesie stanowienia prawa.

• Jest to działalność polegająca na komunikowaniu się i nakłanianiu zatem szczególne znaczenia ma w działalności lobbingowej ma informacja.

• Lobbing powinien być wyłącznie zawodowy, rejestrowany i podlegający systematycznej kontroli.

• Konieczność reedukacji społeczeństwa w tym kierunku ażeby społeczeństwo miało świadomość że lobbing służy ochronie jawności prac parlamentarnych a nie ułatwia korupcję. Korupcja jest wtedy kiedy lobbing jest zamazany, to ułatwia korupcję bo wszystko jest dozwolone.

Klasyfikacja lobbingu:

1. model pluralistyczny jest charakterystyczny dla USA i Wielkiej Brytanii

2. model neokorporacyjny - najbardziej rozwinięty w Austrii, Holandii, Niemczech, Norwegii, Szwecji

LOBBING w USA a w Polsce

• Początków lobbingu doszukujemy się w USA i za pierwowzór uważa się pierwszą poprawkę do Konstytucji USA, która przyznaje prawo do obrony swoich interesów np. chodzi tu o petycje do rządu. Lobbing w Stanach rozwijał się dosyć systematycznie i posiada pewne rozwiązania ustrojowe. Ustawa obecnie obowiązująca wyjaśnia pojęcie lobbysty: jest to osoba która utrzymuje więcej niż jeden kontakt lobbystyczny w kongresie, spędza więcej niż 20% czasu w ciągu 6 miesięcy na zajęciach związanych z działalnością lobbystyczną. Ustawa wprowadza też pojęcie kontaktu lobbystycznego – to każda ustna, pisemna czy elektroniczna forma komunikacji w celu wpływu na decydentów władzy wykonawczej lub ustawodawczej w imieniu klienta.

• Bardzo często te wszystkie korporacyjne są powiązane z partiami politycznymi przede wszystkim np. ze stowarzyszeniami, izbami.

• Lobbing w USA jest tak zorganizowany że nie ma możliwości działając nieetycznie nie naruszyć prawa. Jest przede wszystkim zróżnicowane prawodawstwo bo jest i stanowe i federalne więc pilnowani są z każdej strony. Tam na każdym szczeblu kontrola jest znacznie bardziej rygorystyczna.

• W Polsce kontroli nie ma, w ustawie nie ma przepisu który by pozwalał na kontrolę poza tym nie może być kontroli wtedy kiedy ja mogę prowadzić nie zarejestrowaną działalność.

• Na podstawie naszej ustawy nic nie można zrobić, natomiast w USA ten system jest bardziej rozbudowany ponieważ po pierwsze rejestracja jest obligatoryjna dla każdego kto taką działalność wykonuje i nie ma działalności lobbystycznej nie zarobkowej. Czyli bardzo łatwo jest odróżnić łapówkarstwo od zawodowej działalności lobbingowej. Ten kto wykonuje lobbing musi się rok rocznie rejestrować, składać sprawozdanie, jest kontrolowany przez fiskusa. W Polsce te warunki nie są w ogóle spełnione.

• W Polsce lobbing się traktuje jako działalność z góry ocenianą jako łapówkarstwo, natomiast lobbing jest ujawnieniem istniejących pewnych procesów, bo ten nacisk zawsze jest stosowany – jeżeli jest to proces jawny i mamy biura lobbystyczne zarejestrowane składające sprawozdania bardzo ścisłe to jest to widoczne, jest poddane opinii publicznej.

• Lobbing jest po to podejmowany żeby zmniejszyć działalność sprzeczną z prawem, dlatego że jest zorganizowany w założeniach i kontrolowany.

32. Cechy systemu totalitarnego i autorytarnego.

Totalitaryzm - charakterystyczny dla XX-wiecznych reżimów dyktatorskich system rządów dążący do całkowitego podporządkowania społeczeństwa państwu za pomocą monopolu informacyjnego i propagandy, ideologii państwowej, terroru tajnych służb i masowych monopartii. Termin został utworzony przez włoskiego filozofa Giovanniego Gentile. Głównymi teoretykami genezy totalitaryzmu są np. Hannah Arendt i Karl Popper.

• Totalitaryzm charakteryzuje państwa, w których ambicje modernizacyjne i mocarstwowe idą w parze z rozczarowaniem do demokracji, jej kryzysem lub niedostatkiem.

• Przykładami państw totalitarnych były narodowo-socjalistyczne Niemcy, stalinistyczny Związek Radziecki lub Chiny Mao Zedonga.

• Totalitarny system rządów jest do chwili obecnej sprawowany w Korei Północnej.

Charakterystyka

• W systemach totalitarnych władze wymagają od jednostki nie tylko podporządkowania się, ale również zaakceptowania ideologii i publicznego manifestowania tej akceptacji.

• Władzę zaś sprawują "nieomylne" jednostki (Hitler, Stalin), które poddane są kultowi.

• Charakterystycznymi cechami państw totalitarnych są autokratyzm, kontrolowanie przez aparat władzy wszystkich dziedzin życia i ingerencja w przekonania, poglądy, zachowania obywateli, a także rozbudowana propaganda i pełna kontrola nad siłami zbrojnymi, policją i wymiarem sprawiedliwości.

Dwaj współcześni politolodzy, Zbigniew Brzeziński i Friedrich, wyróżnili 6 cech, które, występując jednocześnie w danym państwie, świadczą o jego totalitaryzmie. Są to:

1. jedna ideologia

2. jedna partia

3. kult jednostki, wodza

4. aparat przymusu politycznego i represji

5. gospodarka centralnie sterowana

6. brak wolnych mediów, media w rękach władzy

7. ew. militaryzacja, tzw. państwo policyjne

NIEDEMOKRATYCZNE SYSTEMY POLITYCZNE

Cechy systemów autorytarnych.

1. Elita władzy świadomie dokonuje podziału władzy.

2. Działalność gospodarcza jest pozostawiona do sprawowania obywatelom, którzy chcą się ją zajmować.

3. Wielka swoboda w gospodarce, nauce – to wszystko jest pod warunkiem, że obywatele nie mieszają się do polityki.

Cechy systemów totalitarnych.

1. Dokładnie odwrotnie tzn. idealną sytuacją

2. Każdy obywatel angażuje się w politykę. Jest to cecha systemów totalitarnych.

SYSTEMY AUTORYTARNE

Są współcześnie przynajmniej dwa typy systemów autorytarnych:

• autorytarne systemy tradycyjne.

• systemy nowoczesne.

• Podstawą tego podziału jest historia.

• Istniały w przeszłości zanim powstały systemy demokratyczne.

• Systemy nowoczesne powstały w wyniku kryzysu demokracji XX wieku.

Cztery podstawowe strukturalne różnice między autorytarnymi systemami tradycyjnymi a systemami nowoczesnymi:

1. Pierwsza różnica dotyczy legitymizacji władzy. W tradycyjnych systemach autorytarnych ta legitymizacja władzy związana jest z zasadą dynastyczności. W nowoczesnych systemach autorytarnych występuje charyzma wodza albo nacjonalizacja.

2. Druga różnica dotyczy formy państwa. Te tradycyjne systemy autorytarne to są monarchie. Tradycyjne autorytaryzmy (tradycyjne systemy autorytarne) występują w formie monarchii a te nowoczesne autorytaryzmy (nowoczesne systemy autorytarne) przyjmują postać dyktatury wojskowej lub dyktatury półwojskowej. Dyktatury półwojskowe – wojsko dzieli się władzą z jakąś cywilną władzą.

3. Trzecia różnica dotyczy stosunku do zmian społecznych. Tradycyjne systemy autorytarne są zachowawcze w stosunku do zmian społecznych, albo w ogóle ich nie akceptują natomiast nowoczesne autorytaryzmy (nowoczesne systemy autorytarne) bywają zachowawcze albo szczególnie reformatorskie.

4. Tradycyjne systemy autorytarne i systemy nowoczesne różnią się stosunkiem do zasady rządu prawa. Stosunek tradycyjnych autorytaryzmów do zasady rządu prawa jest mniejszy niż

w autorytaryzmach nowoczesnych. Tradycyjne systemy autorytarne z reguły respektują pewne zasady rządów prawa. W tradycyjnej autokracji poddany wie czego się trzymać (on wie czego mu nie wolno, aby nie podpaść władzy). W nowoczesnych systemach autorytarnych rządy prawa są bardziej przestrzegane.

SYSTEMY TOTALITARNE

• Systemy totalitarne są one wynalazkiem XX wieku od początku do końca.

• Wspólną cechą systemów autorytarnych i totalitarnych jest to, że jedne i drugie są niedemokratyczne.

Cechy systemu totalitarnego:

1. Jest oparty na politylizacji życia. W systemie totalitarnym nie chodzi oto, aby obywatele zajmowali się swoimi sprawami. W systemie totalitarnym obywatel powinien a nawet musi zajmować się polityką. W systemie totalitarnym wszyscy powinni angażować się w politykę.

2. Masowość partii politycznej. W tym systemie chodzi oto, że ideałem obywatela i dążeniem obywatela powinno być działanie obywatela przez partię polityczną na rzecz systemu.

3. Obywatel powinien mieć jedno najważniejsze marzenie, żeby przyjęli go do partii władzy. Partia władzy - jest to masowa partia, która jest masowym poparciem władzy.

4. Szuka się, tworzy i rozbudowuje masowe partie, które są masowym poparciem władzy.

5. Ideologia. Ideologizacja poprzez indoktrynację społeczeństwa.

6. Monopolizacja wszystkiego. Władza ma monopol na wszystko: na władzę, gospodarkę, kulturę itd., czego zupełnie nie ma w systemach autorytarnych. W systemach autorytarnych jest tylko monopol na politykę. Teoretyczna (systemowa) analiza pojawiła się po II wojnie światowej.

33. Formy przekształcenia systemu niedemokratycznego.

W pewnym okresie XX w. mimo przechodzenia do demokracji systemy te załamywały się

• Jeden powód załamywania się tychże systemów to taki, że nie było praktycznych przykładów systemów demokracji (zaledwie kilka w Europie i w Ameryce).

• Drugi to fakt, że istniały przekonania, że demokracja to taki piękny system na dobre, spokojne czasy, a niestety nie ma tych spokojnych czasów (kolonializm, brak pracy), panowało przekonanie, że na takie złe czasy dobrze byłoby schronić się pod opieką jakiegoś dyktatora, który otacza nas opieką i rozwiązuje za nas wszystkie problemy

Przechodzenie od niedemokracji do demokracji odbywa się w skokowy, ale nie jednolity sposób, dzieje się to dość szybko. Istnieje 5 sposobów transformacji:

1. Transformacja pod obcą kuratelą – za pomocą sił zewnętrznych – państwo niedemokratyczne przegrywa wojnę i jest przekształcane w demokrację, np. Japonia, Włochy, Niemcy (klęska faszyzmu); jest to jedyny sposób różniący się od pozostałych;

1. Transformacja przy udziale rewolucji mas – wariant niesłychanie rzadki i rzadko prowadzi do ustanowienia demokracji (Iran – 1999, Filipiny – 1986, Rumunia – 1989);

2. Przewrót wojskowy – bardzo rzadko występujący odnośnie przechodzenia z jednego systemu niedemokratycznego na drugi demokratyczny (Portugalia – 1974, Paragwaj – 1989); nie jest rzadkością w innej płaszczyźnie (zamiana władzy autorytarnej na inną autorytarną);

3. Kapitulacja reżimu niedemokratycznego – dość częsty wariant, raptowny, gdy „pali się ziemia pod stopami”, kapitulacja odbywa się bez uzyskania jakichkolwiek warunków i koncesji (Grecja – 1974, Argentyna - 1983);

4. Reforma systemu – wariant najpowszechniejszy, powolny, z dużą ilością aktów,

   1. odgórnie – ludzie dawnego systemu stopniowo dopuszczają do władzy inne osoby, likwiduje się cenzurę, itp.

   2. przy udziale opozycji – wszystkie siły społeczne, dawny reżim dogaduje się z opozycją (Polska).

34. Zmiany ustrojowe w Polsce – cechy procesu.

Transformacja systemowa w Polsce – ogół zmian zapoczątkowanych w Polsce w latach 80. XX wieku, które ukierunkowane są na budowę wolnego rynku, stworzenie społeczeństwa obywatelskiego oraz demokratyzację.

Przebudowa państwa obejmuje niemal wszystkie sfery życia społecznego, dlatego na potrzeby badawcze wyróżnia się następujące podkategorie transformacji:

1. transformację ustrojową (wdrażanie instytucji i procedur demokratycznych),

2. transformację gospodarczą (tworzenie wolnego rynku opartego na własności prywatnej),

3. transformację społeczną (zmiana mentalności społecznej, akceptacja nowych reguł gry).

Polska jako pierwszy kraj w obozie socjalistycznym wkroczyła na drogę transformacji. Wraz z powstaniem NSZZ "Solidarność" w 1980 roku stworzono podstawy samorządnej Rzeczpospolitej.

1. Transformacja ustrojowa

• Obrady Okrągłego Stołu i wybory z czerwca 1989 roku stanowiły początek transformacji ustrojowej.

• Pierwsze częściowo wolne wybory odbyły się 4 i 18 czerwca 1989 – w ich wyniku Komitet Obywatelski "Solidarność" otrzymał maksymalną dopuszczoną liczbę miejsc w Sejmie.

• 24 sierpnia 1989 powstał rząd Tadeusza Mazowieckiego. W tym czasie prezydentem został mianowany Wojciech Jaruzelski.

• Rok później przeprowadzono wybory prezydenckie, które wygrał Lech Wałęsa.

• Pierwsze w pełni demokratyczne wybory parlamentarne odbyły się w 1991 r.. W ich efekcie utworzono pierwszy demokratyczny rząd Jana Olszewskiego, a Polska stała się w pełni demokratycznym państwem.

• Demokratyczne władze Polski przeprowadziły w czasie pierwszych lat III Rzeczypospolitej wiele istotnych zmian i reform. Początkowo wprowadzono zmiany do Konstytucji PRL zmieniające nazwę państwa na Rzeczpospolita Polska, przywracające do godła orła w koronie i odrzucające zasady komunistycznego systemu jednopartyjnego.

1. Transformacja gospodarcza

• Reformy rządu Mieczysława Rakowskiego w latach 1988–1989 uznawane są za inaugurację procesu transformacji gospodarczej.

• W roku 1990 przyjęto pakiet reform gospodarczych znanych jako plan Balcerowicza, polegający na wprowadzeniu wolnego rynku, obniżeniu inflacji i deficytu budżetowego oraz na dążeniu do przyspieszenia wzrostu gospodarczego.

1. Transformacja społeczna

• Na przełomie lat 80. i 90. XX w, w Europie środkowo-wschodniej doszło do obalenia systemu komunistycznego, rozpoczął się proces budowy państw demokratycznych. Zjawisko to nie ominęło społeczeństwa polskiego, w którym doszło do wielu poważnych zmian. Tzw. transformacja ustrojowa spowodowała również transformację społeczną. Zapoczątkowane wówczas zmiany mają charakter demograficzny.

• Wśród zjawisk strukturalnych występujących współcześnie obserwujemy m.in.

• zmiany w strukturze zatrudnienia, jako skutek przejścia do gospodarki wolnorynkowej. Zwiększyła się grupa właścicieli środków produkcji oraz kupców, a także menagerów, specjalistów wysokiej klasy.

• wzrost rozwarstwienia ekonomicznego społeczeństwa,

• wzrost bezrobocia, a co za tym idzie bezrobotnych,

• zmiany w rodzinie np. spadek liczby narodzin, wzrost liczby związków nieformalnych, wydłużenie decyzji o pierwszym dziecku itp.

• Kolejnym zjawiskiem jest starzenie się społeczeństwa. Przyczyny tego tkwią w następujących czynnikach:

• wspomniana powyżej emigracja młodych,

• rozwój medycyny,

• wzrost średniej długości życia itp.

• Obecnie obserwujemy również zjawisko emigracji, która objęła głównie mężczyzn w wieku produkcyjnym.

35. Fale demokratyzacji.

• Samuel P. Huntington pisał o demokratyzacji jako o określeniu zmian systemowych, które prowadzą do przekształceń systemowych, zmierzających do budowy systemu demokratycznego.

• W swej książce „Trzecia fala demokratyzacji” wysuwał on teorię o falach demokratyzacji, jego zdaniem są zbiorem przemian, przejściem z niedemokratycznych do demokratycznych reżimów, w określonym czasie i liczniejsze od przemian w kierunku przeciwnym.

• Jego zdaniem w świecie współczesnym wystąpiły trzy fale demokratyzacji:

• Pierwsza objęła lata 1828-1926,

• Druga – 1943 – 1962.

• Trzecia zaś trwa od 1974 po dzień dzisiejszy.

• Fale odwrotu (zatrzymania, rezygnacji, cofnięcia) rozpoczętych zmian systemowych i powrót do instytucji niedemokratycznych wystąpiły w latach 1922 – 1942 (pierwsza fala odwrotu) i 1958 – 1975 (druga fala odwrotu).

• Twierdzą oni, że odmienność przekształceń systemowych w krajach komunistycznych, obejmująca oprócz poziomu instytucjonalnego i społecznego, także ekonomiczny, pozwala nazwać procesy zachodzące w krajach EŚiW od 1989 czwartą falą demokratyzacji.

• Według Huntingtona istotną rolę w procesie demokratyzacji odgrywa to, czy państwa miały wcześniej jakieś tradycje demokratyczne. W przypadku krajów EŚiW miały je np. Polska (1918-1926), Węgry (1918 -32), czy Czechosłowacja (aż do zajęcia przez III Rzeszę w 1939).

• Inne kraje tego regionu, np. Bułgaria, Rumunia czy Rosja, nie miały wcześniej takich doświadczeń. Podjęły one próbę przejścia od mniej lub bardziej stabilnego autorytaryzmu czy totalitaryzmu do stabilnej demokracji. Jest to wzór typowy dla pierwszej fali demokratyzacji, którą Huntington nazywa wzorem bezpośredniego przejścia. Uważa on jednocześnie, że jest on symptomatyczny dla drugiego etapu trzeciej fali demokratyzacji.

• Huntington wskazuje na kilka przyczyn, które wywołały trzecią falę demokratyzacji. Wskazuje na :

1. jedną przyczynę

2. rozwój równoległy

3. efekt lawiny

4. powszechnie uznawane panaceum

• Sposoby, które wymienił nie wyczerpują problematyki i nie wykluczają się wzajemnie. Sytuacja panująca w bloku radzieckim pozwala na odrzucenie koncepcji jednej przyczyny, jak również powszechnie uznawanego panaceum, czyli różnych czynników, powodujących podobne przeobrażenia.

• Rozwój równoległy byłby koncepcją możliwą do zastosowania, ale w wąskim zakresie (Polska, Węgry).

• Najlepsza dla EŚiW jest genetyczna koncepcja lawiny (zwana także efektem domina lub wzorowania). Zakłada ona, że udane przemiany demokratyczne w jednym kraju pobudzają przemiany w innym kraju lub krajach. Zdarzenia nie zachodzą równolegle, ale przyjmują postać ciągu, który pociąga za sobą upadki kolejnych reżimów. Liderzy i elity społeczeństw rozpoczynających przeobrażenia dodawali odwagi i wskazywali drogę ekipom rządzącym i opozycji (jeżeli istniała) pozostałych państw bloku.

Polska->Węgry->NRD-> Czechosłowacja->Rumunia->Bułgaria.

• Huntington uważa, że wydarzenia lat 1989-1990 w EŚiW były najdramatyczniejszym przykładem efektu lawiny, który w takim natężeniu wcześniej nie wystąpił. Możliwa jest teza, iż proces ten w znacznie większym stopniu niż gdzie indziej determinowany był przez rewolucję mediatyczną końca XX w. Dzięki radiu, telewizji satelitarnej i sieciom komputerowym oraz nielegalnym środkom masowej informacji, blokowanie przepływu wiadomości przez komunistów i dostępu do nich przez elity komunistyczne stało się bardzo trudne.

36. Koalicje okresu transformacji ustrojowej.

Rządów było 16.

1. Rząd T. Mazowieckiego: 1989-1990

Skład: Polska Zjednoczona Partia Robotnicza, Stronnictwo Demokratyczne, Solidarność, Zjednoczone stronnictwo ludowe.

2. Rząd Jana Bielackiego styczeń - grudzień 1991

Stronnictwo Demokratyczne- Kongres Liberalno Demokratyczny-Zjednoczenie Chrześcijańsko Narodowe- Porozumienie Centrum

3. Rząd Jana Olszewskiego 1991-1992

Porozumienie Centrum - Zjednoczenie Chrz-Narodowe - PSL i porozumienie ludowe

4. Pierwszy rząd Waldemara Pawlaka czerwiec-lipiec 1992

PSL

5. Rząd Hanny Suchockiej 1992-1993

Unia Demokratyczna - Kongres Lib.-Demokrat. - Zjednoczenie Chrze-narodowe, Partia Chrześcijańskich Demokratów, Polska partia przyjaciół piwa, PSL i porozumienie ludowe.

6. Drugi rząd W. Pawlaka 1993-1995

SLD-PSL-Bezpartyjny blok wspierania reform

7. Rząd Józefa Oleksego 1995-1996

SLD-PSL

8. Rząd Włodzimierza Cimoszewicza 1996-1997

SLD-PSL

9. Rząd Jerzego Buzka 1997-2001

Akcja Wyborcza Solidarność - Unia Wolności

10. Rząd Leszka Millera

SLD-UP-PSL

11. Pierwszy rząd Marka Belki, 17 dni w maju 2004 (wotum nieufności - upadł)

SLD-UP

12. Drugi rząd Marka Belki 2004-2005

SLD-UP

13. Rząd Kazimierza Marcinkiewicza 2005-2006

Pis- Samoobrona- LPR

14. Rząd Jarosława Kaczyńskiego

Pis-Samoobrona-LPR

15. Pierwszy rząd Tuska 2007-2011

16. Drugi rząd Tuska 2011-do tej chwili

koalicja: PO-PSL

37. Czy współczesne rozumienie polityki powinno opierać się na kompromisie?

• Politykę często traktujemy jako sztukę wyboru. Jeśli weźmiemy pod uwagę, że chodzi nam o tworzenie systemu sprawiedliwego, pozyskujemy informacje od innych grup, znamy ich cele, ale wiele z nich pozostaje wobec siebie w sprzeczności, powstające przeszkody zmuszają nas do wyborów celów i metod. Działając w oparciu o interes wspólny, to kryterium wyboru będzie właśnie interes wspólny. Kompromis będzie podyktowany interesem wspólnym.

• Niewątpliwie kompromis jest metodą działania. Wymaga on jawności życia publicznego, politycznego, wymaga pozyskiwania informacji bardzo szeroko pojętej, zawsze wymaga powiązania polityki z moralnością i etyką.

• W tych działaniach, prowadzących do podjęcia działań optymalnych, uczestniczą politycy i przedstawiciele społeczeństwa i to niezależnie od szczebla, na którym podejmowana jest decyzja – przede wszystkim mówimy o szczeblu państwowym. Wszystko to odnosi się także do władzy wykonywanej na pozostałych poziomach, na najniższym poziomie również. Im jednak niżej schodzimy, tym bardziej procesy polityczne podlegają indywidualizacji. To oznacza zwiększenie udziału podmiotów indywidualnych w polityce.

38. Jak Twoim zdaniem rozumie się politykę we współczesnej Polsce?

• Polityka jest dla Polaków niezrozumiała.

• Każde państwo (poprzez swoją politykę i aktywność polityków) wpływa na kształt relacji międzyludzkich zachodzących w jego obrębie, choćby poprzez stanowienie i stosowanie prawa, czy też świadomie wpływając na rozwój życia społecznego, między innymi poprzez dbałość o porządek i bezpieczeństwo (zarówno wewnątrz kraju jak i poza jego granicami), reprezentowanie interesów narodowych- zarówno w sferze politycznej jak i ekonomicznej na arenie międzynarodowej, wsparcie dla rozwoju technologicznego i postępu.

• Nie bez znaczenia jest wpływ polityki na życie gospodarcze, kto inny, jak nie państwo odpowiada za tworzenie budżetu czy planowanie podatków i ich ściąganie. Ta sfera aktywności państwa w ogromnym stopniu determinuje formy życia społecznego i często jest bardzo dyskusyjna.

• W ramach państwa funkcjonują różne grupy społeczne, których interesy częstokroć pozostają ze sobą w sprzeczności, państwo musi harmonizować je i pogodzić z interesem ogólnospołecznym, tworząc warunki do sprawnego i uczciwego współzawodnictwa i rywalizacji różnych grup.

39. Praktyczne aspekty legitymizacji

O legitymizacji możemy mówić w aspekcie sprawującego władzę oraz sposobu jej sprawowania.

1. Legitymizacja podmiotu sprawującego władzę - rządząca w systemie politycznym partia polityczna osiągnęła swoje stanowisko zgodnie z obowiązującymi normami, głównie prawnymi, bowiem legalnym sposobem zdobycia władzy przez dane ugrupowanie jest wygranie wyborów parlamentarnych.

2. Legitymizacja sposobu sprawowania władzy - wszystkie instytucje stanowiące trzon danego systemu władzy powołane zostały zgodnie z obowiązującymi normami oraz że funkcjonują one zgodnie ze swoimi kompetencjami i na podstawie obowiązujących norm prawnych.

40. Legitymizacja współczesna a model Weberowski

• Legitymizacja władzy - jest procesem odnoszącym się zarówno do państw demokratycznych, jak i państw których ustrój jest zaprzeczeniem demokracji.

• Legitymizacja władzy jest to uprawomocnienie władzy oparte na społecznej akceptacji.

• W państwach demokratycznych najbardziej rozpowszechnioną formą legitymacji władzy są wybory, łączy się to z przekonaniem, że źródłem władzy jest naród.

• Z kolei siły rządzące nie wyłonione w drodze legalnych wyborów, szukają poparcia społecznego, powołując się na: głos ludu, sprawiedliwość dziejową oraz potrzebę zaprowadzenia porządku w państwie

• W Weberowskiej teorii polityki analiza zależności między władzą (aspekt polityczny) a jej legitymacją (aspekt wartościujący) uzyskała podstawowe znaczenie.

• Według Maxa Webera podstawową cechą państwa jest „legitymowane użycie siły.

• Władza jest zdolna do urzeczywistnienia swoich celów, gdy rządzeni traktują stosunki panowania jako „wiążące”.

• Uważa on, że każde panowanie może być legitymowane przez różnorodne czynniki:

  1. afektywne (uczuciowe oddanie),

  2. racjonalno-aksjologiczne (wiarą w to, że władza i panowanie są nakazem i środkiem realizacji określonych wartości etycznych),

  3. interesy (oczekiwanie na zaspokojenie określonych potrzeb).

1. Pierwszy typ legitymizacji oparty jest według Webera na przyjętych zwyczajach i tradycjach. W praktyce władza tradycyjna uważana jest za prawomocną, ponieważ "istniała od zawsze": została uświęcona przez historię, ponieważ wcześniejsze pokolenia ją zaakceptowały. Działa najczęściej wedle zestawu konkretnych reguł: tj. ustalonych i niekwestionowanych zwyczajów, które nie muszą być uzasadniane, ponieważ odzwierciedlają odwieczny porządek rzeczy. Tradycyjna władza jest ściśle związana z systemami dziedziczenia władzy i przywilejów

2. Drugą formą prawomocnego panowania jest władza charyzmatyczna, oparta na sile osobowości jednostki, tzn. na jej charyzmie. Nic nie zawdzięczając statusowi osoby, pozycji społecznej czy służbowej, władza charyzmatyczna działa, opierając się całkowicie na zdolności lidera do roztoczenia osobistego uroku na swoich zwolennikach, tak by postrzegali go jako bohatera czy pomazańca. Napoleon, Mussolini, Hitler, ajatollah Chomeini, Fidel Castro i pułkownik Kaddafi. Władza charyzmatyczna nie jest oparta na formalnych zasadach i procedurach, często nie ma wyznaczonych granic. Lider jest nieomylny i niepodważalny; masy stają się zwolennikami lub wyznawcami, od których wymaga się tylko poddaństwa i posłuszeństwa. Władza jest tak blisko związana z określoną jednostką, że systemowi trudno jest przetrwać dłużej od osoby, która go stworzyła.

3. Trzeci typ panowania jest władza legalna, wiąże władzę z jasno i prawnie określonym zespołem reguł. Według Webera jest to typowy model władzy, funkcjonujący w większości nowoczesnych państw. Siła prezydenta, premiera czy członków rządu jest wyznaczana przez formalne zasady konstytucyjne, które ograniczają zakres władzy tychże osób. Taka forma władzy ma ogromną przewagę nad formami tradycyjnymi i charyzmatycznymi, gdyż będąc przypisaną do urzędu, a nie do osoby, mniej prawdopodobne jest jej nadużycie i niesprawiedliwość.

Dwie kluczowe cechy procesu legitymizacji.

1. Istnienie wyborów i rywalizacja partii politycznych, systemu, dzięki któremu wola powszechna może się przejawić.

2. Istnienie reguł konstytucyjnych, które najpełniej odzwierciedlają wolę ludzi co do sposobu, w jaki chcą być rządzeni.

41. Cechy charakterystyczne legitymizacji we współczesnej Polsce.

• Rzeczpospolita Polska jest państwem demokratycznym, dlatego też każdy demokratyczny przywódca musi zabiegać o legitymizację, co wiąże się z procedurą wyborów.

• Jedną z podstawowych zasad ustroju politycznego RP jest demokratyczny tryb powoływania wszystkich przedstawicielskich organów władzy państwowej. O tym, kto powinien sprawować władzę decydują wyborcy poprzez demokratyczny akt głosowania.

• Prawo do głosowania w wyborach ma każdy polski obywatel o czym mówi art. 62 Konstytucji RP.

• Wybory to forma powoływania obywateli do pełnienia funkcji w organach państwa, a także w samorządnych organizacjach społecznych, za pomocą głosowania.

• Wybory są koniecznym elementem demokracji i powinny spełniać następujące warunki: powszechność, równość, bezpośredniość i ewentualnie proporcjonalność.

W nauce prawa wyróżnia się następujące funkcje wyborów:

1. funkcję kreacyjną - polegającą na kształtowaniu składu personalnego organów przedstawicielskich,

2. funkcję polityczno - programową - związaną z wyrażaniem przez wyborców poparcia dla określonego programu politycznego,

1. funkcję legitymującą - polegającą na dostarczaniu organom przedstawicielskim legitymacji do sprawowania władzy, do działania w imieniu tych, którzy je wybrali,

2. funkcję integracyjną - pozwalającą na zespolenie zbiorowego podmiotu suwerenności poprzez określenie zasad, dotyczących procesu kształtowania jego woli.

• Wybory w Polsce poprzedzone są tzw. prawyborami, czyli wyborami wstępnymi. Mają one służyć demokratyzacji systemu wyborczego i uniezależnić jego przebieg od nacisku wpływowych organizacji i osobistości. W Polsce prawybory spełniają funkcję sondażu na próbie aktywnych wyborców. Zadaniem jest zbadanie nastrojów społecznych, stanu preferencji wyborczych w danym momencie. Wyniki prawyborów w pewnym stopniu, kreują dalszą kampanię wyborczą.

• Żadna władza nie wywodzi się ani z siły fizycznej, biologicznej czy duchowej i nie wiąże się z „naturą rzeczy” czy „naturą ludzką”.

• Proces legitymizacji władzy stanowi kluczową rolę w każdym demokratycznym państwie i jest wyzwaniem dla przywódców tych krajów.

42. Typy demokracji i ich ewolucja. Demokracja deliberacyjna, demokracja uczestnicząca.

1. Demokracja ograniczona – typ historyczny, nie występuje już w krajach nowej cywilizacji, charakterystyczne dla przełomu XVII/XIX i wiek XIX. Część społeczeństwa posiada prawa wyborcze. Konsekwencją jest ukształtowany typ demokracji. Ukształtowana przez podmiotowo ograniczone prawo wyborcze. Brak jest powszechnych wyborów.

2. Demokracja nieskonsolidowana (sfragmentaryzowana) – sposób zorganizowania elity politycznej tzn. sfragmentaryzwania podziału na frakcje i brak zdolności do porozumień politycznych czyli do stworzenia stabilnego systemu władzy. Im większa zdolność systemu do ustabilizowania, do stworzenia rządu, tym większy poziom skonsolidowania i powstania demokracji skonsolidowanej, która jest najwyższym poziomem.

3. Demokracja skonsolidowana – kraje do niej dążą. Jest przeciwieństwem nieskonsolidowanej, są powszechne wybory, a dodatkowo elita jest spójna. Stopień zróżnicowania elity nie ogranicza możliwości porozumienia i w konsekwencji taki system jest stabilny, sprawny, skuteczny. Żadna frakcja elity nie występuje przeciw systemowi, by go obalić.

4. Pseudodemokracja – charakteryzuje się tym, ze elita polityczna jest zdominowana przez jedna frakcję i to typ elity, która nie spełnia warunku demokratyczności. Pozostałe choć formalnie istnieją, to nie mają możliwości wypowiedzi, działania. Np. Polska w okresie komunistycznym.

Demokracja deliberatywna - to powrót do debaty jako centralnego aspektu demokracji. Tak rozumiana demokracja, legitymację wywodzi z prawa, zdolności i możliwości członków zbiorowości, będących przedmiotem decyzji instytucjonalnej, do współuczestnictwa w kształtowaniu tej decyzji. Deliberacja jest w tej koncepcji ujmowana jako forma interakcji. Należy uwzględnić to, iż jej uczestnicy zmieniają opinie i preferencje. Zmiany te zachodzą w wyniku perswazji, a nie manipulacji, szantażu czy przymusu. Perswazja oparta jest na argumencie. Argument zaś to złożona struktura łącząca określoną wiedzę i informację, subiektywny sąd oraz pewną figurę retoryczną.

Deliberacja to wymiana, ale i konfrontacja argumentów. W jej procesie znaczenia nabierają argumenty mocniejsze. W ten sposób demokracja deliberatywna to inaczej demokracja ucząca się – proces dyskusji pozwala na poszukiwanie nowych rozwiązań, które wcześniej przez uczestników wspólnoty politycznej nie były dostrzegane.

Można wyróżnić dwie orientacje odnoszące się do tak rozumianej demokracji.

1. liberalna, konstytucyjna demokracja deliberatywna, której przedstawiciele koncentrują się na doskonaleniu potencjału deliberatywnego instytucji oraz zakresie zdolności do deliberacji wśród obywateli.

2. krytyczna demokracja dyskursywna, oparta na Habermasowskiej koncepcji działania komunikacyjnego, której przedstawiciele zwracają uwagę na marginalizację instytucjonalną deliberacji we współczesnych systemach demokratycznych i poszukują alternatywnych dla niej przestrzeni.

Demokracja uczestnicząca (ang. participatory democracy) - jest procesem kolektywnego podejmowania decyzji, z wykorzystaniem kombinacji elementów demokracji bezpośredniej i przedstawicielskiej. Znajduje zastosowanie w samorządach lokalnych i samorządach pracowniczych.

Genezy i pierwowzorów demokracji uczestniczącej można się doszukiwać w ateńskiej demokracji, średniowiecznych gildiach, samorządach miejskich Stanów Zjednoczonych z okresu Rewolucji Amerykańskiej, Komunie Paryskiej, ideach anarchizmu (wolnościowy municypalizm, Murray Bookchin), rewolcie roku 1968, ruchach narodowowyzwoleńczych.

Wszyscy obywatele posiadają władzę decydowania o budżecie, inwestycjach, lokalnych podatkach i podziale administracyjnym. Dyskusje i głosowania odbywają się podczas otwartych zgromadzeń w gminach, dzielnicach i miastach. Delegaci i radni mogą być w każdej chwili odwołani z pełnionej funkcji przez specjalnie zwołane zgromadzenie mieszkańców ich okręgu. Kadencje ograniczone są zwykle do jednego roku. Administracja, radni, burmistrz, stają się egzekutywą realizującą instrukcje od lokalnej społeczności. Większość istniejących obecnie form demokracji uczestniczącej współistnieje ze strukturami państwa i samorządu lokalnego.

43. Typ demokracji w Polsce. Uzasadnij.

Demokracja pośrednia (demokracja przedstawicielska) - rodzaj demokracji, gdzie decyzje podejmują przedstawiciele społeczeństwa wybrani w wyborach. Model ten jest zastosowany w większości państw demokratycznych, m.in. w Polsce. Cechą charakterystyczną jest wybór kandydatów należących do partii politycznych lub kandydatów niezrzeszonych. Przedstawiają oni konkretny program i cele, które chcą zrealizować. Przystąpienie do partii jest dobrowolne. Główną cechą udziału w wyborach jest wybranie przedstawicieli, którzy będą reprezentować społeczeństwo na płaszczyźnie polityki zewnętrznej i wewnętrznej. Powinni oni działać w sposób mający zapewnić efektywne i korzystne funkcjonowanie ustawodawstwa w stosunku do obywateli

Zalety demokracji pośredniej:

1. W trakcie wyborów zwykle wybiera się jednostki o wyższym niż przeciętny poziomie.

2. Poseł może się poświęcić całkowicie dobremu pełnieniu swojej funkcji, może się uczyć, doskonalić swoje polityczne umiejętności, konsultować z wyborcami i ekspertami,

3. Poseł staje się naturalnym przywódcą politycznym w okręgu, a w demokracji bezpośredniej tego przywódcy nie ma - oddział bez dowódcy jest niewiele wart.

Wady demokracji pośredniej

1. Posłowie mają tendencję do wywyższania się - demokracja wtedy oddala się od wzorca w kierunku arystokracji.

2. Przy specyficznym układzie głosów w okręgach decyzja polityczna może zostać podjęta na korzyść mniejszości.

44. Cechy społeczeństwa obywatelskiego.

• Podstawową cechą społeczeństwa obywatelskiego jest niewątpliwie poczucie wolności człowieka wynikające z pluralizmu jako naturalnego zjawiska.

• To wszystko powoduje, że chcemy te wszystkie cechy i dążenia realizować i w związku z tym tworzymy różne organizacje mając własne poczucie wolności w stosunku do państwa oraz uświadomienie sobie własnej wolności i zdolności do samodzielnego działania, które nie jest inicjowane przez państwo, które odbywa się w ramach oznaczonych normą prawną.

• Wolność nie wynika z nakazu państwowego, nie wynika z nadania państwowego jest czymś co wynika z naszej godności i godność człowieka jest źródłem jego wolności a nie decyzja państwa.

• Wolność od państwa nie może być rozumiana jako krytyka państwa jako eliminowanie państwa w ogóle, oznacza to że jest sfera wolności w stosunkach z państwem i granice wolności są wyznaczone decyzją państwa

• Nie da się nauczyć obywatelskości, samoograniczenia bez ćwiczeń, bez udziału w procesie tworzenia struktury interesu.

• Zrozumienie idei społeczeństwa obywatelskiego jest fundamentem współczesnego państwa a więc swoboda tworzenia organizacji a więc samoorganizowanie się, obywatelskość czyli poczucie pewnych obowiązków, które każdy z nas ma wobec wspólnoty, w której żyje i wobec państwa i w efekcie samoograniczenie się.

• Ono dot. poczucia obowiązku szukania rozwiązań kompromisowych.

45. Czy i kiedy Polska może stać się państwem o społeczeństwie obywatelskim?

Społeczeństwo obywatelskie, (społeczeństwo cywilne) - społeczeństwo, w którym działalność niezależnych od państwa różnego typu instytucji, organizacji, związków i stowarzyszeń jest podstawą samodzielnego rozwoju obywateli oraz stanowi wyraz ich osobistej aktywności.

Idea społeczeństwa obywatelskiego sięga starożytności, za jej prekursora uważa się Arystotelesa, dla którego najwyższym wyrazem istnienia społeczeństwa obywatelskiego było utworzenie państwa (polis). Człowiek bowiem, jako istota społeczna (politikon zoon), nie może żyć poza nim, gdyż tylko w państwie może urzeczywistniać się jego społeczna natura.

Za społeczeństwo obywatelskie uznaje się współcześnie takie, w którym:

1. suwerenem władzy jest naród sprawujący ją przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio,

2. władza działa w granicach i na podstawie prawa,

3. system źródeł prawa uwzględnia interesy obywateli,

4. istnieje prawny system ochrony praw i wolności obywateli,

5. funkcjonują instytucje gwarantujące przestrzeganie praw (np. Trybunał Konstytucyjny, Rzecznik Praw Obywatelskich),

6. zapewnia się obywatelom możliwość uczestniczenia w życiu społecznym, istnieją prawne gwarancje tworzenia organizacji wyrażających interesy obywateli.

46. Jaki system partyjny występuje aktualnie w Polsce?

• W Rzeczypospolitej Polskiej występuje system rozbicia wielopartyjnego, jednak bez partii dominującej.

• Takiemu systemowi sprzyja ordynacja wyborcza większościowa w wyborach do Sejmu RP.

• Preferuje ona wiele partii, które jednak nie są w stanie zdobyć ok. 50%-owego poparcia w głosowaniu obywateli.

• Taki system ma swoje zalety i wady.

• Zaleta jest chociażby to, że na scena polityczna dość dobrze pokazuje wyborcze preferencje Polaków. Każdy z nas może znaleźć partię, z której programem się utożsamia.

• Wadą takiej ordynacji jest mała stabilność wybranych rządów. Żadna z partii bowiem nie może liczyć na tak wysokie poparcie, aby była zdolna samodzielnie stworzyć rząd. W tej sytuacji konieczne staje się utworzenie koalicji, a te z reguły są tworami niestabilnymi. To wprowadza w polityce państwa często chaos i zamęt.

47. Funkcje współczesnego państwa

Funkcja państwa - całokształt działalności prowadzonej przez państwo w określonych dziedzinach życia społecznego.

Ze względu na zasięg przestrzenny tej działalności oraz jej dziedziny funkcje państwa można ogólnie podzielić na funkcję zewnętrzną i funkcję wewnętrzną.

1. Funkcja zewnętrzna - obejmuje aktywność państwa na arenie międzynarodowej, dotyczy więc wszelkich działań rzutujących na stosunki z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi. Państwo, prowadząc aktywną działalność poza swoimi granicami, powinno rozwijać korzystne dla siebie kontakty polityczne, gospodarcze i kulturalne z innymi podmiotami prawa międzynarodowego, zapewnić swoim obywatelom pokój oraz bezpieczeństwo. Taką funkcję wypełniają służby dyplomatyczne danego państwa.

2. Funkcja wewnętrzna - polega na zapewnieniu porządku i bezpieczeństwa wewnątrz państwa, obejmuje jednostki, grupy społeczne czy rozmaite instytucje pozostające w jego granicach. W ramach tej funkcji można wyróżnić funkcję prawodawczą, porządkową, administracyjną, gospodarczo - organizatorską, socjalną oraz kulturalną.

3. Funkcja prawodawcza - polega na tworzeniu przez państwo systemu prawnego obowiązującego na danym terytorium, a więc na wyznaczaniu norm społecznego zachowania.

4. Funkcja porządkowa - polega na podejmowaniu przez właściwe organy państwa ( prokuratura, policja) działań mających na celu zapewnienie ładu i porządku publicznego oraz wymuszenie przestrzegania przepisów prawa.

5. Funkcja administracyjna - polega na tym, że określone organy państwa (np. Rada Ministrów) zarządzają odpowiednimi dziedzinami życia publicznego (gospodarka, finanse, oświata, ochrona zdrowia itp.).

6. Funkcja gospodarczo - organizatorska - polega na organizowaniu gospodarki i oddziaływaniu na nią przez państwo.

7. Funkcja socjalna - wyraża się w dążeniu państwa do zapewnienia obywatelom minimum egzystencji, w efektywnym zwalczaniu bezrobocia, w polepszaniu warunków pracy (bezpieczeństwa i higieny), w dbałości o ochronę środowiska naturalnego oraz w doskonaleniu systemu świadczeń socjalnych.

8. Funkcja kulturalna - obejmuje działalność państwa w zakresie budowy i koordynacji systemu oświaty, wspierania badań naukowych, promowania kultury narodowej za granicą, ochrony zabytków i miejsc pamięci narodowej itd.