Najogólniej potrzeba jest: stanem, w którym jednostka ludzka odczuwa chęć zaspokojenia jakiegoś braku, niedoskonałości lub defektu uwrażliwiającego percepcje zmysłowe lub emocjonalne. „Potrzeba” – to, co jest konieczne, nieodzowne, niezbędne. J. Pięter określa potrzeby jako przedmioty zaspokojenia pragnień, zachceń, zamierzeń, wyrównywania braków, jako obiektywne odpowiedniki różnych przeżyć, niezadowolenia lub braku. Z potrzebami związana jest silnie motywacja, cel i metodyczność zmierzająca do realizacji potrzeby (Alfred Adler).      Takie same zasady kierują potrzebami małego dziecka. Są one szczególnie wyostrzone albowiem skierowane ku rodzicom i najbliższemu otoczeniu. Stworzenie atmosfery szczęścia, miłości i zrozumienia przez zaspokajanie potrzeb dziecka jest warunkiem jego prawidłowego rozwoju.      T. Tomaszewski twierdzi, że „ liczba potrzeb człowieka jest nieograniczona, ponieważ nieograniczona jest liczba różnorodnych zależności, jakie mogą zachodzić zarówno między nim a otoczeniem, jak i wzajemnych zależności między procesami zachodzącymi w nim samym”.      Z. Krzyrztorzek i S. Lewin wyróżniają następujące rodzaje potrzeb: potrzeba ruchu potrzeba poznania świata potrzeba poczucia bezpieczeństwa potrzeba uznania potrzeba miłości potrzeba łączności z bliskimi osobami      W literaturze przedmiotu wyszczególnić możemy kilka potrzeb autonomicznych dziecka podlegającego oddziaływaniom dydaktyczno- wychowawczym przedszkola: potrzeba zabawy i relaksu potrzeba wytchnienia (posiadania czasu dla siebie) potrzeba bezpiecznej samotności (czasu na samodzielne wykonanie zadania) potrzeba autorytetu potrzeba wszechstronności (przekonania dziecka, że jest wstanie wykonać polecenie, zadanie, pracę) potrzeba ścisłości (przekonania, Ze daną czynność dziecko wykonuje najlepiej) potrzeba bycia „obywatelem z ulicy”, objawiająca się samodzielnością środowiskową, trafianiem do określonych miejsc i koniecznością ich posiadania      Najistotniejsze jednak w wychowaniu przedszkolnym jest zabezpieczenie potrzeb psychiczno-emocjonalnych. Potrzeby biologiczne traktuje się jako naturalne, nie wymagają więc osobnego omówienia. Potrzeby psychiczne (związane z rozwojem okołoosobowym) mają bezpośredni związek z tzw. potrzebami społeczno-opiekuńczymi, do których należą: potrzeby socjalne (konieczność odżywiania i dożywiania dzieci; zabezpieczenie właściwego pomieszczenia dla pracy i wypoczynku) potrzeby rekreacyjno-zdrowotne (związane z organizacją wolnego czasu; dostępnością do urządzeń sportowych i zabawowych oraz opieką medyczno sanitarną) potrzeby dydaktyczne (pewność otrzymania pomocy w sytuacjach trudnych; otrzymania odpowiedniego sprzętu i przyborów potrzebnych do realizacji prac i zadań dziecka) potrzeba kreatywności (konieczność zabezpieczenia dziecku możliwie wszechstronnego rozwoju percepcyjno-psychiczno-emocjonalnego i kształcenie jego osobistych zdolności i umiejętności) potrzeba socjalizacji (umożliwienie dziecku samodzielnego funkcjonowania w grupie; przedsiębrania prac zespołowych i samodzielnych) potrzeby psychospołeczne (rozwijające naturalne pragnienie więzi z innymi ludźmi; współudziału i współuczestnictwa w grupie oraz utożsamiania się z nią; pragnienie akceptacji własnego wizerunku, postawy, zachowania, zdolności oraz poczucie bezpieczeństwa- w rodzinie, przedszkolu, grupie rówieśniczej).      Przedszkole jest pierwszą placówką w metodyczny sposób kształtującą podstawowe nawyki i sposoby zachowania się dziecka, jego indywidualne cechy osobowościowe i nastrojowe. Wynika stąd konieczność zaspokajania potrzeb emocjonalnych wychowanków, do których zaliczamy: potrzebę pewności i poczucia bezpieczeństwa potrzebę tolerancji i akceptacji potrzebę stałości kontaktów uczuciowo-emocjonalnych potrzebę stałości przynależenia (do rodziny, przedszkola, grupy rówieśniczej)       Potrzeba pewności i poczucia bezpieczeństwa zaspokajana jest zazwyczaj poprzez: pozytywne nastawienie do dziecka łagodny i uczuciowy sposób traktowania atmosferę życzliwości i serdeczności w otoczeniu dziecka      Zaspokojenie tej potrzeby do 3 roku życia stanowi solidną podstawę do budowania różnorodnych więzi w późniejszych latach, kiedy dziecko wchodzi w grupę rówieśniczą. Powodzenie kontaktów z rówieśnikami w dużej miwrze zależy od tego, jak układał się kontakt uczuciowy z matką, ojcem i innymi członkami rodziny. „Ludzie, którym zapewniono poczucie bezpieczeństwa i uczyniono ich silnymi w najwcześniejszych latach życia, mają tendencje do pozostawania takimi w obliczu jakichkolwiek zagrożeń.”      Potrzeba tolerancji i akceptacji, wymaga stworzenia klimatu, w którym dziecko czuje się potrzebne i chciane; nie podlega ostrym i nieuzasadnionym krytykom; czuje, że jest kochane i akceptowane takie jakie jest, bez odwoływania się do „wzorów” przez dziecko nieosiągalnych.      W wyniku niezaspokojenia potrzeby akceptacji, dziecko staje się niepewne, przewrażliwione, ustępliwe, uległe, lękliwe i nadpobudliwe. Brak będzie poczucia u niego własnej wartości, wiary we własne siły i pewności siebie.      Potrzeba stałości kontaktów uczuciowo-emocjonalnych wymaga stworzenia sytuacji, w których dziecko będzie miało możliwość wyeksponowania swoich uczuć, co oznacza w praktyce odczucie, że jest: kochane, ważne, wartościowe.      Jeśli potrzeba ta nie jest zaspokojona może uaktywniać u dziecka następujące zachowania: negatywizm, kapryszenie przy jedzeniu aspołeczne zachowania dążące do wywołania jakiegokolwiek zainteresowania nawet za cenę kar cielesnych patalogiczne postawy wobec choroby jako przyjemności Potrzeba stałości przynależenia polega na stymulowaniu i zabezpieczaniu dziecku trwałej (i specyficznej) więzi uczuciowej z innymi ludźmi. W przypadku tej potrzeby literatura przedmiotu wymienia „trzy komponenty”: identyfikację (jako dostarczanie wzorców do bezkrytycznego naśladowania czynności zewnętrznych i norm moralnych) akceptację (jako uczucie zadowolenia z samodzielnie wykonanych i aprobowanych przez otoczenie czynności i zabiegów) strach separacyjny (jako uczucie lęku przed osamotnieniem, co pobudza pragnienie więzi z innymi      Niezaspokojenie potrzeby przynależności przyczynia się do braku modelu identyfikacyjnego, przez co dziecko ma zaburzony obraz samego siebie, świata i swojego miejsca w nim. Wadliwe zaspokojenie tej potrzeby może stanowić podstawę do przeżywania przez dziecko tzw. lęku przynależności. Przyczyniają się do tego zbyt wymagający rodzice. Dziecko przeżywa wówczas silne napięcie; chciałoby się zbliżyć do nich, gdyż motyw przynależności istnieje w nim bardzo silnie, ale wiedząc, że będzie krytykowane, unika kontaktu z rodzicami. Stawianie nadmiernych wymagań powoduje, że dziecko nie nastawia się na wykonanie zadania, lecz tylko na chęć uniknięcia porażki i jej następstw, w związku z czym daną czynność będzie wykonywać poniżej swoich możliwości.      Wymienione przeze mnie potrzeby dziecka w wieku przedszkolnym dają się określić (i wyprowadzić) z pięciu potrzeb nadrzędnych, bezpośrednio związanych z konstrukcją psychiczno emocjonalną dziecka. Są to: potrzeba bezpieczeństwa i pewności potrzeba akceptacji potrzeba kontaktu potrzeba przynależności potrzeba zabawy Potrzeba zabawy jest najistotniejsza, gdyż: zawiera w sobie komponenty niemal wszystkich potrzeb psychicznych przy odpowiednim stymulowaniu tego procesu, dają się z niej wyprowadzić pochodne wszystkich potrzeb: - psychicznych emocjonalnych fizycznych umysłowych Zabawa jest zatem ukoronowaniem: zarówno potrzeb jak i zabiegów dydaktyczno-wychowawczych. M. Żebrowska podkreśla cztery zasadnicze aspekty zabawy: zabawa jest swoistą i podstawową formą działalności dziecka. Jest zjawiskiem społecznym, powstaje i rozwija się pod wpływem otoczenia i własnej działalności dziecka, kierowanej przez wychowawcę zabawa posiada wszelkie znamiona celowości, stąd w zasadniczy sposób zabawa dziecka różna jest (jakościowo od zabawy zwierząt) zabawa ma historyczny charakter, tzn. zmienia się zależnie od warunków społeczno-środowiskowych, a wraz z nią jej tematyka, treść, forma, ekspresja zabawa dziecka jest odzwierciedleniem poznawanej przez nie rzeczywistości Jest zatem najistotniejszą z potrzeb, absorbuje bowiem cały wysiłek psychofizyczny i emocjonalny dziecka, skupiając się na jakości wykonywanej przez nie czynności.      Niezaspokojenie potrzeb dziecka odbija się często na całym życiu dorosłym człowieka. Czyni go niedowartościowanym, nadwrażliwym lub niewrażliwym na: stany, sytuacje, emocje, etc.      Większość rodziców pragnie stworzyć swoim dzieciom jak najlepsze warunki wzrastania, dać im pełne szanse rozwoju. Te szanse, obok rodziny, zapewnia właśnie przedszkole. Uznaje się współcześnie, iż przedszkola są rozwojową potrzebą małego dziecka.      Przedszkole ma zatem kolosalne zadanie osobotwórcze człowieka, skupione na tworzeniu, realizowaniu, kształtowaniu i zabezpieczaniu potrzeb, będących najważniejszym czynnikiem specyficznie ludzkich cech człowieka.

Zaspokajanie potrzeb dziecka przez rodzinę

Jednym z istotnych zada rodziny jest zaspokajanie potrzeb biologicznych i psychicznych jej członków - zwłaszcza dzieci. Pojecie potrzeb jest definiowane przez psychologów i pedagogów niejednolicie. Różnorodne są również klasyfikacje potrzeb szczególnie istotnych dla człowieka.

Najprostszą klasyfikacje potrzeb przedstawia T. Mądrzycki, który dzieli je na podstawowe, czyli pierwotne i wyższe, czyli pochodne.

M. Ziemska wymienia cztery podstawowe potrzeby psychospołeczne, których zaspokojenie gwarantuje harmonijny rozwój dziecka. Są to: potrzeba życzliwości, troski i miłości, potrzeba kontaktu z rodzicami i ich czynności oraz współdziałanie, potrzeba samo urzeczywistnienia, potrzeba szacunku dla rozwijającej się odrębnej jednostki i wzoru.

Rodzina jest pierwszym w życiu dziecka środowiskiem wychowawczym i odgrywa decydującą rolę w rozwoju i zaspokajaniu ludzkich potrzeb. Rozwój dziecka możliwy jest tylko wówczas, gdy wszystkie jego potrzeby są zaspakajane, a procesy rozwijają się równolegle. Kierowanie rozwojem i zaspokajaniem potrzeb dziecka wymaga stałego, wszechstronnego i całościowego poznawania tych potrzeb. Nie jest to sprawa łatwa dla rodziców, wychowawców i opiekunów.

Wydaje się, że najbardziej przydatne ze względów praktycznych jest analiza potrzeb dziecka wg głównych sfer rozwoju przedstawiona przez A. Kelma. Są to:
- potrzeby związane z rozwojem fizycznym;
- potrzeby związane z rozwojem psychicznym;
- potrzeby związane z rozwojem kulturalnym
- potrzeby związane z rozwojem społecznym.

Złożony charakter zjawiska potrzeb oraz znaczenie ich zaspokajania w życiu dziecka wymaga odpowiedniego sterowania rozwojem i zaspokajania potrzeb dziecka.

Potrzeby związane z rozwojem fizycznym

Starania związane z rozwojem fizycznym zmierzają do zapewnienia dziecku zdrowia fizycznego rozumianego jako maksymalne, sprawne funkcjonowanie organizmu dziecka we wszystkich układach: ruchowym, oddechowym, krwionośnym, przemiany materii, wydalania, nerwowym, zmysłowym. Rozwiązanie wielu problemów wymaga zaspokajania tych potrzeb. Należą do nich:
- prawidłowe odżywianie, w tym higiena przygotowywania i spożywania posiłków;
- przestrzeganie zasad higieny osobistej dziecka oraz higiena otoczenia zwłaszcza mieszkania;
- racjonalny tryb życia czyli właściwe dla wieku proporcje zabawy, pracy, nauki i wypoczynku dziecdka z uwzględnieniem aktywności ruchowej;
- ochrona przed chorobami, wypoadkami i innymi czynnikami zagrożenia życia, a w razie choroby opieka nad dzieckiem oraz pomoc w przezwyciężaniu skutków chorób lub zaburzeń w funkcjonowaniu organizmu;
- stworzenie warunków do rekreacji fizycznej i zachęcanie dzieci do udziału w formach aktywnego wypoczynku.

Potrzeby związane z rozwojem psychicznym

Starania związane z rozwojem psychicznym zmierzają do zapewnienia dziecku zdrowia psychicznego, które wyraża się w normalnym przebiegu procesów psychicznych (poznania, uczuć, woli) i prawidłowym kształtowaniu dyspozycji psychicznych (zdolności, temperamentu, motywacji, charakteru) określających osobowość i decydujących o sprawach działania człowieka. Zapewnienie zdrowia psychicznego stawia przed rodziną szereg problemów do rozwiązania m.in.:
- stwarzanie sprzyjających warunków rozwoju mowy i myślenia dziecka;
- rozwijanie wyobraźni i pamięci dziecka;
- organizowanie doświadczeń poznawczych dziecka, sprzyjających doskonaleniu spostrzegania i ćwiczenia uwagi;
- kształtowanie wrażliwości uczuciowej, umiejętności okazywania o odwzajemniania uczuć;
- stwarzanie warunków umożliwiających poznanie przez dziecko swoich mocnych i słabych stron (przejawianie uznania za zachowanie i czyny pożądane oraz dezaprobata w przypadku zachowań nagannych);ćwiczenie i kształtowanie woli dziecka, nie uleganie trudnościom;
- ochrona dziecka przed wstrząsami psychicznymi, zakłócającymi przebieg procesów psychicznych;
- stwarzanie klimatu życzliwości i zaufania, wzmacniającego poczucie bezpieczeństwa dziecka i jego więzi uczuciowej z rodzina.

Potrzeby związane z rozwojem kulturalnym

Dążenia związane z rozwojem kulturalnym mają na celu wzbogacenie życia dziecka poprzez kontakt z dobrami kultury. Umożliwienie dziecku poznania i korzystania z tych dóbr - to główne zadania rodziny. Może się to odbywać w różny sposób:
- bierne spożytkowanie dóbr kultury już wytworzonych w różnych dziedzinach jak: literatura, film, teatr, muzyka, fotografika, plastyka, taniec itd.;
- czynne uczestniczenie w działalności zespołów artystycznych, sportowych oraz w pracach różnych kół zainteresowań;
- współudział w tworzeniu dóbr kultury w różnych dziedzinach np. plastyka, muzyka, modelarstwo, inscenizacje, przedstawienia.

Rodzice powinni budzić aspiracje i zainteresowania intelektualne i estetyczne dziecka, wprowadzać w krąg wartości kulturowych. Ważne dla społecznego funkcjonowania dziecka jest także opanowanie zasad kultury życia codziennego, poznawanie i przestrzeganie zasad kultury życia codziennego, poznawanie i przestrzeganie zwyczajów i obyczajów przyjętych w społeczeństwie.

Potrzeby związane z rozwojem społecznym

Do prawidłowego funkcjonowania dziecka w różnych rolach i grupach społecznych, zmierzają starania związane z rozwojem społecznym. Proces włączania dziecka do życia w społeczeństwie rozpoczyna się od funkcjonowania dziecka w rodzinie. Rodzina wdraża dziecko w ten proces przez:
- rozwijanie umiejętności współdziałania oraz gotowości niesienia pomocy innym;
- kształtowanie pozytywnej motywacji i pozytywnego stosunku do pracy, czuwając nad bezpośrednim udziałem dziecka w podejmowaniu i rzetelnym wypełnianiu zadań w rodzinie, w przedszkolu;
- wdrażanie dziecka do społecznej dyscypliny i odpowiedzialności za przestrzeganie obowiązujących praw;
- zaszczepienie wzorów życia rodzinnego zgodnych z potrzebami rodziny, w tym również udziału dziewcząt i chłopców w pracach domowych
- ćwiczenia w dokonywaniu obiektywnej i krytycznej oceny postępowania własnego i innych.
Zakres wsparcia udzielanego dziecku przez rodziców ulega zmianie w miarę rozwoju dziecka.


BIBLIOGRAFIA;
Filipczak H. (1981) - Rodzina a rozwój psychiczny dziecka, Warszawa, NK
Kelm A. (1983) - Formy opieki nad dzieckiem w Polsce Ludowej, Warszawa, WsziP
Rembowski J. (1986) - Rodzina i dziecko, Warszawa, PWN
Zaborowski Z. (1969) - O rodzinie. Rodzina jako grupa społeczno - wychowawcza, Warszawa IWNK
Ziemska M. (red.) (1986) - Rodzina i dziecko, Warszawa, PWN
Żebrowska M. (red.) (1980) - Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, Warszawa, WSziP