TEORIE OSOBOWOŚCI
Wprowadzenie:
- definicja osobowości – to, co charakteryzuje daną jednostkę; ogólna suma tych sposobów reagowania na innych ludzi i wchodzenia z nimi w interakcje, które są charakterystyczne dla danej jednostki
- osobowość a charakter:
charakter wiąże się z pewnym kodeksem zachowań, według którego ocenia się osoby lub ich postępowanie, jest pojęciem etycznym
osobowość nie jest oceniana!
Teorie osobowości:
biomedyczna
psychoanalityczna (freudowska i neopsychoanalityczna)
behawiorystyczna (uczenia się)
poznawcza
humanistyczna
systemowa (interakcyjna)
Teoria biomedyczna:
Wyjaśnia i opisuje funkcjonowanie psychiki człowieka za pomocą terminów biologicznych, a przyczyn zaburzeń psychicznych poszukuje się w fizjologii człowieka. Zajmuje się również badaniem wzajemnego oddziaływania między układem hormonalnym i nerwowym i ich oddziaływaniem na czynności psychiczne.
Teoria psychoanalityczna:
Główne założenia teorii Zygmunta Freuda:
Osobowość – „góra lodowa”
Widoczny wierzchołek – świadomość: zjawiska, z których zdajemy sobie sprawę w każdym momencie
Pod powierzchnią wody – podświadomość: myśli nieuświadamiane w danej chwili, ale możliwe do uświadomienia, przypomnienia w przyszłości.
Najgłębiej – nieświadomość: wyparte lub zapomniane wspomnienia, które wpływają na świadome myśli i zachowania. Bezpośrednie dotarcie do niej jest niemożliwe, a środkiem do ich zbadania jest analiza snów, przejęzyczeń, dzieł sztuki.
Aby dotrzeć do sfery nieświadomości psychoanalitycy stosują następujące metody:
Analiza marzeń sennych: sny są odzwierciedleniem pragnień i dążeń ukrytych w nieświadomości
Analiza czynności pomyłkowych, np.: przejęzyczenia nie są zwykłymi pomyłkami, lecz efektem tego, co dzieje się w nieświadomości, tzw. „pomyłki freudowskie”
Swobodne skojarzenia: opisywanie skojarzeń, jakie przychodzą nam na myśl bez ich oceniania
Struktura osobowości:
Id – najbardziej pierwotny system, kieruje się naturalnymi popędami i instynktami; skupione na sobie, kieruje się zasadą przyjemności
Superego – wytwór społeczny, kieruje się normami etycznymi i społecznymi, dąży do doskonałości walcząc z popędami.
Ego – pełni funkcję regulacyjną wobec impulsów id i nakazów superego. Godzi ich potrzeby i umożliwia poruszanie się we świecie.
Popędy:
Freud zakładał, że wszelkie motywy ludzkich działań leżą w popędach.
Popędy to stany biologiczne, które prowadzą do wytworzenia w organizmie napięcia. Zaspokojenie popędu redukuje napięcie.
Freud wyróżnił dwa podstawowe popędy:
Popęd życia - obejmuje instynkty seksualne, zasilany jest energią libido. Znajduje odzwierciedlenie w prokreacji czy twórczości artystycznej.
Popęd śmierci - obejmuje instynkt agresji , odzwierciedlany jest przez zachowania agresywne i destrukcyjne, a także zamiłowanie do sportów ekstremalnych.
Mechanizmy obronne osobowości – id, ego i superego pozostają ze sobą w ciągłym konflikcie, co staje się źródłem wewnętrznych napięć i lęku. Jednostka wykorzystuje różne strategie dla obrony przed lękiem:
fantazjowanie – zaspokajanie pragnień w wyobraźni
identyfikacja – utożsamianie z innymi osobami w celu uzyskania poczucia bezpieczeństwa
izolowanie – oddzielenie emocji od urazowych wspomnień
kompensacja – ukrywanie słabych stron przez podkreślanie cechy pożądanej
projekcja – przypisywanie innym własnych nieetycznych pragnień, myśli, emocji
zaprzeczanie – niedostrzeganie nieprzyjemnej rzeczywistości
przemieszczanie – wyładowanie tłumionych emocji na obiektach mniej niebezpiecznych niż te, które wzbudziły początkowe uczucie
racjonalizacja – udowadnianie, że nasze zachowanie jest racjonalne i uzasadnione
regresja – cofnięcie się do wcześniejszego etapu rozwoju i typowych dla niego zachowań
sublimacja – zaspokajanie nieaprobowanych społecznie pragnień w sposób akceptowany społecznie
wyparcie – niedopuszczanie do świadomości przykrych lub niebezpiecznych myśli
Fazy rozwoju osobowości:
1) oralna
2) analna
3) falliczna
4) latentna
5) genitalna
Neopsychoanaliza:
Carl G. Jung
Obok nieświadomości indywidualnej istnieje nieświadomość zbiorowa obejmująca doświadczenia przodków, ujawniające się w symbolach kulturowych i mitach,
Libido ma naturę bardziej duchową, a nie biologiczną, seksualną.
2 typy osobowości: introwertyczna (skierowana na przeżycia wewnętrzne, myśli, idee) oraz ekstrawertyczna (skierowana na ludzi, doczesne wartości, otaczający świat)
Alfred Adler
Potrzeba mocy i dominacji to najważniejszy ludzki popęd
Każde dziecko ma poczucie niższości które pobudza je do osiągania wyższego poziomu rozwoju
Kolejność braci i sióstr ma decydujący wpływ na rozwój na osobowości dziecka
Erik Erikson
Rozwój psychiczny jednostki przebiega raczej przez stadia psychospołeczne niż psychoseksualne.
Osobowość człowieka zmienia się przez całe życie.
Psychospołeczna teoria rozwoju – kolejne stadia życia człowieka są kształtowane przez społeczeństwo oddziałujące na fizycznie i psychicznie dojrzewającą jednostkę.
Teoria behawiorystyczna (uczenia się)
Przedstawiciele tego podejścia proponowali odrzucenie badań świadomości i wewnętrznego życia psychicznego na rzecz badania zachowania. Wszelkie organizmy i ich zachowania są kształtowane przez środowisko na drodze procesów uczenia się i dlatego podlegają zmianie, gdy zmienia się środowisko. Główną metoda badawczą jest systematyczna obserwacja zachowania.
Behawioryści skupiali swoją uwagę na procesach uczenia się, opartych na warunkowaniu klasycznym i sprawczym.
Iwan Pawłow
Badał uczenie się zwierząt. Opisał przebieg warunkowania klasycznego.
John B. Watson
Twórca behawioryzmu.
Przedmiotem badań psychologii powinno być zachowanie (jego opisywanie, przewidywanie, kontrolowanie, wyjaśnianie).
Dążył do uczynienia z psychologii nauki ścisłej, spełniającej wymogi obiektywizmu.
Burrhus F. Skinner (1904-1990)
Wprowadził pojęcia warunkowania sprawczego
Pojawianiem się pewnych zachowań lub ich brakiem można kierować, odpowiednio na nie reagując (wzmocnienia pozytywne - nagrody i negatywne - kary).
Teoria Poznawcza
Aby w pełni zrozumieć zachowanie człowieka trzeba zbadać to, co dzieje się w jego wnętrzu (procesy pośredniczące).
Procesy pośredniczące: percepcja, myślenie, rozwiązywanie problemów, procesy językowe i pamięć – wpływają na to co wiemy o sobie i świecie.
Ludzie widziani jako jednostki przetwarzające informacje.
Procesy umysłowe możemy poznać z zachowania.
Pesymizm i optymizm:
Osoby o pesymistycznym stylu wyjaśniania wydarzeń przyczyn niepowodzeń poszukują w czynnikach wewnętrznych, stałych, ogólnych, podczas gdy źródeł sukcesów w warunkach zewnętrznych, zmiennych i specyficznych.
Jednostki o optymistycznym stylu oceniają je w sposób odwrotny.
Teoria Humanistyczna
stworzyła obraz człowieka wolnego, dążącego do samorozwoju oraz samorealizacji
podkreśla wyjątkowość człowieka oraz fakt wolności jego wyboru drogi życiowej
metod nauk przyrodniczych nie można stosować, aby poznać człowieka
człowiek ma naturalną tendencję do urzeczywistniania tkwiących w nich możliwości
Carl Rogers:
typowy dla człowieka jest konflikt między tym, co powinien robić, a tym, co chciałby robić (dylemat „mógłbym-powinienem”
ludzie są dobry, a każda jednostka jest niepowtarzalna
podstawową potrzebą jest potrzeba uznania (szacunku) i samorealizacji
wprowadził pojęcia
- „ja realne” (self) – obejmuje ono informacje o własnych cechach, wartościach, postawach, wpływa na spostrzeganie świata i zachowanie jednostki
- „ja idealne” – istnieje obok „ja realnego”, jest to wizja tego, jaki powinienem być
Jeśli „ja realne” i „ja idealne” zgadzają się ze sobą – osoba jest zdrowa psychicznie.
Abraham Maslow:
człowiek istotą starającą się zrealizować swoje możliwości
skoncentrował się na motywach, potrzebach człowieka (piramida potrzeb)
Teoria Systemowa:
zarówno świat biologiczny jak i społeczny składają się z systemów, które wzajemnie na siebie wpływają, każdy system zajmuje określone miejsce w hierarchii, wszystko co zachodzi na danym poziomie, wywiera wpływ na poziomy sąsiednie
warunkiem życia systemów jest tendencja do zachowania stałości, czyli homeostaza
zachowanie człowieka można zrozumieć tylko w kontekście systemu, którego jest członkiem, zwłaszcza systemu rodzinnego
źródeł zaburzeń szuka się nie w jednostce, lecz w systemie (choruje rodzina, nie jednostka)