20.11.2012 SZTUKA CHIN kontynuacja kaligrafii

1. Elementy świadczące o pięknie kaligrafii:

- naturalnośc

- oddawanie

- siła pędzla

- „kaligrafia jednej kreski”

- wydobycie z natury

- jedność czynności z wytworem

- czytelnośc kaligrafii nie jest warunkiem koniecznym do uznania jej za piękną

- wysoko cenione listy, osobiste notatki autora (bo naturalność, osobisty tekst)

- malarstwo nie od początku jest prestiżowe – dopiero od Tang mówi się, że kaligrafia i malarstwo mają wspólne źródło

2. Wczesne malarstwo – malarstwo figuralne

- Kobieta ze smokiem i feniksem, Changsha, Hunan, późny okres Walczących Królestw

SZTUKA CHIN 27.11.12

1. Malarstwo figuratywne

- malowano na różnych podłożach: zwoje, parawany z drewna z podłożem z laki,

- cegły (poziome kompozycje z kilku ceramicznych cegieł z płytkim reliefem – połączenie rzeźby z rysunkiem; połowa V wieku, Nankin, Siedmiu Mędrców z Bambusowego Gaju i jeszcze jeden legendarny mędrzec konfucjański); konkretne gatunki roślin, drzewa i te takie oddzielają konkretne sceny

- malarstwo krajobrazowe – w okresie podziału między Han

- nikt nie oczekiwał odczytania charakteru autora z malowidła; było wiadomo, czyje jest to dzieło (uczonego, więc było wyrafinowane); interpretacja pod autora

- odbitki kamiennego sarkofagu, ok. 525; mnóstwo elementów krajobrazu, drzewa, chmury, góry; sceny przekazujące wartości konfucjańskie wydają się być pretekstem do pokazania krajobrazu; połączenie malarstwa figuratywnego i krajobrazowego

- Tang: złoty okres malarstwa figuralnego, wieki VII i VIII

- Yan Liben, portret cesarza Wu z Późniejszej Dynastii Zhou; najwybitniejszy malarz epoki Tang, otrzymał wysokie rangi urzędnicze, co nie było dziwne wśród malarzy dworskich, nie wiadomo jednak, czy rzeczywiście zajmowali się oni sprawami administracyjnymi; przyznawanie rang ważne w kontekście dynastii Song i Ming (wtedy wyodrębniło się malarstwo dworskie i malarstwo uczonych)

- Tang – epoka racjonalizmu, brak istot nadprzyrodzonych w malarstwie; ukazywanie dworskich piękności, koni, majestatu cesarza; zachowało się niewiele dzieł oryginalnych, same przypuszczenia w kwestii „oryginałów”; w większości kopie z X, XI wieku, kiedy oryginały jeszcze istniały

- różne rodzaje kopii: wierne, mniej wierne; kopiowanie nie jest oszustwem, tylko ukazywaniem szacunku wobec dawnych mistrzów; kopiowanie częścią procesu uczenia się; istniały kopie będące interpretacją, malowanie „w stylu” wcześniejszego malarza, nawet, jeśli znacząco odbiegały od jego stylu, lecz wciąż jest to wyraz szacunku (nikt nie podpisywał kopii jako kopię)

- Wu Daozi – ceniony za wiarygodność oddawania formy; kreski w jego wykonaniu wyglądały jak zaplątane druty miedziane, a jego rysunki mają rzeźbiarski charakter; niezależnie od ilości nakładanego koloru, nie okrywał modelowanego liniami kształtu; chwalony w różnych opisach, jednak nie wiemy, jak w rzeczywistości wyglądały jego dzieła; rysował sceny buddyjskie, więc przy okazji prześladować zniszczono jego dzieła

- Han Gan, Koń, tusz na papierze, 740-750, najsłynniejszy malarz koni wtedy; w stajni cesarskiej ponad 40 tys. Koni za jakiegoś tam cesarza

- Guan Xiu, Luohan, zniekształcenie rysów twarzy postaci, by wywołać olśnienie, karykatury, arhaci

- dzieł rzemieślników nie kolekcjonowano i nie ceniono

- w malarstwie figuralnym ważne było: związek z konfucjanizmem,

- Chuan Shen – ukazywał cel poprzez ukazanie cech charakteryzstycznych, np. trzy włosy na policzkuj postaci, sposób malowania źrenic -> dążono nie do odtworzenia wyglądu, tylko oddania całości tej postaci, to, co sprawia, że postać jest sobą

- pierwsza zasada z sześciu zasad malarstwa, duch współbrzmienia – tylko co istot ożywionych, tchnienie życia, witalność należąca do natury istot ożywionych, świadcząca o ich tożsamości jako jednostek

- wg. Zhanga najtrudniej namalować człowieka, bo człowiek i istoty ożywione mają tą pierwszą zasadę, którą można oddać w portrecie

04.12.12 MALARSTWO PEJZAŻOWE

- przyroda ważnym elementem kompozycji, góry, drzewa; podobnie w malarstwie buddyjskim

- Gu Kaizhi – abomicje nauczycieli do dam dworu

- styl qing lu (niebiesko-zielony i zielony) – precyzyjny, drobiazgowy we wszystkim; Song, przedst.. Zhao Boju, ostatni z Ming Qin Ying; styl pojawił się w Tang; szkoła północna, obrazy piękne, ale pozbawione wartości, północne, z tego rozwinęło się malarstwo dworskie (dbałość o szczegół, piękno formy, dużo kolorów)

- szkoła południowa: amatorzy, nie malarze zawodowi; Wang Wei pierwszym przedstawicielem (także poeta, VIII wiek, ojciec malarstwa krajobrazowego monochromatycznego, czarnym, tuszem; urzędnik; interesował się buddyzmem; nic się po nim nie zachowało, ale znany ze scen zimowych i obrazów jego rezydencji; przypisuje mu się styl „złamany tusz”)

- narodziło się za czasów sześciu Dynastii, ale wtedy niewiele się rozwinęła, ponieważ było zapotrzebowanie na malarstwo buddyjskie i były problemy techniczne (tworzenie głębi). Zostało to rozwiązane w Tang i wtedy się rozwinęło. Złoty wiek: Song, pełny rozwój

- w Song dwa rodzaje malarstwa: malarstwo uczonych-amatorów i malarstwo dworskie; tematy i techniki wspólne, ale wtedy narodziła się teoria malarstwa literatów

- patrzenie na obraz to nie jest obcowanie z obrazem, tylko z przyrodą; przedstawienie ma być skuteczne, czyli obudzić ducha, tak, jakby się patrzyło na góry; biegłość techniczna jest ważna

18.12.12 MALARSTWO DWORSKIE

- mecenat sztuki – przez cesarzy:

- Taizong (976-997) – malarz, kaligraf

-Reizong (1023-1038) – malarz, kaligraf

- Huizong (1191-1125), Song – najwybitniejszy z nich, kolekcjoner, malarz, kaligraf; bardziej zainteresowany sztuką niż polityką – słabe rządy, w 1126 stolica zajęta przez Dżurdżenów, on zabrany do niewoli w Mongolii, gdzie zmarł; najważniejsza działalność: mecenat malarstwa dworskiego

- Gaozong (1127-1263)

- ukształtowanie się tożsamości warstwy uczonych

- Akademia Hanlin, założona w Tang /754/ przez cesarza Taizonga, funkcjonowała do końca okresu cesarstwa; członkami uczeni, najwybitniejsi, decydujący np. o interpretacji ksiąg do nauki do egzaminów;

- 1104, cesarz Huizong, Akademia Malarska, oficjalnie założona na dworze; malarze utrzymywali tam różne tytuły; żeby wstąpić, trzeba było zdać egzaminy o ustalonej tematyce (np. ilustrowanie fragmentu wiersza); nie wymagano wiernego odtwarzania rzeczywistości, ale nieoczywistości, zabawy znaczeniami, jednak w obrębie ortodoksji (niepełna dowolność)

- Akademia się skończyła, a malarze dołączyli znów do Hanlin

- Huizong: twórca stylu kaligrafii „chude/szczupłe złoto”, bardzo dekoracyjny styl, ale czytelny i dość standardowy w formie znaków

- cesarz Kaozong próbował odbudować wspaniałość kulturalną z dworu jego ojca Huizonga; wznowił działalność Akademii Malarskiej; wtedy wpływy uczonych coraz mniejsze, ich tradycja artystyczna nie cieszyła się powodzeniem na dworze, opory przed uczonymi w malastwie; sami uczeni też nie chcieli mieszać się w Akademię, nie podobały im się jej ograniczenia, więc malowali poza nią i poza dworem, we własnym gronie i dla przyjemności – także, nie chcieli być kojarzeni z rzemieślnikami

- Północ Chin w tym czasie pod władzą Dżurdżenów; oni podziwiali kulturę chińską i chętnie zatrudniali uczonych w administracji; na północy to uczeni kształtowali trendy w malarstwie (na południu /Song/ malarze akademiccy, dworscy); dynastia „złota”

- od połowy XIII w. wyobrębniona osobna tematyka wśród uczonych

- malarstwo dworskie z południa:

- tematyka: ptaki, kwiaty i zwierzęta, pejzaże, sceny pałacowe, uczeni w czasie odpoczynku

- szczegółowość (można doskonale rozpoznać różne gatunki ptaków)

- bardzo realistyczne obrazy

- małe tematy, uzupełniające monumentalne pejzaże

- zręczność techniczna, cienkie, precyzyjne kreski, dobrze wypełnione kontury

- zazwyczaj brak tła, niezamalowane tło (także w dziełach samego cesarza Huizonga, np. „Pięciokolorowa papuga”)

MALARSTWO LITERATÓW OD EPOKI POŁUDNIOWEJ SONG (1127-1279) DO MING (1368-1644)

- malowali także przedstawiciele malarstwa dworskiego

- charakterystyczny na uczonych styl ukształtował się dopiero w mongolskiej epoce Yuan

- pod koniec Song uczeni odwrócili się od krajobrazu (przedstawiającego przyrodę jako całość) do pojedynczych przedmiotów, bez kontekstu; uwaga skupia się na znaczeniu pojedynczych przedmiotów

- ulubione tematy uczonych: drzewa i skały, bambusy, kwiaty śliwy, storczyki, narcyzy; wszystkie one mają swoje znaczenie symboliczne, pochodzące z tekstów klasycznych, dotyczących cech charakteru człowieka szlachetnego

- ważni teoretycy malarstwa literatów: Mi Gei/Fu/ oraz Su Shi

- pierwszy twórca bardzo chwalony przez uczonych malujący bambusy, Wen Tong (1019-1079) – od jego czasów bambusy bardzo kojarzone z uczonymi, bo kojarzące się też z kaligrafią; trudne do narysowania; od czasów wierszy z państwa Chu (późne Zhou) skojarzenie bambusów, storczyków i cech człowieka szlachetnego; podobieństwo między człowiekiem szlachetnym a bambusem: bambus jest giętki, człowiek sz. Dostosowuje się do okoliczności, ale zachowuje swoją prawośc i charakter moralny

- malarstwo uczonych często wynikiem współpracy, powstaje na spotkaniach towarzyskich; różne podpisy, inskrypcje

- pierwszy malarz śliw: Zhongren, mnich buddyjski, podobno napisał „Wzornik malarstwa śliw Huanhuanga”;

- tradycja malowania kwiatów tylko w konturach za Południowego Song

- śliwa kojarzy się z charakterem artysty, symbol uczonego odciętego od świata lub nieznanego (symbolika za Yuan); także czystość, wyrafinowanie; bo kwitnie zimą, wcześniej od innych kwiatów; śliwa także wyrazem oporu uczonych wobec mongolskiej dominacji

- storczyki: za Yuan symbolizują czystość, prawość, lojalny poddany

- Zheng Sixiao z XIII w, maluje orchidee i storczyki: storczyki bez ziemi jako prostest polityczny, bo ziemia należała do Mongołów

- te tematy występują oddzielnie, lub w zestawach, np. sosna, bambus i śliwa – Trzej Zimowi Przyjaciele; zestaw Czterech Szlachetnych: storczyk, bambus, chryzantema i kwiat śliwy (skojarzenie z porami roku)

- dwór Dżurdżenów, „złoty”, popierał konfucjanizm, ale Mongołowie nie; starali się unikać sinizacji, nie lubili Chińczyków z Południa, nie było już mecenatów; środowisko nie sprzyjało malarstwu dworskiemu, więc dominujące stało się malarstwo uczonych; na początku uczeni nie chcieli pracować dla Mongołów, więc za Yuan istnieje obraz uczonego jako żyjącego w odosobnieniu, nieaktywnego tak bardzo jako urzędnik; poezja ciągle ma wysoki status

-uczeni zaczęli interesować się nowymi formami sztuki, np. teatrem; wtedy teatr się rozwinął, pojawiają się słynne nazwiska twórców sztuk teatralnych

- w teorii malarstwa ważne było: niewiele nowości, ale powrót do przeszłości, reinterpretacja wielkich mistrzów (malarstwo pejzażowe wraca do łask); za Yuan znów krajobrazy; brak dekoracyjności

- „pisanie idei” – tak też określa się malarstwo literatów

- od oddawania rzeczywistości ważniejsze oddanie prawdziwych emocji, znaczenia, koncepcji, które obraz miał przekazać; to, co było namalowane, nie było ważne; ważniejsze informacje na temat autora, malarstwo jako środek ekspresji

- sztuka mówiąca o autorze to stare pojęcie, ale za Yuan jest w centrum uwagi; odbiorca powinien widzieć artystę i jego styl, temat był mniej ważny; ujawnienie człowieka, wyrażanie uczuć; temat przedmiotowy, nieistotny sam w sobie

- stylizowane tematy; technika malarska zapożyczona z kaligrafii

- pojawiają się albumy śliw i bambusów, stosowane jako podręczniki;

- malarstwo literatów coraz mniej spontaniczne, bardziej skonwencjonalizowane

- kluczem do sukcesu opanowanie prawidłowej techniki

- monotonia tematów, gotowe formuły

- tymczasem w malarstwie krajobrazowym…

- brak lawowania, suchy czarny tusz

- w mniejszych tematach brak tła, w pejzażowym powrót do zapełnienia obrazu (jak za Song) – świetny przykład to „Komnata orchidei” Wang Menga (XIV w)

- Ming: elitarne malastwo literatów stało się naśladowana przez wszystkich modą; powrót do mecenatu na dworze;

- powstała i rozwijała się wpływowa i bogata warstwa kupców; status uczonych wciąż wysoki, kupcowie aspirowali do niego, więc mecenat był także w ośrodkach kultury poza dworem, np. bogatych miastach; właśnie tam kupcy mecenasami sztuki; artyści zawodowi i pół-zawodowi naśladowali styl uczonych; elitarny styl stał się dominującym

- urzędnicy bez stanowisk musza pracować na zlecenie, np. jako malarze

- za Qing uczeni z jednej strony maja wielki prestiż i wszyscy ich naśladują, z drugiej muszą być rzemieślnikami pracującymi na zlecenie

Z,- Ming: teoria malarstwa literatów: zacieranie się granic między malarstwem dworskim a literatów, powstają przeróżne szkoły; w jednej z nich działał teoretyk i malarz Dong Qichang

- Dong Qichang podkreślał różnice między malarstwem dworskim a literatów, pokazywał te nurty jako przeciwstawne; swoje stanowisko legitymizował, znajdując przykłady z tradycji i odpowiednią interpretacje przeszłości; wyłonił nurt literatów, usystematyzował i przeciwskawił dworskiemu; autor niejako historii i definicji malarstwa; autor koncepcji istnienia dwóch szkół-nurtów malarstwa, literatów-amatorów i dworskich-rzemieślników, od dawnych czasów (od Tang)

- podejście uczonych to to lepsze podejście, oni są obdarzeni geniuszem; wartościowanie malarstwa Wang Weia (czarny tusz, monochromatycznie) przez Donga

- malarstwo dopiero od Song i później jest sztuką szlachetną, wcześniej jest sztuką użytkowa, dekoracyjną

08.01.13 OGRODY W CHINACH

- cesarskie

- prywatne

- świątynne, świątynie przodków, parki

- rezerwaty łowieckie, ogrody cesarskie – Zhou, Qin, Han

- miejskie ogrody prywatne uczonych urzędników – Song

- rozkwit ogrodów, ukształtowanie się cech charakterystycznych – późny okres Ming

- złoty wiek ogrodów- Qing, zwłaszcza za panowania cesarza Qianlonga

- ogrody w miastach i na wsiach, zależy, gdzie pełnili służbę urzędnicy (ostatni etap kariery – emerytura i przeniesienie się na wieś)

- właścicielami ogrodów byli tez kupcy

- na wsi ogrody mogły też posiadać wspólnoty rodowe i świątynie

- pierwsze wzmianki o ogrodach bardzo wcześnie, już w Zhou, Qin i Han

- zwrot w kierunku naturalizmu, prostoty później

- związek z teorią malarstwa

- miejskie ogrody prywatne są najbardziej reprezentatywne dla sztuki ogrodów w Chinach; ukształtowały się w Song, wtedy też ukształtowała się warstwa urzędników

- ostateczne ukształtowanie się cech chińskich ogrodów późny Ming

- w Suzhou tworzą ogrody od Pięciu Dynastii do poł. Qing, tam są najchętniej obecnie odwiedzane ogrody

- centra ogrodowe: Kaifeng, Luoyang, Baijing; Chiny środkowe i północne

- obecnie najfajniejsze na południu Chin, okolice Jeziora Zachodniego

- w zależności od lokalizacji, style ogrodów sę różnią: na północy wyraźne, ostre formy i zasady, krajobrazy są mniej naturalnie; na południu miększa linia, bardziej naturalne sceny

- sztuka ogrodów była pod wpływem różnych nurtów filozoficznych, religijnych

- wpływ ludowych, synkretycznych wierzeń chińskich

- powinien być zapewniony prawidłowy przebieg chi w ogrodzie, krążenie energii, oraz zachowanie yin i yang (woda, naturalność yin, góry, architektura yang)

- symboliczne znaczenie roślin, smoków

- wpływ geomancji jednoczył wszystkie te elementy (początki w Walczących Królestwach, Zhou; od Tang przekonanie o tym, że losy ludzi są zależne od środowiska, w którym oni żyją; za Song geomancja odżyła – cesarz Huizhong)

- i jeszcze taoizm religijny i poszukiwanie niesmiertleności i nieśmiertelnych, którzy powinni żyć w górach i jaskiniach (podziemny szlak łączący pięć gór w starożytności)

- taoizm filozoficzny: cykl pór roku, życia i śmierci, przemian w przyrodzie

OGRODY CESARSKIE

- funkcje:

- publiczne: ważne przyjęcia, podejmowanie gości

- prywatne: ucieczka od publicznych obowiązków

- religijne: miejsce spotkań człowieka z kosmosem, ceremonie ofiarne mające zapewnić harmonię we wszechświecie, rytualne polowania zimowe

- symboliczne: miniaturowe reprezentacje wszechświata, wszystkie podstawowe jego elementy były zawarte w ogrodzie; reprezentacja cesarstwa w małej skali, bogactwo ogrodu odzwierciedla bogactwo cesarstwa

- kulinarne: rośliny, owoce, zwierzęta i ptactwo dla dworu

- nie wiemy, jak wyglądały, ale są zapisy z Księgi Pieśni, z inskrypcji na kościach, opisy polowań w ogrodach; pieśni z Chu; ze źródeł pisanych wiemy nie tylko, że istniały te rezerwaty, ale też że pierwszy cesarz z Qin miał swój park i rezerwat łowiecki, który nazywał się Shanglin, Najwyższy Las; podobno miał 1000 li powierzchni, ale to nie jest dokładny rozmiar, tylko sposób okazania jego ogromu; miał tam rzadkie gatunki zwierząt i inne takie; po upadku Qin te ogrody zostały zniszczone, ale później następna dynastia je odbudowała

- w Han był ogród z czterema sztucznymi górami, które według wierzeń były czterema filarami świata

- w Han zainteresowanie nadprzyrodzonością, równolegle z taoizmem religijnym i fazą na nieśmiertlenośc: to wszystko jest odzwierciedlone w ogrodach

- cesarz Wu Di pierwszy robi sobie sztuczne góry w ogrodzie

- Park Beihai w Pekinie; Yuanmingyuan, Pekin; Letni Pałac w Pekinie;

- ogrody cesarskie różnią się od prywatnych, ale między tymi dwoma rodzajami ogrodów nie ma wyraźnej, nieprzekraczalnej granicy

- cesarskie były wcześniej i miały różne funkcje religijne; w prywatnych ta religijność nie jest tak bardzo widoczna

- cesarskie są dużo, dużo większe, odróżnia je też przepych; prywatne cechuje prostota i naturalizm

- potem wpływ ogrodów prywatnych na cesarskie; przepych cesarskich był często krytykowany, chociażby przez Mencjusza, jako wyznacznik upadku dynastii (związek między bogactwem ogrodów władców a ich niedostatkami moralnymi)

OGRODY NATURALNE

- zmiana ideału estetycznego ok. III0VI w

- naturalnośc zamiast sakralności

- „miejsce dopasowane do stanu umysłu”

- „wocofanie się” z życia politycznego

- autorzy: elita intelektualna, uczeni

- związki z malarstwem

- lepiej być rolnikiem, jak urzędnik Tao Yuanming

- funkcje ogrodu:

- miejsce spotkań z osobami o podobnej wiedzy i zainteresowaniach, uczonymi; przyjęciaz alkoholem lub herbatą, podziwianie dzieł sztuki, konkursy poetyckie

- pierwsze wzmianki o ogrodach prywatnych z Han, istniały też w Tang

- najsłynniejsze na południu, w Suzhou; były też w najlepiej prosperujących miastach, Kaifengu

TWÓRCY OGRODÓW

- uczeni (właściciele) – znawcy estetycznych wzorów, pojęć filozoficznych; tworzyli zarys ogólny

- architekci ogrodów – też z klasy uczonych, praktykowali malarstwo i kaligrafię, wysoka pozycja społeczna; wprowadzenie w życie ogólnej koncepcji właściciela

- rzemieślnicy-mistrzowie – z rodzin, gdzie tworzenie ogrodów było tradycją przekazywaną z pokolenia na pokolenie, niższa klasa społeczna i intelektualna, korzystają z podręczników, często pod patronatem uczonych; wykonują budownictwo

- ogrodnicy – mniejsza rola, bo roślinność nie była najważniejszym elementem ogrodu; specjaliści od roślin

- specjaliści od geomancji

- mury, ścieżki nie szły prosto, i jest to związane zarówno z geomancją (należy osłabiać linie proste, mają być tylko tam, gdzie muszą; budynki muszą być skierowane na południe), jak i malarstwem

PLAN I ELEMENTY OGRODU

- budynki – element dominujący, ale nierozdzielny z ogrodem

- pawilony

- skały – element yang, miniatura i symbol gór, symbol ziemi i świata podziemnego

- woda – yin, tło i zwierciadło dla

- roślinność – element zmienny, uzależniony od pór roku, symbolika co najmniej do Zhou; kompozycje kolorystyczne, użycie kontrastów, efektów dźwięku