Osobowościowe i sytuacyjne uwarunkowania zachowań społecznych.

Motywy i cele

Motywacja – siła, która popycha ludzi do osiągania upragnionych rezultatów

Cel – pożądany rezultat; coś, co dana osoba pragnie zdobyć lub osiągnąć

Motywy – podstawowe cele, niezbędne do przetrwania w społeczeństwie

Socjalizacja – proces, w wyniku którego członkowie danej kultury zdobywają wiedzę na temat obowiązujących w niej przekonań, wierzeń, zwyczajów i języka

Orientacja indywidualistyczna – skłonność do myślenia o sobie jako o jednostce i do uznawania własnych celów za priorytetowe

Orientalizacja kolektywistyczna – skłonność do myślenia o sobie jako o członku większej grupy oraz stawiania interesów tej grupy przed własnymi

Samoregulacja – proces, w którym ludzie wybierają, monitorują i dostosowują swoje strategie w celu osiągnięcia zamierzonego celu

Uwaga – proces świadomego skupienia się na określonych aspektach naszego środowiska lub nas samych

Automatyczność – zdolność do wystąpienia procesu umysłowego lub zachowania bez świadomego nadzoru, kiedy już zostaną rozpoczęte

Aktywizowanie motywów i celów

• Sytuacje mogą aktywizować cel, czyli zwiększać jego gotowość.

• Cele mogą aktywizować związane z nimi cele.

• Priorytet danego celu obniża się z czasem. Jeśli motywy i cele są rzadko aktywizowane, to zaczną słabnąć.

• Cele mogą być hamowane przez rywalizujące z nimi inne cele.

Cele chronicznie aktywne – aktywność celów jest bardziej długoterminowa i stała. Cele, które są często aktywowane, najczęściej są też chronicznie aktywne.

Motywacja to energia lub siła popychająca ludzi w kierunku zamierzonych przez nich rezultatów.

Procesy biologiczne i procesy uczenia się wspólnie kształtują motywy i cele. Ponieważ ludzi łączy wspólne dziedzictwo biologiczne, mają wiele podobnych motywów i celów. Ponieważ jednak wszyscy różnimy się pod względem cech biologicznych, osobistych doświadczeń i kontekstu kulturowego, nasze motywy i cele są także do pewnego stopnia odmienne.

Proces samoregulacji wpływa na sposób, w jaki ludzie wybierają i dostosowują swoje strategie, aby osiągnąć zamierzone cele. Samoregulacja wymaga niekiedy wzmożonej uwagi: ludzie muszą przeanalizować wiele możliwych strategii, zdecydować, którą należy zastosować, dokładnie nadzorować jej skuteczność, a następnie dostosowywać ją w miarę potrzeb. Niektóre z naszych strategii są jednak tak wyćwiczone, że nie wymagają już naszej uwagi, aby skutecznie funkcjonować.

Pierwszeństwo celów w jakimś momencie zależy od czterech procesów:

• Aktualna sytuacja może aktywizować cele

• Cele mogą aktywizować powiązane z nimi cele

• Gotowość celu maleje z czasem, co zmniejsza jego priorytet

• Cel może tłumaczyć inne cele, zmniejszając ich priorytet

Podstawowe cele społeczne oraz cele, do których jednostka często dąży, mogą być chronione aktywne i zawsze gotowe, by wpływać na jej myśli i działania.

System reprezentacji poznawczych: nasz obraz siebie i świata

Egzemplarz – umysłowa reprezentacja konkretnego wydarzenia, obiektu lub osoby

Wspomnienia zmysłowe – dotyczą widoków, zapachów, dźwięków, smaków i wrażeń dotykowych

Schemat – umysłowa reprezentacja obejmują ogólne cechy pewnej klasy wydarzeń, obiektów lub osób

Skrypty – umysłowa reprezentacja sekwencji działań, oczekiwanych w konkretnej sytuacji lub w ramach pewnego wydarzenia

Uogólnione skrypty umysłowe

• Ludzie zauważają się

• Przyłapują się na wzajemnym obserwowaniu, po czym uśmiechają się do siebie

• Wypytują jedno o drugie wspólnych znajomych

• Starają się o ponowne „przypadkowe” spotkanie

• Proszę znajomego, by ich sobie przedstawił

• Zaczynają rozmowę, szukając wspólnych zainteresowań

• Jedno z nich prosi drugie o numer telefonu i w końcu umawiają się na randkę

Koncepcja Ja (autoschemat) – reprezentacja umysłowa obejmująca nasze poglądy i przekonania na temat siebie samych

Proces autopercepcji – proces, w którym ludzie obserwują własne zachowania, aby na ich podstawie wnioskować o cechach wewnętrznych, takich jak cechy osobowości, zdolności i postawy

Proces odbitej oceny – proces, w którym ludzie poznają siebie, wyobrażając sobie, co myślą o nich inni

Porównania społeczne – proces, w którym ludzie poznają samych siebie, porównując swoje zdolności, postawy i przekonania ze zdolnościami, postawami i przekonaniami innych ludzi

Przekonania i obrazy, jakimi określamy nas samych i innych, nazywane są reprezentacjami umysłowymi. Obejmują one egzemplarze, schematy i skrypty.

Reprezentacja nas samych nazywana jest koncepcją Ja lub autoschematem. Koncepcję Ja tworzymy, obserwują innych, wyobrażając sobie, jak widzą nas inni, oraz porównując siebie z innymi.

Reprezentacje uaktywniają się tak samo, jak cele: poprzez aktywizowanie sytuacyjne lub aktywizowanie przez skojarzone reprezentacje umysłowe. Podobnie jak w wypadku celów, dostępność danej reprezentacji również słabnie z czasem i może być tłumiona przez inne reprezentacje.

Reprezentacje pełnią kilka ważnych funkcji. Są „materiałem wyjściowym”, na podstawie którego podejmujemy decyzje i formułujemy opinie. Mówią nam też, czego możemy oczekiwać od świata społecznego – na co zwracać uwagę, jak interpretować niejednoznaczne wydarzenia oraz jak wchodzić w interakcje z innymi. Reprezentacje łączą również otoczenie społeczne z naszymi motywacjami i celami, przekazując wymagania świata zewnętrznego systemowi motywacyjnemu.

System afektywny: uczucia

Afekt – nasze uczucia wobec siebie samych i wydarzeń w otaczającym nas świecie

Postawy – przychylne lub nieprzychylne uczucia wobec konkretnych osób, obiektów, wydarzeń lub idei

Samoocena – nasza postawa wobec siebie samych

Emocje – stosunkowo silne uczucia charakteryzujące się pobudzeniem fizjologicznym oraz złożonymi procesami poznawczymi

Nastroje – względnie długotrwałe i rozproszone uczucia, nieskierowane na pojedynczy, konkretny obiekt

Warunkowanie klasyczne – proces, w którym ludzie kojarzą nowe obiekty lub wydarzenia z uprzednio doświadczanymi uczuciami

Warunkowanie sprawcze – proces, w którym ludzie uczą się poprzez otrzymywanie kary lub nagrody

Uczenie się przez obserwację – proces, w którym ludzie uczą się, obserwując, jak inni są nagradzani lub karani

Myślenie kontrfaktyczne – proces wyobrażania sobie innego rodzaju wypadków, rozważania w rodzaju „co by było gdyby…”

Afekt jest słownym używanym przez psychologów, aby opisać uczucia ludzi wobec siebie samych oraz wobec wydarzeń w świecie zewnętrznym. Uczucia dzielą się na postawy, emocje i nastroje.

Aby ocenić, co czują inni ludzie, psycholodzy używają metod samoopisowych, wskaźników behawioralnych oraz miar fizjologicznych.

Wpływ na uczucia wywierają miliony czynników. Czynniki biologiczne oddziałują na struktury mózgu, autonomiczny system nerwowy, biochemię organizmu oraz wyraz twarzy. Uczucia są również są również kształtowane przez indywidualne doświadczenia – warunkowanie klasyczne, warunkowanie sprawcze oraz uczenie się przez obserwację, a także przez procesy kulturowe. Uczucia osoby zależą też od jej myśli, a ściślej, od oceny własnej sytuacji.

Uczucia i motywacje są ze sobą ściśle powiązane. Uczucia zwracają naszą uwagę na zmianę sytuacji, pozwalając przestawić się na inne cele. Dają nam znać, kiedy nie osiągnęliśmy zamierzonego celu, a kiedy stopniowo się do niego zbliżamy. Czasem uczucia są też celem samym w sobie, jak wówczas, gdy chcemy poprawić sobie nastrój.

Uczucia są również ściśle powiązane z reprezentacjami umysłowymi. Kiedy reprezentacja jest aktywowana, uaktywniają się również związane z nią uczucia. Co więcej, ludzie mają skłonność do przypominania sobie wydarzeń pasujących do ich aktualnego nastroju, a stopień złożoności koncepcji Ja wpływa na intensywność, z jaką przeżywamy sukcesy i porażki.

System motywacyjny, system reprezentacji umysłowych i system afektywny łącznie określają to, kim jest osoba wkraczająca w sytuację społeczną.

Od osoby do zachowania

• Ludzie wybierają sytuacje. Ludzie są skłonni wybierać zawody i miejsca pracy, które odpowiadają ich potrzebom i uzdolnieniom.

• Sytuacje wybierają ludzi. Pracodawcy szukają określonego rodzaju ludzi na wolne stanowiska.

• Skupienie uwagi określa aspekt sytuacji ważny dla danej osoby. Uwaga działa jak reflektor punktowy, oświetlając aspekty sytuacji najbardziej istotne z punktu widzenia celów osoby.

• Różne sytuacje aktywizują różne aspekty osoby.

• Różni ludzie reagują inaczej na tę samą sytuację.

• Ludzie mogą zmieniać swoje sytuacje.

• Sytuacje mogą zmieniać ludzi.

Z wczesnych badań wynikało, że aspekty osoby, takie jak cechy osobowości i postawy, odgrywają małą rolę w kształtowaniu zachowań. Te prowokujące tezy zainicjowały dalsze badania, które udowodniły istnienie silnych związków pomiędzy osobą a zachowaniem i pozwoliły lepiej je poznać.

Kiedy aspekty osoby i zachowania są właściwie mierzone, związek pomiędzy osobą a zachowaniem staje się bardziej widoczny.

Centralne aspekty osoby mają większy wpływ na zachowanie niż aspekty poboczne.

Zachowanie jest kształtowane przez interakcję pomiędzy różnymi aspektami osoby, a nie tylko przez pojedyncze aspekty.

Osoba i sytuacja wchodzą w różnorodne interakcje, kształtujące zachowania.