ZANIECZYSZCZENIE ŚRODOWISKA jest to stan wynikający z wprowadzenia do powietrza, wody lub gruntu albo nagromadzenia na powierzchni ziemi substancji stałych, ciekłych lub gazowych w takich ilościach lub w takim składzie, że może to ujemnie wpływać na zdrowie człowieka, przyrodę ożywioną, klimat, glebę, wodę lub powodować inne niekorzystne zmiany.
Zanieczyszczenia środowiska mogą być spowodowane przez źródła naturalne (np. wulkany) lub sztuczne (spowodowane działalnością człowieka), które następują w wyniku nie zamierzonej, ale systematycznej działalności człowieka, polegającej na ciągłej emisji czynników degradujących środowisko lub są następstwem awarii będącej przyczyną nagłego uwolnienia zanieczyszczeń.
Oceny stanu środowiska dokonuje się w odniesieniu do stanu naturalnego bez względu na to, czy jego zmiany są spowodowane przez substancje lub oddziaływania, dla których ustalono poziom stężeń dopuszczalnych.
Rodzaje zanieczyszczeń środowiska
Zanieczyszczenia środowiska dzielą się na:
• Zanieczyszczenie powietrza - występowanie w atmosferze różnych substancji w takiej koncentracji i przez tak długi czas, że prowadzi do szkodliwych konsekwencji dla zdrowia lub samopoczucia ludzi, dla organizmów żywych albo do uszkodzeń obiektów nieożywionych (np. przez korozję)
• Zanieczyszczenia wody - zmiany cech fizycznych, chemicznych i biologicznych, uniemożliwiające wykorzystanie wód do celów pitnych lub gospodarczych
• Zanieczyszczenia gleby - zmiana cech gleby uniemożliwiająca jej normalne użytkowanie
• Skażenia promieniotwórcze - to skażenie wody, gleby lub powietrza substancjami promieniotwórczymi, np. uranem powstałe przeważnie podczas awarii elektrowni jądrowej, wybuchu bomby atomowej, itp.
• Zanieczyszczenie hałasem - to zanieczyszczenie spowodowane dużą emisją hałasu przez urządzenia mechaniczne, np. samoloty, samochody, itp; jest typowe dla środowiska miejskiego
• Zanieczyszczenie krajobrazu - polega na zmniejszeniu wartości estetycznych otoczenia przez ingerencję człowieka, np. hałdy
• Zanieczyszczenie światłem - to emisja światła, która przeszkadza przeważnie w żerowaniu zwierzętom
Smog - to mieszanka pary wodnej, bądź też mgły z dymem. Powstaje przez skumulowanie się znacznej ilości zanieczyszczeń na niewielkim obszarze (np. w mieście). Muszą temu sprzyjać bezwietrzne warunki pogodowe. Jest groźnym zjawiskiem, dlatego w miastach i okręgach przemysłowych prowadzi się ciągły monitoring stopnia zanieczyszczenia powietrza.
Rozróżniamy dwa typy smogów:
Siarkowy, zwany też Londyńskim;
Fotochemiczny, zwany też Los Angeles.
Jak powstaje smog
Powietrze jest specyficzną strefą. Zanieczyszczenia w niej będące mogą się z łatwością przemieszczać. Zależne jest to od wysokości emitora (np. komina) i panujących warunków meteorologicznych. Unoszone zanieczyszczenia po pewnym czasie ulegają sorpcji (osiadają na powierzchni ziemi) lub są sprowadzane na nią wraz z opadem. Te, których średnica jest poniżej 200mm unoszą się dłużej przyjmując postać aerozoli. Te o średnicy nie większej niż 20mm zazwyczaj usuwa opad, cięższe przyciąga siła ciężkości. Powietrze podlega ciągłemu mieszaniu; jeśli ukształtowanie terenu jest niekorzystne, na dodatkowo niewielkim terenie (np. miasto), a dzień bezwietrzny może dojść do kumulacji zanieczyszczeń i powstania tzw. smogu.
EFEKT CIEPLARNIANY
Atmosfera ziemska zatrzymuje promieniowanie słoneczne niczym szyby szklarni. Słońce ogrzewa ziemię, a powstałe w ten sposób ciepło - w postaci promieniowania podczerwonego, gdyż gazy cieplarniane pochłaniają je i częściowo kierują znów ku ziemi, powodując dalsze nagrzewanie jej powierzchni. Ze wszystkich gazów wytwarzanych przez ludzkość dwutlenek węgla jest głównym sprawcą efektu cieplarnianego.
Gwałtowny wzrost jego koncentracji w atmosferze następuje wskutek spalania drewna i paliw pochodzenia organicznego: węgla kamiennego, ropy naftowej i gazu ziemnego.
W atmosferze zidentyfikowano ponad 30 gazów szklarniowych.
Największe znaczenie mają: dwutlenek węgla, metan, ozon, tlenki azotu oraz freony. Rozwijający się przemysł powoduje wzrost koncentracji gazów szklarniowych w atmosferze.
Udział dwutlenku węgla w powstawaniu efektu cieplarnianego wynosi 50%.
Na drugim miejscu jest metan (18%).
Trzecie miejsce zajmuje ozon (12%), sześcioprocentowy wpływ przypisuje się tlenkom azotu.
Na piątym miejscu lokują się freony, których ilość w atmosferze jest niewielka, ale są one 10 do 20 tysięcy razy efektywniejsze w pochłanianiu ciepła od dwutlenku węgla. Ogólnie wzrost temperatury nad lądem będzie większy niż nad oceanami.
Przewiduje się:
przesunięcie stref klimatycznych i progresywne ograniczenie powierzchni lasów borealnych, wyeliminowanie zbiorowisk tundry, rozszerzenie areału pustyń i stepów. Lasy borealne, tundra oraz ekosystemy stref suchych i półsuchych są szczególnie wrażliwe na zmiany klimatu. Można się spodziewać przesunięcia granic stref klimatyczno - roślinnych o kilkaset kilometrów ku biegunom. Spowoduje to rewolucję w rolnictwie, ponieważ główne rejony upraw w strefie umiarkowanej przesuną się na terytorium środkowej Kanady i Syberii, charakteryzujące się glebami nieodpowiednimi dla intensywnej produkcji rolnej.
topnienie wiecznej zmarzliny na obszarach tundry w Azji i Ameryce Północnej, co spowoduje dodatkową produkcję gazów cieplarnianych.
wzrost poziomu mórz i oceanów, nawet o 40 metrów do roku 2030, na skutek topnienia się olbrzymich mas lodów pokrywających Antarktydę i Arktykę. W Polsce zagrożone są między innymi: Szczecin, Koszalin, Słupsk, większość Gdyni i Gdańska oraz Elbląg. Do dziesięciu państw świata najbardziej zagrożonych wzrostem poziomu oceanu światowego należą: Bangladesz, Egipt, Indonezja, Maledywy, Mozambik, Pakistan, Senegal, Tajlandia i Gambia
Dziura ozonowa
Ozon, forma tlenu z trzema atomami, w większym stężeniu jest szkodliwy dla zdrowia. Kiedy gaz ten występuje blisko powierzchni Ziemi, współuczestniczy w tworzeniu smogu i kwaśnego deszczu. Kwaśny deszcz to opady deszczu lub śniegu o pH niższym niż 5,6. Niskie wartości pH spowodowane są obecnością silnych kwasów (kwas siarkowy, azotowy), które stanowi produkty spalania paliw kopalnych (węgla kamiennego i brunatnego). To jedyny gaz w atmosferze, który zatrzymuje nadmiar promieniowania ultrafioletowego. Jest jednakże bardzo nietrwała formą, jego trójatomowe cząsteczki rozpadają się łatwo w reakcjach chemicznych z chlorem.
Dziury w powłoce ozonowej, powstają zarówno nad Antarktydą, jak i w szerokościach północnych. Dociera większa dawka promieni ultrafioletowych. Promieniowanie to zabija fitoplankton i skorupiaki, stanowiące początek oceanicznego łańcucha pokarmowego.
Powoduje mutacje oraz wywołuje u ludzi zaćmę oraz raka skóry.
W latach siedemdziesiątych stwierdzono wzrost liczby atomów chloru na wysokościach od 20 do 30 kilometrów. Ich głównym źródłem są freony. Ich przydatność odkryto w systemach chłodniczych. Potem pojawiły się następne zastosowania przy produkcji lakierów, w przemyśle kosmetycznym i medycznym.
Kwaśne deszcze niszczą przede wszystkim drogi wodne, natomiast do umierania drzew - według licznych opinii - bardziej przyczynia się ozon. Problem kwaśnych opadów jest szczególnie poważny w Europie Środkowej, gdzie następuje intensywne zamieranie drzew iglastych, głównie świerków. Karkonosze to jeden z najbardziej zagrożonych kwaśnymi opadami rejonów w Polsce.
Gleba to część skorupy ziemskiej bardzo podatna na skażenia. Zanieczyszczenia w niej nie mogą się rozprzestrzenić na ogromne obszary, tak jak w wodzie czy powietrzu, tylko skupiają się na małych obszarach. Dlatego gleba, w przeciwieństwie do powietrza czy wody, oczyszcza się samoczynnie dopiero po wielu setkach lat. Dodatkowo gleba przyjmuje zanieczyszczenia zarówno w postaci opadów z powietrza, jak i z wody przepływającej przez nią.
Bardzo dużym źródłem szkodliwych dla gleby substancji są sztuczne nawozy azotowe, fosforowe i potasowe, stosowane w rolnictwie. W ograniczonych ilościach nawozy te dostarczają glebie niezbędnych minerałów, jednak nadmierne ich stosowanie powoduje skażenia zarówno gleby, jak i wody. Oprócz sztucznych nawozów stosuje się w rolnictwie również różnego rodzaju pestycydy i insektycydy - środki chwastobójcze i owadobójcze. Zawierają one związki, które bardzo niekorzystnie wpływają na stan gleby.
Wody zanieczyszczają głównie bakterie i inne organizmy występujące w zwiększonej ilości niż naturalnie w czystych wodach oraz różnego rodzaju substancje chemiczne. Skład chemiczny zanieczyszczeń zależy od czynników naturalnych i antropogenicznych. Czynniki naturalne to np.: rozwój i obumieranie organizmów wodnych czy wypłukiwanie substancji z gleb i skał. Organiczne i nieorganiczne substancje chemiczne mogą mieć postać roztworów, zawiesin i roztworów koloidalnych. Jeżeli chodzi o zanieczyszczenia pochodzenia antropogenicznego, najczęstsze są pestycydy, węglowodory, substancje powierzchniowo czynne, fenole oraz metale ciężkie takie jak ołów, kadm, rtęć czy chrom. Niebezpieczne są również wody o podwyższonej temperaturze, które szkodzą szczególnie wodom stojącym lub o małej przepływowości. Wody ulegają też eutrofizacji, czyli nadmiernemu namnożeniu się mikroorganizmów. Najgroźniejsze są substancje refrakcyjne, czyli zanieczyszczenia antropogeniczne bardzo trwałe i praktycznie nie ulegające rozkładowi w środowisku wodnym. Zanieczyszczenia antropogeniczne przede wszystkim niszczą organizmy wodne. Najwięcej zanieczyszczeń odpowiedzialnych za te zniszczenia dostaje się do wód wraz ze ściekami.
Zagrożenie ekologiczne a zdrowie człowieka
Wyniku badań i obserwacji stwierdzono, że niektóre choroby lub dolegliwości ludzi mogą być związane z oddziaływaniem zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego.
Do schorzeń takich należą:
• choroby układu oddechowego: zapalenie błony śluzowej jamy nosowej, gardła, oskrzeli, nowotwory płuc
• zaburzenia centralnego układu nerwowego: bezsenność, bóle głowy, złe samopoczucie
• choroby oczu, zapalenie spojówek oka
• reakcje alergiczne ustroju
• zaburzenia w układzie krążenia, choroby serca
Zanieczyszczenie środowiska nie jest obojętne dla zdrowia człowieka. Szczególnie narażone na wszelkie niedogodności, także i na zagrożenia ekologiczne są dzieci, ich delikatne organizmy.
Jednym z takich zagrożeń jest bliskość składowania odpadów. Może ona być powodem różnych problemów zdrowotnych. Potencjalne skutki zdrowotne to:
· wady wrodzone;
· zaburzenia płodności;
· niektóre choroby nowotworowe;
· zaburzenia immunologiczne;
· zaburzenia pracy nerek;
· zaburzenia czynności wątroby;
· zaburzenia układu oddechowego;
· zaburzenia neurologiczne.
Dzieci mieszkające w odległości do 3 km od wysypiska śmieci częściej cierpią na bóle głowy, brzucha, biegunki, częściej mają różne zmiany skórne (m.in. rumień), skarżą się na bóle gardła, bóle stawowe; częściej chorują też na astmę oskrzelową i alergię. U niektórych z nich stwierdzono też zmiany błony śluzowej i w uzębieniu oraz nieprawidłową klatkę piersiową, nieprawidłowe krzywizny kręgosłupa itd.
Inną przyczyną poważnych kłopotów zdrowotnych dzieci, a wynikającą z zanieczyszczenia środowiska, jest nadmierna obecność fluoru w powietrzu. Przedostaje się on do atmosfery przed wszystkim na skutek działalności człowieka. Winowajcami są głównie huty aluminium, zakłady produkujące nawozy sztuczne i pasze, a także zakłady produkujące szkliwa krzemianowe i inne.
Powietrze rozprowadza fluor do wszystkich elementów środowiska, a tam może się on bez przeszkód kumulować. Na zanieczyszczenie powietrza fluorem wpływa również ukształtowanie terenu, kierunek i siła wiatru oraz ilość opadów atmosferycznych. Dlatego w pewnych rejonach jest ono wyższe. Poza tym w Polsce, w porównaniu z innymi krajami, jest w ogóle bardzo wysokie. Szczególnie „przoduje” pod tym względem Pomorze.
Fluor może powodować wiele niekorzystnych zmian w organizmie, m.in.:
· zmiany w nerkach, jelitach i wątrobie;
· bóle i zesztywnienia kręgosłupa;
· w łożysku ciężarnych kobiet - zaburzenia rozwoju płodu;
· a potem - niską masę urodzeniową dziecka, co zmniejsza jego szansę przeżycia;
· zaburzenia rozwoju dzieci mieszkających w rejonach występowania wysokiego stężenia fluoru;
· obniżenie ilorazu inteligencji u osób stale podtruwanych;
· zgon dziecka - po spożyciu pasty do zębów z fluorem w ilości ok. pół tubki.
Jednym z największych zagrożeń, jeśli chodzi o zanieczyszczenie środowiska w Polsce, jest ołów. Dotyczy to szczególnie obszarów mocno zurbanizowanych i uprzemysłowionych.
Stężenie ołowiu w atmosferze jest przyczyną całego szeregu problemów zdrowotnych. Są wśród nich:
· zaburzenia emocjonalne, między innymi agresja, nadpobudliwość;
· zaburzenia mowy;
· zaburzenia słuchu.
Aby im zapobiec bądź przynajmniej zniwelować ich skutki, potrzebna jest odpowiednia edukacja rodzin, wdrożenie prawidłowych nawyków higienicznych, w tym zdrowego odżywiania. Do tych działań muszą włączyć się nie tylko rodzicie, ale i lekarze, pielęgniarki, higienistki w szkołach, a także pracownicy socjalni. Niezbędna jest także pomoc władz samorządowych. Formą, która poza edukacją przynosi najlepsze rezultaty, są wyjazdy profilaktyczno-lecznicze.