Cykl życia produktu

Nieustanny rozwój cywilizacyjny sprawia, że zmienia się sposób myślenia o naszych produktach oraz metodach ich produkcji. Należy spojrzeć na produkt w sposób całościowy, tzn. wziąć pod uwagę wszystkie etapy/fazy cyklu jego życia, gromadzić informację od samego początku, tj. od momentu pozyskiwania surowców (np. ropy naftowej, węgla, drewna), a także analizować wszystkie inne elementy cyklu życia produktu, tj.: produkcję, transport, sposób użytkowania przez konsumenta i wreszcie usuwanie odpadów.

Do badań nad cyklem życia produktu stosuje się metodę, zwaną: Oceną Cyklu Życia Produktu (ang. Life Cycle Assessment — LCA), która cieszy się szerokim uznaniem tak w branży, jak i wśród władz.

Nazwa LCA została wprowadzona na konferencji w Vermont w roku 1990. Na konferencji tej stwierdzono, że dla każdego produktu poddanego analizie konieczne jest ilościowe określenie materiałów i energii zużytych podczas produkcji, eksploatacji, końcowego zagospodarowania, jak i ocena oddziaływania na środowisko.

Ekologiczna Ocena Cyklu Życia (LCA) jest nową techniką zarządzania środowiskowego. Jednym z jej głównych założeń jest oszacowanie potencjalnego wpływu produktu na środowisko w całym okresie jego istnienia - „od kołyski po grób”. Wyrażenie „produkt” może oznaczać: dany wyrób, cały proces produkcji lub użytkowania wyrobu, jak i usługę.

LCA uwzględnia wydobycie i przetwórstwo surowców mineralnych, proces produkcji wyrobu, dystrybucję, użytkowanie, wtórne wykorzystanie, recykling oraz końcowe zagospodarowanie i transport.

Definicja wg UNEF:

„LCA jest procesem oceny efektów, jaki dany wyrób wywiera na środowisko podczas całego życia, poprzez wzrost efektywnego zużycia zasobów i zmniejszenie obciążeń środowiska (liabilities). Ocena wpływu na środowisko może być prowadzona zarówno dla wyrobu jak i dla funkcji. LCA jest traktowane jako „analiza od kołyski do grobu”. Podstawowymi elementami LCA są: (1) zidentyfikowanie i ocena ilościowa obciążeń środowiska, tj. zużytych materiałów i energii oraz emisji i odpadów wprowadzanych do środowiska, (2) ocena potencjalnych wpływów tych obciążeń oraz (3) oszacowanie dostępnych opcji w celu zmniejszenia obciążeń.”

W odniesieniu do zrównoważonego rozwoju ważne jest uwzględnienie całego cyklu życia produktu. Należy przyjrzeć się procesowi produkcji (koncepcja, wytwarzanie, pakowanie, dystrybucja), a także sposobowi używania produktu, biorąc pod uwagę wpływ na zdrowie ludzi, wykorzystanie zasobów oraz konsekwencje ekologiczne (woda, energia, odpady).

Np. w przypadku detergentów i  środków czystości przy dokonywaniu tej oceny uwzględnia się takie elementy, jak surowce do produkcji, dystrybucja, stosowanie i utylizacja.

Po konferencji w Vermont całokształt zagadnień związanych z LCA stał się powszechnie znanym w skali międzynarodowej. Dlatego też zaczęto dążyć do ujednolicenia metodologii Ekologicznej Oceny Cyklu Życia. Starania te zostały zapoczątkowane przez SETAC (Society of Enviromental Toxicology and Chemistry - Towarzystwo Toksykologii i Chemii Środowiskowej), a w roku 1993 zostały podjęte przez ISO (International Organisation for Standardization - Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna).

Rezultatem tych działań było ujęcie czterech faz LCA w grupę norm ISO serii 14040x:

• Określenie celu, zakresu, zasad i struktury (PN-EN ISO 14040 (Goal and Scope Definition)- polega na ustaleniu skąd pochodzą i w co są przetwarzane materiały oraz energia w kolejnych fazach procesu.

• Analiza zbioru wejść i wyjść (PN-EN ISO 14041 (LCI - Life Cycle Inventory)- obejmuje proces gromadzenia danych oraz ich analizę. Analiza materiałów na wejściu oraz produktów i odpadów na wyjściu prowadzona jest dla każdego jednostkowego etapu procesu.

• Ocena wpływu cyklu życia (PN-EN ISO 14042 (LCIA - Life Cycle Impact Assessment)- ma za zadanie określenie powiązań środowiskowych wszystkich wejść i wyjść opisanych w poprzednim etapie oraz oszacowanie wielkości wpływu całego cyklu życia wyrobu na środowisko. Dużo kontrowersji przy tym etapie budzi fakt, że jest on bardzo subiektywny i ustalanie wagi czynników oraz zależności pomiędzy poszczególnymi czynnikami zależy głównie od zespołu dokonującego oceny.

• Interpretacja wyników (PN-EN ISO 14043- Life Cycle Interpretation)- na tym etapie formułuje się ostateczne wnioski z przeprowadzonej analizy zgodnie z określonym celem. Na podstawie wymienionych we wnioskach elementów stwarzających największe zagrożenie, ustala i wdraża się działania minimalizujące te zagrożenia dla środowiska.

Mimo, iż w Polsce LCA jest nadal pewną nowością, zainteresowanie nim w ostatnim czasie wyraźnie wzrasta. Od kilku lat zajmują się tym zagadnieniem głównie ośrodki naukowe m.in.: Katedra Technologii i Ekologii Wyrobów na Wydziale Towaroznawstwa Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Pracownia Badań Strategicznych przy Instytucie Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN w Krakowie oraz Katedra Ekologii Produktów na Wydziale Towaroznawstwa Akademii Ekonomicznej w Poznaniu.

Za granicą LCA cieszy się popularnością od wielu lat. Jest wiele międzynarodowych firm, które opierają rozwój swoich produktów (usług) na LCA lub jej podobnym narzędziu. Firmy te reprezentują różne obszary działalności:

• usługi finansowe (Allianz, Zurich Financial),

• produkty konsumpcyjne (Nestle, Philip Morris, Procter&Gamble, Unilever),

• elektroniczne (ABB, Fujitsu, HP, Hitachi, IBM, Motorola, Siemens, Sony, Toshiba),

• maszyny robocze (ITT Flygt, Grundfos),

• wyroby chemiczne i farmaceutyczne (BASF, Bayer, DuPont, Johnson&Johnson, Henkel),

• przemysł samochodowy (BMW, Boeing, Fiat, Ford, GM, Honda, Nissan, Peugeot, Toyota, Volksvagen),

• przemysł budowlany (Rockwool).

Analiza Oceny Cyklu Życia wyrobów posiada szeroki zakres zastosowań.

Może służyć do tworzenia strategii w zakresie logistyki wyrobów i ich opakowań, czy na przykład do projektowania wyrobów lub procesów. Wyniki badań LCA można uwzględniać przy modernizacji lub optymalizacji istniejących przedsięwzięć i przy tworzeniu nowych, bardziej przyjaznych środowisku inwestycji.

Niemniej jednym z najważniejszych zastosowań analizy LCA jest możliwość identyfikacji oraz oceny oddziaływania na środowisko konkretnego wyrobu lub procesu technologicznego w całym cyklu życia, bądź też w poszczególnych jego etapach: wydobycia surowców, produkcji wyrobu, użytkowania oraz końcowego zagospodarowania. LCA pozwala także na porównanie alternatywnych produktów i technologii wytwarzania i wskazanie, które z nich są bardziej czyste ekologicznie.

Wprowadzenie w połowie lat 90. XX wieku i opisanie techniki LCA przez Międzynarodową Organizację Normalizacyjną w grupę norm ISO serii 14040x może sprawić, że stanie się ona najistotniejszym narzędziem ułatwiającym uzyskanie certyfikatu zgodności produkcji produktu, czy usługi z wymaganiami normy ISO 14001.

LCA jest szansą dla przedsiębiorstw, a zainteresowanie metodami mogącymi przyczynić się do obniżenia niekorzystnego oddziaływania na środowisko jest dobra reklamą dla danego przedsiębiorstwa i na pewno niemałym atutem marketingowym.

Łańcuch cyklu życia - od pozyskania zasobów przez produkcję i konsumpcję aż po usuwanie odpadów

Wykonały: Natalia Antoniewska, Agnieszka Cach, Anna Wapińska, Magdalena Wilk

---