JEDNOLITY RYNEK EUROPEJSKI

Utworzenie rynku wewnętrznego charakteryzującego się swobodnym przepływem towarów, usług i czynników produkcji na obszarze krajów wchodzących w skład Wspólnot Europejskich zostało przewidziane w traktacie rzymskim. W 1985 r. przewodniczący Komisji Europejskiej Jacques Delors przedstawił program wprowadzenia europejskiego rynku wewnętrznego. Strategia dojścia do jednolitego rynku została określona przez Komisję w „Białej Księdze”. Aby zwiększyć szanse na sukces w tworzeniu jednolitego rynku wewnętrznego dokonano zmiany w traktacie założycielskim EWG. 17 lutego 1986 r. w Luksemburgu został podpisany Jednolity Akt Europejski, który wszedł w życie 1 lipca 1987 r. Uzupełnił on Traktat o EWG o artykuł mówiący, że Wspólnota podejmie działania konieczne do utworzenia rynku wewnętrznego, do 31 grudnia 1992 r. Jednolity rynek wewnętrzny został zdefiniowany jako obszar bez granic wewnętrznych, na którym zostaje zapewniony swobodny przepływ towarów, osób, usług i kapitału. Wspólny rynek charakteryzujący się liberalizacją przepływu towarów, usług, kapitału i ludzi na obszarze Wspólnoty wymagał zniesienia wielu ograniczeń w przepływie towarów, które pozostały po wprowadzeniu unii celnej, a więc wyeliminowania kontroli granicznej, ujednolicenia zróżnicowanych standardów technicznych, zharmonizowaniu zasad poboru podatków, ujednolicenia warunków dostępu firm do rynków publicznych itp. Wprowadzenie koncepcji wspólnego rynku wymagało również zniesienia barier przepływu usług i kapitału, a także stworzenia sprzyjających warunków swobodnego przemieszczania się ludzi.

Dążenie władz Wspólnot do utworzenia wspólnego rynku wewnętrznego wynikało z chęci przezwyciężenia negatywnych zjawisk w gospodarce Wspólnot, takich jak: osłabienie tempa wzrostu gospodarczego, pogłębiająca się luka technologiczna między Wspólnotą a Stanami Zjednoczonymi i Japonią, niska dynamika inwestycji, wysokie bezrobocie itp.

Wprowadzenie w życie koncepcji jednolitego rynku europejskiego miało służyć stworzeniu korzystniejszych warunków funkcjonowania przedsiębiorstw na obszarze Wspólnoty. Wśród spodziewanych korzyści z tego tytułu za najważniejsze należy uznać:

• możliwość zwiększenia skali produkcji w związku z dostępem firm do szerszego rynku zbytu

• możliwość obniżenia kosztów produkcji wynikająca ze zwiększenia skali produkcji

• konieczność wprowadzenia przez firmy postępu technicznego, technologicznego i organizacyjnego w związku ze zwiększoną presją konkurencyjną

• wymuszenie przez konkurencje wyższej jakości produktów

• możliwość dostępu firm do zamówień publicznych na szerszym rynku

• zmniejszenie zniekształceń konkurencji wynikających ze zróżnicowania systemów podatkowych i krajowych systemów protekcjonizmu

• zmniejszenia kosztów działalności firm w związku z liberalizacją [przepływu kapitału

• łatwiejszy dostęp firm do kapitału

Pozytywne zmiany w warunkach funkcjonowania firm na jednolitym rynku europejskim miały sprzyjać osiąganiu korzyści w skali Wspólnoty.

W skali makroekonomicznej spodziewano się osiągnąć takie korzyści, jak:

• wzrost inwestycji

• podwyższenie dynamiki wzrostu gospodarczego

• wzrost zatrudnienia

• obniżenie ogólnego poziomu cen

• zmniejszenie wydatków publicznych

• poprawa salda bilansu płatniczego

• poprawa alokacji czynników produkcji w dłuższej perspektywie

• poprawa konkurencyjności Wspólnoty w stosunku do krajów trzecich

Pomyślną realizację strategii wspólnego rynku umożliwiła rezygnacja ze szczegółowego ujednolicania przepisów prawa i przyjęcie zasady wzajemnego uznania. Zgodnie z nowym podejściem Rada UE określa tylko podstawowe wymogi dotyczące bezpieczeństwa, ochrony zdrowia, ochrony środowiska i konsumentów, natomiast ustalenie szczegółów ich praktycznego stosowania przekazywane jest europejskim instytucjom normującym. Regulacje narodowe, które nie dotyczą warunków podstawowych, nie są przedmiotem kontroli Wspólnoty, lecz podlegają zasadzie wzajemnego zaufania.

Jednolity rynek wewnętrzny opiera się na czterech podstawowych filarach, są to:

• swoboda przepływu towarów,
- swoboda przepływu osób,
- swoboda przepływu usług,
- swoboda przepływu kapitału.

3.1. Swobodny przepływ towarów

Utworzenie wspólnego rynku wymagało zniesienia ceł pomiędzy krajami członkowskimi oraz barier technicznych (zróżnicowane normy, standardy, przepisy), fiskalnych (różne systemy podatkowe) i fizycznych (kontrole graniczne). Bariery celne zostały zniesione w połowie 1968 r. 1 lipca 1968 r. ustalono także wspólną taryfę celną wobec krajów trzecich. Aby umożliwić swobodny przepływ towarów, zniesiono wszelkie ograniczenia ilościowe (zakazy importu i eksportu, kontyngenty) oraz środki równoważne ograniczeniom ilościowym np. regulacje dotyczące norm technicznych, składu produktu, rodzaju opakowania itp. Wszystkie towary na rynku Unii podlegają tym samym normom i wymogom certyfikacyjnym i powinny być obłożone takimi samymi podatkami.

Zasada wolnego przepływu towarów dotyczy zarówno wyrobów przemysłowych, jak i produktów rolnych oraz spożywczych. Wszystkie towary, które są produkowane i sprzedawane w jednym z krajów członkowskich zgodnie z tamtejszymi przepisami, mogą być oferowane także w innych krajach Wspólnoty. Ograniczenia przywozu, wywozu lub tranzytu mogą zostać wprowadzone jedynie pod warunkiem, że wymagają tego: względy moralności publicznej, porządku i bezpieczeństwa publicznego, ochrona zdrowia i życia ludzi, ochrona zwierząt i roślin, ochrona majątku narodowego posiadającego wartość artystyczną, historyczną lub archeologiczną oraz ochrona własności przemysłowej i handlowej. Wymienione zakazy i ograniczenia nie powinny jednak stanowić środka samowolnej dyskryminacji, ani utajonego ograniczania handlu między członkami Wspólnoty.

3.2. Swobodny przepływ osób

Mieszkańcy Wspólnoty mają zapewnione prawo do pracy, osiedlenia się, życia, korzystania ze świadczeń socjalnych oraz do minimum pomocy na rzecz integracji w wybranym przez siebie kraju bez względu na przynależność państwową.

Swoboda poruszania się pracowników obejmuje prawo do:

• przyjmowania zaoferowanej pracy,
- swobodnego przenoszenia się w tym celu w obrębie terytoriów państw członkowskich Wspólnoty,
- przebywania w jednym z państw członkowskich Wspólnoty w celu podjęcia tam zatrudnienia,
- zamieszkania po podjęciu zatrudnienia na terytorium jednego z państw członkowskich Wspólnoty.

Postanowienia te nie odnoszą się jednak do zatrudnienia w administracji publicznej.

Prawo pobytu mają nie tylko osoby aktywne ekonomicznie (pracujący lub poszukujący pracy) i ich rodziny, ale także studenci, emeryci i pozostali obywatele państw członkowskich, pod warunkiem, że posiadają oni wystarczające środki na utrzymanie oraz ubezpieczenie zdrowotne. Obywatele z innego kraju członkowskiego mają prawo do takiego samego traktowania jak pracownicy krajowi, prawo do równego wynagrodzenia i do korzystania z instytucji kształcenia. Unijne regulacje gwarantują także prawo do udziału we wszystkich świadczeniach socjalnych, także w dziedzinie edukacji i ochrony zdrowia (ulgi, zasiłki, stypendia itp.) oraz wzajemne uznawanie dyplomów. Oznacza to zniesienie wszelkiej dyskryminacji wobec pracowników państw członkowskich Wspólnoty, stosowanej ze względu na obywatelstwo w dziedzinie zatrudnienia, płac oraz innych warunków pracy.

3.3. Swobodny przepływ usług

Usługi to świadczenia wykonywane w ramach prowadzonej działalności handlowej, przemysłowej, rzemieślniczej oraz wolnych zawodów (np. lekarze, prawnicy). Wykonywanie usługi jest ograniczone czasowo i musi w jakiś sposób przekraczać którąś z granic wewnętrznych Wspólnoty.

Swoboda przepływu usług obejmuje trzy przypadki:

• usługodawca udaje się na pewien czas do kraju usługobiorcy, aby wykonać usługę w innym kraju członkowskim,
- usługobiorca udaje się do kraju usługodawcy i tam przyjmuje świadczenie (np. turyści),
- usługodawca i usługobiorca pozostają w swoich krajach, a tylko usługa przekracza granicę (np. program telewizyjny).

3.4. Swobodny przepływu kapitałów i płatności

Zasada swobodnego przepływu płatności jest niezbędna dla swobodnego przepływu towarów, pracowników, usług. Bez niej niemożliwa byłaby zapłata za towary wysłane za granicę, przesłanie należności za usługę, a także wynagrodzenia za pracę osoby pracującej w innym kraju członkowskim.

Zasada swobodnego przepływu kapitału obejmuje transakcje finansowe nie związane z przepływem towarów, usług i osób. Liberalizacja przepływu kapitałów napotykała wiele przeszkód i ograniczeń. Konieczne były liczne wytyczne i zalecenia umożliwiające dopasowanie przepisów prawnych i administracyjnych w celu regulacji rynku kapitałowego. Obejmowały one przede wszystkim działalność banków, kontrolę bankową, obrót papierami dewizowymi, warunki dopuszczania na giełdy, prawo podatkowe itp. Dopiero w 1988 r. podjęto decyzję o całkowitej liberalizacji przepływu kapitału. Zgodnie z ustalonym wielostopniowym programem przepływ kapitału został zliberalizowany 1 stycznia 1993 r.

Swobodny przepływ kapitału daje obywatelom i przedsiębiorstwom prawo do założenia konta bankowego w każdym z krajów członkowskich oraz do nieograniczonego transferu środków pomiędzy krajami. Mogą oni lokować posiadany kapitał, a także uzyskiwać kredyty na całym obszarze Wspólnoty.

Program budowy jednolitego rynku wewnętrznego został w zasadniczej części zrealizowany i wpłynął na poprawę wyników gospodarczych państw członkowskich. Sprzyjało temu poparcie dla działań Wspólnoty ze strony kręgów gospodarczych oraz grup społecznych. Utworzenie wspólnego rynku umożliwiło lepszą alokację czynników produkcji, zwiększenie skali produkcji i osiąganie płynących z tego korzyści, zapewnienie swobodnej konkurencji i stwarzanie zachęt do inwestowania.

Próbę oszacowania potencjalnych efektów jednolitego rynku podjęła grupa ekspertów pod kierownictwem P. Cecchiniego. W skali mikroekonomicznej efekty oszacowano na 174-258 mld ecu, co miła stanowić 4,3-6,4% PKB Wspólnoty. Raport ten miał charakter polityczny, a zawarte w nim bardzo optymistyczne wnioski miały uzasadnić celowość procesu pogłębienia integracji europejskiej.

Za warunek sprzyjający prawidłowemu funkcjonowaniu jednolitego rynku europejskiego uznano konieczność poprawy powiązań komunikacyjnych w integrującej się Europie. W związku z przewidywanym wzmożeniem przewozów towarowych i możliwością pogorszenia się warunków ekologicznych podjęto działania mające na celu wzmocnienie ochrony środowiska. Duże znaczenie w integracji ogólnoeuropejskiego systemu transportowego, rozbudowie sieci transeuropejskich i ujednoliceniu przepisów transportowych miała odegrać wspólna polityka transportowa, której rola wyraźnie wzrosła w kontekście procesu tworzenia rynku europejskiego bez granic.

Niezmiernie istotnym problemem związanym z utworzeniem jednolitego rynku europejskiego jest również zharmonizowanie polityki fiskalnej. W przededniu wprowadzenia w życie jednolitego rynku w krajach członkowskich Wspólnoty istniały znaczne różnice dotyczące wysokości podatków bezpośrednich i pośrednich, jak również zasad poboru podatków. W toku prac przygotowawczych do uruchomienia wspólnego rynku ustalono, że minimalne stawki podatku będą wynosić 15% i będą pobierane w kraju przeznaczenia towaru. Ujednolicone też zostały zasady pobierania akcyzy.

Za czynnik sprzyjający tworzeniu jednolitego rynku uznano zbliżenie minimalnych standardów w dziedzinie ochrony socjalnej i warunków zatrudnienia. Znalazło to wyraz w postaci opracowania i podpisania przez kraje członkowskie „ karty socjalnej”, zawierającej 12 praw pracowniczych.

Do jednolitego rynku można sformułować następujące wnioski:

1. wprowadzona od 1 stycznia 1993 r na obszarze Wspólnoty zasada przepływu towarów, usług, kapitału i ludzi oraz utworzenie rynku bez granic mają stworzyć podstawy do wzrostu konkurencyjności tego ugrupowania w skali międzynarodowej a w szczególności w kontaktach ze USA i Japonią

2. eliminowanie barier przepływu czynników produkcji ma doprowadzić w długiej perspektywie do zmiany alokacji tych czynników i pozwolić na ich efektywniejsze wykorzystanie. Wśród czynników produkcji zdecydowanie większe znaczenie przypisuje się liberalizacji przepływu kapitału.

3. Przepływ siły roboczej w ramach jednolitego rynku jest nie wielki w porównaniu ze Stanami Zjednoczonymi co jest skutkiem barier natury psychologicznej jak i językowej

4. wprowadzenie zasad liberalizacji przepływu czynników produkcji jest przejawem wykorzystania mechanizmu rynkowego w dziedzinie alokacji czynników produkcji. Mechanizm rynkowy jest podstawowym mechanizmem integracji

5. wzmocnieniu efektów jednolitego rynku europejskiego będzie sprzyjać wspólna polityka transportowa, harmonizacja polityki fiskalnej, wspólna polityka regionalna, a także działania na rzecz ochrony środowiska

6. wprowadzenie wspólnej waluty powszechnie uważane jest za naturalną konsekwencję przedsięwzięć realizowanych w ramach jednolitego rynku europejskiego.

---